Коммерциялық емес акционерлік қоғам

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Еңбек және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы

 

 

 ГЕОЭКОЛОГИЯ

 5В073100 – «Өмір тіршілігі қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығының студенттеріне арналған есептік-сызба жұмысына тапсырмалар және әдістемелік нұсқау

  

 

 

Алматы 2012ж.

 

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: Н.Г. Приходько, А.К. Расилова. Геоэкология 5В073100 – «Өмір тіршілігі қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығының барлық студенттеріне арналған есептік-сызба жұмысына тапсырмалар және әдістемелік нұсқау. – Алматы, АЭжБУ, 2012 ж. –     бет.

 

         Әдістемелік нұсқауда есептік- сызба жұмысының шығарылу жолдарына мәліметтер берілген. Есептік сызба жұмысында тапсырма нұсқалары берілген және қолданылатын әдебиеттер көрсетілген.

 

Әдістемелік нұсқау – «Өмір тіршілігі қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығының барлық бакалавр студенттеріне арналған есептік-сызба жұмысы.

  

Пікір беруші:  тех.ғыл.д-ры, профессор Қ. М. Қасенов

  

«Алматы энергетика және байланыс университетінің» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012 ж. баспа жоспары бойынша басылады.

  

                  © Приходько Н.Г., Расилова А.К., 2012 ж.

    © «Алматы энергетика және байланыс университеті» КЕАҚ, 2012 ж.

 

 

Кіріспе 

XIX ғасырдағы радиоқабылдағыштың ойлап табылғанына 100 жыл уақыт өтсе де, сол үлкен тарихи ашылу ғылыми-техникалық дамудың қарқынды түрде жүзеге асуына өзіндік септігін тигізді. Электромагниттік толқындар түрлі салаларда қолданыс тапты оның ішінде: өндірісте, денсаулық сақтау саласында, сонымен қатар, алыс қашықтықтан хабар жеткізу үшін өте қолайлы жағдай туғызуда. Жер бетінде тіршіліктің дамуын табиғи электромагниттік толқындар қалыптастырды, оған қоса қазіргі кезде арнайы ойлап табылған жасанды электромагниттік толқындарда пайда болды. Олар түрлі таратқыш құрылғылар арқылы таратады. Оның ішінде радиобайланыс жүйесіндегі радиотаратушы құрылғылардың антенналары телеарналар және радиотаратушы құрылғыларды жатқызуға болады. Бәрімізге белгілі болғандай электромагниттік толқын биологиялық белсенді фактор болып табылады. Сонымен қатар, электромагниттік толқындардын көмегімен  адам ағзасындағы түрлі ауруларды да емдеуге болатынын білеміз, бірақ зерттеулер нәтижесі радио жиіліктердің пайдасы мен қатар зиянды тұстарында байқатты, толқындар адам ағзасына және қоршаған ортаға жағымсыз әсер қалдыратындығын дәлелдеген.

Соңғы он жылдықта электромагниттік өрістердің қолданыста қажеттілігі артып отыр. Қоршаған ортаны электромагниттік қуатпен қамту түрлі телекоммуникациялық құрал жабдықтар арқылы жүзеге асады.

Оған мысал ретінде 1-кестеде көрсетілген. Жетілдірілмеген құрал-жабдықтардан электромагниттік энергиялардың ағып кету қаупі көп болады. Әр генератор электромагниттік өріс көзі болып табылады, генератор қуат ашу деңгейіне тәуелді жағымсыз эффектілердің себепшісі болуы да мүмкін.

         Қоршаған ортаға электромагниттік өрістің ЭМӨ негізгі жеткізушісі ол телекоммуникациядағы радиотехникалық жүйелер болып табылады.

         Барлық аймаққа бірдей деңгейде радиохабарлар мен көрсетілетін ақпараттардың жеткізілуі үшін радиобайланыстар, телеарналар аймақтарға бірқалыпты орналастарылуы қажет, ал барлық аймаққа бірдей қызмет жасайтын техникалық құрал ол антенналар, сондықтан антенналардың орналасқан жерлері басты рөл атқарады, олар биік ғимараттар, дінгектер т.б.

         Жоғары деңгейдегі электромагниттік өрістердің арқасында көптеген аймақтарға таратушы техникалық құралдар қол жетімді болды, айтып өтер болсақ қалалар шекарасына, халық тығыз орналасқан аймақта телеорталықтарда т.с.

         Қазіргі уақытта электромагниттік факторлардың әсерінен экологиялық жағдайлардың нашарлауы байқалуда. Өйткені электромагниттік құрал жабдықтар зерттеліп тексерілмей, халық көп шоғырланған аймақтарда және үй шатырларының үстіне орналастырылған.

Берілген есептік сызба жумыста қуат ағынының тығыздығын берілген нуктедегі және алынған шаманы энергия ағынының тығыздығын (ЭАТ) есептеу, сонымен қатар, шыққан дәрежесін берілген аралықтағы деңгейімен салыстыру (БАД).

 

1 кесте - Өндіруші электромагниттік өріс, телекоммуникациялық сала және құрал-жабдықтар тізіміне мысал келтірген

Жиілік өріс	Толқын ұзын. жиілігі	қолданылатын аймағы
300 Гц дейін	1000 км дейін	Бейнедисплейлік терминалдар, электротаратушы желілер, қуат қондырғылары, түрлі жағдайда жасалған статикалық өрістер
0,3..3 кГц	1000..100 км	Тазарту, еріту, балқыту, шыңдау, индукциялық жылытқы электірлік пештер, медициналық құрал-жабдықтар, радио таратқыш датчиктер модуляторы
3..30 кГц	100..10 км	Балқыту, тазарту, бейнедисплейлік терминалдар, шыңдау, еріту,  индукциялық жылытқы электрлік пештер, мединицалық құрал-жабдықтар, радио таратқыш датчиктер модуляторы, радио навигациялық жүйелер, ОНЖ-дегі байланыс
30..300 кГц	10..1 км	Индукциялық жылыту және металды балқыту, электрофорез, бейнедисплейлік терминалы, радиолакация, радионавигация, теңіз және әуе байланысы. ОНЖ
0,3..3 МГц	1..0,1 км	Радиотарату, байланыс, радионавигация, теңіз радио желісі, жеке радиобайланыс, радиожиіліктік индустриалды жабдықтар, амплитудалық модуляциялық таратқыштар, шыңдағыш құрылғылар, жартылай өткізгіш материалдар өндірісі, мединицалық жабдықтар
3..30 МГц	100..10 м	Радиотарату, жеке радиобайланыс, жер шары байланысы, ЖЖ терапия, магнитті резонансты қыздырғыштар, диэлектрикалық жылыту, ағашты кептіру және жапсыру, плазмалық жылытулар
30..300 МГц	10..1 м	Жылжымалы байланыс, жылыту, модулденген-жиіліктік радиотарату, телеарналық тарату, жедел жәрдем, диэлектрлік жылыту, магнитті резонансты қыздырғыш, пластмассаларды шыңдау, плазмалық жылыту
0,3..3 ГГц	100..10 см	Радиорелелік желілер, жылжымалы байланыс, радиолакация, радионавигация, телеарналық тарату, толқынды пештер, мединицалық құрал-жабдықтар, плазмалық жылыту, бөлшектерді жылдамдату
3..30 ГГц	10..1 см	Радиолакация, спутникті байланыс, жылжымалы байланыс, метеорологиялық байланыс, радиорелелік желілер, қорғаныс дабылы, плазмалық жылыту, термоядерлік синтез қондырғы
30..300 ГГц	10..1 мм	Радиолакация, спутникті байланыс, радиорелелік желілер, радионавигация

 

Әр студент есептік-сызба жұмысында өз нұсқасын топтың журналындағы көрсетілген реттік фамилиясы бойынша шығарады.

 

1 Есептік-сызба жұмысы: СВЧ техникалық жабдықтар өрісі маңындағы электромагниттік жағдай

 

1.1 Радиорелелік жүйелер тарату станциясының маңындағы ҚАТ қуат ағынының тығыздығының тікелей көрінісін есептеу  (РРЖТ ТК)

 

Есептің шарты

 

         А.1-кестесінде берілген нұсқа бойынша А қосымшасынан берілгенде алынады:

 - РРЖТ ТК жабдығының түрі;

 - жұмыс жасайтын оқпандар саны;

 - антена биіктігі, Н_А;

 - есептеу нүктесінің биіктігі, Н_Т;

 - антенна оқпанынан нүктенің өшірілуі , ρ_М;

 - антенна әйнегінің ашылу бұрышы, ψ₀^о.

M нүктесіндегі ҚАТ есептеу және оны БАД салыстыру. Жер бетінде ρ_М деңгейінен ажыратылған түрінде M нүктесі Н_Т биіктігінде көрші станцияға қарама қарсы орналасқан.

 

 

Жұмыс ретінде аймақтық шешім тәртібі келтірілген әдіс бойынша [1].

1) А.2 кестесінде (А қосымшасын қараңыз) берілген нұсқа бойынша алынған құрал-жабдықтарға қолданылатын:

         λорт  - толқынның орташа ұзындығы;

          р - бір бағанның таратқыш күші;

             -  антенна түрі;

          d - (апература) антеннаның диаметрі;

   -  БӘК (бағытталған әсер коэффиценті);

D₀ - (эллиптикалық сәулешығарғыш екі әйнекті антенна) антенна түрі ЭЕА.

2) Антенна арқылы шығарылған сәуленің, жалпы қуаты анықталады, В_Т;

 

Р = n ´ p

 

Мұнда n-жұмыс жасайтын бағандардың саны.

р- бір бағанның таратқыштың күші (фидерлік тракт антеннасы КПД 1-ге тең).

3) Апература оратасынан М нүктесіне дейін есепке алынған R_m  аралығын табылады, м:

.

            Мұнда Н_А – антенна  биіктігі;

          Н_Т – есепке  алынған нүкте биіктігі;

          ρ_м – антенна  бағанынан нүктенің алынуы.

4) “Апература ортасы- есепке алынған нүкте М”, максималды бағыттағы сәуле шығару мен бағытталған сызық арасындағы бұрышты θ_м есептейміз.

 

.

 

Мұнда бұрыш α= 0 – жазық  горизонтта максималды сәуле шығарудың ауытқуын көрсетеді;

φ = 0 – орталық  осьтегі сәуле шығарудың есепке алынған нүктесінің ауытқуын суреттейді.

5) Аралық шегі R_шек анықталады:

 R_шек = 2d²/λ_орт;

 

6) u, x параметрлері мына формула арқылы есептеледі:

 

   u = (πdsinq_м)/λ  және  х = R_M/R_шек;

.

7) Берілген график бойынша, А.1 суретте келтірілген А қосымша, функциясының мағынасы анықталады, 20 дБ.

8) F(u,x) функцияларының мағынасын А.3 кестесі және А.4 (А қосымшасы) арқылы анықталады.

9) ҚАТ (қуат ағынының тығыздығы) апературалық  құраушылары мына формула арқылы анықталады:

 

, дБ;.

10) БӘК (бағытталған әсер коэффциенті) сәулелендіруі А.2 – суретінде көрсетілгендей және А қосымшасында берілген, график арқылы анықталады:

 

 D_обл ,дБ =10lg D_обл; дБ.

 

 11) ҚАТ сәулелендіру құраушысы анықталады:

 

 , дБ;

 12) М-нүктесіндегі ҚАТ-ның жалпы саны келесі формула бойынша есептеледі:

, мкВт/см².

 

ҚАТ-ның жалпы алынған саны, аралық шектік деңгей мен салыстырылады, ол 10 мкВт/см² теѕ (А.5 кестесі. А қосымшасын) қарап қорытынды жасалады.

 

2 Тапсырма №1. Өндірістегі кауіпсіздік категорияларын есептеу

 

2.1 Есептеуге арналған әдістемелік нұсқау

 

Атмосфералык ауаға шығарылатын заттардың кұрамы және көлемі жұмыс уакыты бойынша жасалған анализге сүйене отырып аныкталады.

Материалдарды механикалық өңдеу кезінде шаң, тұман, май булары және салкындатқыш сұйық, әртүрлі газтәріздес заттар шығарылады.

Зиянды заздардың біліктік шығыиы станок паркі жұмысының норма сағатына байланысты анықталады. 3.1-кестеде заттардың шығынының уакыт бірлігі материалдарды мехаикалық өңдеу негізгі технологиялық кұрылғылардың бірлігіне сәйкес үдемелі көрсеткіштері көрсетілген.

Механикалық өңдеу кезіндегі заттар шығарылуын мына формуламен есептейді

                                М = 3600 · q · t · N · 10^-6,                                                  (2.1)

 

мұндағы q- шаңның меншікті шығыны, г/с, (2.1, 2.2 кестелерді қара);

t- күнделікті жұмыс уақытының саны,сағат;

N- жылдық жұмыс күнінің саны.

Металлдарды кесу және балкытып біріктіру учаскелері мен цехтары. 3.2-кестеде балқыту және балқытып біріктіру кезінде қолданылатын материалдарды ескере отырып зиянды заттар шығарылуының үдемелі көрсеткіштері көрсетілген. Заттар шығарылуы мына формуламен анықталады

 

                                         М_i = q_i · m · 10^-6,                                                         (2.2)

 

Мұңдағы  qi - і зиянды заттың меншікті шығыны, г/кг (2.2 кестені қара);

m - шығарылатын материалдардын массасы, кг/жыл.

 

2.1 кесте - Металлдарды механикалык өңдеу кезіндегі шаңның үдемелі шығыны, (г/с)_______________________________________________

Құрылғы	Құрылғы сипаты	зат	саны
1	2	3	4
Дөңгелектегі істегіштер	Дөңгелектегі істегіштің  диаметр мм 150 300 350 400 600 750 900	Абразивті және металл. шаң	0,117 0,155 0,170 0,180 0,235 0,270 0,310
Ұштағыш станок	100 150 200 250 300 350 400 450 500 550		0,040 0,062 0,085 0,110 0,135 0,160 0,182 0,205 0,230 0,255
Токарлық станок:       - орташа өлшемдегі -үлкен өлшемдегі -револьверді -тербегіш-токарлық станок -вертикалдық-егейтін станок -жонатын станоктар -Фрезерлік станок	Құрылғы  қуаты кВт       0,65-14 10-200 2,8-14 20-150 1-10   40-100 2,8-14	Май мен суыткандағы майдың аэрозолі   0,13-2,80 2,0-40,0 0,56-2,80 4,0-30,0 0,2-20   8,0-36,0 0,56-2,80	СОЖ бен суыткандағы майдың аэрозлі 0,004-0,088 0,063-1,260 0,017-0,088 0,126-0,945 0,06-0,063   0,252-1,134 0,017-0,088

 

2.2 кесте - Металлдарды балқыту және балкытып біріктіру кезіндегі зиянды заттардын меншікті шыгарылуы, (г/кг)

Электроды (пісірілген немесе балкытылған материалдар және оның маркасы)	Пісіру аэрозолі	Олардың ішінде						Газ
		Марганец және оның оксидтері		Хром оксидтері	Кремнии қоспалары	басқалары		Фторлы сутегі	Азот оксиді		Көміртек оксиді
						атауы	саны
Қолмен доғалық пісіру
ИОНИ-13/45 ИОНИ-13/55 ИОНИ-13/65 ИОНИ-13/80 ЭА-606/11 ЭА-395/9 ЭА-981/15 АНО-1 АНО-3 АНО-4 АНО-5 АНО-6 АНО-7 АНО-9 АНО-11 АНО-15 ОМЛ-2 КНЗ-32 ОЭС-3 ОЭС-4 ОЭС-6 Э/18-М/18	14,0 18,6 7,5 11,2 11,0 17,0 9,5 7,1 17,0 6,0 14,4 16,3 12,4 16,0 22,4 19,5 9,2 11,4 15,3 10,9 13,8 10,0	0,51 0,95 1,41 0,78 0,68 1,10 0,70 0,43 1,85 0,69 1,87 1,95 1,45 0,90 0,87 0,99 0,83 1,36 0,42 1,27 0,86 1,00	0,60 0,43 0,72                             1,43		1,40 1,0 0,80 1,05	фторидтері фторидтері фторидтері фторидтері                     фторид           фторид	1,40 2,60 0,80 1,05                   0,13 2,62 2,28           1,50	1,00 0,93 1,17 1,14 0,004   0,80 2,13           0,47 0,96 0,43         1,53 0,001	1,30	1,40

 

Гальваникалык цехтар. Гальваникалык өндеу кезінде шығарылатын зиянды заттардын санын есептегенде, гальваникалык ваннаның беттік ауданына берілетін меншікті кљрсеткіш q алынған (3.3 кестені қара). Технологиялык жабдыктың бірлігінен тыс келетін ластандырғыш заттар саны мына тендеумен аныкталады

 

                                 М = 10^-6 * q * Т * F * К₃ * К_у,                                             (2.3)

 

мұндағы Ғ— ванна айнасынын ауданы, м².

Ку- ваннаны жабу коэффициентінің кұрамындағы беттік активті заттар (БАЗ) бар болса, Ку = 0,5; ал жок болса Ку= 1; Кз- ваннаны жүктеу коэффициенті.

 

2.3 кесте - Түрлі технологиялық процесс кезінде гальваникалық ванналардың бетінен шығатын зиянды заттардың меншікті саны_______

Процесс	Зат	Саны  г/(сағ·кв.м)
1.       Заттарды майсыздандыру: а) органикалық еріткіштермен             б) химиялық ерітінділермен в) сілтілер г) электрохимиялық 2.       Химиялық уландыру: а) хромды қышқылмен және ондағы тұз ерітінділермен  t > 50 C. б) сілті ерітіндісі t >50 C. в) қыздырылған концентратты күкірт қышқылының ерітіндісінде г) концентраты тұз қышқылы, г/л.                                     < 200 200-250 250-300 300-350 350-500 500-1000	Бензин Керосин Уайт-спирт Бензол Трихлорэтилен Тетрахлорэтилен Трифтортрихлорэтан   Өткір сілті Өткір сілті     Хромды ангидрид Өткір сілті күкірт қышқылының         Хлорлы сутек  Хлорлы сутек   Хлорлы сутек Хлорлы сутек Хлорлы сутек Хлорлы сутек	4530 1560 5800 2970 3940 4200 14910   1,0 39,6     0,02 198,0 25,2         1,1 3,0 10,0 20,0 50,0 288,0

 

Өндірістегі автокөліктердін ластауы. Әр түрлі топтағы отындарды (жанармай, дизельді, газды) пайдаланатын автомобильдер бар болған жагдайдағы есептеу кезіндегі шығарылатын зиянды заттардың массасын мына тендеумен анықтайды:

 

                                        Мi = q_i · t· n · R · 10^-6,                                               (2.4)

 

мұндагы q_i - автожүргізушінің шығаратын меншікті зиянды заттары, г/км, (2.4 кестені қара).

t- есептелетін уакыттағы автомобильдін жүрген жолы, км;

п- орташа шамадағы парктің автомобильдің шығаратын заттарына эсер етуші коэффициент;

R- автомобильдін техникалык жағдайына эсер етуші коэффициент.

 

2.4 кесте -1990 жылғы автомобильдер тобының қоршаған ортаға әсер ету коэффиценті және меншікті шығарылымы

Автомобильдер тобы	Меншіктк шығарылатын зиянды заттар,  г/км			Әсер етуші коэффициент
	СО	СН	NOx	n	R
Төмендетілген мұнай газында жумыс істейтін жүк және арнайы жүк жанармайы ДВС (пропан, бутан) Жүк және арнайы жизельді жүк Табиғи газда жұмыс істейтін жүк және арнайы жүк таситын автомобильдер жанармайы ДВС автобустар дизельді автобустар жеңіл арнайы және кәсіби жеңіл жеке қолданушыға	55,5 15,0     25,0 51,5 15,0   16,5   16,1	12,0   6,4     7,5 9,6 6,4   1,6   1,6	6,8   8,5     7,5 6,4 8,5   2,23   2,19	1,33   1,33     - 1,32 1,27   1,28   1,28	1,69   1,80     - 1,69 1,80   1,63   1,62

 

Қазанда өнімділігі 30 т/сағ дейін кұрайтын отын жанғанда шығарылатын зиянды заттарды есептеу.

Әдістеме өндірістік және коммуналдық казан агрегаттары жэне тұрмыстық жылу генераторлары әсер ететін оттыктардағы катты отын, мазут жэне газ жанғанда газ тәріздес өнімдермен шығатын зиянды заттарды есептеуге арналған.

Қатты бөліктер. Күл пештерінің шығаратын затгарын және қазан агрегатының түтінді газбен бірге атмосфераға шығарылатын қатты отын және мазут бірлік уакытында есептеу мына формуламен анықталады

 

,                                                                           (2.5)

мұндағы В- табиғи отынның шығыны (т/жыл, г/с);

А^r '- жұмыс массасындағы отынның күлдігі (%);

ŋ- қатты заттардың бөлігі;

X = а_ун /(100 - Г_ун); а_ун -кететін отын күлінің бөлігі;

Г_ун - кететін жанғыштардың кұрамы (%);

А^г, Г_ун, а_уи, мәндері орташа фактілі көрсеткіштермен алынады: егер ол мәндер жоқ болса, онда А^г жанатын отын сипаттамаларымен анықталады (3.7 кестені қара);

rj- күл пайдаланатын техникалық берілулерден, ал X 3.5-кесте бойынша алынады.

 

2.5 кесте - Оттық және отын түріне тәуелді X және Ксо коэффиценттерінің мәндері

Оттық түрі	Отын	Х	Ксо,кг/ГДЖ
1	2	3	4
Отынды қолмен лақтыратын жылжымайтын тор	Қоңыр және тас көмірлер	0,0023	1,9
Шахталық	Қатты отын	0,0019	2,0

 

Күкірт кышқылы. Қазан агрегаттарының атмосфераға түтінді газбен шығаратын күкірт оксидін S02-re (т/жыл, т/саг, г/с) бірлік уақытында есептеу мына тендеумен аныкталады

 

                       П_SO2=0,02·В·S^r(1-η_SO2 )·(1 - η′_sо2),                                       (2.6)

      

 мұндағы S^r - жұмыс массасы отындағы кукірт кұрамы (X); газ тәрізді

отынға мг/куб.м;

η′_sо2 - отынның ұшатын күлімен байланысты күкірт оксидінің бөлігі. Сланец үшін- 0,5%, торф үшін -0,15; екібазстұз көмірі үшін -0,02; баска көмір үшін - 0,1; мазут үшін -0,02; S_ra3 үшін - 0,0 rj_sol - күлаулағыштағы күкірт кышкылынын кұрамы. Құрғақ күлаулағыштар үшін нөлге тең, ал ылғал үшін - суға байланысты.

Отында күкіртсутегі бар болған жағдайда күкірт оксидінің косымша сан шығынын есептеу мына формуламен анықталады

 

                                     П _SO2 = 1,88 · 10^-2 [H₂S],                                                (2.7)

 

мұндағы [Н₂S]В - отындағы күкіртсутегінің кұрамы (%).

Көміртегі қышқылының шығаратын заттарының негізгі бағасы (т/жыл, г/с) мына теңдеумен есептеуге болады:

 

                            Псо = 0,001·В·Q^r_i ·Ксо·(1 – q_4/100) ,                                      (2.8)

 

мұндағы К_со - отын жанғанда шығатын көміртегі оксидінің жылу бірлігіне сәйкес мөлшері (кг/ГДж), ол 3.5-кестесінен алынады.

Азот кышкылы. Азот қышқылының уақыт бірлігінде шығарылатын мөлшерін мына формуламен есептейді

 

                             П_NO2 = 0.001 ·B· Q^r_i K_NO2(1-β),                                            (2.9)

 

мұндағы Qf -табиғи отынның жылу жануы (МДж/кг, МДж/куб.м); К _N02 -1 ГДж жылу (кг/ГДж) кезіндегі пайда болатын азот кышқылының санын көрсететін шама;

β - техникалық шешімдер колданған жағдайда азот қышқылының шығынын төмендетілетін дәрежесіне тәуелді коэффициент.

 

2.6 кесте - Кіші қуаттағы оттык қазандардың сипаттамасы

Оттық түрі	Отын	α	g 3	g 4
1	2	3	4	5
Отынды қолмен лақтыратын жылжымайтын тор	Қоңыр және тас көмірлер Антрациттер	1,6 1,5 1,7	2,0 2,0 1,0	8,0 7,0 10,0
Пневмомеханикалық лақтырғыштары мен түзу жолдағы шынжыр торы бар оттық	Кузнецк көмірлер  Донецк көмірлер қоңыр көмір	1,3-1,4 1,3-1,4 1,3-1,4	0,5-1 0,5-1 0,5-1	5,5/3 6/3,5 5,5/4
Иілген торы бар шахталық оттық	Қоңыр және тас көмірлер	1,4	2	2

 

2.7 кесте - Казакстан Республикасындағы отынның сипаттамасы

Бассейн, туылған жері	Марка, класс	Wr,%	Ar,%	Sr, %	Qi r, МДж/кг	Uro м3/кг
1	2	3	4	5	6	7
Сарыадыр қоры Қарағанды бассейні Куучекиндық қор Екібастұз бассейні    -   толығымен    -   топтап    -   күлділігі Ленгер қоры  Сарыкөл қоры	ГР   КР КСШ   К2Р     ССР-1 ССР-2 ССР-3 Б3Р, Б3СШ   Б3	5,0   8,5 9,5   7,0     6,0 5,0 5,0   28,0   23,3	41,8   37,5 32,6   40,9     42,3 40,4 45,6   14,4   23,0	0,66   0,82 0,81   0,74     0,56 0,56 0,57   1,80   0,18	15,57   17,12 18,55   16,79     15,49 16,12 14,61   15,33   14,53	4,78   4,89 5,33   4,90     4,47 4,65 4,23   4,87   4,54

 

Өнеркәсіпте кауіпті категорияны мына формуламен есептеп шығарамыз;

                                                          ,                                               (2.10)

 

мұндағы МБШ - шығарылым заттың массасы, т/жыл;

МБШ - ші заттың орта тәулік бойынша мэні, мг/м²;

n-өнеркәсіпке кірмейтін заттардың шығарылымының саны;

аі - тұрақты бұл і-ші зиянды заттың зиянды күкірт диаксидіне сәйкестігі, 2.5 -кестеде көрсетілген.

 

2.8 кесте - Қауіпсіздік класы

Константа, аі	1	2	3	4
	1,7	2,3	1	0,9

 

ККК-ң физикалық шамасы мынада, ол өндірісте қолданатын ауаның мөлшерін көрсетеді, оның санитарлық гигиеналарға дейінгі атмосферадағы зиянды заттардың араласуын көрсетеді, оны кауіпті заттар классына косады.

Мі/ШРК>1 ККК - теңдік шықса ККК-ң мәні есептелінеді, ал егер Мі/ПДК<1 болса. ККК -ң мәні нөлге тенестіреді.

 

3.9 кесте

Өндірістегі қауіпсіздік категориясы	ККК мәні
1 2 3 4	ККК ≥ 106          106>ККК≥104          104>ККК≥103 ККК < 103

 

Егер зиянды заттардың кай класка жатуы туралы мағлұмат болмаса. онда 3-ші класқа жатқызады, ал мәнін 1-ге тең деп алады.

 

          2.2 Есептеу - графикалык жұмыстың мазмұны

 

1.    Тапсырманың нұсқа нөмері фамилияның бірінші әрпі бойынша және сынақ кітапшасының соңғы нөмері бойынша таңдап алынады.

2.    Кәсіпорындағы валды шығарылымды анықтау.

3.      Кәсіпорындағы ККК-ң мәнін цехтарға түгелімен анықтау. Алынған нәтижені 3.10-кестесіне толтыру керек.

4.      Жұмысқа қорытынды жасай отырып, талдау жасау керек.

 

Цехтар атауы	Заттардың атауы	Заттардың жататың қауіпсіздік классы	ПДКмр мг/м3	ПДКсс мг/м3	Шығарылым т/жыл !	ККК I

 

А қосымшасы

 

 А.1 кесте – РРЖТ ТК типтік жабдығының сипаттамасы

№ пп	РРЖТ ТК типі	Толқынның орташа узындығы, λср, см	Бір таратқыш оқпанның қуаты, р, Вт	Антенна типі	Апература диаметрі, d, м	КНД, D0, дБ
1	Курс-2М	15,8	1,6	АДЭ-5	5	37,9
2	Курс-4	8,2	0,5	АДЭ-5	5	43,5
3	Курс-6	5,07	7,5	АДЭ-3,5	3,5	44,8
4	Курс-8	3,7	0,4	АДЭ-2,5	2,5	44
5	Радуга-4	8,2	4	АДЭ-3,5	3,5	40,7
6	Радуга-6	5,07	3	АДЭ-3,5	3,5	44,8
7	Ракета-8	3,07	0,6	АДЭ-2,5	2,5	44
8	Курс-4	8,2	0,5	АДЭ-3,5	3,5	40,7
9	Радуга-4	8,2	4	АДЭ-5	5	43,5

 

 А.2 кесте – Функция F(u,x) –  дөңгелек апература, u = 0…100

u				х параметрі
	0.005	0,01	0,02	0,03	0,04	0,1	0,15	1,0
0	0	0	0	0	0	0	0	0
2	-2,32	2,35	2,36	2,36	-1,1 1	-2,87	-4,12	-4,60
4	-3,75	2,66	2,66	2,66	-1,46	-5,65	-9,46	-16,2
6	-4.25	1,42	1,43	1,43	-2,0	-9,16	-15,1	-21,9
8	-3.86	0,53	0,66	0,66	-2,46	-12,1	-19,6	-25,4
10	-3.35	-0.35	0,76	0,76	-3,28	-15,3	-22,3	-27,5
12	-3,67	-0,91	1,36	1,36	4,50	-19,1	-24,7	-29,4
14	-5,10	-1,08	2,17	2,17	-6,96	-21,9	-26,6	-30,9
16	-5,75	-0,91	2,31	0,96	-10,3	-24,2	-28,7	-32.3
18	-6,00	-0,12	2,16	-0,78	-14,1	-26,0	-30,1	-33,5
20	-6,36	0,64	1,67	-2,71	-14,3	-27,9	-31,7	-34,8
22	-5,89	1,72	0,71	-4,36	-16,0	-29,2	-32,8	-35,8
24	-4,32	2,28	0,10	-5,93	-18,3	-30,0	-34,2	-36,9
26	-3,07	2,37	-0,11	-7,46	-20,2	-32,0	-35,4	-38, I
28	-2,25	2,14	-0,63	-10,0	-22,8	-33,7	-36,9	-39,4
30	-1,78	1.71	-1,18	-12,2	-25,0	-35,4	-38,4	-41,0
32	-1,28	0,90	-3.53	-14,4	-26,9	-36,6	-40,1	-42,6
34	-1,07	0,14	-5,50	-16,8	-29,1	-37,7	-41,4	-43,7
36	-1.21	0,22	-7,48	-19,4	-30,0	-38,6	-42,6	-45,8
38	-1,53	0	-9,28	-20,6	-31,0	-39,4	-43,8	-46,9
40	-1.67	0	-10,7	-21,9	-31,6	-40,3	-44,7	-47,8
42	-1,28	0,07	-12,3	-22,2	-32,2	-40,8	-45,2	-48,0
44	-1.07	0,30	-13,8	-23,1	-32,4	-41,1	-45,0	-47,7
46	-1,10	0,32	-15,4	-23,8	-32,9	-41,2	-44,7	-47,0
48	-1,35	0,17	-16,5	-24,1	-33,1	-41.1	-44,7	-46,8
50	-1,46	0,05	-17,4	-24,4	-33,2	-41,2	-44,5	-46,9
52	-1,57	0,00	-18,2	-24,8	-33,5	-41,1	-44,5	-46,9
54	-2,10	-0,25	-19,1	-25,5	-33,9	-41,2	-44,8	-47,0
56	-3,35	-0,70	-20,0	-26,2	-34,3	-41,6	-45,3	-47,4
58	-3,35	-1,20	-21,1	-26,8	-34,8	-42,0	-45,9	-47,8
60	-3,21	-1,50	-22,1	-27,3	-35,4	-42,9	-46,6	-48,5
62	-2,78	-2,02	-23,2	-28,1	36,3	-44,0	-47,7	-49,5
64	-2,57	-2,78	-24,4	-29,4	-37,6	-44,7	-48,7	-50,6
65	-2,35	-3,59	-25,5	-30,4	-39,0	-45,9	-49,7	-51,6
66	-2,46	-4,50	-26,6	-31,1	-40,1	-46,9	-50,4	-52,6
67	-2,82	-5,23	-27,5	-32,0	-41,4	-47,8	-51,3	-53,5
72	-3,21	-6,28	-28,1	-32,3	-41,8	-48,3	-52,0	-54,2
74	-3,46	-7,37	-28,7	-32,8	-42,0	-48,7	-52,2	-54,6
76	-3,37	-8,61	-29,0	-33,0	-42,4	-48,7	-52,6	-55,0
78	-3,4б	9,75	-29,2	-33,2	-41,7	-48,4	-52,5	-55,7
80	-3,72	-11,0	-29,5	-32,9	-41,2	-48,1	-52,5	-54,7
82	-3,89	-l2,1	-29,3	-33,0	-41,2	-48,0	-52,2	-54,2
84	-3,64	-12,9	-29,4	-33,0	-41,2	-48,1	-52,2	-53,9
86	-3,60	-14,4	-29,6	-33,1	-41,3	-48,2	-52,0	-53,9
88	-3,78	-15,8	-30,1	-33,4	-41,6	-48,4	-52,2	-53,8
90	-4,00	-16,9	-30,7	-33,8	-42,2	-48,9	-52,1	-54,1
92	-4,14	-18,1	-31,2	-34,3	-42,б	-49,3	-52,4	-54,4
94	-4,25	-19,3	-31,9	-35,0	-43,2	-49,9	-52,9	-55,3
96	-4,42	-20,4	-32,5	-35,7	-43,8	-52,0	-53,9	-55,7
98	-4,89	-21,б	-33,2	-36,4	-44,4	-50,б	-55,0	-56,8
100	-4,46	-22,8	-33,0	-37,7	-45,б	-51,2	-56,4	-58, I

 

А.4 кесте – Функция F(u,x) –  дөңгелек апература, u = 100…300 (760)

u							Параметр х
	0,005		0,01		0,02		0,03	0,04		0,1		0,15	1,0
100	-4,46		-22,8		-33,0		-37,7	-45,6		-51,2		-56,4	-58,1
110	-4,71		-24,3		-33,5		-37,0	-46,1		-51,9		-56,5	-57,9
120	-5,14		-25,8		-33,9		-37,5	-46,3		-53,0		-56,9	-58,1
130	-6,89		-27,1		-34,8		-38,2	-46,7		-53,9		-58,1	-59,1
140	-9,48		-28,5		-35,6		-38,9	-47,3		-54,9		-58,9	-60,4
150	-13,3		-29,9		-36,б		-39,7	-48,3		-55,9		-59,7	-61,2
160	-17,5		-30,8		-37,4		-40,5	-49,2		-56,9		-60,5	-61,9
170	-21,9		-31,8		-38,3		-41,3	-50,2		-57,9		-61,3	-62,7
180	-24,9		-32,7		-39,2		-42,1	-51, I		-58,9		-62,1	-63,5
190	-27,3		-33,7		-40,1		-42,9	-52,1		-59,9		-62,9	-64,3
200	-29,1		-34,7		-40,9		-43,9	-53,0		-60,8		-63,8	-65,1
710	-30,8		-35,7		-41,8		-44,6	-53,9		-61,8		-64,5	-65,8
220	-32,4		-36,6		-42,7		-45,5	-54,9		-62,8		-65,4	-66,6
230	-33,4		-37,6		-43,7		-46,3	-55,9		-63,7		-66,2	-67,4
740	-34,1		-38,4		-44,5		-47,3	-56,8		-64,7		-66,9	-68,2
250	-34,8		-39,3		-45,3		-48,2	-57,8		-65,7		-67,7	-68,9
260		-35,7		-40,0		-46,1	-49,1	-58,7	-66,6		-68,6		-69,7
270		-36,9		-40,7		-46,9	-49,8	-59,7	-67,5		-69,4		-70,5
280		-38,1		-41,7		-47,9	-50,7	-60,6	-68,4		-70,2		-71,3
290		-39,4		-42,7		-48,7	-51,6	-61,6	-69,2		-70,9		-72,0
300		-41,1		-44,4		-49,9	-52,8	-61,7	-70,1		-71,8		-72,8
…
760		-51,0		-54,0		-58,0	-63,0	-71,0	-78,0		-83,0		-88,0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 А.1 сурет – Иілменің кепілдемелі функциясы 20lg[B(x)/x]

(дөңгелек апература)

  

А.5 кесте – Электромагниттік өрістің берілген аралықтағы деңгейі (тәулік бойы үзіліссіз сәуле шығару)

Диапазон реті	Радиотолқын түрі	Диапазон частот  Жиілік диапазоны	Толқын узындығының диапазоны	БАД
5	километрлік толқындар (төменгі жиіліктер)	30…300 кГц	10…1 км	25 В/м
6	гектометрлік толқындар (орташа жиіліктер)	0,3…3 МГц	1…0,1 км	15 В/м
7	декаметрлік толқындар (жоғарғы жиіліктер)	3…30 МГц	100…10 м	10 В/м
8	метрлік толқындар (өте жоғарғы жиіліктер)	30…300 МГц	10…1 м	3 В/м
9	дециметрлік толқындар (ультражоғарғы жиіліктер)	0,3…3 ГГц	1…0,1 м	10 мкВт/см2
10	сантиметрлік толқындар (асажоғарғы жиіліктер)	3…30 ГГц	10…1 см	10 мкВт/см2
11	миллиметрлік толқындар (шектен тыс жоғарғы жиіліктер)	30…300 кГц	10…1 мм	10 мкВт/см2

 

БАД тиімді жолмен көрсетілген, ал қуат ағынының тығыздығында орташа мөлшермен алынған. Кестеде көрсетілген диапазондары, төменгі жағынан алып және жоғарғы жағына жиілік шегін қосып отырады.

 

 

Б қосымшасы

 

Есептеу - графикалық жұмысқа тапсырма

 

Кәсіпорында төмендегі өндіріс орындары және әр түрлі цехтар бар, олар: ошақтық, гальваникалық және механикалық цехтар, балқытып-біріктіру жүргізетін аймақ және гараж. Кәсіпорынның қауіпсіздік категориясын анықтау керек. Ескерту: кәсіпорындағы қызметкерлер 8 сағат бойынша екі сменамен жылына 260 күн жұмыс істейді. Тапсырмаға бастапқы деректер 3.11-кестеде көрсетілген.

 

         Б.1 кесте - Есептік-графикалық жұмыс тапсырмасының бастапқы деректері көрсетілген

 

 

Б.1 Кестенің жалғасы

 

 Әдебиеттер тізімі

 

1. Сподобаев Ю.М., Кубанов В.П. Основы электромагнитной экологии. –М.: Радио и связь, 2000. – 240 с.

2. Электромагнитные излучения радиочастотного диапазона. Санитарные правила и нормы. СанПиН 2.2.4/2.1.8.055-96. - М.: СР, 1996.–28 с.

         3. ОНД-86. Методика расчета концентраций в атмосферном воздухе вредных веществ, содержащихся в выбросах предприятий. – М.: Госкомгидромет, 1987. - 94 с.

 

  2011 ж. негізгі жоспар бойынша, реті  195