АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖЄНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

 

                 Ењбек пен ќоршаѓан ортаны ќорѓау кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЕЊБЕКТІ ЌОРЃАУ

 

Зертханалыќ ж±мыстарын орындауѓа арналѓан єдістемелік н‰сќаулар

«¤ндірістік шудыњ шама – шарттарын µлшеу», «Ауаныњ шањ – тозањдылыѓын зерттеу» 

(барлыќ мамандыќтыњ студенттері ‰шін)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2006

Ќ¦РАСТЫРУШЫЛАР: Жандєулетова Ф.Р.,  Мананбаева С.Е. Ењбек ќорѓау «¤ндірістік шудыњ шама–шарттарын µлшеу», «Ауаныњ шањ–тозањдылыѓын зерттеу». Зертханалыќ ж±мыстарды орындауѓа арналѓан єдістемелік н‰сќаулар. (барлыќ мамандыќтардаѓы студенттер ‰шін)–Алматы: АЭжБИ, 2006.–    32 б. 

 

 

 

 

 

 

                Єдістемелік ќ±рал зертханалыќ ж±мыстарды орындауѓа арналѓан даярлыќ материалдарынан т±рады, онда єрбір зертханалыќ ж±мыстыњ, сынау ќондырѓыларыныњ сипаттамасы келтірілген, тєжірибе мєліметтерін µњдеу жєне µткізу єдістемесі, ±сынылатын єдебиеттер тізімі жєне баќылау с±раќтары берілген. Єдістемелік ќ±рал к‰ндізгі – сырттай оќу т‰рініњ барлыќ мамандыќтардаѓы студенттерге арналѓан.

          Без.1, кесте.5., библиогр.-10 атау.

                  

 

 

 

 

 

 

 

 

Пікірші: Ќ. Сатпаев атындаѓы ЌАЗ ¦ТУ ¤ТЌ кафедрасыныњ доценті, тех. ѓыл. канд. Н.Г. Хайрлиева.

 

 

 

                 Алматы энергетика жєне байланыс институтыныњ 2006 жылѓы  жоспары бойынша басылады.

 

 

 

 

                                                        © Алматы энергетика жєне байланыс институты, 2006ж.

 

 

 

 

 

 

Жалпы әдістемелік көрсеткіштер

 

Студент тәжірибе жүргізуге осы зертханалық жұмыс пен  әдістеме және теория бойынша коллоквиум тапсырғаннан кейін ғана кіріседі.

Жұмыс бойынша есеп беру әр студентпен жеке жасалады және келесілерден тұруы қажет:

а) жұмыс атауы мен мақсаты;

б)тәжірибелік қондырғы сұлбасы және қажетті есептік тәуелділікті әдістемелік көрсеткіштің қысқа конспект;

в) оқытушының қолы қойылған сынау хаттамасы;

г) деректерді өңдеу кестесі;

д) алынған тәжірибелер және қорытындылар талдауы.

Зертханалық жұмысқа дайындауда студенттер келесі оқулықтар бойынша сәйкес, тақырыптарды оқуы қажет:

1.     Белов С.В. Өміртіршілік қауіпсіздігі. – М.: Жоғары мектеп,

2005.

2.     ГОСТ 12.1.003-89 «ССБТ. ШУМ. Қауіпсіздікке жалпы

талаптар.

3.     ГОСТ 12.1.0.29-80. Шудан қорғаныс құралы мен әдісі,

жіктегіш.

4.     СН 2.2.4/2.1.8.562-96. Жұмыс орнындағы, ғимараттағы,

ќоғамдық ғимараттар мен құрылыс аймағындағы шу.

5.     СНиП 11-12-77. Шудан қорғаныс. – М., 1978.

6.     Жобалаушы анықтамасы. Шудан қорғаныс. – Юдина Е.Я. ред.                

– М., 1974.

7.     Григорьян Ф.Е.  Стациоғылыми энергетикалық машиналардағы

шумен күрес.  – Л.: Машинажасау, 1980.

8.     ГОСТ 12.1.005-88 ССБТ. Жұмыс аймағының ауасы. Жалпы

талаптар.

9.     Лагунов Л.Ф., Оспанов Г. Л. Машинажасаудағы шумен күрес.-

М.: Машинажасау, 1980.

10. Л.П. Кошулько, М.К. Дюсебаев, Б.С. Жумартов. “Жұмыс

аймағындағы ауаның шаңдануын анықтау” зертханалық жұмысын орындауға әдістемелік көрсеткіш. – Алма-Ата:  АЭИ, 1990.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      1 Зертханалыќ ж±мыс № 1. ¤ндірістік шудыњ шама–шарттарын

µлшеу.

 

1.1Ж±мыстыњ максаты

 

  Шудыњ физика – техникалыќ сипаттамасымен, оныњ адам аѓзасына тигізетін єсерімен, гигиеналыќ нормалаумен танысу, шудыњ шама–шарттарын µлшеу єдістемесін жєне шу µлшегіш ќ±рылѓыныњ ж±мысыныњ игеру, дыбыстыќ ќысымныњ дењгейін µлшеу жєне дыбыс оќшаулаѓыш ќоршаулардыњ тиімділігін аныќтау.

 

 

    1.2 Ж±мыстыњ мазм±ны

 

     1.2.1 Дыбыстыњ генератор шыѓаратын шудыњ дыбыстыќ ќысым

дењгейін µлшеу.

          1.2.2 Ќажетті дыбыс оќшаулауды есептеу, жиектегіш материалды тањдау.

1.2.3      Жиектегіш орнатылѓан кездегі дыбыстыќ ќысым дењгейін

µлшеу.

1.2.4      Бір ќабатты ќоршаулардаѓы дыбыс оќшаулыѓын есептеу.

 

 

1.3      Жалпы маѓ±лматтар.

 

Соњѓы онжылдыќта техниканыњ ќарќынды дамуына байланысты машиналардыњ ќуаты мен µнімділігініњ, олардыњ ж±мыс органдары жылдамдыѓыныњ т±раќты кµбеюі салдарынан ж±мыс орнындаѓы шу т±раќты артып отыр жєне кµп жаѓдайларда шекті шамадан біршама жоѓары. Б±л адамныњ µндіріс пен т±рмысты жоѓары дењгейдегі шу єсеріне ‰немі ±шырауына алып келді. Шумен к‰рес мєселесі ењбекті ќорѓаудыњ жєне ќоршаѓан ортаны ќорѓаудыњ бірегейлі бµлігі болып табылады.

Шумен к‰рес гигиеналыќ, техникалыќ басќару жєне ќ±ќыќ мєселелерініњ шешілуіне байланысты кешенді мєселе болып табылады.

 

 

1.4       Шудыњ физика – техникалыќ сипаттамалары

 

Кењістіктіњ ќандай да бір н‰ктесінде суйыќ, ќатты немесе газтєріздес ортаныњ стационарлыќ т±тас жаѓдайындаѓы кез-келген µзгеріс осы н‰ктеден таралатын толќулардыњ пайда болуын тудырады, оларды толќындар деп атайды.

Шу –  беймєлім субъективті єсерлер тудыратын, єрт‰рлі жиілік пен ќарќындаѓы дыбыстардыњ ретсіз ‰йлесуі.

Дыбыс толќындары таралатын кењістік дыбыс µрісі деп аталады.

Дыбыс жиілікпен, ќарќындылыќпен жєне дыбыс ќысымымен сипатталады..

Дыбыс жиілігі дыбысталу биіктігін аныќтап, есту ќабілетіне єсер етеді. Адамныњ дыбыстыќ органы 16 Гц – 20кГц жиілік

Жиіліктіњ 100 – ден 200 Гц – пе немесе 1 – ден 2 кГЦ – не жоѓарылауы тонныњ екі есе артуында бірдей єсер ќалдырады. Естудіњ б±л ерекшелігі адамныњ ќ±лаѓы ќабылдайтын дыбыс жиілігін 10 октаваѓа бµлуге м‰мкіндік берді, м±ндаѓы октава – жиілік жолаѓы, онда жоѓары жиіліктіњ тµменгіге ќатынасы 2 – ге тењ. Октаваны таѓайындау ‰шін орташа геометриялыќ жиілік ќолданылады

.

Мысалы,  45-90 Гц октавы ‰шін =63 Гц.

Шу дыбыстыќ ќысым жиілігіне ќатысты єр алуан болып келген дыбыстардыњ бейберекет ‰йлесуі болып табылатындыќтан, шу жиіліктік спектрі бойынша ені бір октавадан кµп емес ‰здіксіз спектрі бар – кењжолаќты спектрінде бір немесе бірнеше жиіліктер кездеседі, яѓни дыбыстар бір биіктікте орналасатын – тональді болып жіктеледі.

Импульсті шу жекелеген соќќылар ретінде ќабылданады жєне єрќайсысыныњ ±заќтыѓы 1 с болатын дыбыс энергиясыныњ бір немесе бірнеше импульстерінен т±рады.

Дыбыстыќ толќынныњ таралу баѓытында белгілі бір энергиясы болады. Дыбыс толќыныњ бірлік уаќытта бірлік бет арќылы шыѓаратын энергиясы дыбыс ќарќындылыѓы (I ) деп аталады жєне Вт/м²   µлшенеді.                                                                                       

Ќ±лаќ еститін дыбыстыќтыњ ењ тµмен ќарќындылыѓы есту табалдырыѓы J_min=10^-13  Вт/м², естілетін жєне ауыртатын єсер жасайтын ењ жоѓары ќарќындылыќ – ауыртќыш табалдырыќ J_mах=10 Вт/м² болады. Есту табалдырыѓынан ауырту табалдырыѓына дейінгі диапозонда ќарќындылыѓы он есе жоѓарылайды. Адам ќ±лаѓына м±ндай кењ диапозон ќ±лаќтыњ абсолют ќарќындылыќќа емес, ол ќарќындылыќ дењгейі деп аталатын оныњ µсіміне ыќпал етуі м‰мкіндігі арќылы ќолайлы болып отыр. Ќарќындылыќты он есе арттырса дыбыс екі есе ќатты болып естіледі. Ќабылдау сатылы жєне ќабылданатын энергияныњ диапозон ені жоѓары болуына байланысты логарифмдік шкаланы ќолданады, ол бел немесе децибел шкаласы деп те аталады.         Ќарќындылыќ дењгейі мынаѓан тењ

 

  Б           немесе              дБ,              (1.1)

            м±ндаѓы I – берілген дыбыстыњ ќарќындылыѓы, Вт/м²;

                               I₀ - есту ќарќандылыќ,  Вт/м².

 

                   Естілетін дыбыстардыњ бар кењ диапазоны 140 дБ -        де шоѓырланѓан, б±л шуды баѓалау процедурасын азайтады жєне дыбыстарды ќабылдау ерекшеліктерін ескереді.

 Дыбыстыњ ќысым жєне дыбыс Р, (Па) – атмосфералыќ ќысым мен дыбыс µрісініњ берілген н‰ктедегі арасындаѓы айырмашылыќ.

         Дыбыс к‰ші жєне дыбыс ќысымы арасында квадраттыќ тєуелділік болады

 

 

м±ндаѓы        J – берілген дыбыстыњ ќарќылындыѓы, Вт/м²;

                                               р – дыбыстыќ ќысым, (Па);

                                               – ортаныњ тыѓыздыѓы, кг/м³;

                                               С- дыбыстыњ ортада таралу жылдамдыѓы, м/с.

               

 Эталонды жиілікте (1000 Гц) есту табалдырыѓы Р₀ = 2х10^-5 Па, ауырту табалдырыѓы Р_max=2х10² Па сєйкес келеді.

Дыбыстыќ ќысымныњ дењгейі

  , Б           жєне              дБ,                        (1.2)

 

 Шу ќарќындылыѓыныњ дењгейін акустикалыќ есептеулер орындау кезінде басшылыќќа алынады, ал дыбыстыќ ќысым дењгейін –шуды µлшеу жєне оныњ адамѓа єсерін баѓалау кезінде ескереді, себебі біздіњ есту органымыз ќарќындылыќќа емес, орташа квадраттыќ ќысымѓа сезімтал.

 Есту органы єрт‰рлі жиіліктегі дыбыстарѓа сезімталдыѓы біркелкі емес. Жиілігі аз дыбыстар жиілігі жоѓары дыбыстармен салыстырѓанда біршама ќаттыларды ќабылдайды. Жоѓары жиіліктегі шу адам ‰шін аса ќауіпті, б±л гигиеналыќ нормалау кезінде ескеріледі. Субъективті ќабылдауды баѓалау ‰шін,  дауыс ќаттылыѓыныњ дењгейі ењгізілген. Сондыќтан, 1000 Гц жиіліктегі дауыстыњ ќаттылыќ дењгейі (фонда) дыбыстыќ ќысым дењгейіне (децибелде) сєйкес келеді. Дауыстыњ ќаттылыќ дењгейі оныњ дыбыстыќ ќуаты болып табылады. Ол бірлік уаќытта ќоршаѓан кењістікке шу кµзі шыѓаратын дыбыстыќ энергияныњ жалпы мµлшеріне сєйкес келеді

 

                                                         (1.3)

                м±њдаѓы        Р – шу кµзініњ дыбыстыќ ќуаты, Вт;

                               Р₀ – дыбыстыќ ќуаттыњ шамасы, Р₀= 10^-12 Вт.

 

            Мезгілдік сипаттамалары бойынша шу т±раќты жєне т±раќсыз болып бµлінеді.

          Т±раќты шуѓа дыбыс дењгейі 8 саѓаттыќ к‰нде уаќыт бойынша 5 дБА – дан артыќ µзгеретіндер жатады.

          Т±раќсыз шу дењгейі дыбыс энергиясыныњ орташа мєні дБА мен сипатталатын, дыбыстыњ эквивалент дењгейімен , баѓаланады.

          Б±л денгей арнайы интегралдаушы шу µлшегішпен µлшенеді немесе формула бойынша есептеледі

 

                                            (1.4)

 мундаѓы      t_{i  -}берілген интервал дењгейін есептеу саныныњ жалпы есептеу санындаѓы ‰лесі, %;         

                                               L_i – берілген интервалдаѓы дыбыстыњ орташа дењгейі

                                               i- 1, 2, 3 ……;

                                               n – дењгейлерді есептеу саны.

 

 Күрделі дыбыс болып табылатын шуды қарапайым құраушыға жіктеуге болады, графикалық бейне спектр деп аталады. Шу спектрі әр түрлі болады. Шу спектрініњ сипаты бойынша кеңжолақты және үнділік  деп бөледі. Интервалдар шамасы бойынша оның дыбыстарын құрайтындар арасында шуды үлкен интервалды дискретті (сызықтық), тегіс интервал фонында  құрайтын жеке биік дискреттілерді сипаттайтын аз және аралас шексіз тегіс деп бөлеміз. Өндірістік шулар көбіне аралас спектрден тұрады. 

Жиілігі  бойынша шулар  төменжиілікті, ал егер төмен жиілікті (350Гц дейін)  салада дыбыс қысымының жоғары деңгейі жатса ортажиілікті (350…800 Гц жиіліктер диапозонында максимум) және жоғары жиілікті болып бөлінеді.

Уақыттық сипаттамасы бойынша шулар тұрақты және тұрақсыз деп бөлінеді. Тұрақтыға дыбыс деңгейі сегіз сағаттық жұмыс күнінде  уақыт бойынша 5 дБ А аспай өзгеретін шулар жатады (дыбыс деңгейі А шкаласы бойынша шу өлшегішпен өлшенеді). Тұрақсыз  шулар  уақыт бойынша тербелмелі, үзікті және импульсті болып бөлінеді. Тербелмелі шуларға дыбыс деңгейі уақытпен үзіліссіз өзгеретіндер жатады. Үзіктіге дыбыс деңгейі  5 дБ сатылап өзгеретін шулар жатады. Импульстіге  бір немесе бірнеше дыбыс сигналдарынан тұратын, олардың ұзақтығы 1 с кем емес шулар жатады.

Шудың кез келген көзі уақыт бірлігі үшін қоршаған ортада көздермен сәулеленетін дыбыс энергиясының жалпы санын анықтайтын дыбыс қуатымен сипатталады. Дыбыс қуаты тәуелділік қарқындылығына байланысты

 

,                                                                     (1.5)

 мұндаѓы S —L қарқындылықты шу көзінің орталығында бар сфера беті.

 

  Шу көзінің акустикалық қуат деңгейі

 

L_W=10 lg (W/W₀),                                       (1.6)

 

 мұндаѓы W_u — акустикалық қуаттың шартты табылдырығы (W_o = 10-¹² Вт).

 

 Егер өндірістік ғимаратта n  бірдей шу көздері болса, есептік нүктеден тең қашықталған және L бірдей шу деңгейі бар болса, онда жалпы деңгей

 

,                                   (1.7)

 

 мұндаѓы    L₁ —бір көздегі шу деңгейі, дБ;

                   n — көздер саны.

 

Формуладан  (7) көргеніміздей, екі бір көздер  барлығы үлкен 3дБ сомалық деңгейін  құрайды, олардың әрқайсысы ( 101g2 = 10 0,3 = 3); 10 көздер  —  10 дБ; 100 көздер  — 20 дБ және т.б.

 Өндірісте бұндай шарт орындалмайды, өйткені технологиялық жабдықтардың тозуы бірдей емес, сондықтан  L_Σ  есебі басқа формула бойынша жүргізіледі 

 

,                   (1.8)

 

 мұндаѓы L₁, L₁, L_n, — есептік нүктеде көздер құрайтын, дыбыстық қысым деңгейі.

 

     Шуларды өлшеу және талдауда, акустикалық есептерді жүргізуде (1-сурет) спектрлерді октавалық немесе үш октавалық диапозондар арқылы бағалаймыз. Жоғары шектік жиілігі f₂  екі есе төменгі  f₁ жиіліктен көп болса, жиілік жолағы октавалық деп аталады, яғни, f₁/f₂ = 2. Үш октавалық жолақ үшін .   Жолақты тұтастай сипаттайтын  жиілік сапасы, орташа геометрикалық жолақты қабылдайды   .

  

 1.5 Организмге шудың әсері

 

          Адамға қажет емес барлық дыбыстар шу деп аталады. Адам организміне қарқынды шу әсері қолайсыз түрде нерв процестерінің өтуіне, шаршаудың пайда болуын, жүрек-қан тамыр жүйелерінің өзгеруіне және шу ауытқуының пайда болуына әсер етеді,  көптеген пайда болғандардың ішінде клиникалық  белгі болып    естудің келешекті  төмендеуі – құлақ мүкісіне әкеледі. Жоғары дыбыс қысымында құлақтың дабыл жарғағының жарылып кетуіне әкеледі.

          Көбіне өнеркәсіптік шулар астан-кестен дыбыстардың араласуымен сипатталады. Өндірістік жағдайларда шу көздері болып жұмыс істеп тұрған станоктар және механизмдер, қол, механизацияланған және пневмоаспаптар, электрлік машиналар, компессорлар, ұсталық-пресстік, көтергіш-көліктік, көмекші жабдықтар (желдеткіш қондырғылар, ауабаптағыштар) және т.б. табылады.

                Соңғы жылдардағы зерттеулер шудың әсерінен көру қырағылығы, ішек-қарын жолдарының қызметі, ішкі бас сүйегінің  қысымы, зат алмасу процесі және т.б.  бұзылады.

          Әсіресе импульсті шу жұмыс операцияларын орындау дәлділігін нашарлатады, ақпаратты қабылдауды қиындатады. Шудың әсер ету нәтижесінде жұмыс істейтін адамның еңбек өнімділігі төмендейді, жұмыста ақаулықтар жебіру көбейеді, бақытсыз жағдайлар пайда болуына алғы шарттар құралады.

 

 

           1.6 Гигиеналық нормалау және шуды өлшеу

 

Тұрғын ғимараттардағы, қоғамдық ғимараттардағы шуды өлшеу, кәсіпорындарда және олардың өңірлеріндегі СНИП II-12-77 «Шудан қорғаныс және ГОСТ 12.1.036-81 бойынша жүргізіледі.

Ќазіргі уаќытта ж±мыс орындарындаѓы шу нормасы МЕСТ 12.1.003 – 89 «ССБТ. Шу жалпы ќауіпсіздік талаптары»  жазылѓан. Шуды нормалау т‰ріне байланысты т‰рлі шама–шарттар бойынша ж‰зеге асырылады.

Тұрақты шудың қалыпты параметрлері  сәйкесті шекаралық жиіліктерде Гц: 54 және 90; 90 және 180; 180 және 355; 355 және 710; 710 және 1400; 1400 және 2800; 2800 және 5600; 5600 және 11200 және децибилдегі (А шкаласы) балама дыбыс деңгейі (энергия бойынша) орташа жиілікті геометриялық жиіліктер: 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000 Гц сегіз октавалық жолақта өлшенген дыбыс қысымының деңгейі болып табылады.  Жиіліктің өсуіне байланысты дыбыс қысымының жіберілетін деңгей мәні азаяды. Қалыпқа келтіруде еңбек сипаты ескеріледі.

         Үнділікті  және импульсті шу үшін жіберілетін деңгейлер 5 дБ аз қабылданады, ГОСТ 12.1.003-89 еңбек шиеленісін ескере отырып, еңбек қызметінің жеке түрлері үшін қатаң норманы тағайындайды.

         Дыбыс қысымының  мүмкін  деңгейлері СН 2.2.4/2.1.8.562-96 ұсыныстарына сәйкес жиіліктің октавалық жиілігі үшін нормаға келтіреді. Жұмыс орындағы, тұрғын ғимараттарындағы, қоғамдық ғимараттардағы және құрылыс жүріп жатқан өңірдегі шу. Бұл құжат шу жағдайындағы өндірістік қызмет сипатын ескере отырып дифференциалды қадамды қарастырады (ақыл-ой қызметі, нервтік-эмоцианалдық  жүктеме, физикалық еңбек және т.б). Тұрақсыз шулар үшін балама деңгейлерді есептеуде  шу факторының әсерінің ұзақтығы және әрекет етуші шу сипатын (үнділікті, импульсті, тұрақты және т.б) ескереді.

         Дыбыс қысымының сегіз нормативті деңгейінің тұтастығы әр түрлі орташа геометриялық жиіліктерде шектік спектр  (ШС) деп аталады. Әр спектрдің өз индексі бар (мысалы ШС-80, мұнда 80 – октавалық жиіліктегі c=1000 Г, дыбыс қысымының нормативті деңгейі).   Кеңжолақты шу үшін кейбір стандартталған параметрлер  1.1-кестеде келтірілген.

 

 

 

 

1.1-кесте Дыбыс қысымының мүмкін сигналдары және кеңжолақты шу үшін балама деңгейлер

 

 

Жұмыс орны	Lp, дБ, орташа геометриялық жиілікпен октавалық жиілікте, Гц								Дыбыстың балама деңгейлері, дБА
	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
Конструкторлық бюро ғимараты, есептеуіш машинадағы программис-тер, теориялық зерттеулер зертханасы және т.б. Басқару ғимараты,	71	81	54	49	45	42	40	38	50
жұмыс бөлмелері	79	70	68	58	55	52	50	49	60
Эксперименттік зерттеу зертханасының ғимараты	94	87	82	78	75	73	71	70	80
Өндірістік ғимараттағы тұрақты жұмыс орны және жұмыс зонасы	99	92	86	83	80	78	75	74	85

 

               Бағытталған бағаға  тұрақты шу  сипаты үшін жұмыс орнында                      А шкаласы бойынша шуөлшегішпен өлшенетін шу деңгейі қабылданады. Шудың ең қатал нормасы осы уақытта Қазақстанда, Ресейде, ал ең жұмсағы АҚШ-та әрекет етеді. Бұл мәнді түсіну үшін ақ қайың және құстар сайрауының шуы 35-45 дБА құрайды.

         Ғимараттағы, ауаны желдету қондырғылары, желдеткіштер және ауалық жылыту шуы үшін, сондай-ақ үнділікті  немесе импульсті шу жағдайында жұмыс орындағы шудың мүмкін  деңгейін 1.1-кестеде көрсетілгендей 5 дБ  мәнінен төмен алмауымыз қажет. ШС дыбыс деңгейі тәуелді

дБА=ШС+5дБ.                      (1.9)

 

         Орындалған жұмыстың сипатынан басқа, шу әсерінің ұзақтығын ескереді. Бұл жағдайда кеңжолақты шудың әсерінде 0,25-тен 4 сағатқа дейін жіберілетін деңгейлер 20 дБ кеңейеді, ал үнділікті немесе импулсьті әсіренде (0,25-1,5 с) – 15 дБ артады.

         Шу деңгейін өлшеу шуөлшегіш  деп аталатын аспаппен жүзеге асады. Олар жиілік спектрі бойынша дыбыс қысымының деңгейін өлшейді, тіркейді және зерттейді. Оларға сәйкесті электрлік сигналдар дыбыс қысымдарын қайта құру үшін тезеэлектрлік микрофондар қолданылады. Одан кейін электрлік тербелістер лампалық күшейткіштер арқылы өтеді және децибелдерде немесе фондарда прогадуирленген потенциометрмен бекітіледі.

         Бүгінгі күнде ФЭ-2, ФЭ-3 сүзгілі  (2-40000Гц жиіліктік  диапозондағы       30-140 дБ өлшенетін дыбыс деңгейі) өлшенетін дыбыс деңгейі 25-140 дБ,             ШВК-1, жиіліктік диапозонда 2(10) -20 000 Гц өлшеу жүргізетін ВШВ-003 шу талдауы үшін қолданылатын аспаптар қатары бар. 3-қосымшада олардың бірнешеуі келтірілген.

Шу µлшегіштерде кµбінесе А,Б,С,Д жиіліктін сипаттамалары бар реттегіш с‰згілермен жабдыќталѓан. «А» шкаласы стандартталѓан жєне барлыќ шуµлшегіштерде бар. Шуды жуыќтап баѓалау ‰шін шуµлшегіштіњ «А» шкаласы бойынша µлшеу кезінде оныњ жалпы дегейі дБА  шама – шартымен нормаланады.

Дыбыстыќ ќысым дењгейін µлшеу «С» сипаттамасын ќосќан кезде ж‰зеге асырылады б±л кезде шуµлшегішке жолаќты с‰згілер жалѓанады.

Т±раќты шуды µлшеу кезінде шуµлшегішті «балу» жаѓдайына ќосу керек жєне есептеуді оныњ тербелістер кезіндегі стрелканыњ орташа орналасуы бойынша ж‰ргізеді.

Шудыњ єсер ету ±заќтыѓы ескеріледі. Т±раќсыз шу ‰шін нормаланатын шама–шарты дыбыс дењгейініњ L  бірлігі болып табылады.

Егер шу тональді немесе импульсті болса, онда шекті м‰мкін дењгейі ±зынжолаќты шу ‰шін дењгей мєні 5 дБА – ѓа аз болуында ќолданылуы керек.

Импульсті шуды кєдімгі шуµлшегіштермен µлшеуге болмайды, себебі соњѓысы ‰лкен инерцияѓа ие.     Соњдыќтан осы маќсаттар ‰шін дыбыстыњ энергетикалыќ дењгейін тіркейтін арнайы аспаптар ќолданады.

Шудыњ спектрлік ќ±рамы кµбінесе арнайы аспаптар – шу анализаторымен зерттеледі. Єрт‰рлі октавалыќ жолаќтардаѓы дыбыстыќ ќысымныњ дењгейін µлшейтін октавалыќ анализаторлар кµп таралѓан.

 Шуды µлшеу кезінде микрофон кµбінесе еден дењгейінен 1,5 м. биіктікте орналасады жєне оператордан 2\3 – тен кем емес ќашыќтыќта технологиялыќ ќондырѓы берілген ѓимаратта орнатылѓан, оныњ ж±мысыныњ µзіне тєн ж±мысы кезінде шу кµзі жаѓына баѓытталады. Шу кµзін гигиеналыќ баѓалау кезінде шу дењгейініњ максимал мєніне с‰йенеді.

Дыбыс дењгейін 85 дБА – ден жоѓары аймаќты арнайы белгілермен, ал осы аймаќтаѓы ж±мыскерлерді жекелеген ќорѓаныс ќ±ралдарымен ќамтамасыз ету стандартта жазылѓан.

Шуды т±рѓын жєне ќоѓамы ѓимараттарда жєне кєсіпорындарда нормалау «Шудан ќорѓау» СНиП 11-12-77 бойынша ж‰зеге асырылады. 

 

 

1.7               Шудан қорғаныс

 

   Шудан қорғаныс құралы және әдістерінің жалпы жіктеуі ГОСТ 12.1.029-80 «ССБТ. Шудан қорғаныс құралы мен әдісі. Жіктегіш» келтірілген.

                Пайда болу көздеріндегі шуды азайту; соққы механизмдерді соққы емес механизмдермен ауыстыру, айналмадағы кері-түсетін қозғалыстар, тайғану подшипниктеріндегі тербелу подшипниктері, кинематикалық сұлбаларды жетілдіру, пластмассалық бөлшектерді қолдану, дыбыс жұтқыш материалдан тұншықтырғыштарды  қолдану, шу түйіндерінен және машина бөлшектерінен виброоқшаулау, вибродемпфириленген материалдың бетінде  пайда болатын шулар жабыны, статикалық және динамикалық баланстау.        Дыбысжұту: бұл әдіс -  ауадағы дыбысжұтқыш материалдар бойынша тараған, оны жылуға айналдыратын, толқынның дыбыс энергиясын жұтуға енгізілген.

         Дыбысжұтқыш материалдар және құрылымы бөлінеді:

         - талшықты – кеуекті (киіз, минералды мақта, фетр, акустикалық сылақ және т.б);

- мембраналық ( ағаш торкөзінен  бекітілген қабыршақ, фанер);

- резонаторлық (Гельмголц классикалық резонаторы);

- құрама.

Материалдардың дыбысжұтқыш құрамы төмен түсетін

энергияның жалпы санына жұтылған  дыбыстық энергияның санының қатысына тең, дыбысжұтқыш коэффициентпен анықталады

 

                                                                 .                                                     (1.10)                                                                                                                                                                                                                                                                  

 

 =0 барлық дыбыстық энергия жұтылусыз шағылысады; =1 барлық энергия жұтылады (1.1-сурет).

1.1 - сурет.  Жапырақтық құралымдық  материалда дыбыс энергиясының жұтылу (шағылысу) сұлбасы

 

             Конструкциялық материалдармен дыбысжұтылудың коэффициенті  (элементтермен):

 

             - бетонда....................................................................     0,015;

             - шыныда....................................................................      0,02;

             - ағашта..................................................................…..        0,1;

             - киізде...............................................................….. 0,3 — 0,5;

             - ашық терезеде ..............................................…......         1,0.

 

            Ғимараттағы дыбысжұту  мына формула бойынша анықталады

 

              L_0бл = 101g (A₂/A₁),                              (1.11)

                                                                                                                                                                                                                                                                   

мұндаѓы     А, — қаптауыш туралы қондырғыға дейін ғимараттағы  толық

дыбысжұтылу м² (A_t = _необлS_пов, м²; қабылдайды _нео6л = 0,1);

                                        А₂ — қаптауышты орнатқаннан кейінгі жұтудың балама ауданы, м² (A₂ = А, +A, мұнда  А — қаптауышқа енгізілген қосымша жұтылу).

Онда шудың төмендеу шамасы мынадан тұрады

 

        L_0бл = 101g (A/A₁),                           (1.12)

                                                                                                                                                                                                                                                                     

Дыбысоқшаулау: қоршауға түскен (экран) дыбыс толқынының шағылысуына негізделген әдіс.

             1.2а - суретте  шудың (ауалық және құрылымдық) оның көздерінің ғимараттың сыртына және ішіне енуі, ал 1.2 б- суретте шудың шулы ғимараттан тыныш ғимаратқа енуі   көрсетілген. Сыртқы немесе ішкі көздерден ауалық шу терезе мен қабырға арқылы кіреді, ал дірілдер топырақ бойынша беріледі, құбырөткізгіш және құрылыс құралымдары  бойынша, оның тербелістері құрылымдық шуды шақырады.

          Қоршаудың (экран) дыбысоқшаулағыш қасиеті   дыбыс өтімділік коэффиицентінің өткен дыбыс қуатының түсушіге қатысы арқылы анықталады.

.

 

 1.2 - сурет. Шулардың енуі:

 

  а — ғимаратта: 1 — шу көздері; 2 — діріл көзі; I — ауалық шу; II — құрылымдық шу; б — бір ғимараттан басқасына: 1,2— дыбыс немесе шу ауалары бойынша тарайтын; 3 — созылмалы тербелістер энергиясы — құрылыстық құрылым бойынша тарайды және шу түрінде шағылысады (құрылымдық немесе соққылық дыбыстар, шулар); I — шулы ғимарат, II — тыныш ғимарат

 

             Құрылымның дыбысоқшаулағыш қасиеті

 

R = –10 lg/.                             (1.13) 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

  Күшті шу шығаратын машиналардан (аппараттардан) арақашықтықты үлкейту: бос кеңістіктегі көздерден г, м арақашықтығындағы шудың сомалық деңгейі дБ

 

L = L₀ - 201gr - 11,                          (1.14)

                                                                                                                                                                                                                                                                   

мұндаѓы  L₀ — шу көздерінің деңгейі, дБ.

 

Ж±мыс істеушілерді шудан ќорѓау ±жымдыќ жєне жекелеген ќ±ралдармен ж‰зеге асырылуы м‰мкін.

¦жымдыќ ќорѓау ќ±ралдары ќоздыру кµзіне ќатынасы бойынша «шуды оныњ туындау кµзінде тµмендететін» жєне «шуды оныњ кµзден ќорѓаѓыш нысанѓа дейін таралу жолында тµмендететін» болып бµлінеді.

¦жымдыќ ќорѓау ќ±ралдары, ж‰зеге асыру тєсіліне байланысты былай бµлінеді:

         сєулеттік – жоспарлы (ѓимараттардыњ жобасы, нысандардыњ к‰рделі жоспарлары, ќондырѓыларды, ж±мыс орындарын, кµлік ќ±ралдары ќозѓалу аймаѓын жєне режимдерін тиімді орналастыру, шуќорѓаѓыш аймаќтарды жасау);

         акустикалыќ (дыбысоќшаулаѓыш, дыбысж±тќыш, дірілоќшау -лаѓыш, шу µшіргіштер);

±йымдастырушылыќ – техникалыќ (шуы аз технологиялыќ ‰рдістерді ќолдану, шулы машиналарды ќашыќтыќтан басќару жєне автоматты баќылау ќ±ралдарымен жабдыќтау, машиналарды жµндеу жєне ќызмет кµрсету технологияларын жетілдіру, шуы аз машиналарды ќолдану, ењбек жєне демалыстыњ оњтайлы режимдерін ќолдану).

Шудан жекелеген ќорѓау ќ±ралдарын ±жымдыќ ќорѓау ќ±ралдары шуды шекті дењгейге дейін тµмендетуде ќамтамасыз ете алмаѓан жаѓдайда ќолданѓан тиімді. Жекелеген ќорѓаныс ќ±ралдары естілетін дыбыс дењгейін 10 …45 дБ – ге азайтуѓа м‰мкіндік береді, сонымен бірге шуды біршама тµмендету адам ‰шін ењ ќауіпті болып келген жоѓары жиіліктер аймаѓында байкалады.

Жекелеген ќорѓаныс ќ±ралдарына шуѓа ќарсы ќ±лаќќаптар, арнайы ќосымша беттер, дулыѓа мен каскалар, арнайы киімдер ќолданылады.

Дыбыс дењгейі 35 дБА – ден жоѓары аймаќтарда ќауіпсіздік белгілері ќойылуы тиіс. Дыбыстыќ ќысымдаѓы октава дењгейі 135 дБ – ден жоѓары кез – келген октавалыќ жолаќтары бар аймаќтарда тіпті аз уаќыт алуѓа да тыйым салынады.

Берілген зертханалыќ ж±мыста дыбыс оќшаулаѓыш ќоршаулардыњ тиімділігі зерттеледі. Дыбысоќшаулаѓыш ќоршаулар ж±мыс орындарындаѓы шудыњ дењгейін орташа геометриялыќ жиіліктері 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000, 8000 Гц болатын барлыќ октавалыќ жолаќтарда шекті нормасына дейін тµмендетуді ќамтамасыз етуі тиіс. 

Ќажетті дыбысоќшаулаѓыш ѓимараттаѓы єрбір і – ші оќшаулаѓыш ќ±растырылым ‰шін жеке (ќабырѓа, терезе, ќаптама, ќаќпа, есіктер жєне т.б.) жєне єрбір кµрсетілген октавалыќ жолаќтар ‰шін жеке есептелуі келесі формула бойынша ќолданылады:

R_тр= L_ш -10lgB_и + 10lgS_i – L_доп + 10lgn,            (1.5)

 

м±ндаѓы     L_ш –кµздері бар ѓимараттаѓы дыбыс ќысымыныњ октавалыќ дењгейі, дБ;

B_и –шудан ќорѓалатын ѓимарат т±раќтысы, м²

(ќосымша 1 ќара);

S_i –шудан ќорѓалатын ѓимаратќа µтетін шуды

ќалќалайтын ќ±растырманыњ (немесе оныњ жекелеген элементтерініњ) ауданы, м²;

L_доп –шудан ќорѓалатын ѓимараттаѓы дыбыс

ќысымыныњ м‰мкін октавалыќ денгейі, дБ;

n – шу µтетін ќалќалау ќ±растырмасы немесе олардыњ

элементтерініњ жалпы саны.

 Ќажетті дыбысоќшаулаѓыш ќоршауларѓа есептеулер жасаѓаннан кейін олардыњ ќ±растырмасы ауа шуын оќшаулаудаѓы оныњ жиіліктік сипаттамасы ќажетті мµлшерден тµмен болмайтындай етіп алынады.

 

 

    1.8 Ќолданылатын аспаптар мен ќондырѓылар

 

Ќондырѓы стендініњ ішіне орнатылѓан жєне жеке алынатын далдасы бар камера болып табылады (1.3 сурет). Камерада шу кµзі (динамик жєне электрік ќоњырау) жєне конденсаторлыќ микрофон орнатылѓан. Динамик дыбыстыњ генераторѓа, ал микрофон шуµлшегішке ќосылѓан.

 Шуµлшегіштіњ µлшеу диапазоны 60 – 115 дБ. Шуµлшегіш октавалыќ жолаќтардаѓы орташа геометриялыќ жиілігі 63 – тен 8000 Гц – ке дейін болатын дыбыстыќ ќысымныњ дењгейін (дБ) жєне дыбыстыњ жалпы дењгейін (дБА) µлшейді.

     Шуµлшегіштіњ беткі панелінде жиілік сипаттамаларын ауыстырѓыш, индикаторлы стрелкалы аспап, µлшеу диапазонын ауыстырѓыш, аспапты ќосу тумбілері орналасќан (1.3 -сурет).

   Дыбыстыќ генератор жиілікті 25 – тен 20000 Гц – ке дейінгі диапазонда µзгертуге м‰мкіндік береді жєне динамик кірісіне берілетін кіріс кернеуді реттеуге ќолданылады.

 

1.3 –сурет. Шуµлшегіш

 

 

 1.9 Зертханалыќ сынаќ бµлімі

 

          1.9.1 Дыбыстыќ генераторды іске ќосу (П₁  ). Жиілікті 1000 Гц –не жєне индикатордыњ тілін 20 бµлімге келтіріп орнату

1.9.2 Шуµлшегішті іске ќосар алдында шуµлшегіш панеліндегі ауыстырѓыштарды келесідей орнату:

         Бµлгіш I – “80” жаѓдайына, Бµлгіш II – “40” жаѓдайына, µлшеу Т‡РІН – “ЛИН” жаѓдайына; ж±мыс Т‡РІН – “баяу”; ДЫБЫС – ВИБРАЦИЯ – “ДЫБЫС”жаѓдайына, жиілік Н2 – “63” жаѓдайына.

1.9.3 Шу µлшегішті іске ќосу (П2 ауыстырѓышы), оны 5 минут бойы ќыздыру (Lш) µлшеу ж‰ргізу. Егер µлшеу кезінде аспаптыњ тілі шкаланыњ сол жаѓына орналасса, онда ол оњ жаќка ауыстырѓыштыњ орналасу жаѓдайын “Бµлгіш I”, содан кейін “Бµлгіш II ” –µзгертіп шыѓарылады. ¤лшегіш аспап бойынша есептеу “Бµлгіш I”, “Бµлгіш I ” ауыстырѓыштарыныњ жєне тілдік аспаптыњ кµрсеткіштерін ќосу арќылы ж‰ргізіледі.

         ¤лшеулерді т‰рлі материалдардан жасалѓан ќалќалаѓыштар орнатќанда ќайта ќайталау: шифер - L_ш1; фанера- L_ш2; оргшыны - L_ш3; текстолит - L_ш4. ¤лшеулердіњ нєтижелерін жазып алу керек.

         1.9.4 Жиіліктіњ октавалыќ жолаќтарындаѓы дыбыстыќ ќысымныњ дењгейін µлшеген кезде  «µлшеу т‰рі» ауыстырѓышын «с‰згілер» жаѓдайына келтіру, ал «жиілік Нѓ» ауыстырѓышын кезектесіп «63 ……4000» жаѓдайына ауыстыру . ¤лшеулерді ќалќалауларсыз орындау (см. п. 6 з.)

Назар аударыњыз! ¤лшеу кезінде тек ќана “Бµлгіш II ” ауыстырѓышын ќолданады. Егер “Бµлгіш I” ауыстыру ќажет болса, онда µлшеудіњ “Т‡Р” ауыстырѓышын “СИН” жаѓдайына келтіреді.

         ¤лшеу нєтижелерін 1.1 -кестеге жазу керек.

         1.9.5 Дыбыстыќ генератор мен шуµлшегішті µшіру (П1 жєне П2 ауыстырѓыштары).

         1.9.6 R_тр. шамасын (1.5) формула бойынша жиіліктіњ барлыќ диапазоны ‰шін есептеу.

         Есепке алу: п=1; S_i=0,02 м²

(10Lg0,02=-16,9);                  V=0,03 м³

В₁₀₀₀=0,003 м² (ѓимарат т±раќтысы).

         Жиіліктін кµбейткішті жєне L_доп  шамасын 1.1 бойынша алу - L_доп шамасы ж±мыскерлерге, конструкторлыќ ѓимараттарына сєйкес келеді.

 

 

 

 

 

               

 

1.2-кесте Октавалыќ жолаќтардыњ орташа геометриялыќ жиілік-теріне байланысты ќалќалаѓыштыњ дыбысоќшаулау м‰мкіндігін аныќтау

 

Шамасы	Разме-рі	Lp, дБ, орташа геометриялық жиілікпен октавалық жиілікте, Гц
		63	125	250	500	1000	2000	4000
	-	0,8	0,75	0,7	0,8	1	1,4	1,8
	м2	0,0024	0,0022	0,0021	0,0024	0,003	0,0042	0,0054
10lgBи	дБ	-26,2	-26,6	-26,8	-26,2	-25,2	-23,8	-22,8
Lдоп	-//-	71	61	54	49	45	42	40
Lш	-//-
Lш1(шифер)	-//-
Lш2(фонера)	-//-
Lш3(текстолит)	-//-
Lш4(оргстекло)	-//-
R1=Lш-Lш1	-//-
R2=Lш-Lш2	-//-
R3=Lш-Lш3	-//-
R4=Lш-Lш4	-//-
Rтабл.(приложение 1.)	-//-

 

         1.9.7 Ќорытындыны 1.2 - кестедегі мєліметтер бойынша жасау.

 

 

 Баќылау с±раќтары:

 

1.                Шыѓу тегі бойынша шулар ќалай топтастырылады?

2.                Шу ќандай физикалыќ шама – шарттармен сипатталады?

3.                Шу спектралды жєне мезгілдік сипаттамалары бойынша ќалай топтастырылады?

4.                Шудыњ адамѓа єсері ќандай?

5.                ¤ндірістін шуды нормалау принциптерін т‰сіндіріњіз?

6.                Ж±мыс орындарындаѓы т±раќты шу ќалай нормаланады?

Шекті спектр дегеніміз не?

7.                Шумен к‰ресудегі негізгі ќ±ралдар мен тєсілдерді тізіп

кµрсетіњіз?

 

 

 

 

    

      2 Зертханалыќ ж±мыс  № 2. Ауаныњ шањын зерттеу

 

  2.1 Ж±мыстыњ маќсаты

 

          Ауадаѓы шањныњ ќ±рамын салмаќтыќ єдіспен аныќтау жєне µндірістік ортаныњ шањдылыѓына санитарлыќ баѓа беру, сонымен ќатар дем алу органдарын ќорѓайтын жекелеген ќ±ралдарын тањдауды ‰йрену.

 

   2.2  Ж±мыстыњ мазм±ны.

 

   2.1.1 ¤ндірістік ѓимарат секілді камерада ќандай да бір шањдылыќ жасау, ауаныњ кµлем бірлігіндегі шањныњ ќ±рамын салмаќтыќ єдіспен аныќтау жєне оныњ концентрациясындаѓы шекті мµлшерді санитарлыќ нормалармен салыстыру.

    2.2.2 Тыныс алу органдарын ќорѓаудаѓы жекелеген ќ±ралдарды оќып–‰йрену жєне тыныс алу органдарын ќорѓайтын жеке ќ±ралдарды басты µлшемдері бойынша тањдау.

 

 

    2.3 Теориялыќ бµлім

 

 ¤неркєсіп жєне ќ±рылыстаѓы кµптеген технологиялыќ ‰рдістер, адам аѓзасына жєне негізінен оныњ тыныс алу м‰шелеріне жаѓымсыз єсер ететін шањдарды шыѓарумен байланысты.

 Шањ –ќатты заттыњ майда бµлшектері, олар µндірісте ќатты заттарды бµлу жєне ±саќтау кезінде, б±йымдарды дайындау, оларды µњдеу жєне тасымалдау кезінде пайда болады.

 Адам аѓзасына шањныњ зиянды єсер ету дєрежесі тыныс алу кезінде ж±тќан ауа мµлшеріне байланысты. Шањныњ дисперсиялыќ дєрежесі, олардыњ пішіндері жєне химиялыќ ќ±рамына тєуелді. Адам аѓзасына єсерініњ сипаты бойынша шањ уытты  (улы) жєне тітіркендіргіш болып бµлінеді.

Уытты шањ (сынап, мышьяк, ќорѓасын жєне т.б.) биологиялыќ орталарда таралып, аѓзаѓа енгізілген у ретінде єсер етеді де улануѓа алып келеді. Уытсыз шањ газдарды адсорбациялауы м‰мкін, соныњ єсерінен ол улы болып шыѓуы ыќтимал.

Мысалы, кµмір шањы мен к‰лі кµміртегі ќышќылына адсорбациялануы м‰мкін.

Тітіркендіргіш шањдарѓа минералдыќ (кварцтыќ, зімпаралыќ, кµмірлік жєне т.б.),металдыќ (темірлік шатынды, болатты, мырышты жєне т.б.),  аѓаштыњ, ±нныњ, шµптіњ, ќаѓаздыњ жєне т.б.  жатады.

   ¤кпеге ±заќ уаќыт бойы енген шањ олардыњ созылмалы ауруѓа – пневмокониозѓа шалдыќтыруы м‰мкін, ол µкпеніњ тыныс алу беттерініњ шектелуіне жєне адамныњ барлыќ азѓасында µзгерістер туындауына єкеліп соќтырады. Єсіресе µлшемдері 1 – ден 10 микронѓа дейінгі тозањдар ќауіпті. Себебі олар µкпеге терењ ене алады. Біршама ірі тозањдар жоѓарѓы тыныс алу жолдарыныњ шырышты ќабатында ќалып ќояды, ал біршама ±саѓы шыѓып кетеді. Шањныњ тікелей єсері тітіркендіргіш болуы м‰мкін, асќазан жєне шырышты ќабаттаѓы, кµздегі (конъюктивит) басќалай µзгерістерге, бронхиалды астамаѓа себепкер болуы м‰мкін.

  Пішіні бойынша жиектері ‰шкір ±шталѓан жєне инелі тозањдар µте ќауіпті (асбест, шыны, металдар). Шањда электрлік заряд болуы м‰мкін, ол оныњ µкпеде шµгілуін жењілдетіп, аѓзада ќалатын шањныњ мµлшерін жоѓарылатады.

  Шањнан болатын аурулардыњ алдын–алу ‰шін зиянды заттардыњ концентрациясын нормалаудыњ маѓынасы µте зор, ол ГОСТ 12.1.005 – 88 бойынша ж‰зеге асырылады. Ж±мыс аумаѓындаѓы ауаныњ жалпы санитарлы–гигиеналыќ талаптарымен шекті жіберілетін концентрация (ШЖК) бекітіледі. ШЖК ретінде к‰нделікті (демалыс к‰ндерінен басќа) ж±мыс, аптасына 8 саѓат аралыѓында немесе басќаша ±заќтылыќ кезінде, аптасына 41 саѓаттан кµп емес аралыќтаѓы барлыќ ж±мыс, уаќытында ауруѓа шалдыќпайтын немесе денсаулыќтыњ нашарлауына єкелмейтін концетрацияны ќарастырады.

  Ж±мыс аумаѓындаѓы ауаныњ ШЖК кµбеюі шањ єсірінен ќорѓайтын іс – шараларды ж‰зеге асыруды ќажет етеді. Оѓан жататындар:

-         µндірістік ‰рдістерді механикаландыру жєне автоматтандыру,

ќашыќтыќтан басќару;

   -  ќондырѓылар мен технологиялыќ ‰рдістерді герметизациялау;

   -  µндірстік желдету ќондырѓысы;

   -  ѓимараттарды тиянаќты ж‰йелі тазарту;

   -  жекелеген ќорѓаныс ќ±ралдарын ќолдану;

   -  шањды басу.

   Тыныс алудан ж±тќан шањныњ мµлшері ѓимараттаѓы шањ дєрежесіне байланысты, сондыќтан ж±мыскерлер мен ќызметкерлердіњ денсаулыѓын саќтау ‰шін µндірістік ѓимарат ауасындаѓы шањныњ шекті жіберілген концентрациясы нормаларыныњ талаптарын орындау  міндетті болып табылады.

           ¤ндірістегі ауа ортасыныњ тозањдануын аныќтау таразылыќ, есептік, радиоизотопты немесе фотоэлектрлік єдістермен ж‰зеге асырылады. Таразылау тєсілі ж‰зеге асыруы ќарапайым, жасалатын µлшемдердіњ тура жєне жылдам алынатындыќтан кењінен таралѓан. Тєсіл с‰згініњ салмаѓын 2 – 4 минут аралыѓында шањды ауаныњ белгілі бір кµлемін µткізгенге дейін жєне кейін µлшеуге негізделген. Тєсілдіњ кемшілігі шањныњ сапалыќ сипаттамаларын аныќтауѓа болмайды, яѓни оныњ физико – химиялыќ ќассиеттері аныќталмайды.

Есептік тєсіл арнайы кониметр аспаптарыныњ кµмегімен ауаныњ бірлік кµлеміндегі шањды аныќтауѓа негізделген. Шањды ауа насоспен дымќылданѓан ќ±быр арќылы ќабылдау камерасына сорылады. М±нда ол кењейеді, ќысымы т‰седі, температурасы тµмендейді, су булары тозањда конденсацияланады жєне олармен бірге заттыќ шыныѓа т‰седі. Шыныдаѓы су буланѓаннан кейін тозањдар жабысып ќалады, оларды микроскоппен масштабты торды ќолданып есептеуге болады. Б±л жаѓдайда шањныњ сандыќ сипаттамасымен ќатар сапалыќ ќ±рамын да аныќтауѓа болады. Тєсілдіњ кемшілігіне ‰рдістіњ ±заќтыѓы жатады.

 

2.1 - кесте  Шекті жіберілген концентрация

Шањ атауы	ШЖК, мг/м³	ќауіптілік класы
1         Металдыќ сынап, мырыш жєне оныњ       органикалыќ емес ќосылыстары	0,01
2             Кремнийдіњ ќосќышќылы оныњ шањдаѓы              ќ±рамы  70% аспаѓанда	1	3
3            Таѓы сол,  10….70% (гранит, слюда) сонымен                ќатар силикат, асбест 10% аспайтын мµлшері бар                шањ	2	4
4            Кремнийдіњ ќосќышќылы 2…10% немесе шыны           жєне минералды талшыќтыњ тозањы (мыс.                       сульфиді кендер, кµмірсутекті жєне кµмір           тозањы, саз жєне т.б.)	4	4
5       Цемент, асбестті цемент, апатит, балшыќ,              кокс	6	4
6            ¤сімдік жєне жануарлыќ шыѓулыќ тегі             кремнийдіњ ќосќышќылдыќ ќоспасы 10%                аспайтын (маќталы, зыѓырлы, ќылшыќты,           мамыќты).	2	4
7            Тура сол, кремнийдіњ ќосќышќылы 2….10%           болатын ќоспасы бар, дєнді	4	4
8           Тура сол, кремнийдіњ ќосќышќылы 2% аспайтын          ќоспасы бар (±нды, ќаѓазды, аѓашты жєне т.б.)	6	4
9       Темекі, чай	3
9          Кремнийдіњ ќосќышќылы 2% аз ќ±рамы бар тас          кµмір жєне уытты заттардыњ ќоспасы жоќ µзгеде           шањдар.	10	4

 

 

  Шањды жєне фотоэлектрлік ‰рдістерді сєулелендіру негізінде ПРИЗ – ЖТШ¤ (жылжымалы радиоизотопты шањ µлшегіш) жєне

 

 

ИКП – ШК¤ (шањныњ концентрациясын µлшегіш) аспаптары ж±мыс істейді.

   Ж±мыс аймаќтарыныњ ауасындаѓы шањныњ болуына д±рыс жобаланѓан желдетумен ќатар шањт±тќыш ќондырѓылар да єсер етеді, олар атмосфераѓа шањныњ шыѓуыныњ алдын алып, сонымен аѓынды желдету ж‰йесімен ж±мыс орындарына берілетін ауа тазалыѓын ќамтамасыз етеді.

 Шањт±тќыштар ретінде гравитациялыќ (шањ шµккіш камералар), инерциялыќ (жалюзилі, радиалды, циклонды), ортадан тепкіш єсерлі (ротациялыќ, ортадантепкіш, ќ±йынды), дымќыл тазалау ќ±рылѓылары (скрубберлер, барботажды – кµбікті ќ±рылѓылар жєне т.б.), кеуекті с‰згілер (СК), электрс‰згілер ќолданылады.

 Жетілдірілген шањт±тќыштардыњ бірі электрс‰згілер болып табылады. Оныњ ж±мысыныњ принципі – коронациялыќта заряд аймаѓындаѓы газѓа соќќылыќ ионизация, иондардыњ зарядын ќоспаныњ бµлшектеріне беру жєне соњѓысын шµгу жєне короналыќ электродтарда шµгіндіру.

  Электрс‰згілеріндегі шањды газ шµгу электродтарында т‰зілген арналармен ќозѓалады, олардыњ арасында белгілі бір ќашыќтыќ арќылы короналыќ электродтар орналасќан. Электродтарѓа жоѓары кернеулі (40 – 110кВ) т±раќты ток беріледі. Электрс‰згіге т‰сетін шањды газдар ‰немі сыртќы єсерлер есебінен (рентген сєулелері; ќызулары, ѓарыштыќ сєулелер жєне т.б.) аздап ионданѓан болады, сол себептен олар екі электродтар арасындаѓы кењістікке т‰сіп, токты µткізе алады. Ќандай да біршама жоѓары кернеуде ќозѓалатын иондар мен электрондардыњ электр µрісімен ‰деуініњ артуы кµп болатыны соншалыќ, олар µз кезегінде газдыњ жања молекулаларыныњ иондануын т±дырады. Б±л ‰рдіс газдыњ соќќылыќ иондануы деп аталады.

  Шањ бµлшектері короналыќ жєне шµгу электродтарыныњ арасындаѓы аймаќќа т‰сіп, µзініњ бетінде иондарды адсорбтайды да, электрлік зарядќа ие болады жєне электр µрісі  мен заряд арасындаѓы µзара єсерлеу к‰шініњ єсерінен бµлшектер шµгу электродына ќарай ќозѓалады да, сонда шµгеді. Содан кейін соќќы механизімініњ кµмегімен электродтар мен бµлшектерді т‰сіреді, олардан ауырлыќ к‰шініњ єсерінен бµлінгендері бункерге барады. Шањ  т±тудыњ тиімділігі электр с‰згілердіњ т‰рлі типінде 95–99,9 % пайды ќ±райды.

 

 

2.4      Зертханалыќ сынаќ бµлімі

 

Ауадаѓы шањды таразылыќ єдіспен аныќтау.

 

   Аудаѓы шањды  таразылыќ немесе гравитациялыќ єдісте ѓимараттыњ кµлем бірлігінде (мг/м³) шањныњ концентрациясы аныќталады.  ОТ – 1 типіндегі оќу ќондырѓысы камерадан жєне оѓан сол жаќтан жалѓанѓан аспапты бµлімнен т±рады. Камера ауасында шањы бар ѓимарат секілді сыимдылыќ ќызмет етеді. Оныњ алдыњѓы ќабырѓасы ашылатын есік т‰рінде жасалѓан. Алдыњѓы ќабырѓа терезесініњ сол жаѓына ќарай шањы бар бункер – мµлшерµлшегіш орнатылѓан. Мµлшерµлшегішті камераѓа ќарай бір рет б±раѓанда шањныњ ‰лесі енгізіледі, оныњ мµлшері бункердіњ гайкасын б±рып реттеледі. Камерада шањ желдеткішпен желдетіледі. Камераныњ оњ жаќ ќабырѓасында шам орнатылѓан, ол камераныњ алдыњѓы ќабырѓасындаѓы кµрінетін терезе бойымен жарыќ сєулесін шыѓарады, сол арќылы камерадаѓы шањды баќылауѓа болады. Терезеніњ оњ жаѓына ќарай камера есігінде ауаныњ сынамасын алуѓа арналѓан ойыќ бар. Ж±мыс істемегенде ойыќ металл тыѓынмен жабылады.

Ауа сынамасын алу ‰шін пластмассалыќ патрон ќолданылады.

Патронѓа ќ±быр жалѓанѓан. Ж±мыс істемегенде патронды аспапты бµліктіњ жоѓары бµлігіндегі жерге салынады.

Аллонж –с‰згі±стаѓыш – пластмассалыќ цилиндр, аэродисперсиялыќ ќоспалардыњ (шањ, т‰тін жєне т±ман) - 60 С – ге дейінгі температурадаѓы салмаќты концентрациясын аныќтау ‰шін оѓан АФА – В – 10 типіндегі (аэрозольді с‰згі аналитикалыќ) дµњгелек с‰згі орнатылады. Аналитикалыќ с‰згі АФА – В – 10 алдын–ала ќаѓаз саќиналы ойыќќа салынатын, каѓаз жєне арнайы жіптердіњ жиынтыѓы т‰рінде жасалѓан.

Зертханалыќ ж±мыста шањсорѓыш ќолданылѓан. Аспапты бµлікте аспиратор орналасќан, яѓни сейілту жасайтын, кішкене ауа ‰рлігіш (шањсорѓыш, ваккумнасос жєне т.б.) кµмегімен с‰згіш арќылы шањды ауаны айдауѓа арналѓан ќондырѓы.

Берілген зертханалыќ ж±мыста шањды µлшеу ‰шін реометр – индикаторды ќолданады. Реометр шањды ауаны с‰згіш арќылы µткізгендегі мµлшерін аныќтауѓа арналѓан. Реометр шањќабылдаѓыш пен аспирациялыќ аспап (шањсорѓыш) арасына ќосылады. Ќондырѓыда ауаныњ µту жылдамдыѓын µлшеуге арналѓан Т – 2 – 80 типіндегі айналмалы диафрагмалары бар с±йыќтыќ реометрі, сонымен ќатар ауа айдаудыњ жылдамдыѓын реттеуге арналѓан ќ±рылѓы (реометр астындаѓы аќ ќозѓаѓыштар, оларды саѓат тіліне ќарсы б±раѓанда ойыќ кењірек ашылады жєне ауаны айдау жылдамдыѓы артады). Жењіл металл «ќалќыма» µзініњ жоѓары шетіндегі дењгейі бойынша ауа шыѓынын кµрсетеді, ол ауа айдаѓыш жасайтын сейілтуге байланысты реометрдіњ шыны ќ±бырындаѓы бµлгішке ќарсы орнатылады, Т – 2 – 80 типіндегі реометрдіњ µлшеу шегі 1 – ден 80 л/мин дейін болады.

  Реометр камерадан I т±рады, ол И тєрізді манометрмен 4 жалѓанѓан жєне ауаныњ кіруі мен шыѓуына арналѓан екі штуцері болады. Камераныњ ішінде т‰рлі диаметрдегі бес диафрагмалары бар айналмалы 2 ќорап  орнатылѓан. Диафрагмалардыњ нµмірі артќан сайын реометр арќылы ауа одан сайын кµп µтеді. Диафрагмаларды алмастыру ‰шін ќозѓаѓыш бар, ол серіппелі ілмекпен ќозѓалысќа келтіріледі, шкала 6 аспаптыњ панеліне ‰лкейтіп ќойылѓан. Манометрдіњ екі баллоншасы (жоѓары жєне тµменгі) бар. Жоѓарѓы баллоншаныњ жоѓары бµлігінде ойыќ бар, ол арќылы реометр 10 см³ мµлшеріндегі дистилденген сумен толтырылады.

   Реометр патрон мен манометрге сол жаќ штуцер арќылы, ал аспирациялыќ аспапќа (шањсорѓышќа) – оњ жаќ штуцер арќылы диаметрлі 8 мм резењке ќ±бырлардыњ кµмегімен жалѓанады.

  Шањсорѓышќа апаратын тармаќта ауа шыѓынын реттеуге арналѓан ќысќышы бар тройник орнатылады. Аспаптан су шыѓып кетуін болдырмас ‰шін ж±мыстыњ басында ќысќыш ашыќ т±руы тиіс.

   Ауа шыѓынын аныќтау ‰шін диаграммаларды ќолданады. Єрбір диафрагмаѓа µзініњ диаграммасы болады. Диафрагмадаѓы абсцисса µсі бойында Нр реометрініњ кµрсеткіштері орналасады. Осы кµрсеткіштегі тік сызыќ бойынша ќисыќпен ќиылысу н‰ктесін, содан кейін ордината осі бойынша – ауа шыѓынын аныќтайды.

  Берілген ж±мысты орындаѓанда ауа шыѓыны алдын–ала беріледі, сондыќтан сєйкесінше ќысым µзгерістерініњ диафрагма диаграммасында орналасу реті керісінше болады. Реометрде орнатылѓан 3 – ші диафрагма берілген ж±мысты орындау кезіндегі алынѓан ауа шыѓынына сєйкес келеді.

   Барометр-анероид. Барометр – анероид кµмегімен барометрлік ќысымды µлшеген кезде аспап кµрсеткіштеріне т‰зетулер енгізу ќажет: аспап температурасына, шкалалы т‰зету (стендте П - 2).

   С‰згіштерді µлшеу ‰шін аналитикалыќ ВЛА – 200 – м таразылары ќолданылады. ¤лшенген с‰згіштіњ массасын есептеу таразыныњ ішінде орналасќан оптикалыќ шкалада (шкаланыњ бµліну ќ±ны 0,2 мг) ж‰зеге асырылады оѓан таразыныњ оњ жаѓында орналасќан рукояткалар ќауіпіне ќарсы есептелетін масса ќосылады. Таразылар ±стаѓыш б±рылѓанда іске ќосылады, ол таразыныњ негіздемесінде орнатылѓан. ¤лшеу алдында оптикалыќ шкала бойынша таразы иіні нµлдік жаѓдайда орналасуын тексеру керек. ¤лшенетін с‰згі АФА пинцеттіњ кµмегімен таразыныњ сол жаќ шынысына салынады, содан кейін кіші диаметрдегі (40 – 60 мг) рукоятка кµмегімен с‰згініњ болжамдыќ салмаѓы орнатылады, ±стаѓыш солѓа ќарай б±рылады, оптикалыќ шкаланыњ шамы жанады, сол бойынша таразыныњ есебі ж‰ргізіледі. Егер оптикалыќ шкалада оњ мєндегі шамалар алынатын болса, онда олар с‰згініњ алдын – ала салмаќтаѓы кµрсеткішіне ќосылады, егер теріс болса – осы мєннен шегеріліп тасталады.

   Шањды камера тесіктері бар барабаннан т±ратын шањды ќоректендіргіштен жєне ќ±рѓаќ тазалаушы пластиналы бірзоналы электр с‰згіштен т±рады. Шањмен ќоректендіргіш арќылы  µндірістік шањ беріледі (кµмірлік, кендік, цементтік жєне т.б.), ол ж±мыс аймаѓында шањ – тозањ туѓызады. Электрс‰згіштіњ пластикалары шµгу электродтары болып табылады, ал олардыњ ортасында жіњішке сым т‰рінде жасалѓан короналыќ электродтар орналастырылады. Короналыќ электродтарѓа 13 кВ шамасындаѓы теріс кернеу, ал шµгу электродтарына оњ кернеу беріледі. Электродтар арасында короналыќ электрлік µрісі туындайды, сол уаќытта шањ т‰йіршіктері зарядталады. Шањ камерасыныњ артында, тµменгі бµлігінде патрон орналасќан, ол АФА с‰згішіне салынады.

   ¤лшеулер ж‰ргізу ‰шін ќажет:

            - АФА с‰згішін ол ыдыстан µлшенбейтіндей µлшеу;

            -  с‰згіштіњ бастапќы салмаѓн Ро жазып алу;

            - µлшенген с‰згішті ќорѓаушы саќиналарѓа орналастыру, алынѓан жиынтыќты патронѓа с‰згішті оѓан тыѓыз бекітіп орнату;

            - стендтіњ тµменгі бµлігінде орнатылѓан кернеу реттегішініњ кµмегімен ауа шыѓынын реометр бойынша 20 – 30 л/мин  - ке орнату, секундµлшегішті, шањменќоректендіргішті ќосу жєне 3 минут ішінде шањды ауаѓа іріктеу ж‰ргізу;

            - барометр жєне термометрді ќолданып зертхана ауасыныњ барометрлік ќысымы мен температурасын аныќтау, ол зертханалыќ ж±мысты жасау ‰шін П – 2 бекітілген;

            - шањды ауаны µткізгеннен кейінгі 3 минуттан соњ шањмен ќоректендіргіш пен аспирация аспапты іске ќосу, пинцеттіњ кµмегімен с‰згішті патроннан шыѓарып с‰згіштіњ соњѓы салмаѓын Р₁ жазу.

  Салмаѓы µлшенген фильтрді ‰шінші тапсырма ‰шін ќолдану.

          Ауадаѓы шањныњ концентрациясын келесі формулаларды ќолданып аныќтайды

Q =  Q₁ ,                                 (2.1)

 

   м±ндаѓы   Q – ауаныњ барометрлік ќысымы мен температурасын ескергенде, с‰згіш арќылы µткен ауаныњ мµлшері, л;

                                      Q₁ – реометрдіњ кµрсеткіші (20 – 30 л/мин) бойынша 3 минутта фильтрден µткен ауаныњ мµлшері, л;

                                       t  - ауаныњ температурасы, °C;

                                      В – барометрлік ќысым, мм.сын.баѓ. (т‰зетулері бар);

 

           П₁ =                               (2.2)

   м±ндаѓы  П₁ – ауадаѓы шањныњ концентрациясы, мг/м³;

                     Ро – с‰згіштіњ бастапќы салмаѓы, мг;

                     Р₁ – сынама алѓаннан кейінгі с‰згіштіњ бастапќы салмаѓы, мг;

            Барлыќ алынѓан мєндерді сынама хаттамасына енгізу (2-кесте).

            Алынѓан шањ концентрациясыныњ мєнін ШЖК салыстыру жєне ШЖК ќанша есе кµп екендігін аныќтау.

    Электрфильтрдіњ ж±мыс принципімен танысу.

    Электрфильтрдіњ ауаны шањнан тазарту дєрежесін аныќтау.

   Осы маќсатта µлшенген АФА с‰згішін (Р1 салмаќ) патронѓа салу, реометр бойынша ауа шыѓынын орнату (20 – 30 л/мин), бір мезгілде секундµлшегішті, шањмен ќоректендіргішті жєне электрс‰згішті іске ќосу. 3 минуттан кейін шањмен ќоректендіргішті, электрс‰згіні жєне аспирациялыќ ќ±ралды сµндіру. С‰згішті аналитикалыќ таразыда µлшеу (Р2 салмаѓы). Жоѓарыда келтірілген формулалар бойынша, П2 электрфильтрінен шыќќан кезде ауадаѓы шањныњ концентрациясын есептейді. Одан кейін электрфильтрде ауаныњ тазалау дєрежесін мына формуламен аныќтайды

 

            = % .                            (2.3)

 

Есептеулердіњ нєтижелерін сынама хаттамасына енгізу (2.3 кесте). Электрс‰згіден шыќќан шањ концентрациясыныњ алынѓан мєнін ШЖК – мен салыстыру жєне электрс‰згіні ќолдану тиімділігіне ќорытынды жасау.

Сынама  хаттамасы

 

 

2.2 - кесте  Ж±мыс аймаѓындаѓы ауаныњ шањын таразымен µлшеу єдісімен аныќтау

 

В, мм.рт.ст.	t, оС	Q1,  л/мин	, мин	P0, мг	P1, мг	Q, л/мин	П1, мг/м³

 

 

 

 

 

2.3- кесте  Электрофильтрлердегі шањнан ауаны тазарту дєрежесін аныќтау

 

P1, мг

P2, мг

Q, л/мин

П2, мг/м³

, %

 

Есептеу формулалары:

 

Кµмір шањы ‰шін ШЖК   - …

        Ж±мыс аймаѓы ауасында ШЖС артуп …. есе

Шањт±тќышты ќолдану незіндегі ауада ШЖК артуы …есе

ќорытынды:  

 

2.5      Тыныс алу м‰шелерін ќорѓау ќ±ралдарын тањдау жєне ќ±рылѓыны оќып - білу

 

 Тыныс алу жолдары арќылы адам аѓзасына енетін шањ мен зиянды заттардан тыныс алу м‰шелерін ќорѓау ‰шін шањѓа ќарсы, газѓа ќарсы жєне оќшаулаѓыш противогаздарды, сонымен ќатар оттекті оќшаулаѓыш ќ±ралдарды ќолдану ±сынылады Шањѓа ќарсы респираторлар ауада аэрозоль (тозањ, т‰тін, т±ман) т‰рінде болатын зиянды заттардан тыныс алу м‰шелерін ќорѓауды ќамтамасыз етеді, олар зиянды булар мен газдардан ќорѓамайды заттардан тыныс алу олар аэрозольдардан ќорѓамайды, Оларды А,В,Г жєне КД маркалы патрондармен шыѓарады. Ємбебап РУ – 60 м респираторлары ауада аэрозоль, булар жєне газдар т‰ріндегі кездесетін зиянды заттардан тыныс алу м‰шелерін ќорѓауды ќамтамасыз етеді, олар РГП – 67 секілді партондармен шыѓарылады.

 Респираторды ќолдануѓа болатын бу жєне газ тєрізді зиянды заттардыњ концентрациясы шекті жіберілетін нормасы 15–тен аспауы тиіс. Ауадаѓы бу жєне газ тєрізді уытты заттардыњ ќ±рамы µте жоѓары болѓанда, сонымен ќатар аса уытты зиянды заттардан тыныс алу м‰шелерін ќорѓау ‰шін µнеркєсіптіњ противогаздарды ќолдану ќажет. Оларды ‰ш типтегі газѓа ќарсы ќораптармен жабдыќтайды: аэрозольді с‰згіші жоќ, индексі 8 болатын аэрозольды с‰згіші жоќ (ауада бу – жєне газ тєріздес жаѓдайда болатын уытты заттардан тыныс алу м‰шелерін ќорѓауды ќамтамасыз етеді) жєне аэрозольді с‰згіші бар (тыныс алу м‰шелерін аэрозольдерден де ќорѓауды ќамтамасыз етеді).

 Єрбір ќорѓаныс ќ±ралы ж±мысшы бетініњ пішініне келтірілген оњ оныњ жеке ќолданысында болады. Противогаздар респираторлардыњ беттік бµлігініњ µлшемдерін іріктеу бµлігінде кµрсетілген (ішкі немесе сыртќы) жєне беттіњ µлшемдеріне сєйкес келуі оѓан жанасудыњ д±рыс болуын ќамтамасыз ететіндей жєне ±заќ ќолданѓан кезде ауыртпайтындай болуы тиіс. У – 2К, Ф - : »» Ш, РПГ – 67, РУ – 60 М респираторларыныњ ‰ш пішіњдік µлшемдері болса, «Лепесток» типіндегі респираторлар - µлшемсіз. У – 2К респираторы мен «Астра - 2» респираторларыныњ жартылай маскаларыныњ µлшемдерін кењсіріктен иектіњ тµменгі бµлігіне дейінгі аралыќ (мм) бойынша болжамдап тањдайды, ол аралыќ сызѓыш немесе штангенциркулмен аныќталады.

Ф-62Ш, РУ-60М жєне РГП-67 респираторларын да осы секілді тањдайды. Жартылаймасканы киеді, алаќанмен клапан шыѓатын тесікті мыќтап жабады да аздап дем алады. Егер осы кезде респиратордыњ бетпен жанасатын жерінен ауа шыќпайтын жєне масканы аздап ‰рлесе, онда респиратор герметикалы.

 

 

2.4            -кесте  Респираторлардыњ µлшемдері

3Респираторѓа арналѓан беттіњ биіктігі (мм)		Респиратордыњ ќажетті µлшемі
«Астра-2»	У-2К
95…115	до 119	1
115….143	109….119	2
-	более 119	3

 

¤неркєсіптік противогаздардыњ беткі жаѓыныњ 5 µлшемдері болады: 0,1,2,3,4. Противогаздыњ шлем – маскасын тањдау ‰шін иек, жаќ жєне орай арќылы µтетін дµњгелек сызыќтыњ ±зындыѓын, сонымен  ќатар бір ќ±лаќтыњ тесігінен екіншісіне ќосасты доѓалары арќылы µтетін тесігіне дейінгі жарты шењбердіњ ±зындыѓын µлшеу ќажет. ¤неркєсіптік противогаздыњ шлем – маскасыныњ µлшемін осы µлшемдердіњ ќосындысы бойынша аныќтайды:

 

¤лшемдердіњ ќосындысы, см    до 93     93…95     95…99       99…103        103

 

Ќажетті µлшем                                  0            1               2                 3                         4

 

Противогаздыњ д±рыстыѓы мен жиналуы, шлем – масканы тањдау туралыѓын аныќтау ‰шін шлем – масканы киіп, газѓа ќарсы ќораптыњ кіретін ойыѓын алаќанмен жауып , 3 …4 рет терењ тыныс алу ќажет. Егер осы кезде дем алу м‰мкін емес болатын болса, онда противогаз толыѓымен герметикалы.

Шлангалы типтегі оќшаулаѓыш противогаздар беткі жаќќа ж±мыс орнынан ќашыќтыќта орналасќанда таза аймаќтан ауа беру ‰шін ќолданылады. Оларды ауада µттегі 18 % дан аз болса, немесе ауадаѓы зиянды ќоспалардыњ концентрациясы µте жоѓары жєне с‰згіш аспаптармен ќорѓау  сенімсіз болса немесе ауаны ластайтын ќоспалардыњ ќ±рамы белгісіз болса ќолданылады. ПШ – 1 шлангалы противогаз таза аймаќтан адамныњ µз к‰шініњ есебінен алады, оныњ шлангасыныњ ±зындыѓы 10 м. ПШ – 2 шлангалы противогазѓа таза ауа ±зындыѓы 20 м. шланг арќылы электрлік ауа ‰рлегіштіњ кµмегімен беріледі.

   КИП – 8 оттекті оќшаулаѓыш аспаптарды шланг ж±мысќа кедергі жасаѓан жаѓдайда ќолданылады.

   Есептіњ мазм±ны: Ауадаѓы шањ концентрациясыныњ есептеулері мен µлшеулердіњ нєтижелері бар кестелер, олардыњ шекті жіберілген мµлшерімен салыстырудыњ ќорытындылары жєне тыныс алу м‰шелерін жекелеген ќорѓау ќ±ралдарын тањдау жайлы мєліметтерді есептеуші автор ‰шін есептеу.

 

 

  Баќылау с±раќтары:

 

1.                Шањ – тозањ адам аѓзасына єсер ету сипатына байланысты

ќалай жіктеледі?

2.                ¤лшемі 1…10 мкм жєне электр заряды бар шањ – тозањдар

неліктен ќауіпті?

3.                ¤ндірістік ѓимарат ауасындаѓы шањ мµлшерін ќалай

нормалайды?

4.                Ауадаѓы шањды зерттеуге арналѓан ќондырѓыныњ

ќ±рылымы ќандай ?

5.                Ќай уаќытта шањѓа ќарсы респираторды жєне ќай кезде

газѓа ќарсы немесе ємбебапты ќолдану ќажет?

6.                ¤неркєсіптік противогазды ќашан ќолдануѓа болады?

7.                Респиратор мен противогаздыњ µлшемдерін ќалай тањдайды

жєне оларды тањдау д±рыстыѓын ќалай тексереді?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Нусќа 1

Тасалыќ дыбысшыѓармау м‰мкіндігі, R_табл., дБ.

 

Материал-дар	Ќалыњдыѓы, 10-3м	Орташа геометриялық жиілікпен октавалық жиілікте, Гц
		63	125	250	500	1000	2000	4000
Шифер	9	7	11	17	19	19	20	28
Фанера	10	5	7	18	13	13	14	27
Текстолит	8	2	3	12	10	11	11	21
Оргстекло	6	1	2	16	13	12	13	22

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазм±ны

 

Жалпы єдістемелік ќ±рал ……………………………………...  3

1 Зертханалыќ ж±мыс № 1 µндірістік шудыњ

шама–шарттарын µлшеу………………………………………. 4

2 Зертханалыќ ж±мыс № 2 Ауадаѓы тозањдылыќты

зерттеу  ……………………………………………………………….……19

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 2006 ж.жин. жоспары, реті 66  

 

 

 

Жандєулетова Фарида Рустембекќызы

Мананбаева Светлана Евгеньевна

 

 

 

 ЕЊБЕКТІ ЌОРЃАУ

 

Зертханалыќ ж±мыстарды орындауѓа  арналѓан єдістемелік н±сќаулар

«¤ндірістік шудыњ шама–шарттарын µлшеу», «Ауаныњ шањ–тозањдылыѓын зерттеу» 

(барлыќ мамандыќтардаѓы студенттері ‰шін)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Редакторы  Ж.А.Байбураева                                                                                           

 

 

 

Басуѓа ќол ќойылды                                                 Ќалпы  60х84   1/16

Таралымы 600  экз.                                                Баспаханалыќ ќаѓаз  №1

Кµлімі 2,5 оќу есепті баспа табаќ                       Тапсырыс     Баѓасы                              

 

 

 

 

 

 

Алматы энергетика жєне байланыс институтыныњ

кµшірмелі – кµбейткіш  бюросы

050013, Алматы, А. Байт±рсын±лы кµшесі, 126 ‰й