Кіріспе

Коммерциялық емес акционерлік қоғам

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

САЯСАТТАНУ

барлық мамандықтар бойынша оқитын студенттер

үшін семинар жұмыстарына арналған әдістемелік нұсқау

Алматы 2008

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: А.С. Кабылова., З.А. Абдуллина. Саясаттану. Барлық мамандықтар бойынша оқитын студенттер үшін семинар жұмыстарына арналған әдістемелік нұсқаулар. – Алматы: АЭжБИ, 2008. – 32 б.

Ұсынылып отырған әдістемеде семинарлық жұмыстарды орындауға арналған нұсқаулар мен тақырыптар, жеке әдебиеттер және әр тақырыпқа байланысты әдістемелік кеңестер, оған қоса СӨЖ-ге арналған тапсырмалар берілген. Барлық мамандықтар бойынша оқитын 3-курс студенттеріне арналған.

Кіріспе

Ұсынылып отырылған семинар сабақтарының әдістемелік бағдарламасына әр тақырыпқа арналған жоспар, баяндама тақырыптары, әдебиет тізімдері және қысқа әдістемелік кеңестер, СӨЖ тапсырмалары және оларды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар кіргізілген.

Соның бәрі әлемдегі, ТМД, Қазақстан Республикасындағы саясаттану пәнінің теориялық категорияларын, саяси құбылыстар мен саяси процестерді зерттеп-зерделеп түсінуге бейімделген. Бірақ семинарға арналған сағаттар аз болғандықтан, әдістеме саяси ғылымының тек негізгі және күрделі категориялары мен мәселелерін ғана қамтиды.

«Политология теориясы» атты бірінші блоктың негізгі тапсырмасы студенттерге билік пен саяси режимдер, азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет, тұлғаның саяси әлеуметтенуі мен саяси көшбасшылық мәселелері туралы ұғым қалыптастыру. «Қазақстанның саяси өмірі атты» тарауға жеке блок арналған. Олар жаңашыл саяси жағдайларды зерттеу мен сараптауға бағытталған. Себебі азамат ретінде саяси сауатты болып тәуелсіз көзқарас және өзіндік позицияға ие болу бүкіл әлемдегі саяси процеспен қатар өзіміздің еліміздегі саяси жағдайларды түсініп білмей мүмкін емес.

Ұсынылып отырылған СӨЖ бен оны орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар қайтадан қарастырылып, өңделіп, екінші рет баспаға беріліп отыр. Тапсырмалар негізделді, сұрақтар тура айқындалды, әдебиеттерді қайтадан жаңаладық. Осының бәрі студенттер үшін берілген тапсырманы орындауда көп септігін тигізеді деп ойлаймыз.

Семинар сабақтарының жоспары

Тарау 1. Саясаттану теориясы

1 – тақырып. Билік

1 Билік: мәні, құрылымы және билік формасы.

2 Билік түрлері. Саяси билік ерекшеліктері.

3 Билік теориясы.

Баяндама және сөйлеу тақырыптары

1 М. Вебер билік және оның легитимді түрлері туралы.

2 Билік және менеджмент.

3 Билікті бөлу принципі.

4 Биліктің құрылымдық - функциональдық теориясы.

Әдебиеттер тізімі

1. Андреев С.С. Теория социального управления. Субъект и объект социального управления // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – №1.

2. Васильева Л.Н. Модернизация и элита (синергетическая модель развития) // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – №4.

3. Ахметов К. Разделение власти: Теория и казахстанский опыт. – Мысль, 2005г. – №3.

4. Досмагамбетова Г. Государственная власть и местное самоуправление. – Мысль, 2006г. – №9.

5. Ашин Г.К. Дискуссии о структуре власти и структуре элит в США // Общественные науки и современность. – 2001. – №1.

6. Бозов Н. Власть и богатство в системе управленческих отношений // Мысль. – 2000. – №5.

7.Вебер М. Избранные произведения. - М., 1990.

8.Курскова Г.Ю. Политический феномен власти // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №1.

9.Ледяев В.Г. Формы власти: типологический анализ // Полис. – 2000. – №2.

10.Ледяев В.Г. Власть: концептуальный анализ // Полис. – 2000. – №1.

11.Согрин В.В. Ветви государственной власти в США: эволюция, взаимодействие, соперничество // Общественные науки и современность. – 2001. – №1.

12.Халипов И.Ф. Власть: Основы кратологии. - М., 1995.

13.Чесноков С.В. "Социология господства" Макса Вебера сквозь призму теории верховной власти Л.А. Тихомирова // Полис. – 2000. – №2.

14.Чудинова И.М. Власть и олигархии в современной России // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – № 6.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші мәселеге дайындалғанда ескеріңіз: билік-саясаттану ғылымының негізгі категориясы; әр түрлі сөздіктерді (энциклопедикалық, философиялық, әлеуметтік және саясаттану ғылымына арналған) пайдаланып, билік туралы анықтамаларды жазып алып, оларды бір-бірімен салыстырып, зерделеп мәселені терең түсінуге тырысыңыз. Ойланыңыз: неге сол анықтамалардың ішінде белгілі неміс социологы Макс Вебердің анықтамасы ең әмбебап анықтама болып саналады? Сөйтіп, биліктің белгілерін сараптаңыз.

Екінші сұраққа дайындалғанда билік туралы, оның мәнін түсінуге арналған саясаттану ғылымында қандай теориялар бар, соған көңіл бөліңіз. Билік ресурстарына талдау жасауды ұмытпаңыз. Аталмыш сұрақтың екінші жартысын дайындаған кезде саяси билік билік түрлерінің ішіндегі ең маңыздысы екенін есте сақтаған жөн. Оның негізгі белгілерін бөліп Альп, сипаттама жасаңыз.

Үшінші мәселені зерттегенде, биліктің ерекше түрі саяси биліктің мәні, оның белгілері және қасиеттері туралы оқып білуге тырысыңыз. Солардың ішінде әсіресе реляционистік, бихевиористік, жүйелік және құрылымды-функционалдық теориялармен танысыңыз.

2 – тақырып. Саяси режимдер

1 Саяси режим ұғымы.

2 Саяси режимнің түрлері.

Баяндама және сөйлеу тақырыптары

1 ХХ ғасырдағы тоталитарлық режимдер.

2 Авторитарлық режимдер, олардың түрлері.

3 Тоталитаризм мен авторитаризмнің плюстері мен минустары.

4 Демократикалық режимдер: парламенттік, президенттік, аралас түрлері (өзіңіз қалауыңыз бойынша).

5 Билік түріндегі демократияның кемшіліктері.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н. Научиться жить по Конституции – это высшая школа демократии. – Мысль, 2005г. – №10.

2. Гельман В.Я. Постсоветские политические трансформации (Наброски к теории) // Полис. – 2001. – № 1.

3. Капустин Б.Г. Посткоммунизм как постсовременность (Российский вариант) // Полис. – 2001. – № 5.

4. Шапиро И. Переосмысливая теорию демократии в свете современной политики // Полис. – 2001. – № 3, 4, 5.

5. Казанцев А.А. Тирания, диктатура: когнитивная схема и историческая судьба политических понятий // Полис. – 2001. – № 5.

6. Кирк Р. Какая форма правления является наилучшей для счастья человека? (Предисловие М.П. Кизимы) // Полис. – 2001. – № 3.

7. Кузнецов И.И. Парадигма транзитологии (Плюсы и минусы объяснительной концепции переходного периода) // Общественные науки и современность. – 2000. – №5.

8. Бутенко А.П. Почему у нас не получился социализм в ХХ столетии? // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – № 3, 4.

9. Вендт А. Анархия – это то, что делают из нее государства: социальное конструирование политики с позиции силы // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – № 5.

10. Котов А. Конституция – паспорт государства, выданный народом. – Мысль, 2005г. №6.

11. Бодио Тадеуш. Посттоталитарная трансформация в перспективе системной методологии // Саясат. – 2000. – № 8-9.

12. Кинг П. Классифицирование федераций // Полис. – 2000. – № 5.

13. Кулагин В.М. Мир в ХХ1 веке: многополюсный баланс сил или глобальный Pax democratica (Гипотеза "демократического мира" в контексте альтернатив мирового развития) // Полис. – 2000. – № 1.

14. Гельман В.Я. Постсоветские политические трансформации: наброски к теории // Общественные науки и современность. – 2001. – № 1.

15. Уолт Ст. М. Никогда не говори никогда. Дискуссия о демократии и войне: принятие желаемого за действительное // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – № 3.

16. Кудайбергенов У. Место и роль законодательства в системе права РК. – Мысль, 2005г. – №2.

17. Кудайбергенов У. Потенциал Конституции РК и совершенствование правовой системы. – Мысль, 2005г. – №7.

18. Водянова Г. Политическая стабильность в условиях автократии // Мысль. – 2000. – №2.

19. Малиновский В. Потенциал действующей Конституции еще не реализован. – Мысль, 2005г. – № 8.

20. Абуева Н. Становление властвующей элиты в либерально-демократических странах // Мысль. – 2000. – №9.

21. Калмырзаев А. Манкуртизм и манипуляция сознанием масс // Мысль. – 2000. – №8.

22. Мачкув Е. Преобразование коммунистического тоталитаризма и посткоммунистическая система трансформации: проблемы, концепции, периодизация // Полис. – 2000. – № 4.

23. Новикова Г.В. Сильная стратегия слабых (Террор в конце ХХ века) // Полис. – 2000. – № 1.

24. Коломийцев В.Ф. Демократический режим // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №5.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші сұраққа дайындалғанда саяси режимдер 30-40 жыл бұрын ғана, оның өзі Батыста зерделенгеніне мән беріңіз. Дәл осы кезде кеңестік қоғамтану бұл тақырыпты қоғамның саяси жүйесі шеңберінде ғана қарастырып жатқан болатын. Саяси режим биліктің іс-жүзіндегі қолданатын әдет-тәсілі деген қағидаға көңіл бөлу өте-мөте қажеттілік болып табылады. Саяси режимнің негізгі компоненттері - легитимдік принципі, саяси институттардың құрылымдары, партиялар жүйесі, мемлекеттің рөлі және басқару формалары - солардың атқаратын рөлін жақсы түсініңіз.

Екінші мәселеге дайындалғанда саяси режимнің негізгі түрлері - тоталитаризм, авторитаризм және демократиялық режимдердің мәнін түсіндіруге тырысыңыз. Ол үшін СӨЖ-ге арналған тапсырмалардағы таблицаны толтыруға әрекет жасаңыз:

Бұл мәселені семинарда іс ойыны ретінде талқылауға болады. Ол үшін студенттер топ-топқа бөлініп дебат (талқылау) жүргізеді Мысалы: мынадай тезистер дұрыс па әлде бұрыс па?

Тоталитаризм - адамзат тарихында болған бір кездейсоқ құбылыс.

Авторитаризм тоталитаризмнен демократияға көшу жолында шарасыз саты.

Демократия мен модернизация - бірімен бірі сиыспайтын ұғымдар.

3 - тақырып. Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет

1 Азаматтық қоғам: мәні, негіздері, құрылымы және өрістері (сфералары).

2 Құқықтық мемлекет, оның белгілері.

3 Қазақстан жағдайында азаматтық қоғам және құқықтық мемлекеттің қалыптасу мәселелері.

Баяндама және сөйлеу тақырыптары

1 Саяси ой тарихы азаматтық қоғам туралы. (Т.Гоббс, Дж.Локк, Ж.Ж.Руссо).

2 Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері.

3 Адам құқығы: ұғым тарихы, бірінші құжаттар.

4 Әлеуметтік мемлекет, оның белгілері.

Әдебиеттер тізімі

1. Ахметов К. Разделение власти: Теория и казахстанский опыт. – Мысль, 2005г. – №3.

2. Котов А. Конституционная реформа – начало политической модернизации общества. – Мысль, 2006г. – №8.

3. Аюпова З.К. Правовая система – основа концепции современного демократического правового государства // Саясат. – 2000. – № 2-3.

4. Машан М.С. Политическая модернизация на постсоветском пространстве: предварительные итоги // Саясат. – 2000. – № 2-3.

5. Сумбатян Ю.Г. Концепция разделения властей: история и современность // Вестн. Моск. Универ. Сер. 12. Политические науки. – 2000. – № 6.

6. Гончаров П.К. Социальное государство: сущность, мировой опыт, российская модель // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №2.

7. Каган М.С. Гражданское общество как культурная форма социальной системы // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №6.

8. Авцинова Г.И. Социально-правовое государство: сущность, особенности становления // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №3.

9. Кадырбекулы Д. Сравнительный анализ развития гражданского общества в Казахстане и западных странах // Мысль. – 2000. – № 4.

10. Народовластие как таковое // Мысль. – 2000. – № 8-9.

11. Ирмуханов Б. Казахская государственность и государственность казахов. – Мысль, 2006г. – №3.

12. Володин А.Г. Гражданское общество и модернизация в России (Истоки и современная проблематика) // Полис. – 2000. – № 3.

13. Бозов Н. Власть и богатство в системе управленческих отношений // Мысль. – 2000. – № 5.

14. Кулагин В.М. Мир в ХХ1 веке: многополюсный баланс сил или глобальный Pax democratica (Гипотеза "демократического мира" в контексте альтернатив мирового развития) // Полис. – 2000. – № 1.

15. Внук В.К. Влияние распада биполярного мира на кризис региональных политических систем (на примере современного Балканского кризиса) // Вестн. Моск. Универ. Сер. 12, Политические науки. – 2000.

16. Коновалов А. Государство сильно единением // Мысль. – 2000. – № 8-9.

17. Мелкумов А.А. Федеративные принципы государственного устройства: концептуальный аспект // Общественные науки и современность. – 2001. – № 4.

18. Соловьев А.И. Политический облик постсовременности: очевидность явления // Общественные науки и современность. – 2001. – № 5.

19. Ирмуханов Б. Казахская государственность и государственность казахов (окончание). – Мысль, 2006г. – №4.

20. Кубаев К. Механизм взаимодействия государствеенной власти и администрирования. – Мысль, 2005г. – №5.

21. Ахметов К. Разделение власти: Теория и казахстанский опыт. – Мысль, 2005г. – №3.

22. Шагирова А. НПО против бюрократии. – Мысль, 2005г. – №12.

23. Малинин Г. Социальная трансформация казахстанского общества: особенности и тенденции. – Саясат – Полис, 2006г. – №12.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші сұраққа дайындалғанда студенттердің алдында екі мақсат болу керек: а) азаматтық қоғамның мәнін түсіну; б) азаматтық қоғамның идеясы саяси ой-сана тарихында қалай қалыптасты?

Азаматтық қоғам - ерікті жеке адамдардың мемлекеттен тәуелсіз өмір суретін өрістері және олардың өз еркімен құрған бірлестіктерімен қарым-қатынастары. Басқаша айтқанда , азаматтық қоғам – адамдардың саяси емес болмыс шеңбері.

Азаматтық қоғамның қалыптасуы үшін міндетті түрде тиісті жағдайлар (факторлар)- 1) тұлға еркіндігі; 2) тұлғаны тәуелсіз ететін жеке менш ікті болуы; 3) адамдардың, бұқара халықтың әр түрлі топтарының мүдделерін анықтайтын әлеуметтік құрылым (структура) болуы керек, соларды зерделеп жақсы түсіну керек.

Ал азаматтық қоғам идеясы тарихта қалай қалыптасты десек - Т. Гобс, Дж. Локк, И. Кант, К. Маркс, М. Вебер тағы басқа ғұламалардың жазғанымен танысу керек.

Екінші мәселені зерттегенде, құқықтық мемлекетпен және жабайы мемлекеттің айырмашылығын түсіну кажет. Құқықтық мемлекеттің идеясы ежелгі дәуірде антика заманында дүниеге келгенімен, теория ретінде бұл идея Батыс Еуропада 17-18 ғасырдағы буржуазиялық революциялардың уақытында толық қалыптасты. Әсіресе Ш. Монтескьенің "Билікті бөлу концепциясы", Ж. Руссоның "Халық суверенитеті", И.Канттың "Мемлекет - құқықтық заңға бағынған адамдардың бірлестігі"- деген пікірлерін зерделеу қажет.

Сондықтан құқық және заң деген ұғымдарды жақсы түсіну керек. Әр түрлі сөздіктерден осы екі ұғым туралы оқып-біліп, олардың құқықтық мемлекеттің теориясында алатын орнын терең түсініңіз. Соның нәтижесінде құқықтық мемлекеттің түпкі белгілерін анықтауға болады. Ең соңында құқықтық мемлекеттің азаматтық қоғаммен байланысын айқындаңыз.

Үшінші мәселеге жауап азаматтық қоғам дамуындағы жаңашыл ағымдарды білу кезінде айқындалады. Осы мәселені аша отырып, құқықтық мемлекетті бекіту тұлға мен қоғам еркіндігін кеңейтуде негізгі кезең болып табылатындығын есте сақтаған жөн. Құқықтық мемлекет деңгейінде қамтамасыз етілген негативті еркіндік өте терең теңсіздікке алып келеді. Классикалық либеральды нұсқасындағы кемелденбеген құқықтық мемлекетті ұғынуға жауап әлеуметтік мемлекеттің теориясы мен тәжірибесінен табуға болатындығын анықтау өте-мөтеқажет. Әлеуметтік мемлекеттің артықшылықтары туралы ойланып көріңіз. Ол үшін оның негізгі белгілері мен ерекшеліктерін айқындаңыз. Құқықтық және әлеуметтік принциптерге салыстырма жасаңыз. Олар өзара үйлесімділікте бола ала мА, ойланып көріңіз.

Кейбір саясаттанушылардың ойынша дамып кеткен мемлекеттер экологиялық стадияға Енеїді. Бұл не легенді білдіреді, ойланып көріңіз. Өзіңіздің жауабыңызды негіздеңіз. Жаңашыл мемлекеттер дамуындағы этатистік және деэтатистік ағымдарға сипаттама жасаңыз. Марксизмі негізгі тезистерінің біріне талдау жасаңыз. Жауабыңызды дәлелдеңіз.

4 - тақырып. Тұлға және саясат

1 Тұлғаның саяси әлеуметтенуі.

2 Саяси қатысу, оның түрлері. Саяси көшбасшылық.

3 Саяси мәдениеттің саяси процестер ағымына ықпалы.

Баяндамалар және сөйлеу тақырыптары

1 Адамның саяси санасының қалыптасу жолдары.

2 М. Вебер саяси көшбасшылық туралы.

3 Марксизм тұлғаның тарихтағы атқаратын рөлі туралы.

4 Тұлғаның әрекеті және оны анықтайтын факторлар.

5 Саяси жетекшілер (лидерлер) (қалауыңыз бойынша).

6 Постсоветтік қоғамдардағы саяси мәдениет дамуының ағымдары.

Әдебиеттер тізімі

1. Малинова О.Ю. «Политическая культура» в российском научном и публичном дискурсе. – Полис, 2006г. – №5.

2. Артемьев А.И. Политическая культура в реалиях современного казахстанского общества // Саясат. – 2000. – № 4-5.

3. Шакерова А.Д. Политическое лидерство в период модернизации // Саясат. – 2000. – № 4-5.

4. Уталиева Ж.Т. Ценностные ориентации казахстанских подростков в изменяющемся мире // Саясат. – 2000. – № 10-11.

5. Тесленко А.Н. Социализация молодежи на пороге ХХ1 в. // Саясат. – 2000. – № 10-11.

6. Кретов Б.И. Политологическая теория лидерства // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №2.

7. Кретов Б.И. Типология лидерства // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №3.

8. Щеглов И.А. Политическая социализация личности и современный исторический процесс // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – № 4.

9. Шпак В.Ю. Лидерские технологии в зеркале политической культуры // Социально-гуманитарные знания. – 2000. – №3.

10. Смольков В.Г. Сущность и типология социального лидерства // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – № 6.

11. Бабочкин П.И. Социализация молодежи: опыт, проблемы, перспективы (обзор конференции) // Социально-гуманитарные знания. – 2001. – №1.

12. Ашин А.Г. Основы элитологии. – Алматы, 1996.

13. Сыдыков У., Мукашева А., Омарова А. Право быть избирателем. О политической культуре студентов. – Мысль, 2005г. – №11.

14. Фатенков А.Н. Кто должен править: люди или законы, массы или личности? (Апология экзистенциальной автократии). – Полис, 2005г. – №2.

15. Гаман-Голутвина О.В. Политическая элита – определение основных понятий // Полис. – 2000. – № 3.

16. О.И. Зазнаев. Индексный анализ полупрезидентских государств Европы и постсоветского пространства. – Полис, 2007г. – №2.

17. 3. Белая кость прошлого. Наши современники: просветительско-рекламная серия "Звезды Казахстана. - Алматы, 1994.

18. Валовой Д. Кремлевский тупик и Назарбаев. – М., 1993.

19. Самай А. Понятийно – историографический обзор политического лидерства. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

20. Кто есть кто в Казахстане. - Алматы, 1995.

21. Кто есть кто в России и в ближнем зарубежье. – М., 1993.

22. Преснякова Л.А. Структура личностного восприятия политической власти // Полис. – 2000. – №4.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші сұраққа дайындалғанда ең алдымен «әлеуметтену» деген ұғымның не екенін оқып біліңіз. Әр түрлі философиялық, әлеуметтану, саясаттану сөздіктерінен осы ұғымды тауып, салыстырып зерттеңіз: бірінен бірінің қандай айырмашылығы бар? Адамның саяси әлеуметтенуіне қандай факторлар ықпал етеді? Саяси әлеуметтенудің нәтижесінде тұлғаның саяси құрылымының қалыптасуы (саяси сана, саяси мүдделер, саяси ерік, саяси әрекет) қалай жүреді. Осының нәтижесінде саяси тұлғалардың қандай типтері (түрлері) қалыптасады? Атап көрсетіңіз.

Екінші сұрақтың негізгі мәселесі – тұлға саясаттың субъктісі ретінде. Әлеуметтену нәтижесінде адам саяси процестің субъектісі болып, саясатқа қалай қатысады. Саяси қатысудың қандай түрлері болады? Бұл процеске ықпал ететін қандай факторлар (себептер) бар?

Саяси қатысудың ең жоғарғы сатысы - тұлғаның саяси көсем (лидер) дәрежесіне жетуі. Саяси көшбасшылық дегеніміз - не? Саясаттану ғылымында оны әртүрлі тұрғыдан зерттейтін теориялар (психологиялық, биліктік, функционалдық тұрғыдан) бар - соларды түсініңіз. Ерекше мәселе - көсемдіктің түрлері. Әсіресе М.Вебердің, Р. Такердің теорияларына назар аударыңыз. Сонан соң көшбасшылық анықтамасының критерилері туралы пайымдауға болады.

Үшінші мәселеге жауапты – ХХ ғасырдың 50-60 жылдарындағы батыс саясаттануындағы айналымға енген саяси мәдениет категорияларын қарастырған кезде табуға болады. Бұл дегеніңіз қажеттілік, өйткені әртүрлі халықтар мен әр түрлі елдердегі бірдей саяси институттар неліктен әртүрлі әрекет жасайды. Саяси мәдениет жалпы мәдниеттің құрамдас бөлігі екенін қарастыра отырып, оның көріністерінің негізгі деңгейін анықтаңыз. Әрбір деңгейді мыаслдармен дәлелдеңіз. Әдебиетте кездескен басқа анықтамаларға жүгініңіз. Өзіңіздің пайымыңызды реттеңіз. Мәдениеттерді жіктеу туралы сұрақты қарастырыңыз. Саяси мәдениеттің қандай түрлері болады? Е.Вятр, Ф. Бурлацкий, Г.Алмонд және С.Вербаның көзқарастарымен танысып, соларды сипаттаңыз. Және соларға сүйеніп әр түрлі мемлекеттердің саяси мәдениетіне деген өз пікіріңізді қалыптастырыңыз. Постсоветтік қоғамдағы саяси мәдениет дамуының негізгі ағымдары туралы мәселені қарастырыңыз.

Тарау 2. Қазақстанның саяси өмірі

Бірінші сабақ (2 сағат)

1 - тақырып. Мемлекеттің егемендігі туралы 1990 жылғы Декларация мен 1991 жылғы Конституциялық заңның тарихи маңызы

1 25.Х.90 ж Жоғары Кеңестің Декларациясы және оның маңызы.

2 Қазақстан Республикасының 16.12.1991 жылы қабылданған Конституциялық заңы және еліміздің толық тәуелсіздікке ие болуы.

Баяндамалар және сөйлеу тақырыптары

1 Қазақстанның тәуелсіздікке ие болуының тарихи алғы шарттары.

2 ҚазССР мемлекеттік тәуелсіздігі туралы ҚазССР ҚК декларациясы және оның тарихи маңызы.

3 16.12.1991 жылы қабылданған Конституциялық заңының ерекшеліктері.

Әдебиеттер тізімі

1. Г. Асылханова. О процессах политического развития Казахстана. Саясат – Полис, 2005г. – №12.

2. Декларация о государственном суверенитете Казахской Советской Социалистической Республики. 25.10.1990 // Казахстанская правда. - 1990. - 28 октября.

3. Е. Байльдинов. Политические партии: позиции или амбиции? – Мысль, 2007г. – №3.

4. Котов А. Конституционная реформа – начало политической модернизации общества. – Мысль, 2006г. – №8.

5. Сапаргалиева Г. Президентская форма правления себя оправдывает. – Мысль, 2005г. – №7.

6. Т. Омаров. Государственный суверенитет Казахстана и становление общеказахстанского патриотического сознания граждан. Саясат – Полис, 2005г. – №12.

7. Г. Асылханова. О процессах политического развития Казахстана. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

8. О. Юров. Этнополитические предпосылки интеграции постсоветского пространства. – Саясат – Полис, 2007. – №3.

9. Ахметов К. Разделение власти: Теория и казахстанский опыт. – Мысль, 2005г. – №3.

10. Калмырзаев А. Послание Президента - важный программный документ, наполненный идеями обновления и созидания. – Мысль, 2005г. – №5.

11. Султанов С. Состояние представительной демократии в Казахстане на современном этапе. – Саясат – Полис, 2006г. – №12.

12. Кубаев К. Механизм взаимодействия государствеенной власти и администрирования. – Мысль, 2005г. – №5.

13. О.И. Зазнаев. Индексный анализ полупрезидентских государств Европы и постсоветского пространства. – Полис, 2007г. – №2.

15. Шагирова А. НПО против бюрократии. – Мысль, 2005г. – №12.

16. Д. Шарипова. Президентская и парламентская формы правления: о праве выбора. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

17. Досмагамбетова Г. Государственная власть и местное самоуправление. – Мысль, 2006г. – №9.

18. Султанов С. Состояние представительной демократии в Казахстане на современном этапе. – Саясат – Полис, 2006г. – №12.

19. Ирмуханов Б. Казахская государственность и государственность казахов. – Мысль, 2006г. – №3.

20. Конституционный Закон Республики Казахстан о государственной независимости Республики Казахстан. 16.12.1991 // Казахстанская правда. - 1996. - 30 августа.

21. Мелешкина Е.Ю. Политические партии на постсоветском пространстве: опыт коллективного исследования. – Полис, 2006г. – №6.

22. Т. Асанов. Новый этап политической модернизации в Казахстане. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

23. Ф. Жармакина. Социальная цена казахстанской модернизации. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

24. Ирмуханов Б. Казахская государственность и государственность казахов (окончание). – Мысль, 2006г. – №4.

25. Назарбаев Н.А. На пороге XХI века. – Алматы, 1996.

26. Досмагамбетова Г. Государственная власть и местное самоуправление. – Мысль, 2006г. – №9.

27. Жумабеков Н. Сельские неправительственные организации Казахстана: социологический портрет. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

28. Назарбаев Н. Научиться жить по Конституции – это высшая школа демократии. – Мысль, 2005г. – №10.

29. Назарбаев Н.А. В потоке истории. - Алматы, 1999.

30. Котов А. Конституция – паспорт государства, выданный народом. – Мысль, 2005г. – №6.

31. Мацупа Л. Народный избранник или... . - Мысль, 2006г. – №2.

32. Тасмагамбетов И. Основные тенденции политической трансформации казахстанского общества // Саясат. - 1997. – № 6.

33. Кудайбергенов У. Потенциал Конституции РК и совершенствование правовой системы. – Мысль, 2005г. – №7.

34. Адилова Р. Парламентаризм в системе представительной власти Казахстана (парламентские слушания как явление парламентаризма). – Саясат – Полис, 2007г. – №3.

35. Малиновский В. Потенциал действующей Конституции еще не реализован. – Мысль, 2005г. – № 8.

36. Аршабеков Н. Культурная политика как механизм системной трансформации общества. – Саясат – Полис, 2006г. – №12.

37. Еремин А. Коррупция: сдаст ли она позиции? – Мысль, 2005г. – №6.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші мәселеге дайындалғанда Қазақ ССР – нің мемлекеттік суверенитеті туралы Декларациясы мен қатар еліміздің 1978 жылғы Конституциясын да қарап шығыңыз. Ойланыңыз: Неге Декларацияны қабылдау керек еді, егер Қазақстанның Советтер дәуіріндегі Конституциясында суверенитет туралы айтылған болса? Есіңізге түсіріңіз: 1990 жылғы бұрынғы ССРО – да «суверенитеттер парады» деген ұғым неге байланысты қолданған, оның себептері қандай? Сонда ғана Декларацияның тарихи маңызын, оның рөлін жақсы түсінуге болады.

Екінші мәселеге дайындалғанда Мемлекеттік тәуелсіздік туралы Конституциялық заңының мәтінін жақсы оқып түсініп алыңыз. 1990 жылғы Декларациямен салыстырыңыз. Екі құжаттың айырмашылықтары қандай? Неге еліміздің толық тәуелсіздікке жетуі сол Конституциялық заңға байланысты? Заңға сәйкес мемлекетімізде қандай жаңа функциялар пайда болды? Неге осы заң Конституцияға теңелген деп айтамыз?

Екінші сабақ (2 сағат)

2 - тақырып. Қазақстан Демократиясының қалыптасуы, дамуы, негізгі белгілері

1 Қазақстан Республикасы Конституциялары демократия туралы.

2 Қазақстан – президенттік республика. Басқару жүйесінің ерекшеліктері.

Баяндамалар және сөйлеу тақырыптары

1 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы тәуелсіз Қазақстан мемлекеттілігінің негізгі сипаттары туралы.

2 Қазақстан – президентік Республика.

3 Қазақстандық парламентаризм.

4 Қазақстандағы атқару билігі: құрылымы, ерекшеліктері.

5 ҚР – сының саяси режимы туралы (авторитаризм мен демократияның ара – қатынастары) Н.Назарбаевтың «Ғасырлар тоғысында» кітабы бойынша.

6 Президенттің Қазақстан Халқына 30.09.1998 жылғы жолдауы және еліміздің саяси өмірін демократияландырудың мәселелері.

Әдебиетттер тізімі

1. Е. Байльдинов. Политические партии: позиции или амбиции? – Мысль, 2007г. – №3.

2. Конституция Республики Казахстан. – Алматы, 1993.

3. Котов А. Конституционная реформа – начало политической модернизации общества. – Мысль, 2006г. – №8.

4. Сапаргалиева Г. Президентская форма правления себя оправдывает. – Мысль, 2005г. – №7.

5. Салимбаева Ж.И. Казахстан - президентская республика // Саясат. - 1996. – № 8.

6. О президенте Республики Казахстан. Указ президента Республики Казахстан // Казахстанская правда. - 1995. - 28 декабря.

7. Машан и др. Трансформация системы правления в Казахстане // Саясат. - 1999. – № 10.

8. Давлетьяров Б. Демократизация казахстанского общества // Мысль. - 2000. – № 1.

9. Ахметов К. Разделение власти: Теория и казахстанский опыт. – Мысль, 2005г. – №3.

10. Конституция Республики Казахстан. - Алматы, 1995.

11. Мелешкина Е.Ю. Политические партии на постсоветском пространстве: опыт коллективного исследования. – Полис, 2006г. – №6.

12. Сапаргалиева Г. Президентская форма правления себя оправдывает. – Мысль, 2005г. – №7.

13. Досмагамбетова Г. Государственная власть и местное самоуправление. – Мысль, 2006г. – №9.

14. Назарбаев Н.А. Конституция служит народу // Казахстанская правда. - 1996. – 30 августа.

15. Жумабеков Н. Сельские неправительственные организации Казахстана: социологический портрет. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

16. Назарбаев Н.А. На пороге XХI века. - Алматы, 1996.

17. Мацупа Л. Народный избранник или... . - Мысль, 2006г. – №2.

18. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Послание Президента Казахстана народу страны. – Алматы, 1997.

19. Абдильдин С. Парламент Казахстана: от Союза к государственности. - Алматы, 1993.

20. Сиврюкова В.А. Роль Палаты общественных экспертов при Мажилисе Парламента РК в законотворческом процессе. – Саясат – Полис, 2006г. – №12.

21. Ударцев С.Ф. Палата общественных экспертов при Мажилисе: пути совершенствования ее деятельности. – Саясат – Полис, 2006г. – №12.

22. Адилова Р. Парламентаризм в системе представительной власти Казахстана (парламентские слушания как явление парламентаризма). – Саясат – Полис, 2007г. – №3.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші мәселеге дайындалғанда екі Конституцияның мәтіндерін оқып салыстыру қажет: 1993 және 1995 ж.

Екінші сұраққа дайындалғанда ескеретін жағдай: неге барлық постсоветтік кеңістікте президенттік басқару формасы орнады? Бұл немен байланысты? Бұл сұрақтарға жауап беруге Н. Назарбаевтың «Ғасырлар тоғысында» кітабы (2 бөлім) жәрдем болады.

Қазақстандағы басқару жүйесін терең зерттеңіз. Басқа елдермен салыстырыңыз ( Мысалы, АҚШ және Ресеймен). Бұл үшін «Конституция 16 стран мира» деген кітапты пайдаланыңыз. (Алматы, 1995).

3 - тақырып. Қазақстандағы құқық және бостандық мәселесі

1 ҚР – сының Конституциясы адам құқығы және бостандықтарының артықшылықтары туралы. Құқық пен бостандықтың Конституциялық кепілдіктері.

2 Қазақстан азаматтарының негізгі құқықтары және міндеттері.

3 ҚР – ның ұлттық саясаты және халықтар құқығын сақтау.

Баяндамалар және сөйлеу тақырыптары

1 Конституция адам және азамат құқықтарымен бостандықтары туралы.

2 Құқықтық нигилизм, оның себептері және түрлері.

3 Адам құқықғы үшін күрестегі Қазақстанның үлесі

4 Қазақстандағы адам құқығы: қазіргі жағдайы мен болашағы.

5 Қазақстандағы құқық қорғайу ұйымдары.

6 Қазргі Қазақстандағы этно – демографиялық жағдай, оның себептері.

7 Президент Н.Назарбаев ұлтаралық келісім саясаты туралы.

8 Қазақстандағы ұлттық – мәдениет орталықтары (студент қалауынша).

9 Қазақстандық патриотизм – ұлттық саясаттың шарттылығы мен нәтижесі.

Әдебиетттер тізімі

1. Конституция Республики Казахстан. – Алматы, 1995.

2. Закон Казахской Советской Социалистической Республики о языках в Казахской ССР. – Алма-Ата, 1989.

3. Назарбаев Н.А. Выступление на Ассамблее народов Казахстана. - Казахстанская правда, 1995.

4. Назарбаев Н.А. Конституция служит народу. Доклад на торжественном собрании, посвященном 1 годовщине принятия Конституции Республики Казахстан // Каз. правда. - 1996. - 30 августа.

5. Искакова Г. Права и свободы человека в Казахстане: государственная политика и общество. – Саясат – Полис, 2006г. – №12.

6. Меркушев В.Н. Права человека в мировой политике: современные теоретические модели. – Полис, 2006г. – №4.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші сұраққа дайындалғанда еліміздің екі Конституциясын (1993, 1995ж.ж) және совет дәуірінде қабылданған (1978 ж) Конституцияны оқып – зерделеп салыстырыңыз. Сонда осы құжаттарда азаматтар құқықтары мен бостандықтарына арналған мемлекеттік саясат қалай өзгеріп дамып келгенін білесіз. Ескертетін бір жағдай: біздің қазіргі Конституциямыз (1995ж.) адам құқықтары жөнінде қабылданған негізгі халықаралық құжаттарға сәйкестігі. Ол үшін «Права человека. Сборник универсальных и региональных международных документов» (М. 1990) деген кітапты оқыңыз. Қазақстан қандай формада БҰҰ-ның жұмысы мен оны ұйымдастыруға ат салысқандығын анықтаңыз, қандай халықаралық құжаттар заңды түрде бекітілді (ратификация), қандайлары әлі бекітілген жоқ?

Екінші сұраққа дайындалғанда негізгі оқу құралыңыз Конститция (1995ж) болып табылады. Сонда көрсетілген азамат құқықтарымен олардың міндеттерін жақсы түсіну қажет. Семнинар сабақтарында осы сұрақ бойынша мұғаліммен келісе отырып «Дөңгелек стол» немесе «Сен өзіңді өзің қорғай аласың ба?» деген ойындар ұйымдастыруға болады. Конституциялық Кеңес пен Конституциялық соттың рөлі туралы біліміңізді тереңдетіңіз. Адам құқығы туралы Комитеттің қызметі туралы баяндама жасаңыз.

Үшінші мәселеге дайындалғанда Қазақстан көпұлтты мемлекет екенін, сондықтан ұлтаралық келісімнің өте зор маңызы бар екенін ескерту қажет. Бұл мәселе елімізде қалай шешіліп жатыр, мемлекетіміздің ұлт саясатының негізгі принциптері қандай? Елімізде көпұлтты, көпэтностық жағдай қалай қалыптасты? Қазақстанда ұлттар және халықтар теңдігін сақтау, олардың мәдениеттерін дамыту үшін, қандай саясат қолданылып жатыр. Бұл туралы Тіл жөніндегі заңды зерделеңіз. Қазақстан халықтары Ассамблеясы, оның статусы және рөлі туралы оқыңыз.

4 - тақырып. Қазақстанда көппартиялылықтың қалыптасуы және дамуы

1 Қазақстандағы көппартиялылық: пайда болуы және даму ерекшеліктері.
2 Саяси партиялар, олардың түрлері және қоғамдағы рөлі.

Баяндамалар және сөйлеу тақырыптары

1 Қазақстандағы саяси плюрализмнің даму.

2 Қазақстанда көппартиялылықтың дүниеге келуі және даму сатылары.

3 Қазақстандағы көппартиялылықтың қалыптсу кезеңдері.

4 Бір партияның бағдарламасы мен іс - әрекеті туралы (таңдауыңызша).

5 Қоғамдық қозғалыстардың мақсаты мен қызметіне талдау жасаңыз.

6 ҚР – ның саяси партиялар туралы заңы, оның ерекшеліктері.

Әдебиеттер тізімі

1. Закон о политических партиях в РК // Казахстанская правда. - 1996.

2. Закон о политических партиях в РК // Казахстанская правда. - 2002.

3. Сейдуманов С.Т. Феномен многопартийности в Казахстане. - Алматы, 1997.

4. Бабакумаров Е. Динамика партийной системы Казахстана в 1985-99 гг. (опыт историко- политического анализа) - Алматы, 1994.

5. Бабакумаров Е., Булуктаев Ю., Кушербаев К. Казахстан сегодня: мир политических партий. - Алматы, 1995.

6. Булуктаев Ю, Дьяченко С.. Кармазина Л. Политические парти Казахстана: Справочник. - Алматы, 1998.

7. Ахметов К.Г. Что следует за Декларациями ( о партиях ПНКК и ДПК) // Мысль. - 1997. - № 10.

8. Государство и политические партии: история и современность: Сб. материалов респ. научно-практической конференции. - Алматы, 1998.

9. Ахметов К.Г. Исчезнувшая партия // Мысль. - 2000. - № 5.

10. Машан М и др. - Партийная система Казахстана: партологические и системные аспекты // Саясат. - 1999. - № 2-3.

11. Исмаилова С., Чеботарев А. Особенности партийного строительства в Казахстане в 1997-1999 гг. // Саясат. - 1999. - № 4.

12. Мурзалин Ж. Куда движется партийная система Казахстана? //

13. Саясат. - 1999. - № 4.

14. Карсаков И. Государство и партии. Классификация и правовое регулирование общественно-политических объединений в Казахстане // Мысль. - 1995. - № 9.

15. Партия поддержки реформ. Беседа с и.о. председателя партии “Отан”. Терещенко С.А. // Мысль. - 1999. - № 5.

16. Партия “Отан” будет поддерживать проводимые в стране реформы // Мысль. - 1999. - № 4.

17. Е. Байльдинов. Политические партии: позиции или амбиции? – Мысль, 2007г. – №3.

18. Мелешкина Е.Ю. Политические партии на постсоветском пространстве: опыт коллективного исследования. – Полис, 2006г. – №6.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші сұраққа дайындалғанда ескертіңіз: бұрынғы КСРО – дағы тоталитарлық заманда көппартиялылық болуы мүмкін емес еді, себебі ол уақытта саяси плюрализм болған жоқ, бір ғана СОКП – ның монополиясы орын алған. Көпппартиялылықтың дүниеге келуіне мүмкіндіктер пайда болуы «Горбачевтың қайтақұруынан» басталған сол кездегі демократияландыру саясатына (жариялылық, плюрализм, жаңа сайлау жүйесі, КСРО Конституциясының бір партияның (СОҚП) монополиясы туралы 6 – шы бапы жойылуы) байланысты. Студенттің міндеті – сол процестің Қазақстан жағдайында орын алып, қалай дамығанын, оның кезеңдерін зерделеп түсіну (клубтар және басқа формалды емес құрылымдар, жалпы ұлттық әлеуметтік қозғалыстар, 1990 жылы бірінші саяси партиялардың пайда болуы).

Сонан соң көппартиялылық Қазақстан тәуелсіздікке жеткен кезде қалай дамыды? Өте – мөте соңғы 1998 жылғы күзден басталатын кезеңге (мәжіліске партиялар тізімі бойынша сайлануға рұқсат берілгеннен бастап) көңіл бөліңіз.

Екінші сұраққа жауап беру үшін саяси партиялардың бағдарламаларын оқып, олардың стратегиялық және тактикалық мақсаттарын, сонымен бірге әр түрлі партияларға арналған әдебиетті зерделеу қажет. Ойланыңыз: біздің партияларда әр – түрлі - идеология тұрғысынан, саяси процесте алатын орны тұрғысынан (үкіметті қолданатын я болмаса оппозициялық) қарап, қандай типтерге бөлуге болар еді? Сонымен бірге партияларды басқа түрлеріне байланысты: саяси күрестегі алатын орнына (оңшылдар, солшылдар, орталық) және билікке қарым-қатынасына (өкімет жағында және оппозициялық) байланысты жіктеңіз.

5 - тақырып. «Қазақстан - 2030» стратегиясы

1 ҚР Президентінің халыққа жолдауы (1997, қазан), «Қазақстан -2030» стратегиясының жариялануы. Оның қажеттіліг, мақсаты, міндеті.

2 Президент Н.Назарбаев Қазақстанның тарихи миссиясы туралы.

3 «Қазақстан -2030» стратегиясының ұзақ мерзімге арналған артықшылықтары.

Баяндамалар және сөйлеу тақырыптары

1 Н.А. Назарбаев Қазақстанға ұзақ мерзімге арналған стратегиялық бағдарламаның қажеттігі туралы.

2 Қазақстанның алға басуына дем беретін факторлар.

3 Еліміздің дамуына негативтік әсер ететін факторлар.

4 Қазақстанның тарихи миссиясы.

5 «Қазақстан -2030» стратегиясының ұзақ мерзімге арналған артықшылқтары.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента Народу Казахстан. 10.Х. 1997. // Казахстанская правда. – 1997. - 11 октября.

2. Новый Казахстан в новом мире. Послание Президента Республики Казахстан Нурсултана Назарбаева народу Казахстана. – Мысль, 2007г. – №4.

3. В. Алесин. Стратегия ответа Казахстана на вызовы глобализации в свете Послания Президента. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

4. Кошанов А. Союз центральноазиатских государств: исходные условия и проблемы. – Мысль, 2005г. – №6.

5. Жабина Ж. Деятельность Республики Казахстан по обоспечению международной безопасности. - Саясат – Полис, 2006г. – №12.

6. Шерьязданова Г. Идея евразийства: классическая теория и современность. – Саясат – Полис, 2007г. – №3.

7. А. Бакаев. Постсоветское пространство: геополитические тенденции и проблемы. – Мысль, 2007г. – №1.

8. В. Алесин. Стратегия ответа Казахстана на вызовы глобализации в свете Послания Президента. – Саясат – Полис, 2005г. – №12.

9. Ерекешева Л. Южноазиатский цивилизационный фактор в совремнной системе междунардных отношений. - Саясат – Полис, 2005г. – №12.

Әдістемелік кеңестер

Семинарда талқыланатын мәселелерді жақсы түсінудің алғы шарты – Президенттің Қазақстан халқына еліміздің ХХІ ғасырда даму стратегиясы туралы жолдауын оқып, терең түсіну қажет.

Бірінші мәселеге дайындалғанда ең алдымен Президент ХХІ ғасырдың алғы отыз жылына арналған еліміздің даму стратегиясын қалай анықтап дәлелдейді – соны жақсы түсіну керек. Ең негізгі пікір: еліміз тәуелсіздікке жетті, кең көлемді саяси және экономикалық реформаларды бастады, сондықтан ұзақ уақытқа арналған мақсаттар мен бағдарламаларды анықтап белгілеу өте қажет, онсыз алға басуға болмайды. Бір ескеретін нәрсе: қандай факторлар алға басуға дем бере алады, я болмаса қандай факторлар сол процесті шабандатуы мүмкін?

Екінші мәселе Қазақстанның тарихи миссиясына арналған. Бұл жөнінде Президенттің жолдауының тиісті бөлімін оқыңыз. Сонымен бірге ойланыңыз: Президенттің ұсынып отырған «Қазақстан барысы» символын, оның мән – мазмұнын қалай түсінесіз? («Оңтүстік – Шығыс Азиялық жолбарыстары» деген символмен салыстырыңыз).

Үшінші сұраққа дайындалғанда сіздердің алдыңызда зор еңбекқорлықпен зерттейтін міндет туады – «Қазақстан -2030» стратегиясында көрсетілген ұзақ мерзімге арналған негізгі жеті артықшылықты саралап, терең түсіну.

СӨЖ-ні орындауға арналған әдістемелік кеңес

Ұсынылып отырылған жұмыстың ерекшелігі әр тақырып бойынша тапсырмалар нақтыланған және жаңартылған. Сұрақтар анық талқыланып, жаңа тапсырмалар бар. Мазмұны тексеріліп, талқыланды, бұл дегеніңіз студенттердің тапсырмаларды дұрыс және тез түсінуіне септігін тигізеді.

СӨЖ бойынша тақырыптарды дайындағанда алдын ала арнайы тарауларды оқып, әдебиеттермен танысу керек. Содан кейін ғана тапсырманы орындауға кірісіңіз.

Әр тақырып бойынша тапсырмалар саны бірдей еместігіне мән беріңіз.

Тапсырмаларды орындау кезінде келесі оқу құралдарын пайдалану керек:

1. Пугачев В.П., Соловьев А.И. Введение в политологию. – М., 1995.

2. Политология / Под ред. А.Н. Нысанбаева. – Алматы, 1999.

3. Основы политологии. Конспекты лекций. – Ч. 1 и Ч. 2. – АЭИ, 1993 – 1994.

4. Казахстанская политологическая энциклопедия. – М., 1998.

5. Политология. Энциклопедический словарь. – Алматы, 1993.

6. Даниленко В.И. Современный политологический словарь. Липецк, 2000.

7. Антология мировой политической мысли. – Т. 1. – М.: Мысль, 1997.

8. История политических и правовых учений / Под ред. В.С. Нерсесянца. – М., 1995.

9. История политических и правовых учений: Домарксистский период /Под ред. О.Э. Лейсби. – М., 1991.

10. Азаркин Н.Н. и др. История политических учений. – Вып. 1. – М., 1994.

11. Телебаев Г., Жулин Ю. Партийная ситуация в Казахстане в контексте нового закона о партиях //Саясат – 2003. – № 2

12. Сегизбаев О.А. История казахской философии. Алматы, 2001.

СӨЖ-ге арналған тапсырма

1 - тақырып. Саяси ой-сана тарихынан

Адамзат тарихындағы кемеңгер ойшылдардың негізгі саяси идеяларын оқып анықтаңыз. (Таблицаны толтырыңыздар).

Ойшылдар

Негізгі саяси идеялар

Мазмұны және идеялар мәні

1. Конфуций (б.э.д. 552/551 – 479 ж.)

1.Әділетті билік және оның принциптері.

2. Мемлекетті басқарудағы патерналистік тұжырымдама.

3. Меритократия идеясы.

4. Билеушіге қажетті 5 қасиет туралы.

2. Платон (б.э.д. 427 – 347 ж.)

1. Кемел және жағымсыз мемлекеттер туралы және олардың белгілері.

2. Заңның рөлі туралы.

3. Аристотель

(б.э.д. 384-322 ж.)

1. Адам саяси хайуан ретінде.

2. Саясат туралы (анықтау, мақсаты).

3. Мемлекет туралы; мемлекетті басқарудың дұрыс және бұрыс түрі туралы; биліктің ең жақсы түрі.

4. Заң туралы.

4. Цицерон

(б.э.д. 106–43 ж.)

1.Мемлекет туралы.

2. Заң туралы.

3. Құқықтық мемлекет идеясы.

4. Биліктің ең жақсы түрі.

5. Августин

(354–430 жж.)

1. «Екі қала» теориясы

6. Абу-Наср

аль-Фараби

(870–950 жж.)

1.Саяси ғылым туралы (өзіне тән ерекшелігі, тапсырмасы).

2.Қайырымды қала ілімі.

3.Әкімге қажетті 12 қасиет турасында.

4.Заң туралы.

7. Жүсіп Баласағұн

(шамамен 1021 – ?)

1.Мемлекет негізі туралы.

2.Заң туралы.

3.Бектің билігі туралы.

4.Бектің қасиеттері туралы.

5.Қол астындағы азаматтардың борышы туралы.

8. Ибн-Хальдун Абд ар-Рахман Абу Зейд (1332–1406)

1. Мемлекет туралы ілім, оның шығуы мен даму заңдылықтары.

2.Билік түрін жіктеу, олардың ең жақсысы туралы.

9. Н. Макиавелли

(1469–1527)

1.Саясат пен саяси ғылымды жаңаша түсіну.

2.Макиавеллизм, оның формуласы.

3.Биліктің керемет түрі туралы.

10. Т. Гоббс

(1588 – 1679)

1.Мемлекет және мемлекеттік билік туралы.

2.Қоғамдық келісімшарт идеясы.

3.Биліктің керемет түрі туралы.

11. Дж. Локк

(1632– 1704)

1. Либерализм идеологиясының негізі.

2. Ұлттық егемендік идеясы.

3. Билеушіні алмастырудағы халықтың құқығы.

4. Билік бөлінісі туралы.

12. Ш. Л. Монтескье

(1689– 1755)

1. Билікті бөлу идеясы.

2. Заң туралы.

3. Тәуелсіздік формуласы туралы.

4. Билік түрлері және ең жақсысы туралы.

5. Соттың құрамына халықтың арасынан адамдарды тарту.

13. Ж.Ж. Руссо

(1712–1778)

1. Ұлттық егемендік идеясы.

2. Тура халық билігі идеясы.

3. Мемлекеттік билікті алмастырудағы халық құқығы.

4. Мүліктік теңсіздік демократияға кедергі ретінде.

14. И. Кант

(1724 – 1804)

1. Либерализм идеологиясының дамуы.

2. Құқықтық мемлекет туралы.

3. Саясат пен моральдың қарым-қатынасы туралы.

4. Билік бөлінісі туралы.

5. Мәңгілік адам идеясы.

15. Т. Джефферсон

(1743–1826)

1. Адамдардың табиғи құқығы және олардың ажырамайтындығы туралы.

2. Мемлекеттік билікті тағайындау және оның тапсырмасы.

3. Құлдыққа көзқарас.

4. Саяси идеал.

5. Баспасөз еркіндігі туралы.

16. Г.В.Ф.Гегель (1770 – 1831)

1.Мемлекет және азаматтық қоғам туралы.

2. Биліктің ең жақсы түрі туралы.

3. Билік бөлінісі туралы.

17. К. Маркс

(1818– 1883)

1. Саясат пен саяси билікті жаңаша түсіну.

2. Мемлекет пен азаматтық қоғам туралы.

3. Коммунистік қоғамға өту теориясы.

18. В.И. Ленин

(1870–1924)

1. Саясат туралы.

2. Мемлекет туралы.

3. Таптық айқындалу.

19. Р. Михельс

(1876 – 1936)

1. Демократияның мүмкін еместігі туралы.

2.Олигархияның қатал заңдылығы туралы.

20. Г. Моска

(1858 – 1941)

1. Элит теориясы.

2. Демократияның утопиялылығы ту-ралы.

21. М. Вебер

(1864 – 1920)

1. Саясатты анықтау.

2. Легитимді билік тұжырымдамасы мен оның түрлері.

3. Бюрократия теориясы.

4. Плебисцитарлық демократия тұжы-рымдамасы.

22. Д. Белл (туған ж. 1919)

1. Постиндустриальды қоғам теориясы.

2.Меритократия туралы.

23. С. Хантингтон

(т. ж.1927)

1.Өркенитеттер соқтығысуы теориясы.

2. «Демократияның үш толқыны» тұжырымдамасы.

24.«Алаш» партиясы (партия бағдарламасы бойынша)

2 - тақырып. Саяси режимдер

Үш негізгі: тоталитарлық, авторитарлық және демократиялық режимдердің мәнісін түсіну үшін таблицаны толтырыңыз.

Тоталитаризм			Авторитаризм			Демократия

плюс - тер	белгі - лері	минус - тер	плюс - тер	белгі - лер	минус - тер	плюс - тер	белгі - лер	минус - тер

3 - тақырып. Саяси партиялар мен саяси жүйелер

Тапсырма 1. Саси партия қоғамдық ұйым және саяси жүйе элементі ретінде.

а) партияларды анықтау;

б) партияның негізгі белгілері;

в) саяси партиялар атқаратын қызметтер.

Тапсырма 2. Схеманы толтырыңыз:

Саяси партияларды жіктеу

Жіктеу белгілері	Партиялар	Өзіне тән қасиеті

Саяси идеология
Әртүрлі әлеуметтік топтар мен ұйымдардың көзқарасын білдіруі.
Ұйымдастырылған принцип.
Билікке қарым-қатынас.

Тапсырма 3. Схеманы толтырыңыз:

Тапсырма 4. Қазақстандағы саяси партиялар

4.1. Қазақстандағы тіркелген барлық партиялар мен олардың ішіндегі белсенділерін атаңыз.

Саяси партиялар	Бағдарламалық жағдайы	Көшбасшысы

4.2. Алдыңғы Заңдармен (1996 ж) салыстырғанда «Саяси партиялар туралы заңда» (2002 ж) қандай өзгерістер болды?

4 - тақырып. Демократия. Қазіргі кездегі тұжырымдамалар мен саяси тәжірибе

Тапсырма 1. Демократияның мәні мен мазмұны:

Әртүрлі ойшылдар мен саяси тұлғалар пайымындағы демократия ұғымына салыстырма жасаңыз:

Перикл: Маркс, Ленин:

Линкольн: Черчилль:

Қазіргі саяси ғылымдағы демократия ұғымының әртүрлілігі туралы схеманы толтырыңыз :

Демократияны жаңашыл тұрғыда түсінудің бес принципін атаңыз (бес-алты пункттен кем болмасын).

Тапсырма 2. Демократияның тарихи түрлері (Схеманы толтырыңыз және шифрді шешіңіз):

Тапсырма 3. Демократияның жаңашыл тұжырымдамасы туралы логикалық схема құраңыз:

Тұжырымдама	Негізгі белгілері

1. Плюралистік демократия.
2. Элитарлық.
3. Партисипаторлық.
4. Социалистік.

Тапсырма 4. Адамның құқықғы мен бостандығын дамытудағы төмендегі саяси-құқықтық құжаттардын маңыздылығына қысқаша сипаттама жасаңыз.

Құжаттың аты	Қабылдану мерзімі	Негізгі идеялары	Маңызы

1. «Еркіндіктің Ұлы хартиясы» (Англия).
2. Құқық туралы билль (АҚШ).
3. Құқық туралы Билль (Хабеус корпус) Англия.
4. Адам мен азамат құқығы декларациясы (Франция).
5. Адам құқығының Жалпы Декларациясы (БҰҰ).
6. Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт (БҰҰ).
7. Азаматтық және саяси мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт (БҰҰ).

5 - тақырып. Халықаралық қатынастар саясаттануы

Тапсырма 1. Келесі категорияларға анықтама беріңіз:

а) «Халықаралық қатынастар»;

б) «Әлемдік саясат».

Тапсырма 2. Қазіргі саясаттануда (ХХ ғасыр) кеңінен таралған халықаралық қатынастар тұжырымдамаларын (теорияларын) атаңыз және қысқаша мінездеме беріңіз.

№	Тұжырымдама (теория)	Мазмұны

1.	Марксистік-лениндік тұжырымдама.
2.	«Саяси идеализм» тұжырымдамасы.
3.	«Тарихи реализма» тұжырымда-масы.
4.	Модернистік теориялар.

Тапсырма 3. Жаһандану жаңашыл әлемдік даму ағымы ретінде. Оның мағынасын қалай түсінесіз? (Ашып көрсетіңіз).

Тапсырма 4. Төмендегі халықаралық саяси ұйымдардың мақсаты мен тапсырмасына сипаттама беріңіз:

Аббревиатура (қысқартылған атау)	Толық атауы	Негізгі мақсаты мен тапсырмасы

БҰҰ	Біріккен Ұлттар Ұйымы	1. 2.
БҮБМҰ (ЮНЕСКО)
САӘҰ (НАТО)
ЕКЫУ (ОБСЕ)
ТМД
ЕвразЭО (ЕвразЭС)
ҰҚК (ДКБ)
ШЫУ (ШОС)
АБӨСҚ (СВМДА)
АСЕАН

6 - тақырып. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты: принциптері мен негізгі бағыттары

Кестені толтырыңыз

Принциптер	Кім анықтайды	Бағыттары	Кім анықтайды

1.		1.
2.		2.
3.		3.
4.		4.
5.		5.

7 - тақырып. Қазақстанның саяси жүйесі

Тапсырма 1. Материалды терең меңгеру мақсатында таблицаны толтырған дұрыс, сонда Қазақстандағы билік жүйесі дамуының динамикасын қадағалай аласыз.

№	Параметрлер	Конституция		Конституц. өзгертулер		Нәтиже (бағалау)

		1993 г.	1995 г.	1998 г.	2007 г.
1.	Мемлекеттілік мінездемесі.
2.	Президент және оның қызметі.
3.	Парламент және оның қызметі.
4.	Өкімет және оның қызметі.
5.	Сот билігі.
6.	Саяси режимдер және т.б.

8 - тақырып. ҚР-дағы азаматтардың құқығы мен бостандығы

Конституцияда көрсетілген азаматтардың құқығына сипаттама жасаңыз, біздің мемлекетіміздің азаматтарының міндеттерінің тізімдемесі мен мазмұынан анықтаңыз. Оларға салыстырма жасаңыз. Сол үшін таблица құрыңыз.

Конституциялар	Құқықтар мен бостандықтар
Конституциялар	азаматтық	саяси	экономикалық	әлеуметтік

1.ҚазССР-нің 1978 жылғы конституциясы.
2.1993 жылғы ҚР конституциясы.
3.1995 жылғы ҚР конституциясы.

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................................3

Семинар сабақтарының жоспары........................................................................4

СӨЖ-ні орындауға арналған әдістемелік кеңес...............................................22

СӨЖ-ге арналған тапсырмалар..........................................................................24