Коммерциялық емес акционерлік қоғам
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ
Еңбек пен қоршаған ортаны қорғау кафедрасы
ӨМІРТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ НЕГІЗДЕРІ
Барлық мамандық студенттері үшін есептеу-сызба
жұмыстарды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулықтар

Алматы 2014

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: Торгаев А.А., Байзакова С.М. Өміртіршілік қауіпсіздігінің негіздері:  Барлық мамандық студенттері үшін есептеу-сызба жұмыстарды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулықтар. - Алматы: АЭжБУ, 2013 - 57 б.

Бұл әдістемелік нұсқау «Өміртіршілік қауіпсіздігінің негіздері» пәнінен есептеу-сызба жұмыстарын орындауға арналған. Оның ішінде есептеу-сызба жұмыстардың сипаттамасы, есепті шығару және өңдеу әдістері, бақылау сұрақтары мен ұсынылатын әдебиеттер тізімі келтірілген. Әдістемелік нұсқау барлық бакалавр  мамандығына арналған.

Кесте 30, әдебиеттер – 10 атау.                                      

Пікірберуші: аға оқытушы Курпенов Б.К.

 «Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес   акционерлік қоғамының 2013 ж. жоспары бойынша басылған.

© «Алматы энергетика және байланыс университеті» КЕАҚ, 2014 ж.

Коммерциялық емес акционерлік қоғам

Кіріспе

Тіршілік қауіпсіздігі – адамның өмір сүру ортасымен қауіпсіз қарым-қатынасы мен оны қорғауға, төтенше жағдайларда шаруашылық объектілерінің тұрақты жұмыс істеуіне, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарын ескерту мен жоюға, сондай-ақ осы заманғы зақымдау құралдарының қолдануына бағытталған шаралар кешені.

Қоғамның дамуы адамның өміртіршілігін жеңілдетуге бағытталған айрықша жасанды орта туғызды. Бұл ыңғайлылық пен жеңілділік адамдардың қалаларға жиналуының арқасында әрі адамдардың мамандануынан туып отыр. Өз жеке шаруашылығын жүргізіп отырған адамның қолынан бәрі де келеді, жан-жақты істей алады. Ал қала тұрғыны көбінесе бағытталған мамандардың иесі, үй-тұрмысы тіршілігіне қамы жоқ, сондықтан құбырдан судың ағуы, электр жүйесінің бұзылуының өзі қалаларды қиын жағдайға душар етеді.

Адамды қоршап жатқан ортаның бәрі потенциалды апат туғызады. Бұл апаттар кез келген уақытта болып қалуы мүмкін. Сондықтан адамның өзімен қоса, мемлекет өз адамдарының өмір қауіпсіздігіне жауапты. Төтенше жағдайларды ескеріп, алдын алу – мемлекеттің бірден бір шарасы.

         «Өміртіршілік  қауіпсіздігінің негіздері» – адам өміріне төнетін жалпы қауіп – қатерлерді  зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін ғылыми білімнің саласы. Ол нақты машиналардың, құрал – жабдықтардың, механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін шешпейді, онымен арнайы мамандықтар айналысады (атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс, өрт қауіпсіздігі және т.с.с.). «Өміртіршілік қауіпсіздігінің негіздері» курсының мақсаты – қауіпсіздік саласында жалпы біліктілікті көтеру, адамдардың ойлау қабілетін өмірдің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағыттау – осылар барлық арнайы мамандықтардың қауіпсіздігінің ғылыми  - әдістемелік іргесі болып саналады. Осы курсты оқып өткен адамның өз ортасындағы қауіпті және өзі мен өзгеге зиянын тигізетін құбылыстарды тануға, соған қарсы білікті әрекет жасауына мүмкіншілігі болады. Адам қоршап жатқан ортаның бәрі потенциалды апат туғызады. Бұл апаттар кез келген уақытта болып қалуы мүмкін. Сондықтан адамның өзімен  қоса, мемлекет өз азаматтарының өмір қауіпсіздігіне жауапты. Төтенше жағдайларды ескеріп, алдын алу - мемлекеттің бірден - бір шарасы.

        Осы есептеу – графикалық жұмысты жасау барысында біз болуы мүмкін кейбір төтенше жағдайларды және соған байланысты іс-шараларды оқып үйренеміз.

Жалпы  әдістемелік нұсқау

         ЕСЖ  жасаудағы  талаптар.

Оқу  жұмысына  керекті  элементтер.

Оқу жұмысының

 

ЕСЖ

 

Элементі.

Бірінші бет

+

Тапсырма

+

Кіріспе

+

Негізгі бөлім

+

Қорытынды

+

Әдебиеттер тізімі

+

Қосымша

«+» - Элементтің міндеттілігі.

«» - Факультативті элемент (қажеттілік бойынша).

ЕСЖ мәтіні қолмен немесе жазу машинасымен және компьютерді қолдану арқылы орындалады. Барлық жағдайда мәтін ақ түсті А4 форматтың бір бетіне жазылады.

Беттің төрт жағынан бос орын қалдырылады: сол жағы - 30 мм; оң жағы – 10 мм; үстіңгі және астыңғы жағы – 20 мм.

Мәтін беттері рамкамен қоршалмайды.

Мәтіндік редактор “MICROSOFT  Word”–ты қолданып компьютермен тергенде А4 формат беттері 60-62 белгіден тұратын 40-42 жол немесе шрифт 12-14 мм болуы керек.

ЕСЖ көлемі 10 парақтан кем болмауы керек.

ЕСЖ-ны барлық беттері нөмірленуі керек, бірінші беттен қосымшаға дейін (Бірінші бетте нөмір қойылмайды).

ЕСЖ-та суреттеменің орнына графиктер, суреттер, кестелер, диаграммалар, кескіндер қолданылады және т.б. Олардың барлығы суреттер немесе кестелер деп аталады да нөмірленеді.  Суреттемеде бөлменің жоспары және кестеде өлшемдері болуы керек.

1 Тапсырма № 1. 1-есеп

Жұмыстың мақсаты: төтенше жағдайлар және табиғи апаттар кезіндегі  жүргізілетін іс-шаралар және оны есептеу.

1.1 Теориялық мәліметтер

Төтенше жағдай дегеніміз – табиғат немесе өндіріс апаттарының зардаптарын күнделікті қызметпен, қаражатпен жоюға мүмкіндік бермейтін, ол үшін әдейі материалдық, техникалық, ақша қаражатын және адам күшін талап ететін жағдай.

         Қазақстан мемлекетінің орналасқан жері – кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, қар тасқыны, қатты жел, су тасқыны сияқты құбылыстар жиі болып жатады.

         Жер сілкінісі кенеттен пайда болады және қас қағымда өтеді. Жер сілкінісі – бұл жер қыртысында немесе мантияның үстінгі бөлігінде кенеттен болған қозғалыс пен жарылыс нәтижесінде пайда болған, елеулі ауытқу түрінде, үлкен қашықтыққа таралатын жер асты дүмпулі мен жер астының қозғалысы. Бұл құбылыс жер асты дүмпулерінен, тербелістен болады. Әзірге ғалымдар жер сілкінісі қашан, қанша уақыт болатынын және қандай зардап әкелетінін тура басып айта алмай отыр. Сесмикалық станциялардың көрсетулері – дәл емес. Жыл сайын жер бетінде 100 ден аса жер сілкіністері болып тұрады.

Жер қыртысының тектоникалық қозғалысын тудыратын жер сілкінісі оте жойқын болып келеді.

Жер сілкінісінің барысында адамдар қаза болады, үйлер, жолдар, көпірлер, каналдар, тоғандар мен басқа да инженерлік ғимараттар, су құбырлары, канализация, электр беру жүйесі қирайды, байланыс желісі бұзылады, қар көшкіні, сел, сырғыма мен қопарылыс пайда болады. Тау жыныстарынан тастар құлайды, адамдарда үрей болады. Су асты және су жағалауындағы жер сілкінісі кезінде, теңіз түбінің қозғалыс нәтижесінде теңіздің гравитациялық толқындарынан цунами пайда болып, құрылыста үлкен бүлінушілік жасайды.

1.2 Тапсырма шарттары

Қаланың солтүстік ауданы 70-90 кПа артықша қысым аймағына түседі. Құрылыс тығыздығы 30%, көшелердің ені 30-40м, ғимараттар көбінесе 8 қабатты болып келеді. Үйінділердің пайда болу мүмкіндігі мен олардың биіктіктерін анықтау.

Шешуі:

1.2 кесте бойынша 50кПа артықша қысым болған кезде бірыңғай үйінділер қалыптасады. №1.3 кестеден 30% құрылыс тығыздығы үшін мүмкін болатын үйіділер биіктігі – 3,1 м. Берілген мәліметтерді ескере отырып, көшелердегі үйінділерді тазалау жұмыстарын жоспарлауға болады.

1.1 к е с т е  - №1.1-ші есеп үшін нұсқаулар

Параметр лер

Есеп үшін нұсқаулар

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Қысым, кПа

55

45

35

95

75

65

110

100

40

50

30

40

50

60

70

80

90

85

95

30

Құрылыс тығызды ғы

25

35

45

55

60

30

40

50

20

60

50

30

30

40

50

60

65

55

40

40

Көшелер ені

10

20

30

40

20

30

40

10

60

50

20

50

40

50

60

50

30

50

30

20

Қабат саны

6

5

4

2

3

7

8

6

5

3

5

4

6

8

8

7

5

3

2

2

1.2 к е с т е - Қысымын анықтау

Ғимарат қабат саны

Көше ені, м

10-20

20-40

40-60

60-100

Үйінділер қысымы, кПа

2-3

50

90

-

-

4-5

40

70

110

140

6-8

30

50

100

150

1.3 к е с т е  - Үйінділер биіктігін анықтау

Құрылыс тығыздығы

Көшелер ені

1

2

4

6

8

9

Үйінділер биіктігі, м

20

0,3

0,6

1,3

1,7

2,1

2,4

30

0,5

0,9

1,9

2,8

3,1

3,7

40

0,6

1,2

2,5

3,7

4,2

5,4

50

0,8

1,6

3,1

4,6

5,2

6,8

60

0,9

1,7

3,8

5,6

6,2

7,8

2-есеп

Жұмыстың мақсаты: ядролық жарылыс кезінде белгілі бір уақыттағы радиация деңгейлерінің қандай өзгеріске ұшырайтынын есептеп анықтау.

2.1 Теориялық мәліметтер

Ядролық жарылыс ауада, жер (су) бетінде және жер (су) астында болуы мүмкін. Оның талқандау факторына: соққы толқын, жарықты сәуле бөлу, өткір радиация, төңіректі радиоактивті ластау және электрлік магниттік импульс жатады.

           Соққы толқын ауаның бірден қысылысынан пайда болады және дыбыс жылдамдығынан жоғарғы жылдамдықпен тарайды. Соққы толқынының пайда болу көзі жарылыстың ортасында өте жоғары қысымның пайда болуынан. Соққы толқын өзінің жойқын күшіне байланысты жолындағылардың бәрін қирата талқандап өтеді. Соққы толқынның күші эпицентрінен қашықтаған сайын бәсеңдей береді. Адамдар соққы толқыннан тек арнайы панаханаларға, шұңқырларға т.с.с. таса жерлерге жасырынып, сақтанады.

         Жарықты сәуле бөлу ядролық қарудың жарылысының әсерінен пайда болады. Оның құрамында ультракүлгін, инфрақызыл және көрінетін сәулелер болады. Жарықты сәуле бөлу жарылыстың күшіне байланысты бірнеше секундқа ғана созылады. Бұл сәулелердің ішіндегі қауіптісі инфрақызыл сәулесі.

          Жарықты сәуле бөлу үлкен өрттердің пайда болуына әсер етеді, адамдар күйеді, көзді жандырып жібереді.

          Өткір радиация – гамма-сәуленің және нейтрондардың ағымы. Ядролық жарылыстың нәтижесінде, оның айналасына жоғары көтеріліп бұлт құраған радиоактивті заттар жерге түсіп, айналаны, суды, ауаны радиоактивті заттармен ластайды.

          Радиоактивті заттар адамдарға екі жолмен әсер етеді: гамма-сәуленің бета-бөлшектерімен бөлініп адамның ашық жеріне, терісіне қонады, екіншіден, олар адамның ішіне кетеді. Осыдан адамдар сәуле ауруына шалдығады. Егер теріге радиоактивті күйік алуы мүмкін. Ішке түскен радиоактивті заттар қан арқылы адам бойына толық тарайды.

         Радиоактивті заттардан арнайы панаханалар ғана сақтайды.

Радиация жағдайын бағалауды шешкен кезде әдетте радиация деңгейін бір уақытқа алып келеді. Жарылыс уақыты белгілі болған кезде, радиация деңгейі келесі формуламен анықталады:

                   P1=P0(t/t0)-1.2 немесе  Рt=P0хKt ,                                             2.1

мұндағы, Р0 – t0 жарылыс уақытынан кейінгі  радиациа деңгейі;

Рt - жарылыстан кейін есептелген.

t - қарастырылып отырған уақыттағы радиация деңгейі. 

Kt = (t/t0)-1.2 - жарылыстан кейінгі әртүрлі уақытта есептелген радиация коэффициенті.

Есепті шешу барысында уақыттың жеті есе көбеюінде радиация деңгейі қандай өзгерістерге ұшырайды?

Жарылыстан кейінгі әртүрлі t уақытта қайта есептеу радиация дәрежесінің Kt коэффициент мәні 2.1 кестеде көрсетілген.

2.1 к е с т е - Kt коэффициент мәні

t,сағ

Kt

t,сағ

Kt

t,сағ

Kt

0,5

2,3

9

0,072

18

0,031

1

1

10

0,063

20

0,027

2

0,435

11

0,056

22

0,024

3

0,267

12

0,051

24

0,022

4

0,189

13

0,046

26

0,020

6

0,116

15

0,039

32

0,015

7

0,097

16

0,036

36

0,013

8

0,082

17

0,033

48

0,010

2.2 Тапсырма шарттары

Сағат 11 сағ. 20 мин. нысана аумағындағы радиация деңгейі 5,3 р/сағ. Егер ядролық соққы 8 сағ. 20мин. жасалған болса, онда жарылыстан 1 сағаттан кейінгі радиация деңгейін анықтаңыз.

Шешуі:

1)                Радиация  деңгейі өлшенген уақыт пен ядролық жарылыс болған уақыт арасындағы уақыт айырмашылығын анықтаймыз. Ол 3 сағ. тең.

11:20 – 8:20 = 3 сағ.

2)                №1.4 кесте бойынша 3 сағаттан кейінгі радиация деңгейінің коэффиценті К3= 0,267

3)                Формула бойынша (2.1), 1 сағ. кейінгі радиация деңгейін анықтаймыз. P1= P1 /K3=5,3/0,267=19,8 р/сағ, өйткені Kt жарылыстан кейін 1 сағатта Kt =1 тең, 3-сағатта K3 =0,267 тең.

2.2 к е с т е - №2-есеп нұсқалары

Параметрлері

№2-есеп нұсқалары

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Өлшенген радиация деңгейі,

р/сағ

15

30

50

18

25

35

40

20

23

45

17

31

18

27

55

45

20

43

55

10

Өлшену уақыты

11.20

11.00

13.00

15.00

12.00

14.00

17.00

16.00

18.00

21.00

15.30

00.10

18.45

21.00

10.40

19.20

20.00

22.05

23.35

00.00

Ядролық соққы жасалған уақыт

7.20

8.00

9.00

11.00

6.00

10.00

12.00

13.00

14.00

17.00

5.30

6.10

10.45

3.00

1.40

2.20

4.00

8.05

7.35

12.00

3-есеп

Жұмыстың мақсаты: cу басу масштабы су деңгейінің ұзақтығы мен биіктігіне, су басу аймағына, су басу уақытына (көктем, жаз, қыс) және басқаларына байланысты болатынын анықтау.

3.1 Теориялық мәліметтер

Су басу – өзен, көл немесе теңіз суының деңгейінің көтеріліп, жердің белгілі бір бөлігінің су астында қалуы. Ол елді мекендердің су астында қалуына, адам мен малдың өлім-жітіміне алып келеді.    Көптеген су басудың негізгі себептеріне нөсер жаңбыр жаууы, қардың, мұздақтардың үздіксіз еруі жатады.

         Сырғымалар, бөгеттерден, тоғандардың кенет бұзылуынан пайда болатын су басу өте қауіпті болады.

Өзеннің жоғарғы бөлігінде мұз тосқауылдары топырақ бөгеттерінің бұзылуы жағдайында тасқын қас-қағым сәтте болуы мүмкін.

Қалған жағдайларда су басу қаупіне дер кезінде назар аударуға мүмкіндік беретін азды-көпті уақыт бар. Алайда қардың көктемгі еруі, құбылмалы ауа райының созылуы, мұзбен жүрген кезде, қар еріп жатқанда және қолайсыз ауа райы кезінде батпақтардың үстімен жүру өте қауіпті. Су батпақтардың сінгіштігін азайтады да, батпаққа батудың қаупі туады.

Су тасқыны апаты кезінде мүмкіндігінше төменгі жерден жылдам кетіп, биік жерлерге көтерілу қажет.

Елді мекендегі тасқын кезінде қауіпсіздік көп жағдайда оның алдында жүргізілген сақтандыру жұмыстарымен қамтамасыз етіледі.

Республика аумағындағы көптеген тасқындардың су деңгейінің көтерілуінен болатындығы белгілі. Алдын алу жұмыстарының тұтас жүйесі бар: су басу болатын аумақтағы тасқын судың арнасын бұру; су қоймасы, бөгет, тосқауыл тұрғызу; жағаны биіктету және су түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу; ғимараттар мен үй-жайларды судан оқшаландыру қондырғысын қою; қысқа бұталы ағаштар отырғызу; жүзу және құтқару құралдарын жасау және даярлау; толқын соққыларына төзетін күрделі құрылысты тұрғызу; отбасының барлық мүшелерін жүзуге үйрету; қайықтың болуы; жақын орналасқан биік жерді білу; жақындаған зілзала туралы хабарды алуға дайын болу; тұрғын үйдің жанына топырақ салынған тосқауылдар қою, топырақ төгу.

Тұрғындарды уақытша көшірудің басталуы мен тәртібі туралы жергілікті радио мен теледидар, ал жұмыс істейтіндерге кәсіпорын, мекеме және оқу орындары арқылы, ал өндіріс пен қызмет көрсету саласында жұмыс істейтін халыққа тұрғын үй басқармасы органдары арқылы хабарланады.

Халыққа жиналатын орынды, жиналу мерзімін, көшу кезінде жаяу баратын бағыт, сондай-ақ апаттың күтілген көлеміне орай туындаған жағдайларды, оны ауыздықтау жолдарын және барысы мен басқа да мәліметтер хабарланып отырады.

Уақыт жеткілікті болған жағдайда қауіпті аймақтағы халық дүние-мүлкімен бірге су басу аймағынан тыс орналасқан жақын елді-мекендерге көшіріледі.

Кәсіпорын мен мекемелер су қаупі төнген жағдайда жұмыс тәртібін өзгертеді, ал кей жағдайда жұмыс мүлдем тоқтайды. Су басу ықтимал аймақта мектептер мен балалардың мектепке дейінгі мекемелері уақытша жұмысын тоқтатып, балалар қауіпсіз жерге орналасқан мектеп пен балалар мекемесіне ауыстырылады. Егер төменгі қабатта тұратын және көшедегі адамдар судың көтерілуін байқаса, жоғарғы қабаттарға көтерілуге, егер үй бір қабатты болса, шатырға шығулары тиіс. Жұмыста әкімшілік нұсқауымен белгіленген тәртіпті сақтап, биік орналасқан орындарға көтерілу керек. Далада кенеттен су басқан кезде дөңеске немесе ағашқа шығып, әртүрлі жүзу құралдарын пайдаланған жөн.

Су басу масштабы су деңгейінің қауіпті тұру ұзақтығы мен биіктігіне, су басу аймағына, су басу уақытына (көктем, жаз, қыс) және басқаларына байланыста.

Гидротехникалық құбырлардың бұзылуы кезіндегі су басу аймақтарының өлшемдерін анықтауды мысалда көрсетеміз.

3.2 Тапсырма шарттары

Су қоймасының көлемі W = 70 млн. м3, тесіктің ені В = 100 м, бөгетке дейінгі судың биіктігі Н = 50 м, судың орташа қозғалыс жылдамдығы v = 5м/с. Бөгеттен 25,50 және 100 км қашықтықтағы толқынның бұзылу параметрлерін анықтау.

Шешіуі:формуласы бойынша берілген қашықтыққа толқынның бұзылу параметрлерін анықтаймыз

 сағ;

 сағ;

 сағ.

         3.1 кесте бойынша берілген қашықтықтағы толқын биіктігін табамыз:

Һ25 = 0,2хН = 0,2 х 50=10 м;

Һ52 = 0,15хН = 0,2 х 50=7,5 м;

Һ100=0,075хН = 0,075 х 50=3,75 м.

         3.1 к е с т е - Бөгеттен өту ұзақтығы мен толқын ұзындығының биіктігі

Параметр атауы

Бөгеттің арақышықтығы, км

0

25

50

100

150

200

250

Толқын биіктігі һ, м

0,25Н

0,2Н

0,15Н

0,075Н

0,05Н

0,03Н

0,02Н

3.1 кестенің жалғасы

Толқын өту ұзақтығы

, сағ

Т

1,7Т

2,6Т

4Т

5Т

6Т

7Т

Берілген қашықтықтарда толқын өту ұзақтығын () келесі формуламен анықтаймыз:

мұндағы W – суқойма көлемі, м;

В – тесіктің ені, м;

N – пропанның 1 м еніндегі максималды су шығыны, м3/с.

 

Н,м

5

10

25

50

N, м3/с

10

30

125

350

Су қоймасының босату уақытын табамыз:

.

         онда, 25 = 1,7 х Т = 1,7 х 0,55 = 1 сағ;

         T100= 4 х Т = 4 х 0,55 = 2,2 сағ.

3.2 к е с т е  - № 3 есеп нұсқаулары

Нұсқалар

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Суқоймасының көлемі,

W,  м3, млн

20

30

40

50

60

65

70

75

85

90

27

49

65

105

95

39

45

55

80

100

Пропан ені,

 В,  м

15

20

25

40

60

70

80

85

90

95

10

30

35

45

50

55

65

75

20

85

Бөгетке дейінгі су биіктігі,

 Н, м

20

25

30

45

50

60

65

70

75

80

15

45

40

55

60

65

70

80

35

95

Судың орташа қозғалыс жылдамдығы,

 v, м/с

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

Бөгеттен кейінгі қашықтық,

h, км

25

50

100

60

70

80

90

75

95

65

35

40

45

50

55

30

110

95

105

110

4-есеп

Жұмыстың мақсаты: зілзала кезіндегі нысана элементтерінің бұзылу сипаты қандай болатынын анықтау.

4.1 Теориялық мәліметтер

Зілзала – бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлім-жітімі болатын табиғат құбылысы.

Адамдардың, жануарлардың, өсімдіктердің қаза табуы мен жойылуына алып келетін, ғимараттардың және де басқа орындар мен көптеген салмақты  бұзылулардың жерсілкінуінен болатын ошақты зақымдану аймағы деп атайды. жер сілкінуі кезінде болған ошақ аймағы, яғни ғимараттардың бұзылу сипаттамалары мен орындарын ядролық  зақымдану ошағымен салыстыруға болады, сонымен бірге көптеген ғимараттар мен орындардарды орташа және күшті бұзылуларға алып келеді.

4.1  к е с т е - Ғимараттар мен орындардың сипаттамалары

№

Ғимараттар мен орындардың сипаттамалары

Бұзылуы, балл

әлсіз

орташа

күшті

түгел

1

25-50 т жүк көтергіш кран құбырлары мен металды каркасы бар өндірістік ғимараттар

VII-VIII

VIII-IX

IX-X

X-XII

2

Металды каркасы және каркассыз құрастырғыш жеңіл ғимараттар

VI-VII

VII-VIII

VIII-IX

IX-XII

3

Жеңіл металды каркас және кірпіш толған әйнектелген, ауданы 30% болатын ғимараттар

VI-VII

VII-VIII

VIII-IX

IX-XII

4

Метал каркасты және жары, төбесі түгелімен сынғышпен жабылған өндіріс ғимараттары

VI-VII

VII-VIII

VIII-IX

IX-XII

5

Теміркішпішті ғимараттар

VI-VII

VII-VIII

VIII-IX

6

Теміркірпішті бөлшектермен жабылған қосымша бір және көпқабатты өнд.ғим.

VI-VII

VII-VIII

VIII-IX

IX-XI

7

Бір және көпқабатты ағаш бөлшектер мен жабылған өнд.ғим.

VI

VI-VII

VII-VIII

VIII-ден көп

          4.1  кестенің жалғасы

8

Металды немесе теміркірпіш каркасты әкімшілік көпқабатты ғимараттар

VII-VIII

VIII-IX

IX-X

X-XI

9

Азқабатты кірпіш ғимараттар (бір,екі қабатты)

VI

VI-VII

VII-VIII

VIII-IX

10

Азқабатты кірпіш ғимараттар (үш және одан көп қабатты)

VI

VI-VII

VII-VIII

VIII-IX

11

Қоймалы кірпіш ғимараттар

V-VI

VI-VIII

VIII-IX

IX-X

12

ж/б эстакады немесе металдағы құбырлар

VII-VIII

VIII-IX

IX-X

-

4.2 Тапсырма шарттары

Нысана алаңындағы зілзала қарқындылығы, Рихтер шкаласы бойынша  ІX баллға дейін жетті. Берілген нысанада  металдық каркасы мен жүк көтергіштігі 25-50 т. кран құрылғылары бар өндірістік және әкімшілік және кірпіштен құрылған ғимараттар, металлдық және темірбетондық эстакададағы құбырлар бар.

         Зілзала кезіндегі нысана элементтерінің бұзылу сипаты қандай болады?

Шешуі:

 4.1 - кесте бойынша,  металдық каркасы мен жүк көтергіштігі 25-50 т. кран құрылғылары бар өндірістік ғимараттар берілген шкаладағы зілзала кезінде – бұзылуы күштірек.

Ал металлдық немесе темірбетондық каркасы бар, көп қабатты әкімшілік ғимарттар ІX баллдық зілзалаға тұрақсыз.

4.2 к е с т е - № 4 есеп нұсқаулары

нұсқа

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Жерсілкінудің баллдық қарқындылығы

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

VI-VII

VIII-IX

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

VI-VII

VIII-IX

XI

XII

5-есеп

Жұмыстың мақсаты: химиялық объектілерде болған апаттардың салдарынан туындайтын шығындарды анықтау.

5.1 Теориялық мәліметтер

         

         Химиялық объектілерде болған апаттар аса қатерлі апаттардың қатарына жатады. Себебі ондай апаттар адамдарды, жан-жануарларды, өсімдік әлемін жаппай жоятын улы заттар шығуымен сипатталады.

        Бүгінде ғылыми-техникалық прогрестің шапшаң дамуынан өндіріс, құрылыс, тау-кен байлығын өндіру, жаңа химиялық заттарды өндіріске енгізу сияқты іс-әрекеттер жүргізіліп жатыр. Бұндай қарқынды даму экономикаға әсер еткенімен, экологиялық апатқа әкеліп соғу қауіпі де туындап отыр. Кей жерлерде жаңа техниканы және технологияны, материалдарды пайдалану ережелері сақталмайды, қауіпсіздік шаралары орындалмайды. Міне, осы сияқты қателіктердің салдарынан апаттың болу қаупі туындайды. Апаттың тағы бір себептері – улы, тез тұтанғыш, жарылғыш заттарды сақтау, тасымалдау ережелерін сақталу-сақталмауы, олармен жұмыс істеудегі қателіктерге жол берілуі жатады. Апаттың болуы, адамдардың еңбек тәртібін сақтамаушылықтарына, олардың тиісті дәрежеде білімдерінің жетіспеушілігіне, техниканы және оның қауіпсіздік сақтау ережелерін жете меңгермегендіктеріне көп байланысты. Міне, осылар жұмыс орнындағы апатқа, жарылыстарға, өртке, қирауға, қоршаған ортаны улы не радиоактивті заттармен ластауға әкеліп соқтырады.

Улы заттардың ішіндегі көп кездесетіні әрі қатерлісі хлор мен аммиак.

         Хлор жасыл-сары түстіөткір исі бар газ. Хлор ауадан екі есе ауыр, cондықтан хлор бұлты жер бауырлап ұшады. Оның қайнау температурасы – 34,60 C. Яғни, хлорқыс кезінде де газ түрінде де қала береді. 5-7 атм қысымында тез қысылып, жасыл-сары түсті сұйыққа айналады. Суда жақсы ериді. Өндірістің түрлі салаларында кеңінен қолданылады. Ауыз сулар мен ағын суларды тазарту, зиянсыздандыруға қолданылады. Адамдардың тыныс алу жолын зақымдайды және өкпені ісіндіреді. Ал мөлшері көп болғанда 5-25 минут ішінде адам өледі.

5.2 Тапсырма шарттары

Қаланың оңтүстік бөлігінде орналасқан ХОО-ның апат болған жағдайдағы химиялық жұқтыру ошағының қауіптілігін бағалау керек. Көлемі 1300 м3 газголдерде сығылған хлор сақтаулы тұр, ауа температурасы +40 0С. Апат орны нысана аймағының солтүстік жағынан 130 км қашықтықта орналасқан. Әрі қарай 450 м тереңдікте санитарлық қорғау зонасы, оның арғы жағында тұрғын үй кварталдары орналасқан. Газголдерде қысым атмосфералық болады.  

         Шешуі:

1) «А» шартына байланысты метеошарт – изотермия, жел жылдамдығы 1 м/с, жел бағыты – солтүстікке бағытталған.

2) Формула бойынша Q0 = d ∙ Vx=0,0008 ∙ 2000 =1,6 т.

3) Формула бойынша (Qэ1  = k1 ∙ k3 ∙ k5 ∙ k7 ∙ Qо)

мұндағы k1 – сақтау шарттарына байланысты болған коэффицент, k3 - басқа қатты әсер етуші улы заттар (ҚӘЕУЗ) токсодозасына әсерінің қатынасымен анықталатын коэффицент. k5 - ауаның вертикаль тұрақтылығын ескеретін коэффицент, изотермия  = 0,16, конвекция – 0,32, k7  - ауа температурасының ықпалын ескеретін коэффицент. (сығылған газдар үшін 1-ге тең), Qо – апат кезіндегі төгілген зат мөлшері.

Qэ1= 1 ∙ 0,04 ∙ 1 ∙ 1,4 ∙ 1,6 = 0,1 тонна

4) 12- кесте бойынша улану аймағының тереңдігін анықтаймыз: Г=1,25 км

5) Тұрғын аудандарындағы улану тереңдігі: 1,25  - 0,2 - 0,3 = 0,75 км.

Осыдан шығатын нәтиже, уланған ауа бұлттары химиялық қауіпті объектінің қызметкерлері мен жұмысшылары үшін және де қала тұрғындарының бір бөлігі үшін 750 м қашықтықтағы тұрғындарға қауіп төндіреді.

5.1  к е с т е - Қарсыластың химиялық авиация қаруын қолданған кездегі, химиялық зақымданған аумақ өлшемдері.

ОВ типі және қолдану тәсілі

Ұшақтар саны мен типі

Қалада, орман массивінде

1

2

Ұшақ буыны

Аумақ ұзындығы (L). км

Аумақ тереңдігі, (L),км

ОВ суаруы

Еи-икс

В-52

РВ-ІІІ

-

Р-4,Р-105

-

-

В-52

Рв-ІІІ

Р-ППА

-

-

Р-4,Р-105

-

В-52

РВ-ІІІ

-

-

Р-4,Р-105

8

8

8

2

4

4

3

6

12

3

3

6

Зарин, бомба ату

В-52

В-57

Р-4,Р-105

-

В-52

-

-

Р-4,Р-105

-

-

В-52

-

-

В-57

Р-4,Р-105

2

4

6

1,2

2,4

3,6

1

2

4

4,5

4,5

4,5

4,5

4,5

4,5

4,5

4,5

4,5

5.2  к е с т е - № 5 – есеп нұсқаулары

Парамет лер

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Қойма өлшемі, м3

1000

1500

1800

2000

2200

2500

1300

1900

3000

1200

2100

3300

2800

3300

1600

3500

4100

3400

1100

4500

Ауа температурасы,0

-40

-40

-40

-40

-40

+40

+40

+40

+40

+40

-40

-40

-40

-40

-40

+40

+40

+40

+40

+40

Апат болған жерден объектіні алып тастау,м

100

150

200

250

300

175

130

210

270

125

110

105

130

210

275

310

250

280

150

330

Санитар лық-қорғаулы аумауқ м

300

350

400

250

280

320

450

500

550

600

200

230

250

330

370

290

240

480

430

300

Қатты әсер етуші улы заттар

(ҚӘЕУЗ)

аммиак

хлорсутегі

цианист сутегі

натрий қышқылы

ангидрид күкірті

күкіртсутегі

хлор

намин этилі

метиламин

үшхлорлы фосфор

амин этилені

хлорциан

метилакриат

тұзды қышқыл

күкірттенген ангидрид

фосген

хлорциан

амин этилені

цианты су

хлорлы фосфор

5.3  к е с т е - Жұқтыру аумағының тереңдігін анықтау үшін қосымша коэффициенттер мен ҚӘЕУЗ сипаттамасы

ҚӘЕУЗ

атаулары

ҚӘЕУЗ тығыздығы

Қайнау температурасы,0С

Токсокоз зақымдануы, Л

Қосымша коэффициент өлшемдері

газ

сұйық

К1

К5

К3

К7 ,0С

-40

-20

0

+20

+40

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Аммиак

0,0008

0,681

-33,42

15

0,18

0,026

0,04

0/0,9

0,3/1

0,3/1

1/1

1,4/1

Хлорлы су

0,0016

1,191

-85,10

2

0,28

0,037

0,30

0,69/1

0,6/1

0,6/1

1/1

1,3

Хлорлы су

-

0,989

19,52

4

0

0,028

0,15

0,1

0,2

0,2

1/1

2,4

Цианты су

-

0,687

25,7

0,2

0

0,026

3,0

0

0

0

1/1

1,7/1

Нитрилденген қышқыл

-

0,806

77,3

0,75

0

0,007

0,80

0,04

0,1

0,1

1/1

1,2/1

Күкірттенген ангидрид

0,0029

1,462

-10,1

1,8

0,11

0,099

0,33

0/0,2

0/0,5

0/0,5

1/1

2,7/1

Күкіртсутегі

0,0015

0,964

-00,35

16,1

0,27

0,042

0,03

0,3/1

0,1

0,4

1/1

1,4/1

Фосген

0,0035

1,432

8,2

0,6

0,05

0,061

1,0

0/0,1

0/0,3

0,4

1

2,9

Хлор

0,0032

1,553

-34,1

0,6

0,18

0,062

1,0

0,001

0,3/1

0,3/1

1

3,9/1

Хлорцикрин

-

1,658

112,3

0,02

0

0,002

30,0

0,03

0,1

0,8/1

1

2,2

Хлорциан

0,0021

1,220

12,6

0,75

0,04

0,048

0,80

0/0

0/0

0/0,7

1

2,3

Амин этилені

-

0,838

55,0

4,8

0

0,009

0,15

0,05

0,1

0,6/1

1

3/1

Хлорлы

фосфор

-

1,570

75,3

3,0

0

0,010

0,2

0,1

0,2

0,3

1

3/1

Метиламин

0,0014

0,699

-605

1,2*

0,13

0,34

0,5

0/0,3

0/0,7

0/0,6

1

1,6

Метилакриат

-

0,953

80,2

24**

0

0,005

0,05

0,1

0,2

0,4

1

3/1

Тұзды қышқыл

(концентрациясыз)0,5/1

-

1,198

-

2

0

0,021

0,30

0

0,1

0,3

1

1,6

     5.3  кестенің жалғасы

Ескерту

1.      «2» графадағы газ тәрізді ҚӘЕУЗ тығыздығы атмосфералық қысым кезінде көрсетілген. Атмосфералықтан сыйымдылығынан жақсы қысым, газ тәрізді ҚӘЕУЗ ға графаны қысым өлшеміне кгс/см2 көбейтуімен анықтайды.

2.      «10» графада қосымша коэффициент мәндері екінші бетке арналған

3.      «5» графадағы токсодоз мәнінің х-мен белгіленгендері  D=24хKхПДКр3 осы формуланы есептеумен анықталған. Мұндағы, D-токсодоз, мгхмин/л; ПДКр3-ГОСТ 12.01.005 бойынша жұмыс істейтін ауа аәмағындағы шекті рұқсат етілген концентрациасы, ол 88 мг/л-ге тең. К=5-тітіркендіргіш уларға арналған (*белгіленген),  К=9 – барлық уларға арналған, (** белгіленген)

5.4  к е с т е  - Қатты әсер ететін улы заттармен зақымданған аймақ тереңдігі, км

Жел жылдамдығы, м/с

Ауа зақымдануындағы ҚӘЕУЗ мөлшері, т

0,1

0,5

1

3

5

10

20

30

50

70

100

300

500

700

1000

2000

1

1,25

3,16

4,75

9,18

12,53

19,20

29,56

38,13

52,67

65,73

81,91

166

231

288

363

525

2

0,84

1,92

2,84

5,35

7,20

10,85

16,44

21,02

28,73

35,35

44,09

87,79

121

150

189

295

3

0,68

1,53

2,17

3,09

5,34

7,96

1,94

15,18

20,59

25,21

21,30

61,47

84,50

104

130

202

4

0,59

1,33

1,88

3,28

4,36

6,46

9,62

12,18

16,43

20,05

24,80

48,18

65,92

81,17

101

157

5

0,59

1,19

1,68

2,91

3,75

5,53

8,19

10,33

13,88

16,89

20,82

40,11

54,67

67,15

83,60

129

6

0,48

1,09

1,53

2,66

3,43

4,88

7,20

9,06

12,14

14,79

18,13

34,07

47,09

56,72

71,70

110

7

0,45

1,00

1,42

2,46

3,17

4,49

6,48

8,14

10,87

13,17

16,17

30,73

41,63

50,93

6,16

96,30

8

0,42

0,94

1,33

2,30

2,97

4,20

5,92

7,42

9,90

11,98

14,68

27,75

37,49

45,79

56,70

86,20

9

0,40

0,88

1,25

2,17

2,80

3,96

5,60

6,86

9,12

11,03

13,50

27,39

34,24

41,76

51,60

78,30

10

0,38

0,84

1,19

2,06

2,66

3,76

5,31

6,50

8,50

10,23

12,54

23,49

31,61

38,50

47,53

71,90

11

0,36

0,80

1,13

1,96

2,53

3,58

5,06

6,20

8,01

9,01

11,74

21,91

29,44

35,81

44,15

66,62

12

0,34

0,76

1,08

1,88

2,42

3,43

4,85

5,94

7,67

9,07

11,06

20,58

7,01

33,55

41,30

62,20

13

0,33

0,74

1,04

1,80

2,37

3,24

4,66

5,70

7,37

8,72

10,48

19,45

26,04

31,62

38,90

58,44

         5.4  кестенің жалғасы

14

0,32

0,71

1,00

1,74

2,24

3,17

4,49

5,50

7,10

8,40

10,04

18,46

24,59

29,95

36,81

55,20

15

0,31

0,69

0,97

1,68

2,17

3,076

4,34

5,31

6,86

8,11

9,70

17,60

23,50

28,48

34,98

52,37

Ескерту:

1.      15 м/с жел жылдамдығынан астам зақымдану аймағына 15 м/с жел жылдамдығын қолдану.

2.       1,0 м/с жел жылдамдығына жетпейтін зақымдану аймағына 1 м/с жел жылдамдығын қолдану.

6-есеп

Жұмыстың мақсаты: ірі апаттар мен апат әсерінен болатын ликвидацияларды, құтқарушы жұмыс күшімен қамту, дайындалу бағыттары сияқты басқа да шараларды, техникамен транспортпен қамтуды анықтау.

6.1 Теориялық мәліметтер

Ірі авариялар мен апаттар, табиғи апат әсерінен болатын ликвидация.

Ірі авария және табиғи апаттардан болатын ликвидация, өзіне келесілерді:

- Адамдарды қауіпті апаттар немесе қауіпті авариялардың болуы туралы ескерту.

- Залалданған аймақтардың көлемін анықтау, су басу немесе су тасқыны болатын шекаралардың болатынын, жылдамдықты, ошақ өлшемдерін, өрт не басқа да болатын аймақтар бағыттарын анықтау, тексеріс жүргізу.

- Құтқарушылар мен басқа да жұмыстарға арналған күштер мен қажетті нәрселердің топтар санын, құрылымын анықтау.

- Жедел жәрдем көмегі мен оларды емделу кәсіпорындарынан эвакуациялауды ұйымдастыру.

- Құтқару жұмыстарын жүргізу кешіндегі қауіпсіздік мөлшерлерін және оларды дайындау.

- Авария, апат болатын және болуы мүмкін аймақтарға комендат ұйымдастыру.

- Авария, апат әсерінен болатын ликвидацияларды, құтқарушы жұмыс күшімен қамту, дайындалу бағыттары сияқты басқа да шараларды, техникамен транспортпен қамту, азаматтық қорғаныс (АҚ) күшінің әсерін ұйымдастыру, табиғи апаттар болатын аймақтар, көптеген өрттер, апаттарды қосады.

6.2 Тапсырма шарттары

1.     Қала тұрғындарының саны - 230 мың адам.

2.     Ірі кәсіпорындар саны - 24 , оның ішінде химиялық қаупі бар - 4:

- мектептер саны 15;

- бала бақша   20;

- 150 орындық емханалар   13;

- тамақтандыру кәсіпорындары   54;

- жылыту пештері (котельный)    12;

- хлор сақталған жабық су қоймалары    10;

- теміржолдағы аммиакты цистерналар   47 т.

3.     Жалпы электрөткізгіш желілерінің ұзындығы  300 км:

-         канализация желісі   240 км.

4.     Қалада 12450 үй, әр үйде орташа шамамен 20 адам тұрады.

5. Қала сыртында әрқайсысы 300 адамдық сыйымдылығы бар 2 демалыс үйі бар.

6. Басқару құжаттарының талаптарына сәйкес құтқарушылардың ортақ саны. Азаматтық қорғаныстың инженерлік және арнайы техниканың жағдайы жақсы.

7. Азаматтық қорғаныстың күшін басқару үшін қалада радиобайланыс құрылғылары бар.

8. Қаланың маңайында мотоатқыштар полкі орналасқан.

Ғимараттың сипаттамасы

Тұрғын

-тип «А»-20%, тип «Б»-50%, тип «В»-30%.

Индрустриялдық

-тип «Б»-60%, тип «В»-40%.

Мектептер

-тип «Б»-100%.

Бала-бақшалар:

-тип «А»-20%, тип «Б»-50%, тип «В»-30%.

Емдік мекемелер:

-тип «А»-10%, тип «Б»-70%, тип «В»-20%.

Тамақтандыру кәсіпорындары:

-тип «А»-50%, тип «Б»-30%, тип «В»-20%.

Қазандықтар:

-тип «Б»-100%.

Тапсырма:

Инженер-маманы рөлін жүргізгенде есептеу:

- ғимараттардың бұзылу саны мен деңгейі;

- баспанасыз қалған адам саны;

- санитарлы және қайтарусыз қалғандардың жоғалу саны;

- коммуникация, өндіріс объектілердегі, өмір сүруді қамтитын жүйенің қирау деңгейі;

- ҚӘЕУЗ мен ластанған аумақты анықтау;

- өртке аса қауіпті аумақтар.

          6.1  к е с т е - Жерсілкіну қарқындылығының нұсқалары

Параметр атауы

Жерсілкіну балы және нұсқалар

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

VI

VII

VIII

IX

X

V

VII

VI

VIII

IX

IX

X

V

VII

VI

VIII

IX

VII

VIII

IX

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

1

Қала тұрғындарының саны, 103

100

200

150

80

130

220

180

120

230

250

110

250

150

80

130

220

155

120

290

300

2

Үлкен өндірістік мекемелер

12

14

10

8

9

20

18

11

22

24

15

14

10

8

9

20

18

10

25

35

3

Оның ішіндегі химиялық және жану қауіп

cіздіктері

2

3

1

1

2

4

4

3

4

5

2

3

1

5

2

4

2

3

4

5

4

Мектептер

4

10

9

3

10

12

13

8

15

16

14

10

9

3

10

12

13

8

15

19

5

Бала-бақшалар

5

10

8

6

7

15

14

12

18

20

5

10

8

6

7

15

14

12

18

25

6

150 орынды емделу мекемелері

4

8

6

3

5

10

9

7

12

13

4

8

6

5

5

10

9

7

12

13

7

Қоғамдық тамақтану кәсіпорыны

10

20

18

8

12

24

22

25

30

35

8

20

18

8

12

30

22

25

25

40

      6.1  кестенің жалғасы 

8

Қазандық

5

10

8

4

6

12

9

11

13

14

5

10

8

4

6

12

9

11

13

14

9

Хлор сақталған жабық тоған

5

8

6

4

7

10

12

9

14

16

5

8

6

4

7

10

12

9

14

16

10

Темір жолдағы аммиак пен цистерна, т

40

45

47

50

30

35

46

48

43

50

25

45

47

50

30

35

46

48

43

50

11

Электрөткізгіш жүйелерінің тартылуы , км

300

250

200

230

280

320

290

270

220

240

250

250

200

230

280

320

290

270

220

240

12

Канализация жүйесі,  км

240

200

220

210

230

250

180

190

240

195

120

200

220

210

230

250

180

190

240

250

13

Қалада,үйде

12450

12400

12450

12500

12430

12480

12100

12150

12410

12180

12000

12350

12100

12500

12900

13000

13220

12990

12440

12580

14

Әрбір үйде орта есеппен тұрады, адам саны

20

25

28

30

18

22

27

31

32

34

20

25

28

30

18

22

27

31

32

34

15

Әрбір 300 км кендігі бар екі қала сыртындағы үйлер

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

2

16

УКВ радиостанциясы

2-3данадан әрбір объектке

        6.2  к е с т е - Жерсілкінуі кезіндегі мүмкін болатын объект күйі

Атауы

Балдық жүйеде жерсілкіну қарқындылығы

5

6

7

8

9

10

1

Жерсілкіну әсері

Барлық адамдар сезеді, заттар төңкеріледі

Адамдар қорқып, жоғалады, жиһаздар төңкеріледі

2

Сейсмиктің қатысуынсыз ғимарат пен құрылыс күйі

3

«А» типті үгіткіш тастары бар ғимараттар, ауыл шаруашылық құрылыстары, там кірпішті үйлер, балшық үйлер

1-деңгейлі зақымдану

Зақымдануы:

1д .- 50%

2д. - 5%

Зақымдануы:

3д. - 50%

4д. - 5%

Зақымдануы:

1-3д.-75%

4д.-20%

5д.-5%

Зақымдануы:

5д. - 75%

Зақымдануы:

5д.-100%

4

Тип «Б» панельді, ірі блок ғимараттар, кәдімгі кірпіш үй

Өзгеріссіз

Зақымдануы:

1д.-5%

Зақымдануы:

2д.-50%

4д.-5%

Зақымдануы:

1д.-75%

2д.-20%

3д.-5%

Зақымдануы:

4д.-50%

5д.-5%

Зақымдануы:

5д.-75%

5

Сейсмиктің қатысуымен ғимараттар мен құрылыстар күйі. «В» типті ж/б каркасты ғимарат, жақсы тұрғызылған ағаш құрылыстар

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

1д.-5%

Зақымдануы:

1д.-50%

2д.-5%

Зақымдануы:

1д.-50%

2д.-5%

Зақымдануы:

4д.-50%

5д.-5%

6

О Н Х бұзылу деңгейі

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

Әлсіз

Орташа

Күшті

Түгелімен

               6.2  кестенің жалғасы

7

коммун.энергетикалық желі күйі: Электрберетін желі

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

Жеке авария

Көптеген авариялар

Жергілікті авария

Түгелімен бұзылу

 

8

-байланыс желілері

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

Жеке авариялар

Байланыс үзілуі

Түгелімен бұзылу

 

9

Жылумен жабдықтау және канализация, суөткізгіш жүйелері

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

5%-ке дейін найза бұзылады

50%-ке дейін құбыр жарылуы

75%-ке дейін құбыр жарылуы

Түгелімен бұзылу

 

10

Көпір мен жол күйі

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

Өзгеріссіз

Көшкін, жол бұзылуы

Жолдардың қатты бұзылуы

Түгелімен бұзылу

 

11

Су көздерінің күйі

Су көздерінің дебиті өзгереді

Су көздерінің дебиті өзгереді

Құдықтағы су деңгейі өзгереді

Дебит

50 пайызға өзгереді

Сукөзі бұзылады

Түгелімен бұзылу

 

12

Қосымша факторлар:

-өрт

Жоқ

Жоқ

Жеке ошақтар

Жеке ошақтар

Жаппай өрттер

Жаппай өртттер

 

- сел (субасу)

Жоқ

Жоқ

Сел

сел

Субасу, сел

Субасу

 

- көшкін

Жоқ

Жоқ

Көшкін

Көшкін

Көшкін

Көшкін

 

- ҚӘЕУЗ ошағы

Жоқ

Жоқ

Жоқ

ҚӘЕУЗ ошағы

 

- Т.Ж. (ж.д.) авариясы

Жоқ

Жоқ

Жоқ

Жеке авария

Апат

Апат

 

Адам бар аймақтардың бұзылу дәрежесі

Жоқ

Жоқ

Жлсіз

Орташа

Күшті

Түгел

 

Зақымдану классификациясы

1-деңгей

2-деңгей

3-деңгей

4-деңгей

5-деңгей

Жеңіл зақымдануы

 

/жарылуы жұқа, штукатурканың аз ғана бөлігінің шашылуы/

Зақымдануы әлсіз

 

/жердегі кішкене ғана жарылысы, үлкен штукатурканың шашылуы/

Зақымдануы орташа

 

/жердегі үлкен және терең жарылыстар, түтін трубасының құлауы

Күшті зақымданулар

 

/жердегі тесіктер мен сырғанақ жарылыстар, ғимараттағы ішкі жер бөліктерінің шашылуы

Өте қатты

 

/ғимараттардың түгелімен зақымдануы/

7-есеп

Жұмыстың мақсаты: бөлшектердің ауырлық күшінің әсерінен құлауын анықтау.

7.1 Теориялық мәліметтер

Бөлшектердің құлауы (қопарылуы).

Үлкен бөлшектер (ЛЭП опорасы, үлкен станоктар, аспаптар және тағы басқа) соққы толқын әсерінен құлауы не қопарылуы мүмкін.

Бөлшектерге алмасу күші әсер етеді. Алмасу күші ауырлық күші мен қатаю Q күшіне қарсы әсер етеді.  Қатайтылмаған бөлшектердің құлауына ауырлық күшінен алмасу күшінің жоғарылауы шарт болып табылады:

Рсмв>Ga     немесе   Рсм>(a/b)Q.

Мұндағы в –аэродинамикалық алмасу күшінің арқасы; Q – ауырлық күші арқасы.

6.2 Тапсырма шарттары

Тегіс бетте орналасқан программалық құрылымның блогы аударылған жағдайдағы қиратушы толқынның фронтындағы артық қысымын анықтау.

         Құрал салмағы 250 Н, биіктігі 40 см, ұзындығы 20 см, ені 20 см, ауырлық центрі және құрал ортасындағы ығыстырушы күштің центрлік қысымы:

         Шешуі:

П-17 формуласы бойынша көлденең қимасының ауданы (S = 0,2 ∙ 0,4 = 0,08 м2) арқылы келесіні анықтаймыз:

Pск  ≥  Н/м2 ≈ 1кПа.

         Мұндай жылдам напор кезінде соққы толқынының шегінде 17 кПа құрылғы аударылады.

          7.1  к е с те - Артық қысым мен жылдамдық арыны

Артық қысым, кПа

Жылдамдық, м/с

Ауа бөлігінің тығыздығы, кг/м3

Қысым, кПа

Фронт

Ауа бөлігі

Жылдамдық тығыздығы

Толқында көрсетілген

0

340

0

12,9

0

0

1

341

2,3

1,30

0,0035

2,0

10

354

22,3

1,38

0,35

20,8

20

367

43,2

1,46

1,37

43,8

30

380

62,3

1,54

3,04

67,3

          7.1  кестенің жалғасы

40

392

80,5

1,63

5,34

93

50

404

97,5

1,70

8,23

120

60

416

113,7

1,78

11,7

148

80

439

143,7

1,93

20,3

209

100

460

171,0

2,04

30,9

274

120

480

196,7

2,2

43,4

344

140

500

220,4

2,34

57,7

418

160

519

242,7

2,46

73,6

497

180

537

263,6

2,58

91,1

579

200

555

283,6

2,69

110

664

300

635

371,1

3,18

223

1135

400

707

444,5

3,59

361

1666

500

772

508,7

3,94

517

2240

        Зат жылжуы болатын, 7.1 кестеден немесе жоғарыдағы формуладан табылған артық қысымды жылдамдықты фронттағы соққы толқынының артық қысымымен табуға болады.

        7.2  к е с т е - Үйкеліс коэффициенті

Сынғыш материал атауы

Сыну коэффициенті

Жылжу коэффициенті

Болат бойынша болат

0,16

Ленолеум бойынша металл

0,2-0,4

Ағаш бойынша металл

0,2-0,5

Ленолеум, қатты грунт бойынша резина

0,4-0,6

Ағаш бойынша резина

0,5-0,8

Ағаш бойынша ағаш

0,2-0,5

Томалану коэффициенті

Болат дөңгелегі: -рельс бойынша

0,05

-кафель плиталары бойынша

0,1

-линолеум бойынша

0,15-0,2

-ағаш бойынша

0,12-0,15

7.4  к е с т е - Аэродинамикалық кедергі коэффициенті

Дене пішіні

Ауа қозғалысының бағыты

1

2

3

Ұзындығы мен квадратты шегі бар, үш еселенген квадрат қабырғалары тең параллелипед

0,85

Квадрат шегіне перпендикулярь

куб

1,6

Перпендикулярь шегі

диск

1,6

Дискке перпендикуляр

         7.4  кестенің жалғасы

Қабырға қалыңдығы 1/5 тең квадратты пластина 

1,45

Пластинаға перпендикуляр

Цилиндр: h/d=1

h/d=4

h/d=9

0,4

0,43

0,45

Цилиндр осі перпендикуляр, h-биіктік

d-цилиндр диаметрі

Сфера

Жартылай сфера

0,25

0,3

Жартылай сфера табанына параллель

Табаны квадрат пирамида

1,1

Қабырға табанына перпендикуляр, қабырғаға параллель

         7.5  к е с т е - №7 - есеп нұсқалары

Параметрлер

№7 - есеп нұсқалары

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Аспап салмағы, Н

250

300

200

180

220

190

150

320

100

280

250

300

200

180

220

190

150

320

100

280

Биіктігі, см

40

50

35

45

55

25

48

60

58

70

40

50

35

45

55

25

48

60

58

70

Ұзындығы, см

20

30

25

35

40

90

28

45

50

70

20

30

25

35

40

90

28

45

50

70

Ені, см

25

35

30

40

45

85

32

48

55

65

25

35

30

40

45

85

32

48

55

65

8 Тапсырма №2.  1-есеп

ГО нысанының төтенше жағдайлар аудандық бөлімшесінің штаб басшысы нысанды формировалдау қозғалысының бағытының радиациялық шарты туралы мәлімет алады. 1 сағаттан кейінгі ядролық жарылыстың радиациялық деңгейі: 5 р/с, 40 р/с, 200 р/с, 80 р/с, 5 р/с құрайды.

          3 сағаттан кейінгі жарылыстың ізін жою арнайы құрамды алатын радиацияның мөлшерін анықтау. Жарылыс іздерін жою 20 км/сағ жылдамдықпен қозғалатын көліктер арқылы жүзеге асады. Жұқтыру ауданының ұзындығы 40 км.

Шешуі:

а) Өлшенген  деңгейлердің  суммасына  замердің  санын бөліп, орташа  радиация  деңгейін  (Pорт) анықтаймыз.

б) Жұқтыру зонасынан қозғалыстың жалғасу уақытын анықтаймыз.

в) Жарылыстан соң жұқтыру зонасының өтетін ортаға дейінгі кеткен уақытты анықтаймыз. Іздерді жою жарылыстан кейін  3 сағаттан соң басталады. Барлық  жол 2 сағат, зонаны орташа формировалдау 1 сағатта өтеді, жалпы зона ортасын жарылыстан кейін 4 сағатта өтеді.

г) 1 кесте арқылы жарылыстан кейін 4 сағаттан соң радиация деңгейін анықтаймыз.

д) Ізді жою уақытының арнайы құрамын алатын мөлшерді есептейміз.

8.1 к е с т е - Кездейсоқ уақытта радиация деңгейін анықтайтын коэффициент

Жарылыстан кейінгі t сағ өткеннен кейінгі уақыт,

t сағ

Жарылыстан кейінгі t сағ өткеннен кейінгі уақыт,

t сағ

Жарылыстан кейінгі t сағ өткеннен кейінгі уақыт,

 t сағ

0,5

0,43

27

52,19

70

163,7

0,75

0,71

28

51,53

71

166,5

1

1,00

29

56,87

72

169,3

1,25

1,31

30

59,23

(3 тәулік)

1,5

1,63

31

61,60

73

172,2

1,75

1,96

32

64,00

74

175,0

2

2,30

33

66,40

75

177,8

2,25

2,65

34

68,84

76

180,7

2,5

3,00

35

71,27

77

183,5

2,75

3,37

36

73,72

78

186,4

3

3,74

37

76,17

79

189,5

3,25

4,11

38

78,65

80

192,2

3,5

4,50

39

81,16

81

195,1

3,75

4,88

40

83,66

82

198,0

4

5,28

41

86,16

83

200,8

4,5

6,08

42

88,69

84

203,7

5

6,90

43

91,24

85

206,6

5,5

7,73

44

93,78

86

209,6

6

8,59

45

96,34

87

212,5

6,5

9,45

46

98,93

88

215,5

7

10,33

47

101,5

89

218,4

7,5

11,22

48

101,1

90

221,4

8

12,16

(2 тәулік)

91

224,3

8,5

13,04

49

106,7

92

227,3

9

13,96

50

109,3

93

230,2

9,5

14,90

51

111,9

94

233,2

10

15,85

52

114,7

95

236,2

11

17,77

53

117,2

96

239,2

12

19,72

54

119,9

(4 тәулік)

13

21,71

55

122,6

100

251,2

14

23,73

56

125,2

104

263,3

15

25,73

57

127,9

108

275

16

27,86

58

130,6

112

287,7

17

29,95

59

133,4

116

300,2

  8.1 кестенің жалғасы

18

32,08

60

136,1

120

312,6

19

34,24

61

138,8

(5 тәулік)

20

36,41

62

141,6

132

350,5

21

38,61

63

144,3

144

389,1

22

40,83

64

147,0

(6 тәулік)

23

43,06

65

149,8

156

428,3

24

45,31

66

152,5

168

468,1

(1 тәулік)

67

155,3

(7 тәулік)

25

47,58

68

158,1

192

549,5

26

49,89

69

160,9

(8 тәулік)

216

633

432

1454

648

2365

(9 тәулік)

(18 тәулік)

(27 тәулік)

240

718,1

456

1552

672

2471

(10 тәулік)

(19 тәулік)

(28 тәулік)

264

805,2

480

1649

696

2577

11

(0 тәулік)

(29 тәулік)

288

893,9

504

1750

720

2684

12

(21 тәулік)

(30 тәулік)

312

984

528

1849

1080

4366

13

(22 тәулік)

(45 тәулік)

336

1075

552

1951

1440

6167

14

(23 тәулік)

(60 тәулік)

360

1169

567

2053

1800

8061

19

(24  тәулік)

(75 тәулік)

384

1263

600

2152

2160

10030

16

(25 тәулік)

(90 тәулік)

408

1358

624

2260

17

(26 тәулік)

Ескерту - Р0-жарылыстан кейінгі 1 сағаттағы радиация дәрежесі

Р - жарылыстан кейінгі t сағаттағы радиация дәрежесі

 2 – есеп

         Химиялық ошақтар мен тұрғын үйлерде орналасқан адам шығынының (П) мүмкіндігін анықтау (барлығы 300 адам). Адамдардың 90%-ы противогаздармен қамтамасыздандырылған.

Шешуі:

3 кесте арқылы:  П=9%  ашық алаңда  27 адам; Жеңіл деңгейде:  27x0,25≈7 адам, Орташа және ауыр деңгейде:   27x0,4≈11 адам , Өлімге алып келу деңгейінде:  27х0,35≈9  адам

         8.2 к е с т е - Ошақ зақымдануы кезіндегі СДЯВ-тан адам шығыны саны

Адамдардың орналасу шарты

Газтұтқышпен қамтылған адамдар саны, %

0

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Ашық алаңда

90-100

75

65

58

50

40

35

25

18

10

Қарапайым баспана,ғимаратта

50

40

35

30

27

22

18

14

9

4

Ескерту: ошақ зақымдануынан бағдарлама құрылымы бойынша адам шығыны,% : жеңіл деңгейде-25, Орташа және ауыр деңгейде-40, Өлімге алып келу деңгейінде-35

 3 - есеп

         Нысандағы серпінді толқынның максималь артық қысымын(ΔРф max)  анықтау.

         Бастапқы деректер: нысан  белгілеу нүктесінен  Rr=5 км қашықтықта орналасқан; қалада  қуаты  q=0,5 кт  қару-жарақпен  соққы күтілуде; қару-жарақтың жарылыс нүктесінен белгілеу нүктесіне  дейінгі  ықтимал максималь ауытқуы  rауытқу=0,8 км,  жарылыстың түрі – әуе.

Шешуі:

а) Жарылыстың ортасынан ықтимал максималь қашықтығын анықтаймыз:

Rx = Rr  - rауытқу = 5 – 0,8=4,2 км.

б) Қосымша А арқылы әуе жарылысының жарылыс ортасынан 0,5 км қашықтықта қуаты 4,2 кт қару-жарақтың  артық қысымын анықтау. Ол  30 кПа  құрайды. Анықталған ΔРф max = 30 кПа  максималь болады, егер ол  жарылыс ортасы нысаннан минималь қашықтықта алыстаса, яғни ΔРф max = 30 кПа   бұл кезге сәйкес келеді.

Қорытынды: нысан ядролық жеңілістің ошағының күшті қирау зонасының сыртқы шекарасында  қалуы мүмкін.

4 - есеп

         Машина құрастыру зауытындағы цех жиынының ядролық жарылыстың серпінді толқынның әсеріне тиянақтылығы.

         Бастапқы мәлімет:  Зауыт  ықтимал белгілеу нүктесінен 5,5 км қашықтықта орналасқан. Rr  = 5,5 км, қару-жарақтың қуаты q = 0,5 кг,  жарылыс жердегі, қару-жарақтың  белгілеу нүктесінен  ықтимал максималь ауытқуы rауытқу=1,1 км ; цехтың  анықтамасы  –  бірқабатты ғимарат, кірпіштен жасалған, каркассыз, темір бетонды плиталармен қапталған; технологиялық құрылғылар:  мостты крандар және кранды құрылғылар, ауыр станоктар; КЭС  пневоинструментті жүйенің  ауа беріліс жүйесінен және жердегі кабельді электросеттерден (КЭС) тұрады.

Шешуі:

а) Машина құрастыру шекарасының артық қысымының максималь анықтамасын табамыз.

Rx = Rr  - rауытқу = 5,5 – 1,1 = 4,4 км.

б) Қосымша А арқылы 4,4 км  қашықтықта қуаты q=0,5 кг қару-жарақтың жердегі жарылысының артық қысымын анықтаймыз. (ΔРф max = 30  кПа).

в) Цехтың анықтамаларын алып нәтиженің жиынтық кестесіне жазамыз

(8.6 кесте).

г) Қосымша Б арқылы жеңіл, орташа, қатты және толық қирауды тудыратын артық қысымды анықтаймыз. Цехтың ғимараты берілген анықтамалар бойынша  артық қысымда әлсіз қирағанда 10-20 кПа, орташа қирауды  20-35  кПа,  қатты қирауда   35-45 кПа, түгелімен қирағанда 45-60 кПа иеленді.

Алынған мәліметтерді кестеге енгізіп отырамыз.

д) Орташа қирауды тудыратын цехтың әр элементінің шыдамдылық шегін анықтаймыз. Цехтың ғимараты серпінді толқынға шыдамдылық шегі 20 кПа, крандар мен кранды құрылғылар - 30, станоктар – 40, ауаөткізгіш – 30, электросеть – 30 кПа.

е) Цехтың барлық элементтерінің шыдамдылық шегін жинақтап, цех жиынының шыдамдылық шегі  ΔРшыд шегі = 20 кПа екенін анықтаймыз.

ж) Жеке әдіс бойынша артық қысым мен мүмкін шығындардың  қирау деңгейін анықтаймыз, яғни, өндіріс құрылысының ауданы мен құрылғылардың пайызын.

          Цех жиынында ΔРф max =30 кПа орташа қирауды цех ғимараты,крандар мен кранды құрылғылар, ауаөткізгіштер мен электросетьтер. Өндіріс құрылысының ауданы 20%, 10% технологиялық құрылғылар мен 10% энергиямен қамтамасыз ету.

и) Баға нәтижелері мен қорытындыларды  және қуатты жарылыстың серпінді толқынына шыдамдылығын  саралаймыз.

Объектіміздегі соққы толқыннан күтілетін артық қысым 30 кПа, ал цех тұрақтылығы 30 кПа-дан астам болғандықтан, онда цех тұрақтылығын 30 кПа-ға дейін көтереміз; құрастыру цехін соққы толқынына тұрақтылығын жоғарылату үшін:

- Қосымша рамалық құрастырғыштар, шабу, контрфос құбыры арқылы (негізгі салмақ түсетін конструкцияны қатайту үшін, қарсыласу күші) цех ғимараттарының тұрақталығын көбейту.

- Жер астына электр желі кабелі мен ауашығарғыштарды қою.

- Кранның осал жері мен кран құбырын қорғауше қаппен жабу, қосымша тіреуіш крандарын орнату.

1 Сурет.

Rел = 9 км – жеңіл қираудың шекара зонасының радиусы; Rорт= 5,5 км орташа;  Rауыр = 4,4 км ауыр; Rтолық= 3,2 км толық қирау.

         1 сурет – қуаты q = 0,5 кг  жердегі жарылыс кезіндегі нысаннан  Rx =4,4 км қашықтықта орналасқан ядролық жеңілістің ошағында қирау зонасының орналасуы.

5 - есеп

         Машина құрастыру зауытының қуатты жарылыстың жарық сәулесіне  шыдамдылығын анықтау. Бастапқы мәліметтер: зауыт қаланың геометриялық ортасынан 6 км қашықтықта орналасқан (Rr = 6 км), сондықтан соққы болуы мүмкін; қару-жарақтың қуаты q = 0,5 кг; жарылыс әуе, жарылыс ортасының белгілеу нүктесінен ықтимал максималь ауытқуы  rауытқу = 0,8 км;

Цех ғимараты бірқабатты, қабырғалардың отқа қарсы тұруы – 2,5 сағат; темірбетонды плиталармен қапталған отқа қарсы тұруы 1 сағат; қара түсті ағаштан жасалған есіктер мен терезе рамалары; зауыттың құрылыс  тығыздығы 30 %. Көрші ғимараттың  отқа қарсы тұру деңгейі – III, өндіріс категориясы  ВиГ.

8.3 к е с т е - Ядролық жарылыстың сәулелену әсеріне көлікқұрастыру зауыт цехінің тұрақтылығын бағалау.

Объект бөлшегі

Ғимараттың өртке тұрақты дәрежесі

Ғимараттағы жанғыш бөлшектер (материалдар) ж/е олардың сипаттамалары

Ғимараттың жануын тудыратын жарық импульсі, кДж/м2

Жарық сәулесіне ғимараттың тұрақтылығы, кДж/м2

ΔРф max кезіндегі ғимараттың құлауы

Өрт болу аймағы

Жарық сәулесіне тұрақты ғимарат, кДж/м2

Механикалық цех. Ғимарат: бірқабатты, кірпіш, каркассыз, темірбетонды плиталармен жабылған; өрттұрақтылығы жабу-1 сағ; салмақ түсіретін жар-2,5 сағ

П

Д

Ағаш, терезе рамалары-қою түске боялған ағаш. Шатыр-ағашты қара қағаз

300

620

орташа

Жаппай өрт болатын аймақ

300

Шешуі:

а) Жарылыс ортасынан ықтимал минималь қашықтығын анықтаймыз.

Rx = Rr  - rауытқу = 6– 0,8 = 5,2км.

Қосымша В арқылы максималь жарық импульсін, ал қосымша А  арқылы максималь артық қысымды анықтаймыз:

Umax=1200 кДж/м2    ΔРф max=25 кПа.

б) Цех ғимаратының  отқа қарсы тұру деңгейін анықтаймыз. Ол үшін оның анықтамасын зерттейміз. Қосымша Д арқылы берілген параметрлер бойынша ғимараттар отқа қарсы тұру деңгейін анықтаймыз.

в) Цехтың өрт қауіпсіздігі категориясын анықтаймыз. Жанатын материалдар өндіріс классификациясының өрт қауіпсіздігінен  қолданылмайды. Қосымша Е-дегі механикалық цех зауыты Д категориясына жатады.

г) Цех ғимараттарының жанатын материалдардан жасалғандарды анықтап зерттейміз. Оларға мысал ретінде ағаштан жасалған есіктер мен терезелер жатады.

д) Қосымша Г арқылы қуаты  q = 0,5 кг қару-жарақтар арқылы жарық импульстарын анықтаймыз.

Интерполяция арқылы 3000 кДж/м2 ; тольды шатыр 620 кДж/м2;

е) Механикалық цехтың жарық сәулесіне шыдамдылық шегі Uж с = 300 кДж/м2.  Uж с< Umax болғандықтан механикалық цех жарық сәулесіне төзе алмайды.

ж) Қосымша Б арқылы артық қысымдағы цех ғимараттарының серпінді толқында қирау деңгейін анықтаймыз. Серпінді толқынның 25 кПа артық қысымында механикалық цехтың ғимараттары (бірқабатты, кірпішті, каркассыз)  қатты қирауға ұшырайды;

и) Өрт зонасын анықтаймыз. Максималь жарық импульсі   Umax = 1200 кДж/м2, зауыттың құрылыс  тығыздығы 30 %, механикалық цех зауыты  өрт қауіпсіздігі зонасында қалуы мүмкін.

I – жеке өрт зонасы; II – тегіс өрт зонасы; III – үйіндідегі өр зонасы;

 1 –қала;  2 - нысан; Rr – 6 км - нысанның белгілеу нүктесінен алшақтығы;  RI  - 15,2 км - жеке өрт зонасының сыртқы шекара радиусы;  RII - 7,2 км - тегіс өрт зонасы радиусы;  RIII - 7,2 км - үйіндідегі өрт зонасы радиусы.

2 сурет

Қуаты q = 0,5 кг  жердегі жарылыс кезіндегі нысаннан Rx  = 4,4 км қашықтықта орналасқан ядролық жеңілістің ошағында қирау зонасының орналасуы (2 – суретті қара).

          Қорытынды: цех ғимаратының шатырын абсоцементке ауыстыру, ағаш есіктер мен терезе рамаларын металдарға ауыстыру, цехта профилактикалық өртке қарсы шараларын қолдану (өрт сөндіру заттарын көбейту, өндіріс қоқыстарын зауыт аймағынан уақытында шығару).

6 – есеп

Халық орналасқан жерден 9км қашықтықта жатқан нысандағы қақтығыс нәтижесінде сұйылған аммиакты коммуникациялар қираған. Метеоұсыныстар, изотермия, жел жылдамдығы 5 м/с. Халық орналасқан жерге бұлттың келу уақытын анықтау.

Шешуі: 8.4 кесте инверсия үшін  және жел жылдамдығы vt = 5 м/с  арқылы  залаллы ауа бұлтының орташа жылдамдығы  w = 7,5 м/с. Залаллы ауа бұлтының  халық  орналасқан  жерге келу уақыты:

8.4 к е с т е - Зақымданған заттың орташа орын алмастыру жылдамдығы

Жел жылдамдығы, м/с

инверсия

изотермия

Конвекция

R<10 км

R>0 км

R<10 км

R>10 км

R<10 км

R>10 км

1

2

2,2

1,5

2

1,5

1,8

2

4

4,5

3

4

3

3,5

3

6

7

4,5

6

4,5

-

4

-

-

6

8

-

-

5

-

-

7,5

10

-

-

6

-

-

9

12

-

-

Ескерту - желдің жылдамдығы  3 м/с тан асса инверсия мен конвекция кейбір жағдайларда қаралады.

№ 7 - есеп

         Нысанда массасы G = 20,0 т жарылғыш заттармен (аммонитпен) вагон жарылды. Жарылғыш заттардың эффективті массалық зарядын (Gэф), жеңілістің мөлшерлі дәрежесін (D) және жарылыс нәтижесінде панельді және кірпішті ғимараттардың қирау зонасының радиусын (R) анықтау.

Шешуі:

а) Жарылғыш заттардың эффективті массалық заряды: Gэф = К х G

         G – жарылғыш заттың массасы(ВВ), кг

         G = 20000 кг

         К – сапа коэффициенті ВВ.

К коэффициенті 8.5 кестеден ВВ түріне байланысты алынады.

8.5 к е с т е - ВВ сапасын анықтау коэффициенті

ВВ түрлері

ВВ сапа коэффициенті, К

Трипонал

1,53

Гексоген

1,28

Пикрипов қышқылы

0,97

Аммонит

0,94

8.5 кестеден:

К = 0,94,               Gэф=0,94х20000=19400 кг.

б) ВВ түрі мен сапасына байланысты қирау зонасының  радиусы:

- панельді ғимараттарда  d = 0,3м           R = 0,6= 0,6=152 м;

- кірпішті ғимараттарда  d = 0,5м            R = 0,6 =0,6 =118 м.

в) Нысан  жеңілісінің  деңгейін  D = формуласы арқылы анықтауға болады.

Sз.р. – қирау ауданы, м2;

Sз.р.=R2=х1522=72546 м2 ;

S0 = нысан аймағының ауданы, м2;

S0 = 300000 м2

                                           D == 0,24,

D<0,2-0,5  қирау зонасы орташа.

8.6 к е с т е - Бұзылу орнын анықтау

Зақымдану деңгейі

Бұзылу аумағы

D<0,2

Әлсіз

D<0,2-0,5

Орташа

D<0,5-0,8

Күшті

D>0,8

Түгел

8.7 к е с т е - № 7 - есеп нұсқалары

Нұсқалар

Жанғыш зат түрлері

Масса G,т

Объект ауданы, м3

1

2

3

4

1

Гексоген

30,0

250000

2

Тритонол

25,0

200000

3

Аммонит

40,0

600000

4

Пикрип қышқылы

35,0

280000

5

Гексоген

25,0

230000

6

Тритонол

20,0

220000

7

Аммонит

35,0

280000

8

Пикрип қышқылы

30,0

250000

9

Гексоген

20,0

300000

        8.7 кестенің жалғасы

10

Тритонол

15,0

250000

11

Аммонит

45,0

100000

12

Пикрип қышқылы

20,0

150000

13

Гексоген

35,0

200000

14

Тритонол

30,0

280000

15

Аммонит

30,0

150000

16

Пикрип қышқылы

45,0

200000

17

Гексоген

40,0

150000

18

Тритонол

35,0

300000

19

Аммонит

25,0

200000

20

Пикрип қышқылы

15,0

300000

Панельді ғимарат қабырғасының қалыңдығы d = 0,3 м.

Кірпішті ғимарат d = 0,5 м.

А қосымшасы

А.1 к е с т е  - Ядролық қарулардың және жарылу центрінің ортасындағы артық қысым

Қарулардың күштілігі

Артық қысым Δ,кПа

2000

1000

500

250

200

150

100

90

800

70

60

50

40

30

20

15

10

Центрге дейінгі жарылыс ара қашықтығы, км

1

2

3

5

10

20

30

50

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            А.1 кестенің жалғасы   

100

200

300

500

1000

2000

5000

10000

Ескерту – алымы - ауа жарылысы үшін, бөлімі - жер асты жарылысы үшін

Б қосымшасы

               Б.1- к е с т е - Артық қысымды кездегі объект элементтерінің қирау деңгейі, кПа

 Объект элементі

Қирау

әлсіз

орташа

күшті

толық

1 Әкімшілік,өндіруші ғимараттар және оларды салу

1 Метал каркасты массивтермен 25...50 т көтергіш кранды өндірістік ғимарат

20…30

30…40

40…50

50…70

2 Сол сияқты,көтергіш кран 60...100 т

20…40

40…50

50…60

60…80

3 Бетонды,темірбетонды және ғимараттың антисейсмикалық конструкциясы

25…35

80…120

150…200

200

4 Жеңіл каркасты және каркассыз ғимараттар

10…20

20…30

30…50

50…70

5 Өндірістік ғимарат металды каркаспен және бетонмен көмкерілген 30%

10…20

20…30

30…40

40…50

6 Металды каркаспен және айналасы қабырғалармен көмкерілген өндірістік ғимарат

10…20

20…30

30…40

40…50

7 Үлкен көлемді әйнектелген темірбетонды көп этажды үй

8…20

20…40

40…90

90…100

8 Темірбетоннан жиналған ғимарат

10…20

20…30

-

30…60

9 Бір қабатты металды каркаспен және қабырғалары жапырақ металмен көмкерілген ғимарат

5…7

7…10

10…15

15

10 Сол сияқты, қабырғалары толқынды шойыннан жасалған

7…10

10…15

15…25

25…30

11 Бір және көп қабатты кірпіш тастан және темірбетоннан жасалған ғимарат

10…20

20…35

35…45

45…60

12 Сол сияқты, бір және көп қабатты ағаштан жасалған ғимарат

8…15

15…25

25…35

35

13 Фидерлі немесе трансформатты подстанцияның блоктан немесе кірпіш тастан жасалған ғимараты

10…20

20…40

40…60

60…80

14 Кірпіш қойма ғимараты

10…20

20…30

30…40

40…50

 Б.1 кестесінің жалғасы

15 Қоймалардың жеңіл металды каркаспен және шифермен жасалуы

10…25

25…35

35…50

50

16 Қойма-темірбетонды элементтен жасалған

20…35

35…70

80…100

100

17 Металды немесе темірбетонмен жасалған административті көп қабатты ғимарат

20…30

30…40

40…50

50…60

18 Кірпішті аз қабатты ғимарат

8…15

15…25

25…35

35…45

19 Кірпішті көп қабатты ғимарат

8…12

12…20

20…30

30…40

20 Ағаш үйлер

6…8

8…12

12…20

20…30

21 Доммалы пештер

20

40

80

100

22 ГЭС ғимараттары

50…100

100…200

200…300

300

23 Бөгеу бекітпелері

20…70

70…100

100

-

24 Әйнекті қарапайым ғимараттар

0,5…1

1…1,5

1,5…3

-

25 Армиривті әйнектен жасалған ғимараттар

1…1,5

1,5…2

2…5

-

2 Құралдардың түрлері

1 Ауыр станоктар

25…40

40…60

60…70

-

2 Орташа станоктар

15…25

25…35

35…45

-

3 Жеңіл станоктар

6…12

-

15…25

-

4 Крандар және кран құралдары

20…30

30…50

50…70

70

5 Қөтеру - транспортты құрылғылар

20

50…60

60…80

80

6 Ұсталық құрылғылар

50

100…110

150…200

-

7 Темірбетонды эстакадтағы ленталық конвейрлер

5…6

6…10

10…20

20…40

8 Темірбетонды эстакадтағы күрегіш конвейрлер

8…10

10…20

20…30

30…50

9 Ынғайлы шлангалар ұсақ металдарды тасу үшін

7…15

15…25

25…35

35…45

10 Қарқындылығы 2 кВт-қа дейінгі элетрқозғалтқыштар

20…40

40…50

-

50…80

11 Сол сияқты герметикалық

30…50

50…70

-

80…100

12 Қарқындылығы 2 мен 10 кВТ арасындағы электрқозғалтқыш

30…50

50…70

-

80…90

13 Сол сияқты герметикалық

40…60

60…75

-

75…110

 Б.1 кестесінің жалғасы

14 Қарқындылығы 10 және оданда көп кВт электрқозғалтқыш

50…60

60…80

-

80…120

15 Сол сияқты герметикалық

60…70

70…80

-

80…120

16 100 және 1000 кВ арасындағы трансформаторлар

20…30

30…50

50…60

60

17 Блокты трансформаторлар

30…40

50…60

-

-

18 100 және 300 кВт арасындағы генераторлар

30…40

50…60

-

-

19 Ашық орналастырғыш құрылғылар

15…25

25…35

-

-

20 Майлы қосылғыштар

10…20

20…30

-

-

21 Бақылау-өлшегіш аппаратуралар

5…10

10…20

20…30

30

22 Магнит өткізгіштер

20…30

30…40

40…60

-

23 Плафондағы электр лампалар

-

-

-

10…20

24 Ашық электрлампалар

-

-

-

5…7

25 Бугенераторы, бу қазандықтары

50…70

70…100

100…150

150 жоғары

3 Коммуникалды-энергетикалық құрылыстар және желі

1 Газогельдермен жер асты резервуарлары ТСМ және химиялық заттар үшін

15…20

20…30

30…40

40

2 Жер асты металды және темірбетонды резервуарлар

20…50

50…100

100…200

200

3 Ойыс резервуарлар

40…50

50…80

80…100

100

4 Жер асты металды резервуарларымен ыдыстар

30…40

40…70

70…90

90

5 Терең орналасқан ағаштан жасалған қоймалар

20…40

40…60

60…100

100

6 Артезианды скважинадағы ашық орналасқан құрылғылар

70…110

110…130

130…170

170

7 Су айдайтын мұнаралар

10…20

20…40

40…60

60

8 Котелды,реттегіш станциялар және басқада құрылыстар кірпіш ғимараты

7…13

13…25

25…35

35…45

9 Металды мұнаралар

20…30

30…50

50…70

70

10 Жабық күйіндегі трансформатты подстанциялар

30…40

40…60

60…70

70…80

11 Жылу электрстанциясы

10…15

15…20

20…25

25…40

  Б.1 кестесінің жалғасы

12 Орналастырғыш құралдармен және құрылс электрстанциялары

30…40

40…60

60…80

120

13 Жер асты байланыс жүйелер

200…300

300…600

600…1000

1500

14 Жер бетіндегі байланыс жүйелер

10…30

30…50

50…60

60

15 Жоғарғы кедергідегі ауа байланыс жүйелері

25…30

30…50

50…70

70

16 Төмен кедергідегі ауа байланыс жүйелері

20…60

60…100

100…160

160

17 Ағаш соқалардағы төмен кедергідегі ауа байланыс жүйелері

20…40

40…60

60…100

100

18 Электрофицикалық темір жолындағы күшті байланыс жүйелері

30…50

50…70

70…120

120

19 Жер асты шойынмен пісірілген диаметрі 350 мм дейінгі құбырлар

600…1000

1000…1500

1500…2000

2000

20 Сол сияқты, диаметрі 350 мм асатын құбырлар

200…350

350…600

600…1000

1000

21 Керамикалық және шойыннан жасалған құбырлар

200…600

600…1000

1000…2000

2000

22 Диаметрі 20 см-ге тереңдетілген құбырлар

150…200

250…350

500

-

23 Жер бетіндегі құбырлар

20

50

130

-

24 Металды және темірбетонды эстакададағы құбырлар

20…30

30…40

40…50

-

25 Ысырмалы қарауға арналған құдықтар

200…400

400…600

600…1000

1000

26 Коммуникалды үй жұмысының желілері

100…200

400…1000

1000…1500

1500

27 Қоршалмаған конструкциясыз коммуникалды үй желілері

50…150

150…250

250…300

300

4 Байланыс құралы

1 Стационарлы ауа желілері мен радиорелейлі желілер

30…50

50…70

70…120

120

2 Телефон* телеграфтың желілері

20…40

40…60

60…100

100

3 Шестовты байланыс желісі

20…30

30…60

60…100

100

4 Кабельді жер бетіндегі байланыс желілері

10…30

30…50

50…60

60

5 Кабельді жер асты байланыс желілері

20…30

-

50…100

100 жоғары

6 Телефонды-телеграфты аппаратуралар

10…30

30…50

50…60

60

Б.1 кестесінің жалғасы

7 Антенді құрылғылар

10…20

20…30

30…40

40

8 Радиостанциялар ауыстырмалы

-

60…70

70…110

110

5  Қорғаныс ғимараты

1 Бөлек тұрған үй, 500 кПа артық қысымға есептелінген

500…600

600…700

700…900

900

2 Бөлек тұрған үй, 300 кПа артық қысымға есептелінген

300…400

400…550

550…650

650

3 Сол сияқты 200 кПа-ға

200…300

300…370

370…450

450

4 Сол сияқты 100 кПа-ға

100…140

140…180

180…220

220

5 Сол сияқты 50 кПа-ға

50…70

70…90

90…110

110

6 Радиациядан қорғанатын жер, 30 кПа-ға есептелінген

30…40

40…60

60…90

90

7 Жер асты баспаналары, ешқандай қорғаныссыз

20…30

30…60

60…80

80

8 Қорғаныс орнына киіммен кіру

30…40

40…80

80…120

120

9 Қорғаныс орнына киімсіз кіру

30…40

40…60

60…80

80

6 Транспорт, құрылыс техникасы, көпір, бөгет, аэродром құралдары

1 Автоцистернамен жүк көтергіш автомобильдер

20…30

30…55

55…65

90…130

2 Жеңіл автомобильдер

10…20

20…30

30…50

50

3 Автобустар немесе автобус сияқты автомобильдер

15…20

20…45

45…55

60…80

4 Тракторлар, олардың станоктары

30…40

40…80

80…100

110…130

5 Бетонмен көмкерілген асфальтты жолдар

120…300

300…1000

1000…2000

2000…4000

6 Теміржол жолдары

100…150

150…200

200…300

300…500

7 Теміржол құрамы

30…40

40…80

80…100

100…200

8 Жертескіш құрылыс-жол машиналары

50…110

110…140

170…250

-

9 Металды көпірлер 30...45 м

50…100

100…150

150…200

200…300

10 Сол сияқты 100 м немесе оданда көп

40…80

80…100

100…150

150…200

11 Теміржол көпірлері 20 м

50…60

60…110

110…130

200…300

12 Сол сияқты 10 м-ге дейін

50…100

100…350

350…380

380…400

            Б.1 кестесінің жалғасы

13 Ағаш көпірлер

40…60

60…110

110…130

200…250

14 Бетонды бөгеттер

1000…2000

2000…5000

5000

10000

15 Жер бөгеттері ені 80 ....100м

150…700

700…1000

1000

1000 жоғары

16 Қону - ұшу сызығы

300…400

400…1500

1500…2000

2000…4000

17 Транспортты тік ұшақтар тұрақтары

7…8

8…10

10…15

15

18 Ұшақтар (вертолеттар) тұрақтары

3…5

8…10

10…20

-

19 Сауда кемесі

80…100

100…130

130…180

-

В қосымшасы

В.1 к е с т е - Ядролық қарулармен жарылыс центріне дейінгі ара қашықтықтағы жарық импульсы

Күштілігі

Жарық импульсы, кДж/м2

4200

2900

1700

1200

1000

800

720

640

600

560

480

400

320

240

200

160

100

Жарылыс болғанға дейінгі ара қашықтық, кДж

1

2

3

5

10

20

 

            В.1 кестесінің жалғасы

 

30

50

100

200

300

500

1000

2000

5000

            В.1 кестесінің жалғасы

10000

Ескерту:  Алымы - жарылыс ауада болғаны,

                 Бөлімі - жер бетінде болғаны.

Г қосымшасы

Г.1 к е с т е - Ядролық жарылыс кезіндегі металдармен әрекеттескендегі жанудың жарық импульсі, кДж/м2

Материал аты

Жарылыс күштілігі, кг

20

100

1000

10000

Қайың ағашының құрғақ түрі

580

670

880

1000

Қайрау кезіндегі қайың тақтайлары

1670

1760

1880

2100

Ақ түске боялған тақтайлар

1590

1670

1760

1880

Күрең түске боялған тақтайлар

210

250

330

420

Жұмсақ кровля

540

590

670

840

Ашық қайың бұтағы

840

1050

1260

1670

Солып қалған қайың бұтағы

210

300

420

500

Газет бетінің бөлігі

210

300

420

500

Қоңыр қағаз

80

110

130

170

Солған күңгірт ағаш, құрғақ түскен жапырақ

290

330

420

580

Дермантин

240

330

460

580

Қара қосылған мата

210

250

290

330

Мақта терезе ілгіштер сұр мата

40

50

75

90

Жасыл терезе жапқыштар, қою-көк маталар

290

330

420

500

Арнайыкиім матасы

210

250

330

420

Хаки түсіндегі мақталы мата, автомобиль отырғышына қаптама

40

50

75

90

Габардин алтын түстес

290

330

420

500

Таза тері қоңыр

210

250

330

420

Сұр матрастар үшін мата

330

420

500

660

Д қосымшасы

Д.1 к е с те - Өртке ғимараттың төзімділігінің сипаттамасы

Өртке төзімділік деңгейі

Ғимараттың өртке төзімділігінің деңгейі

Ұсталынып тұрған қабырғалар

Қабырғалар арасы

Жабулы жерлер

Қабат арасының жабулары

Қапсырмалар

Өртке қарсы қабырғалар

I

Жанбайтын

3 сағ

Жанбайтын

3 сағ

Жанбайтын

1 сағ

Жанбайтын

1,5 сағ

Жанбайтын

1 сағ

Жанбайтын

4 сағ

II

Сол сияқты,

 2,5 сағ

Сол сияқты, 0,25 сағ

Сол сияқты, 0,25 сағ

Сол сияқты, 

1 сағ

Сол сияқты, 0,25 сағ

Сол сияқты,

 4 сағ

III

Сол сияқты,

 2 сағ

Сол сияқты, 0,25 сағ

Жанғыш

Ауыр жанғыш, 0,75 сағ

Ауыр жанғыш, 0,25 сағ

Сол сияқты,

4 сағ

IV

Ауыр жанғыш,

0,5 сағ

Ауыр жанғыш, 0,25 сағ

Сол сияқты

Ауыр жанғыш, 0,25 сағ

Ауыр жанғыш, 0,25 сағ

Сол сияқты,

4 сағ

V

Жанғыш

Жанғыш

Сол сияқты

Жанғыш

Жанғыш

Сол сияқты,

4 сағ

Ескерту - барлық өрт қауіпсіздіктер деңгейлері санмен берілген.

Әдебиетер тізімі

1. Торғаев Ә.Ә., Приходько Н.Г. Өрт қауіпсіздігі негіздері. Дәрістер жинағы. А., «АЭжБУ», 2013.

2. Баринов А.В. Чрезвычайные ситуации природного характера и защита от них населения. – М.: Владос Пресс, 2003.

3. Приходько Н.Г Безопасность жизнедеятельности. – Алматы, 2000.

4. Безопасность жизнедеятельности. Защита населения и территорий в ЧС/под редю Я.Д.Вишнякова и др. – М., 2008.

5. Правила пожарной безопасности для энергетических предприятий. – СПб., 2001, 2009.

6. Чрезвыачйные ситуации природного, техногенного и социального характера и защита от них / под ред. Л.А.Михайлова. – СПб., 2008.

7. Белов С.В. Безопасность жизнедеятельности. – Алматы, 2006.

8. Демиденко Г.П. Защита объектов народного хозяйства от оружия массового поражения. – М.:Высшая школа. Головное издательство,-287с.

9. Белов С.В., Ильницская А.В., Козьяков А.Ф. и др. Безопасность жизнедеятельности. – Москва: Высшая школа, 1999.

10. Шубин Е.П. Гражданская оборона. –М.: Просвещение, 1991. - 223 с.

Мазмұны

Кіріспе

3

Жалпы  әдістемелік нұсқаулар

4

Тапсырма №1. №1-ші есептік-сызба жұмысының тапсырмалары

5

Тапсырма №2. №2-ші есептік-сызба жұмысының тапсырмалары

33

А қосымшасы                                                                                         

44

Б қосымшасы                                                                                        

46

В қосымшасы                                                                                        

52

Г қосымшасы                                                                                         

55

Д қосымшасы                                                                                        

56

Әдебиеттер тізімі

57

2013 ж. жиын жоспары, реті 41

Торгаев Абиш Алипович
Байзакова Саягуль Мухтаровна

ӨМІРТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ НЕГІЗДЕРІ
Барлық мамандық студенттері үшін есептеу-сызба
жұмыстарды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулықтар

Редактор Қ.С.Телғожаева
Стандарттау маманы бойынша Н.Қ. Молдабекова

Теруге берілді
Пішіні 60х84 1/16  
Таралымы 300 дана
№1 баспаналық қағаз
Көлемі 3,6 есеп баспа таб.
Тапсырыс № __ Бағасы 1860 тг.

 «Алматы энергетика және байланыс университеті»
коммерциялық емес акционерлік қоғамының
көшірмелі–көбейткіш бюросы
050013 Алматы, А.Байтұрсынұлы көшесі, 126