Коммерциялық емес акционерлік қоғам

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

Бүгінгі әлемдегі Қазақстан

(демократияға өту барысындағы әлеуметтік – саяси мәселелер)

барлық мамандықтар бойынша оқитын студенттер

үшін семинар сабақтарына арналған әдістемелук нұсқау

Алматы 2008

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: З.А. Абдуллина, Д.С. Орынбекова. Бүгінгі әлемдегі Қазақстан (Демократияға өту барысындағы әлеуметтік – саяси мәселелер). Барлық мамандықтар бойынша оқитын студенттер үшін семинар сабақтарына арналған әдістемелік нұсқаулар. – Алматы: АЭжБИ, 2008. – 35б.

Бұл әдістемелік нұсқауларға және өзіндік жұмыстарға, соціологія пәніне арналған семинар сабақтарының жоспарлары, реферат тақырыптары, әр тақырыпқа арналған әдебиет тізімі және сол семинарға тереңдетілген әдістемелік кеңестер кіргізілген.

Кіріспе

Бүгінгі әлемдегі Қазақстан «Демократияға өту барысындағы әлеуметтік – саяси мәселелер» пәні оқудың үш курсы: саясаттану, жантану және әлеуметтану негізінде қаралады.

Қазақстан Республикасы, қазақ халқы ерте қалыптасқан ел. Соған сәйкес қазақ ойшылдарының қоғам және адам туралы саяси - әлеуметтік ойларына маңызды орын бердік.

Осы әдістемеде семинар сабақтарының әрбір тақырыптарына арналған жоспар, баяндама тақырыптары, әдебиеттер тізімдері және қысқа әдістемелік кеңестер кіргізілген. Соның бәрі әлеуметтану, саясаттану, психология пәндерінің теориялық категорияларын және әлемдегі, өзіміздің еліміздегі саяси - әлеуметтік құбылыстар мен саяси - әлеуметтік процестерді зерттеп – зерделеп түсінуге бейімделген.

Саясаттанудың негізгі мақсаты – саясатты ой талқысынан өткізу – адамның мәдени дамуының бағытын айқындау болып табылады. Саяси процестердің даму бағытын айыру, қоғамдағы саяси құбылыстардың мәнін түсіне білу қабілеті бірден пайда болмайды. Ол үшін түрлі мәселелерде жинақталған білім болуы қажет: билік қатынасының сипаты, саяси режимдердің типологиясы, саяси мәдениеттің ахуалы. Сондай-ақ мемлекеттік биліктің ерекшелігін, легальдық пен легитимдіктің айырмасын ажырата білу т.б. Саясаттану пәнін оқыту барысында адам жинақтаған білім, оның қоғамдағы өзіндік орны мен ролін саналы түрде бағалауға, оны түрлі деңгейде жүзеге асырудың мақсаты мен құралын таңдауға үйретеді.

Курсты оқыту барысында жантану пәнінің зерттеу объектілері жайлы білім қалыптасуы қажет немесе адам мен әртүрлі қауымдастықтар – группалар, ұжымдар, этностар мен достар жантану пәні туралы айтқанда, адамдардың іс- әрекеті мен мінез құлықтарының заңдылықтарының жүйе – жүйесі ретінде ұғындыру қажет.

Адам мен қоғам жайлы ғылымның ішінде көрнекті орынға әлеуметтану шықпақ бұл әлеуметтік әлем жайлы, тұлғалардың әлеуметтік қатынастарын қарастырамыз. Мәселелердің күрделенуін шешу барысында жеке тұлғаның орны мен оның адам мен қоғам жайлы білімнің белсенділігінің маңыздылығы жоғары. Әлеуметтану күрделі әлеуметтік жүйелермен жұмыс істегенде адамдар құрған әлеуметтік институттар өздерінің өміршеңдігін қамтамасыз ету үшін, қоғамдық қатынастарды қалпына келтіру, жаңа ұрпақты қалыптастыру, қауымдастықты біртұтастық ретінде қарастыру.

Психология білімін білу үшін бастапқыдан заңдылықтар мен қарым- қатынас механизмін үйрену қажет. Топтардағы және әртүрлі әлеуметтік қатынас студенттердің психологиялық білімі мен қарым- қатынасын оятады, профессионалды практикада және әртүрлі аудандық өмірде қолданылады.

Бұл әдістемелік кітапша 2 курс студенттеріне бакалавриат бөліміне арналады. Бұл әдістемелік нұсқауда әлеуметтану, саясаттану, психология пәндерінің семинар сабақтарының жоспары, рефераттар тақырыбы, әдебиеттер тізімі және әрбір сабақтарға дайындалуға арналған әдістемелік кеңестер кіргізілген.

Таќырып 1. Социологияныњ объектісі, пєні, ќ±рылымы жєне Қызметі

1. Әлеуметтанудың объектісі жєне пєні.

2. Әлеуметтанудың ќ±рылымы.

3. Әлеуметтанудың ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдар ж‰йесіндегі орны.

4. Әлеуметтанудың ќызметі.

Рефераттар таќырыбы

1 Әлеуметтану ѓылым ретінде.

2 Макро жєне микро социологиялыќ ќатынасы.

3 Әлеуметтанудың тарихпен, єлеуметтік философиямен, єлеуметтік психологиямен байланысы жєне ерекшелігі.

4 Әлеуметтану жєне басќа ѓылымдар, ќоѓам туралы.

Єдебиеттер тізімі

1. Борокноев А.О. и др. О предмете социологии как общей науке об обществе // Социологические исследования. – 1991. - №5.

2. Дюркгейм Э. Метод социологии // Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. Метод социологии. – М., 1991. – С. 391-566.

3. Руткевич М.Н. О предмете социологической науки: три методологических вопроса // Социологические исследования. – 1991. - №7.

4. Сорокин П.А. Социология как наука // Сорокин П.А. Человек, цивилизация, общество. – М., 1992. – С. 156-189.

5. Сыдыков Ұ.Е., Розенберг Ц.Р. Инженерлік еңбектің социологиясы: Оқулық. – Алматы:ҚазҰТУ,2003.

6. Буланова М.Б. Первая кафедра социологии в Ярославском госуниверситете. – Социс. – 2006. – №11.

7. Коллинз Р. Мой путь в социологии. – Социс. – 2006. – №11.

8. Кукушкина Е.И. Русская социология и западная наука (ХIХ – начало ХХ вв.). – Социс. – 2006. – №3.

1 Әлеуметтану туралы ќысќаша сµздікте: “Әлеуметтану” – (латынныњ fostetar – ќоѓам, гректіњ logor t- сµз, т‰сінік, ілім) т±тас алѓанда ќоѓамныњ, ќоѓамдыќ ќатынастардыњ, ќоѓамдыќ бірліктіњ ќалыптасу, µмір с‰ру жєне дамуы туралы ілім. Әлеуметтану туралы терминді ХІХ ѓасырдыњ орта шенінде алѓаш енгізген француз социологы Огюст Конт еді, ол алѓашында ќоѓамтану деп те атаѓан. Жалпы алѓанда әлеуметтану жєне ќоѓамтану бір мєндес деп ќаралѓан. Ќазіргі англия ѓалымы Р.Херд “Социологияѓа кіріспе” деген ењбегінде социология дегеніміз адам ќоѓам туралы ілім деп аныќтама берген. Оныњ замандасы ќазіргі социология ѓылымыныњ ірі µкілініњ бірі Э.Гидденс “Социология – ќоѓамныњ, топтардыњ адамныњ єлеуметтік µмірі туралы ілім” – дейді. Ал Америка социологы Нейл Смелзер “социология” деген оќулыѓында “социология – ќоѓамды жєне ќоѓамдыќ ќатынастарды ѓылыми зерттеу” деп аныќтама береді.

Ќ±рметті оќушы, неге аныќтама келтірген деп тањ ќалмањыздар, себебі, Ќазаќстанныњ ќайсы бір ѓалымдары социологияны єлеуметтану ѓылымы деп аныќтама беріп, оны халыќаралыќ ілім екендігін б±рмалайды. Шындыѓында, олайша аудару ол ілімніњ, пєнніњ шењберін тарылтады. Әлеуметтану б±рынѓы Одаќтыњ т±сында ХІХ ѓасырдыњ 20 жылдарына дейін пєн есебінде оќылѓан, одан кейін тоќтам салынѓан. Жеке адамѓа табынушылыќ, єкімшіл-єміршіл ж‰йеніњ ‰стем болѓан кезінде, ќоѓамдыќ ќ±былыстар мен процестерді ќоѓамдыќ пікір талабы т±рѓысында зерттеуге тиым салынѓан. Әлеуметтануды буржуазиялыќ ілім, марксизмге жат деп жариялаѓан. Б±л саладаѓы теориялыќ жєне ќолтањбалы зерттеуге тиым салынады.

Әлеуметтануды зерттеу осы ѓасырдыњ 60 жылдарында ќайта басталады, б±л пєн µзініњ азаматтыќ ќ±ќыѓын алды, біраќ ол ѓылым деп мойындалмайды.

Сонымен әлеуметтану – ќоѓам жєне ќоѓамдыќ ќатынастар туралы ѓылым. Біраќ, тарих, философия, психология, демография, экономика, политология ѓылымдары да адамдар ќатынастарын, олардыњ іс-єрекетін, µндірісті, т±тынуды, ењбекті, демалысты, адам µмірініњ ќ±рылымдары жєне ±йымдарды зерттейді.

Әлеуметтану танымныњ объектісі – єлеуметтік деп аталатын байланыстар мен ќатынастардыњ барлыќ жиынтыѓы. Б±л ќатынастар мен байланыстар наќтылы єлеуметтік объектіде арнаулы т‰рде ±йымдастырылѓан, єлеуметтік танымныњ объектісі, ѓылымныњ міндеті єлеуметтік ж‰йелерді т‰рлендіру, сол т‰рлендірілген объектілердіњ байланыстары мен ќатынастарын зањдылыќ дєрежесінде зерттеу. Сонымен, єлеуметтік байланыс жєне ќатынастар жєне оларды ±йымдастыру тєсілі социологиялыќ танымныњ объектісініњ ерекше ќасиетін ашатын алѓашќы т‰сінік, ал єлеуметтік зањдылыќтар – социология ѓылымыныњ пєнін аныќтаушы т‰сінік.

Әлеуметтанудың пєнін ќалайша аныќтауѓа болады? Оныњ пєні мына т‰сініктерден т±рады. “Топтыќ ќарым-ќатынастар”, “адамдардыњ µзара ќатынасы”, “єлеуметтік институттар”, “єлеуметтік ±йымдар”, “адам ќоѓамы жєне адамдардыњ тєртібі”, “єлеуметтік топтар”, “адам ќатынасыныњ т‰рлері”, “адамдар ќоѓамыныњ негізгі ќ±рылымдары”, “єлеуметтік процесстер”, “єлеуметтік мєдени ќ±былыс” т.б.

Кµрсетілген категорияларды сµздік бойынша аныќтањыз.

Әлеуметтану анкета, с±қбат, с±рау, баќылау, статистикалыќ наќтылыќтарды, кестелерді, графикаларды, есептерді пайдаланады.

Социология – теориялыќ жєне тєжірибелік пєн, ќоѓамдыќ ж‰йелерде µмір с‰ру жєне даму т±рѓысынан зерттейді. Одан шыѓатын ќорытынды: социология ќоѓамдыќ µмірді ж‰йе есебінде зерттейді.

2 Макросоциология жєне микросоциология деген ±ѓымды ажыратыњыз.

Әлеуметтану ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдар ж‰йесіндегі ерекше орын алады (философия, политология, тарихи антропология, психология, экономика).

3 Әлеуметтану ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдар ж‰йесінде ерекше орын алады. Ол ќоѓам жєне оныњ ќ±былыстары мен процестері туралы ѓылым. Сондыќтан да, әлеуметтану жасайтын адамды оныњ іс-єрекетін зерттейтін тєсілі мен тєсілдемені, єлеуметтік µлшем тєсілін барлыќ ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдар пайдаланады.

Єлеуметтік философия мен социологияныњ объектісін зерттеуде ±ќсастыќ бар. Ал пєні жаѓынан екеуі де ќоѓамдыќ µмірді зерттейді. Б±л екеуініњ арасындаѓы ерекшеліктер єсіресе зерттеу тєсілінде. Философия ќоѓамдыќ проблеманы ќияли т‰рде шешеді. Ал социология ол проблеманы, шындыќты ѓылыми тєсілі арќылы зерттейді, шешеді. Социологияныњ негізін салушылардыњ пікірі бойынша ќоѓамдыќ µмір ќияли ойлау арќылы емес тєжірибелік ѓылымныњ империкалыќ тєсілі арќылы зерттеледі. Социологияныњ дербес ѓылым есебінде дамуы статистика, демография, психология, психология басќа да пєндердіњ ќоѓамды жєне адамды зерттейтін, жетістігіне с‰йенеді. ¤з теориясын ќоѓамдыќ µмірдіњ тєжірибесін зерттеу тєсілі, оларды ќорыту арќылы дамытады.

Єлеуметтік психология социологияныњ бір бµлімі. Психология дара адамды “менді” зерттейді, ол социологияныњ зерттеу саласы – адамдар арасындаѓы ќарым-ќатынас – “мен”.

4 Әлеуметтанудың ‰лкен – тєжірибелік мањызы бар. Ол єлеуметтік тєжірибені дамытуѓа жєне єлеуметтік реформаны іске асыруѓа ‰лес ќосады.

Теориялыќ зерттеу єлеуметтік шындыќты жалпы жєне арнаулы зањдардыњ µмір с‰руі мен дамуы дєрежесінде т‰сіндіреді. Ол зерттеулер ќоѓамдыќ µмірдіњ єрт‰рлі салаларында зањдардыњ олардыњ кµрінісі формаларыныњ іске асуыныњ механизмдерін аныќтауѓа баѓыттайды. Тєжірибелік әлеуметтануды зерттеудіњ басќаша баѓыты болады, ол ќоѓамдыќ ќ±былыстар мен процесстер туралы наќтылы, тікелей байланысты кењ кµлемдегі аќпарат алуымен байланысты. Олардыњ жалпы ѓылыми теорияны пайдаланып ж‰ргізілген теориялыќ зерттеуден айырмашылыѓы статистикалыќ ќорытындыѓа, наќтылы социологиялыќ зерттеу тєсіліне (єрт‰рлі с±рау: жазбаша, ауызша, телефондыќ, почталыќ, эксперименттік, баќылау т.б.) с‰йенеді.

Әлеуметтанудың ќызметін іске асыруда арнаулы социологиялыќ теориялар мањызды орын алады (ењбек, отбасы, экономика, саясат т.б. социологиясы).

Танымдыќ ќызметініњ жалѓасы болжамдыќ ќызметтен кµрінеді. әлеуметтанушы проблеманы зерттей отырып, оны шешудіњ тиімді жолын ашуѓа, болашаѓын жєне т‰пкілікті нєтижесін кµрсетуге ±мтылады.

Әлеуметтану қызметініњ бірі – басќарушылыќ. Б±л ќоѓам, аймаќ, сала, мекеме жєне ±йымдар кµлемінде ѓана іске асырылады. Оныњ ќажеттілігі ешбір к‰мєн туѓызбайды.

Пысыќтауѓа арналѓан с±раќтар

1 Әлеуметтанудың атын жєне баѓдарламасын µмірге єкелуші кім?

2 Әлеуметтану аныќтамасы.

3 Әлеуметтанудың объектісі жєне пєні дегеніміз не?

4 Қазіргі қоғамда әлеуметтану не туралы ѓылым?

5 Социология ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдар ж‰йесінде қандай ерекше орын алады?

6 Єлеуметтік философия, психология тарихын басќа да ѓылымнан ќалай ажыратады. Социологияныњ ќ±рылымы қандай ‰ш дєрежеден т±рады, оларды атањыз, байланыстары неден т±рады?

7 Әлеуметтану не себепті теориялыќ жєне ќолтањбалы ѓылым?

8 Макро жєне микросоциологиялыќ ќатынас дегенді ќалайша т‰сінесіз, олардыњ µзара байланыстары неден кµрінеді?

9 Әлеуметтанудың ќызметтері неден т±рады жєне олардыњ µзара байланысын аныќтањыз.

Таќырып 2. Социологияныњ негізгі кезењдері, баѓыттары жєне дамуы

1. О.Конт – әлеуметтанудың негізін ќалаушы.

2. Г.Спенсердіњ әлеуметтануы.

3.Д.Э.Дюркгейм әлеуметтануы. М.Вебердіњ “т‰сіндірме”әлеуметтануы.

Рефераттар таќырыбы

1 Ресейдегі єлеуметтік ойлар.

2Бүгінгі замандағы әлеуметтанудың негізгі бағыттары.

3 Қазақстандағы әлеуметтік - саяси көзқарастар (Ибрай, Шоқан, Абай, Шакарим және т.б.).

Єдебиеттер тізімі

1. Бозов Н. Власть и богатство в системе управленчиских отношений // Мысль.-2000.-№ 5.

2.Волков Ю.Г. Социология и современность/ Ю.Г.Волков, М.А.Гулиев, В.Н. Нечипуренко, С.И.Самыгин- Изд.2-е.- Ростов н/Д; Феникс, 2007.- 668с.

3. Воронов А.В. История социологии Х1Х-начало ХХ века. В 2-х тт.- М., Владос, 2005.

4. Вебер М. О некоторых категориях понимающей социологии // Вебер М. Избранные произведения. – М., 1990. – С. 495-546.

5. Гайденко П.П., Давыдов Ю.Н. История и рациональность. Социология М.Вебера и веберовский ренессанс. – М., 1991.– С. 28-62.

6. Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. Метод социологии. – М., 1990. – С.391-532.

7. Кареев Н.И. Основы русской социологии // Социологические исследования. – 1985. - №3.

8. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992. – С.156-189.

9. Сыдыков Ұ.Е., Розенберг Ц.Р. Инженерлік еңбектің социологиясы: Оқулық. –Алматы:ҚазҰТУ,2003.

Әлеуметтану ѓылым есебінде ХІХ ѓас. 50 жылдарында пайда болды. Єрине ќоѓамдыќ µмірдегі проблемаларына социологиялыќ ќорытынды жасау єрекеті б±дан б±рын да ж‰ргізілген. Әлеуметтанудың пайда болуы немен байланысты?

Әлеуметтануды зерттеудіњ негізгі зањын баќылау жєне эксперимент деп т±жырымдады. Конт ѓалымдар ±сынысын наќтылы тєжірибелік тексеруден µткізу ќажет деген тезисті кµтерді. Сондыќтан да Конт философиясы “позитивизм” (жаѓымды) деген атаќ алды. Б±л Конттыќ жаратылыстану ѓылымы ‰лгісінде зерттелген.

Ол µзініњ 1829 жылы жарияланѓан “Курс позитивной социологии” деген ењбегінде ќоѓамды ѓылыми негізде зерттеу міндетін кµтерді. Б±л ѓылымныњ пайда жєне ќажеттілігін О.Конт неге негіздейді, О.Конт ж‰йесінде б±л негіздеу адам дамуыныњ интеллектуалдылыѓыныњ ‰ш дєрежелі кезењдері туралы зањ негізінде ќалыптасады: теологиялыќ, метафизикалыќ жєне позитивтік.

Єр ќайсысына сипаттама беріњіз.

ХІХ ѓасырдыњ екінші жартысында, О.Конт µлгеннен кейін, єлеуметтік ойдыњ бірнеше аѓымдары пайда болды, олардыњ уєкілдері ќоѓамдыќ критериін одан тыс жаѓдайлардан іздеді. Бірінші кезекте жаратылыстанудыњ єсері болды, єсіресе, Дарвин ілімініњ пайда болуы. М±ндай ќатынастыњ ірі уєкілдерініњ бірі, аѓылшын ѓалымы Герберт Спенсер болды (1820-1903).

Спенсердіњ социологиялыќ теориясы, Дарвинніњ ќабылдаѓан екі қағидаға негізделеді: ќоѓамды организм деп т‰сіну жєне єлеуметтік эволюция идеясы. Шын мєнісінде, ќоѓам тµрт организмді кµшіріп алады жєне тудырады, олай болса, оѓан тењ биологиялыќ зањдар. Ол зањ Спенсердіњ айтуы бойынша ќоѓамѓа сєйкестеніп бейімделеді. Дарвинніњ биологиялыќ орта ‰шін шыѓарѓан µмір с‰ру ‰шін к‰рес зањы, µзініњ єлеуметтік кµрінісінде тап к‰ресі зањы есебінде ќаралады.

Спенсердіњ ењбектерініњ ќоѓамды зерттеуде жемісті нєтижелері мол. Оныњ бірі – єлеуметтік институттардыњ 6 т‰рін кµрсетуі (‰кімет, кєсіби, саясат, дін, білім, отбасы). Б±л процестерді сипаттай отырып Спенсер олардыњ екі жаѓын кµрді – єлеуметтік институттардыњ жєне дифференциалануын.

Ќазіргі социологияда м±ндай ќатынас мањызды деп есептеліп, кењ т‰рде пайдаланылуда. ХІХ ѓасырдыњ аяѓы мен ХІХ ѓасырдыњ басындаѓы әлеуметтанулыќ ойдыњ ірі уєкілдерініњ бірі француз ѓалымы Эмиль Дюркгейм.

Э.Дюркгеймніњ ењбектерінде “О разделении общественного труда”, “Правила социологического метода”, “Самоубийство” басќа да жања социологиялыќ ќатынастар берілген. Оныњ мањызы – єлеуметтік факторлардыњ жиынтыѓынан т±ратын ќоѓамды єлеуметтік шындыќ деп т‰сіну. Оларды зерттеу социологияныњ пєнін ќ±райды. Э.Дюркгеймніњ “Социологизмі” оныњ теориясыныњ негізі.

Э.Дюркгеймніњ шыѓармашылыѓыныњ негізін атап кµрсетсек ол-социологияѓа жасалынѓан ж‰йе берді. Оныњ негізгі сипаттары: а) ќоѓамды ќ±рылымды – функционалдыќ организм деп т‰сіну; б) ќоѓамдыќ тєртіпті ќоѓамныњ ќажетті жаѓдайы деп ќорѓау; в) єлеуметтік тєрбие институтын ќоѓамныњ µмір с‰руі ‰шін ќажетті, мањызды механизм деп т‰сіну.

Макс Вебер (864-1920) Германияда туѓан. Экономика, ќ±ќыќ, философия, социология, тарих туралы ењбектер жазѓан. Алѓашында серігі болѓан, ал кейіннен олардыњ кµзќарастары ажырасќан, ќайсыбір ењбектерінде Марксты сынаѓан. Ол Ќытай империясын, Индия жєне Таяу Шыѓысты зерттеген, ол дін социологиясына ‰лес ќосќан.

Вебер социологиялыќ ілімніњ негізі – идеалдыќ тип. Идеалдыќ тип, бейне –сұлба, зерттеуші – социолог таныѓан, зерттеген наќты материалды тєртіпке келтіру жєне ж‰йелеу тєсілі. Вебердіњ идеалдыќ тип туралы ілімі оныњ социологияныњ т‰сінуініњ негізі. Б±л жерде социология бастаушы тип есебінде адамныњ немесе белгілі топтыњ тєртібін негізге алуы керектігі айтылады. Неге олардыњ адамдар µз єрекетіне белгілі мєнді ќосады.

ХХ ѓасырдаѓы социологиялыќ прогресстіњ даму тенденциясыныњ бірі – эмпиризмніњ дамуы. Эмпирикалыќ социология деп наќтылы єлеуметтік факторларды жинау жєне ќорытумен байланысты зерттеуді жєне арнаулы с±рау, социологиялыќ баќылау, эксперимент тєсілдерін пайдалануды т‰сінеміз. М±ндай зерттеулер 20-30 жылдарда АЌШ-та, содан кейін басќа елдерде ж‰ргізіле бастады.

Эмпирикалыќ социологияныњ аса зор жігерлілікпен дамуы теориялыќ социологияѓа зиянын тигізді. Екінші д‰ниеж‰зілік соѓысыныњ аяќталуы, ќоѓамныњ одан кейін де дамуы м±ндай мєселелерді ќажеттіліктен де кµп кµтерді. Социологияныњ дамуында жања тєсілдеме мен теорияны жоѓары орынѓа ќоятын жања кезењ ќажет болды. Б±л мєселеде ‰лкен роль атќарѓандар Р.Мертон, П.Парсонс болды.

Эмпирикалыќ жєне теориялыќ социологияны ±штастыра отырып, дамыту идеясы Роберт Мертонныњ ењбектерінде орталыќ орын алды. (“Социальная теория и социальная структура”). Дегенмен, эмпирикалыќ жєне теориялыќ социологияныњ ќабат дамуына єлде де кµп жол ќажет болды. Мертон µзініњ функционалдыќ ќорыту теориясы арќылы б±л алшаќтыќты жењуге бірсыпыра ‰лес ќосты.

Батыс орыс-американ социологы П.А. Сорокин (1889-1968) алѓаш рет Россияда мањызды ењбектер жазды, Россияда 1922 жылѓа дейін т±рды. Одан кейін батысќа кетуге мєжб‰р болды. Америкада ж±мыс істей ж‰ріп, эмпирикалыќ социологияны ±саќ темалары ‰шін, теориялыќ концепцияларды ќамти алмаѓандары ‰шін сынады, ол оныњ кµмегімен µзгерістерді т‰сіндірмекші болды.

ХХ ѓасырдаѓы социологияныњ екінші кезењі белгілі Америка әлеуметтанушысы Т.Парсонстыњ (1902-1979) ѓылыми ж±мыстармен сипатталады. Ол єлеуметтік єрекеттіњ теориясын жасады. Ол бойынша маќсаттан жєне ережеден т±ратын кез келген єлеуметтік єрекет, іс-єрекет етуші адамныњ болуын, наќтылы ситуацияныњ єрекеттіњ жаѓдайын кµздейді.

Әлеуметтану дамуыныњ ХХ ѓасырдыњ 70-80 жылдары осы мерізімге дейін ±штасып келе жатќан кезењімен сипатталады. Б±л кезењ немен сипатталады? Біріншіден, б±л кезењніњ ерекшелігі ѓылымныњ пєнін т‰сінумен байланысты, екіншіден, макро жєне микросоциологияныњ, теориялыќ жєне эмипирикалыќ социологияныњ байланыс сипатын ашуды жалѓастырумен сипатталады.

70-80 жылдарда, б±рынѓы Одаќта, ќалыптасќан єрт‰рлі объективтік жєне субъективтік жаѓдайларѓа байланысты, социология оќыла бастады. Факультеттер, орталыќтар, ѓылыми – зерттеу институттары ќ±рылды. Кµптеген белгілі социологтар ќалыптасты – Г.В.Осипов, А.Г.Харчев, В.Ядов, Ю.А.Леводе, Т.И.Заславская, Л.Н.Коган т.б. Дегенмен шындыќты да айтуымыз керек, олардыњ ењбектері негізінен марксизм-ленинизмніњ єсерімен ќалыптасты, оќулыќтар осы кµзќараста жазылды. Олар ±заќ мерізімде маркстік-лениндік социологияны буржуазиялыќ социологияѓа ќарсы ќойды.

Т‰бірлі µзгерістер Одаќ тараумен байланысты болды. Маркс ілімінен, єкімшілік ж‰йеден бас тарттыќ. Жоѓарыда аталѓан авторларда біртектес єлемдік социологияныњ бар екендігін мойындауѓа мєжб‰р болды.

Пысыќтау с±раќтары

1 Социология ѓылым есебінде ќандай жаѓдайларда пайда болды?

2 Огюст Конт социологияныњ негізін салушы болуы неде?

3 Э.Дюркгейм, М.Вебер, Спенсердіњ, Маркстіњ социология ѓылымына ќосќан ‰лестері немен сипатталады?

4 Россиядаѓы социологиялыќ ойѓа ‰лес ќосќандар кімдер, олардыњ ѓылыми кµзќарастары.

5 ХХ ѓасырдыњ басында социология ѓылымы ќандай баѓыттарда дамыды?

Таќырып 3. Ќоѓамныњ єлеуметтік ќ±рылымы мен єлеуметтік стратификациясы

1. Ќоѓамныњ єлеуметтік ќ±рылымы туралы т‰сінік.

2. Ќоѓамдыќ ж‰йе.

3. Әлеуметтік стратификация.

4. Қазіргі Қазақстандағы жаңа таптар мен страттар.

Реферат тақырыптары

1 Әлеуметтік теңдік пен теңсіздік.

2 Қазақстанның даму тенденциялары мен ерекшеліктері (әлеуметтік талдау).

3 Орта тап дамуының проблемалары.

Єдебиеттер тізімі

1. Аитов Н.А. Социальная структура населения стран СНГ. – Уфа, 1995.

2. Аитов Н.А. Общество переходного периода. – Алматы, 1993.

3. Беляев Л.А. Средний слой российского общества: проблема обретения социального статуса // Социологические исследования. – 1993.- №10.

4. Гидденс Э. Стратификация и классовая структура // Социологические исследования. – 1992. - №11.

5. Комаров М. Социальная стратификация и социальная структура // Социологические исследования. – 1992. - №7.

6. Мертон Р. Социальная структура и аномия // Социологические исследования. – 1992. - №№ 2, 3, 4.

7. Мухамбетов Т.И. Мотивационные механизмы управления трудом. – Алма-Ата, 1991.

8. Пригожин А.И. Нововведения: Стимулы и препятствия / Социальные проблемы инноватики. – М., 1989.

9. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.

10. Беленький В.Х. Социальная структура российского общества: состояние и проблемы теоритической разработки. – Социс. – 2006. – №11.

11. Лева шов В.К. Гражданское общество и демографическое государство в России. – Социс. – 2006. – №1.

12. Чагин К.Г. Опит реализиции адресной социальной помощи в сель ской местности. – Социс. – 2006. – №10.

Бірінші сұраққа дайындалғанда ең алдымен қоғам деген не? Қоғамды қандай белгісінен қарай ажыратуға болады (оқып біліңіз)? Қоғамның қарапайым, кең анықтамасын және тар көлеміндегі түсінігін анықтаңыз. Қай әлеуметтанушылардың үлесі бар?

Қоғам әлеуметтік байланыстармен әлеуметтік қауым – қатынастың әмбебаптың тәсілі, ол тәсіл адамдардың негізгі тілектерін қамтамасыз етеді, реттендіреді, өзін-өзі туындайды.

Екінші сұрақты талқылау кезінде «жүйе» деген ұғымға анықтама беріңіз. Қоғамды жүйе деп қарау көптеген белгілі социологтарға тән. «Жүйе» және «тұтастық» деген ұғымдардың қандай байланысы бар? Тұтастықтың ерекшелігі неде?

Э. Дюркгеймнің, К. Маркстің, М. Кебердің пікірінше тұтастықты құрайтын қандай элементтер бар?

Үшінші сұрақ. Стратификация термині латынның stratum – жік, қайнар және facio – істеймен деген сөздерінен шыққан. Әлеуметтік стратификация дегеніміз қоғам мүшелерінің материалдық байлықты, артықшылықты, мәртебені, билікті, құқық пен міндеттерді иеленуінің бірдей болмауынан көптеген әлеуметтік топтарға бөлінуі. Батыс социологиясында стратификациясының бірнеше тұжырымдамасы бар. Р. Дарендерф, Л. Уернер, Б. Барбер, т.б. осы мәселеге көзқарастарын анықтаңыз.

Стратификацияның негізі көп социологтардың пікірі бойынша – теңсіздік. Теңсіздіктің 2 түрін ажыратады – сол түрлерді белгілеңіз және қандай факторлары бар екенін көрсету қажет.

Қазіргі батыс қоғамында 3 тап бар. Әр қайсысын көрсете отырып, сипатама беріңіз.

Төртінші сұрақ. Қазіргі Қазақстан қоғамының стратификациялық құрамына сипаттама беріңіз.

Қазақстан қоғамының нарықтық қарым – қатынастарға көшуіне байланысты бұрынғы жұмысшылар тобы қиын жағдайларды басынан өткеріп, көп сипатын жоғалтып алды. Әзірше Қазақстандағы жұмысшылар тобы экономикалық жағдайы жағынан түрліше: ауқатты жұмысшылар, орташа тұратындар да, сондай - ақ кедей тұратындары да бар.

Сонымен бірге: Қазіргі Қазақстандағы жаңа таптар мен страттар бар. Олар қандай? Қазақстанда орта тап қандай, оны кімдер құрайды? (Бұл сұрақты талқылау үшін әлеуметтік зерттеулерге сүйеніңіз).

Тақырып 4. Еңбек социологиясы

1. Еңбектің әлеуметтік өлшенуі.

2. Еңбек социологиясының негізгі категориялары.

3. Адам талаптарының тұжырымдамалары.

4. Еңбек ұжымы әлеуметтік институт ретінде.

Реферат тақырыптары

1 Еңбек дамуы және оның мәні.

2 Ф. Тейлордың еңбектеріндегі «экономикалық адам» тұжырымдамасы.

3 Өндірістегі әлеуметтік – тұрмыстық проблемалар.

4 Қазақстандағы жұмыссыздықтың әлеуметтік проблемалары.

Әдебиеттер тізімі

1. Социология труда: Учебное пособие для студентов технических вузов / Габдуллина К.Г. и др. – Алматы: Гылым, 1995.

2. Аитов Н.А., Раисов Е.Р. Отношение к труду рабочих в переходный период. – Алматы: Брог, 1994.

3. Дикарев А.А., Мирская М.И. Социология труда. – М.: Высшая школа, 1989.

4. Заславская Т.И., Рывкина Р.В. Социология экономической жизни: Очерки теории. – Новосибирск, 1991.

5. Здравомыслов А.Г. Потребности. Интересы. Ценности. – М., 1986.

6. Зигерт В., Ланг Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.

7. Кравченко А.И. Трудовые организации. Структура. Функции. Поведение. – М., 1991.

8. Лапин В.И. Проблема неформальной группы и “индустриальной социологии” // Социологические исследования. – Вып.2. – М., 1988.

9. Маркович Д. Социология труда. – М.: Прогресс, 1988.

10. Мухамбетов Т.И. Мотивационные механизмы управления трудом. – Алма-Ата, 1991.

11. Пригожин А.И. Нововведения: Стимулы и препятствия / Социальные проблемы инноватики. – М., 1989.

12. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.

13. Субочева О.Н. Субъективность производственного коллектива // Социологические исследования. – 1993. - №11.

14. Херцберг Ф., Майнер М. Пробуждение к труду и производственная мотивация // Социологические исследования. – 1990. - №1.

Әдістемелік нұсқаулар

Бірінші сұрақ. Еңбек – қоғам мен адам өмірінің негізгі шарты. Осы еңбектің арқасында адам өз өміріне бөлінді және адам болып қаланды. Еңбек нағыз адамды, адамдық қоғамды жасады, сондықтан еңбек адамның басқа нәрселер әрекетімен ғана іске асады.

Еңбек – адамның табиғатпен қарым-қатынасын көрсететін және барлық қоғамдық формалар үшін, күші бар адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасын көрсететін абстракция. Еңбектің мақсаты адамдардың тұрмыс жағдайын көтеру үшін мүмкіншіліктерді құру болып табылады.

Адам еңбегі дамуының бірінші сатысы – бұл дәстүрлі немесе индустрияға дейінгі қоғам. Бұл кезде қолмен істелінетін өндіруші еңбек толығымен үстемдік жасаған. Еңбек физикалық ауыр және тартымсыз, тек адамды тамақтандыруға арналған болды. Өнеркәсіп жаңадан өсе бастаған жағдайда болды.

Екінші сатысы – машина өндірумен сипатталған индустриалды қоғам. Шаруашылық құрылымында өнеркәсіп басым болды. Еңбек аздан ауырлау және тартымсыздау болды: бұл кезде материалдық қызығушылық түрінде экономикалық итермелеу болды. Бұл кезде негізгі материалдық қажеттіліктер жеткілікті өлшемде қанағаттандырарлықтай болды.

Қоғамның үшінші сатысы – постиндустриалды қоғам, ол тек автоматты еңбекке негізделген. Негізгі салалары: білім, ғылым және қызмет көрсету. Ақпаратты өңдеу – бұл қоғамның бірінші кезегінде тұрады. Еңбектің өнімділік шегі жоғары.

Келесі жағдайда материалдық және рухани өндіріске сипаттама беріңіз. Сонымен бірге бүгінгі жағдайда әрқайсысының ролін анықтаңыз.

Еңбек әлеуметтігі - әлеуметтік процесс ретінде еңбектің әсерін, еңбек тиімділігінің өсуін, еңбекте техникалық және әлеуметтік шарттардың адамдарға өзара байланысын зерттейтін социологияның бөлігі.

Адам мен қоғамның жасалыну жүйесін еңбектің негізгі үш ерекшеліктерін бөліп алуға болады. Соларды сипаттай отырып үш ерекшелігін көрсетіңіз.

Екінші сұрақ. Еңбек социологиясында негізгі категорияларға мыналар жатады:

- еңбек шарты;

- еңбек ұйымы;

- еңбек түрлері;

- еңбек мазмұны;

- еңбекке көзқарас;

- еңбекпен қанағаттанушылық;

- ұжымның әлеуметтік – психологиялық климаты және т.б.

Сонымен қатар айтылған қосымша категорияларға анықтама беріп, бүгінгі замандағы ролін, мәнін, мазмұнын көрсетіңіз.

Үшінші сұрақ. Американ инженері А.Маслоу адам мұқтаждықтарын жіктей отырып, оларды: тіректік (тамақтану, қауіпсіздік) және туынды (адамшылық, аманшылық, бірліктік) деп бөлді.

Ф.Херцберг еңбек себептерін зерттей отырып, мынадай нәтижеге келді: кез-келген жеке тұлға тек бір қажеттілікке ие бомайды, олар бір-біріне тәуелсіз әр түрлі екі қажеттілікке ие болмайды, олар бір-біріне тәуелсіз әр түрлі екі қажеттілікке ие және ол адамдардың жүріс-тұрысына әсер етеді.

Бірінші топ – гигиеналық факторлар.

Екінші топ – бұл топқа ішкі қажеттіліктер мен қанағаттандыру, жұмыста жетістікке жету, оның мазмұнына қызығушылық, жауапкершілік т.б. жатады.

Қазақстанда жұмысшылар ортасында еңбекке қатынасы мақсатымен зерттеу жүргізілді. Зерттеудің мәліметтері нені көрсетті?

Төртінші сұрақ. Ұжым (латын сөзі collective – жинақталған) – меншікті қызметтің жалпы шартында және өндіріс құралындағы меншік негізінде қоғамға пайдалы қызмет көрсететін ерекше ұйымдасқан қауым.

Еңбек ұжымы қандай екі негізгі функцияға ие? Еңбек ұжымы дамуда үш сатыда жүреді. Оларды анықтап, әрқайсысының маңызын көрсетіңіз.

Тақырып 5. Инженер еңбегінің әлеуметтік мәселелері

1. Әлеуметтік инженерлік және инженерлік ерекшеліктері.

2. Инженердің жеке тұлғасына талаптар.

3. Инженерлік – басқармалық еңбек.

Реферат тақырыптары

1 ХХІ ғасырдағы инженердің әлеуметтік – психологиялық портреті.

2 Инженер еңбегінің ерекшеліктері.

3 Инженердің мамандық мобилдігі.

Әдебиеттер тізімі

1. Аитов Н.А., Александров Р.Р. Высшее техническое образование в условиях НТР – М., 1993.

2. Розенберг А., Сыздыков Л. Социология инженерного труда. – Алматы, КазНТУ, 2000.

3. Управление – это наука, искусство // А.Файоль, Г.Эмерсон, Ф.Тейлор, Г.Форд. – М., 1992.

4. Рабочий и инженер. – М., 1985.

5. Социально-психологический портрет инженера. – М., 1977.

6. Социальное управление. Словарь.- М., 1994.

7. Тощенко Ж. Г. Социология. – М., 1994.

8. Капитонов Э.А. Социология ХХ века: история и технология. – Ростов – на-Дону., 1996.

9. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.

10. Зигерт В., Ланг Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.

11. Энциклопедический социологический словарь. – М., 1995.

12 Сыдыков Ұ.Е., Розенберг Ц.Р. Инженерлік еңбектің социологиясы: Оқулық. –Алматы:ҚазҰТУ,2003.

Инженерлік еңбек көптүрлі ақыл-ой еңбектерінің арасында көрнекті орын алады. Оған қоғамдық өндіріс жүйесіндегі оның ролін көрсетіп, сапалық және сандық бірқатар сипаттар тән.

Біріншіден, бұл қоғам өмірінің барлық сферасында қазіргі уақытта көрсетілген. Бұл еңбек түрі ең бірінші өнеркәсіптік өндіріс пен құрылыс сферасында пайда болса, ғылыми-техникалық прогрестің өсуіне байланысты оның басқа да көптеген экономика салаларына, мәдениет, білім толығымен өндірістік емес сфераларға кеңеюі жүрді.

Екіншіден, инженерлік қызметтің әмбебаптық сипатына, оны жүздеген инженерлік мамандары сенімін тапқан, инженерлік еңбектің көптүрлілігін ажыратады.

Үшіншіден, инженерлік еңбекті үлкен шығармашылық қанғандық ажыратады. (рационализаторлық – ойлап тапқыштық қызметі).

Төртіншіден, инженерлік еңбектің маңызды сипаты оның өндірісті басқарудағы ерекше ролі болып табылады. Инженерлерге сұраныс бүкіл әлемде өсуде.

Мәліметтер мен әлеуметтік зерттеудің фактілеріне сүйене отырып мынадай сұраққа жауап беруге тырысыңыз:

Не себепті Кеңес Одағында инженерлер жеткілікті болды. Оларды Жапония, АҚШ-пен салыстырғанда – бірақ олардың тек қана 10% –ға, ғана меншікті инженер еңбегімен айланысқан.

Єлеуметтік инженерия іс-єрекеті деген – ол єлеуметтік басќару, єлеуметтік психология мен ќолданбалы социологияныњ ќорытындысы.

Осы ‰ш іс-єрекеттіњ маѓынасын кµрсете отырып, б‰гінгі к‰ндегі оныњ маќсаттарын белгілењіз.

Єлеуметтік инженер ењбегініњ жања аќпараттардан басќа нєтижелері:

- “Ойлаутехникалыќ” ќ±ралдар кµмегімен алынатын мазм±нды ќорытындылар, баѓдарламалар, жобалар, басќарушылыќ шешімдер;

- біріктелген єлеуметтік топтар, басќарушылыќ ќ±рылымдар, мысалы, топталып ж±мыс істеу єдісі;

- дєлелдердіњ µзгеруі: адамдарда беделдірек ж±мыс істеу кµњілініњ пайда болуы (±йымныњ стратегиясы µзгеруі);

- психотехникалыќ ќ±ралдар, комплексті ќ±ралдар – тренингтер жєне ойын єдістерін пайдалануы.

“Инжиниринг” деген аныќтамаѓа не кіреді?

Єлеуметтік процестерді реттеу мен басќарудыњ ќандай тєсілдері бар?

2 с±раќ. Ќоѓам санасында инженер мамандыѓы шыѓармамен байланысты. Ќазіргі кезде практика ж‰зінде шыѓармашылыќ бастаманыњ маѓынасы жєне оныњ µндірістегі барлыќ мєселелерді шешудегі рµлі к‰рт µсті.

Инженер ењбегі ж±мысшы ењбегімен тыѓыз байланысты жєне олар тек оњ нєтиже береді. Осыдан екі мањызды ќорытынды шыѓады:

- біріншісі, егер меніњ ењбегімен басќалардыњ ењбегімен байланысты болса, онда барлыќ ењбек сапасымен кµп байланысты – сонда біреу нєтижені б±зуы м‰мкін;

- екіншісінде ±жымды ж±мыс істеу шарттарында, кµп нєрсе инженердіњ µз єрекеттері жєне ж±мысшыларымен ортаќ тіл табысуларымен байланысты.

Ѓылыми – техникалыќ революция кєсіби мобилдіктіњ µсуіне келе жатыр. Инженердіњ жартысы жоқ – алѓан мамандыќ бойынша ж±мыс істемейді.

Ќазіргі инженерлерге ќандай сапа ќажет? Сонымен ќатар жеке адамдардыњ сапалары:

- іске шыѓармашылыќ кµзќарас;

- ынталылыќ;

- шапшањдыќ кµрсету;

- білім жєне тєжірибелік;

- шешім ќабылдауда дербестілік.

Инженерлік корпус ішінде ќандай топтар бар? Єр топќа сипаттама беріп, олардыњ б‰гінгі замандаѓы рөлін белгілењіз.

‡шінші с±раќ. Инженерлік – техникалыќ ќызмет ќ±рылымында басќару функциясын орындау мањызды орын алады.

Егер басќару процесін комплексті т‰рде ќарастырсаќ, онда екі жаѓын кµрсетуге болады: ¤ндірістік процестерді басќару жєне оѓан ќатысатын адамдарды басќару. Бірінші жаѓдайда инженер, басќа мамандар µздерініњ техникалыќ-технологиялыќ, ал екінші жаѓдайда єкімшілік-±йымдастырушылыќ функциясын ж‰зеге асырады.

Басќару аппаратында істейтін инженерлермен басќа мамандар ењбегіне ќойылатын негізгі талаптар: а) тиімділік; ә) жылдамдылыќ- шапшањдылыќ; б) сенімділік; в) ‰йлесімді-ќолайлы.

Инженерлік ењбек ‰лкен ќоѓамдыќ ќ±ндылыќ болып табылады. Осыдан шыѓатын ќорытынды: ењ басты єлеуметтік проблема – осы ењбекті рационалды пайдалану. Осы мєселеге социологтар кµп кµњіл бµлген.

Стиль кµп жаѓдайда басќарушылардыњ беделдігі мен тиімділігін аныќтайды. А.Л.Журавлев басќарма стилініњ ‰ш т‰рін ±сынады: директивтік (автократтыќ), коллегиалдыќ (демократиялыќ), жєне беделсіз.

Осы ‰ш стиліне сипаттама бере отырып, оныњ б‰гінгі замандаѓы рөлін кµрсетіњіз жєне мысалдар келтіріњіз.

Басќарулардыњ “таза” стильдер µнеркєсіп ќызметінде барлыќ кезде кµріне бермейді. Шарт т‰рінде, ќандай да бір-екі стильдіњ араласуы жиі орын алады.

Инженер ж±мыс к‰шініњ хронометрашы, оныњ ж±мыс уаќытыныњ мањызды бµлігін ол инженерлік емес сипаттаѓы функцияларды орындаумен айналысатынын яѓни техниктер, сызушылар, лаборанттар орындайтын функциялар кµрсетеді. Жалпыодаќтыќ єлеуметтік зерттеулер мєліметі бойынша, 80-ші жылдарда µткен, ќиын ой-ењбегімен айналысќанын кµрсетеді.

Б‰гінгі заманда инженердіњ толыќ к‰шін, м‰мкіндіктерін толыќ пайдалануы мєселеге айналып отыр.

Семинар сабақтарының жоспары

Тақырып 1. ҚР – ның саяси жүйесі: қалыптасуы, негізгі сипаттары, дамуы

Бірінші сабақ (2 сағат)

1. Мемлекет тәуелсіздігі туралы 1990 жылғы Декларацияның және 1991 жылғы Конституциялық заңның тарихи маңызы.

2. Жоғарғы Советтің 1990 жылы 25 қазанда қабылдаған.

Декларациясы, оның тарихи маңызы.

3. Қазақстан Республикасының 1991 жылы 16 – желтоқсанда қабылданған Конституциялық заңы және еліміздің толық тәуелсіздікке ие болуы.

Реферат тақырыптары

1 Қазақстанның тәуелсіздікке ие болуының алғы шарттары.

2 1990ж. 25 қазанда қабылданған Декларацияның тарихи маңызы.

3 1991ж. 16 желтоқсанда қабылданған Конституциялық заңының ерекшеліктері.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақ ССР- ның Мемлекеттік суверенитеті туралы Декларация. 25.10.1990 // Егемен Қазақстан. - 1990. - 28 қазан.

2. ҚР Қазақстанның Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заңы. 16.12.1991 // Егемен Қазақстан. - 1996. – 18 желтоқсан.

3. Назарбаев Н.А. Ғасырлар тоғысында. – Алматы. Өнер, 1996.

4. Назарбаев Н.А. Тарих толқынында. – Алматы. Атамұра, 1999.

5. Тасмагамбетов И. Основные тенденции политической трансформации казахстанского общества // Саясат. - 1997. - № 6.

6. Машан и др. Трансформация системы правления в Казахстане // Саясат. – 1999. – № 10.

7. Нурпеисов Е.К., Котов А.К. Государство Казахстан: от ханской власти к президентской республике. - Алматы, 1995.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші мәселеге дайындалғанда Қазақ ССР – нің мемлекеттік суверенитеті туралы Декларациясы мен қатар еліміздің 1978 жылғы Конституциясын да қарап шығыңыз. Ойланыңыз: Неге Декларацияны қабылдау керек еді, егер Қазақстанның Советтер дәуіріндегі Конституциясында суверенитет туралы айтылған болса? Есіңізге түсіріңіз: 1990 жылғы бұрынғы ССРО – да «суверенитеттер парады» деген ұғым неге байланысты қолданған, оның себептері қандай? Сонда ғана Декларацияның тарихи маңызын, оның ролін жақсы түсінуге болады. И. Тасмағамбетовтың мақаласын пайдаланыңыз (әдебиет тізімін қараңыз).

Екінші мәселеге дайындалғанда Мемлекеттік тәуелсіздік туралы Конституциялық заңының (16.12.1991) мәтінін жақсы оқып түсініп алыңыз. 1990 жылғы Декларациямен салыстырыңыз. Екі құжаттың айырмашылықтары қандай? Неге еліміздің толық тәуелсіздікке жетуі сол Конституциялық заңға байланысты? Заңға сәйкес мемлекетімізде қандай жаңа функциялар пайда болды? Неге осы заң Конституцияға теңелген деп айтамыз? Жоғарыда айтылған И.Тасмағамбетовтың, «Мысль» (1995 №9) журналында жарияланған А. Қалмырзаевтың «Шынайы тәуелсіздік туралы» деген мақалаларын пайдаланыңыз.

Қазақстан Демократиясының қалыптасуы және дамуы. Негізгі белгілері (сипаттары)

Екінші сабақ (2 сағат)

1. Қазақстан Республикасы Конституциялары демократия туралы.

2. Қазақстан – президенттік республика. Басқару жүйесінің

ерекшеліктері.

Реферат тақырыптары

1 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы тәуелсіз Қазақстан мемлекеттілігінің негізгі сипаттары туралы.

2 Қазақстан – президентік Республика.

3 Қазақстандық парламентаризм.

4 Қазақстандағы атқару билігі: құрылымы, ерекшеліктері.

5 ҚР – сының саяси режимы туралы (авторитаризм мен демократияның ара – қатынастары) Н.Назарбаевтың «Ғасырлар тоғысында» кітабы бойынша.

6 Президенттің Қазақстан Халқына 30.09.1998 жылғы жолдауы және еліміздің саяси өмірін демократияландырудың мәселелері.

Әдебиетттер тізімі

1. ҚР – сының Конституциясы. - Алматы, 1993.

2. ҚР – сының Конституциясы. - Алматы, 1995.

3. Назарбаев Н.А. Ата заң Халыққа қызмет етеді // Егемен Қазақстан. - 1996. - 30 тамыз; Н.Назарбаев Тәуелсіздігіміздің бес жылы. – Алматы, 1996. – 550-557б.

4. Назарбаев Н.А. Ата заң – Қазақстанның өркендеуі мен өрлеуінің негізі // Егемен Қазақстан. – 2000. – 30 тамыз.

5. Назарбаев Н.А. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.

6. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл – ауқатының артуы. Ел президентінің халыққа жолдауы //Білім, 1997.

7. Джунусова Ж.Х. Республика Казахстан: Президент. Институты демократии. - Алматы, 1996.

8. Калмырзаев А. Демократия с лицом анархии или авторитаризм с демократическим лицом? // Мысль. – 1995. – № 10.

9. Котов А. Особенности президентской республики по Конституции 1995 года // Мысль. – 1995. – № 10.

10. Салимбаева Ж.И. Казахстан - президентская республика // Саясат. –

1996. – № 8.

11. Тасмагамбетов И. Основные тенденции политической трансформации казахстанского общества // Саясат. – 1997. – № 6.

12. Машан и др. Трансформация системы правления в Казахстане // Саясат. – 1999. – № 10.

13. Жасанов Р. Президентская власть в Казахстане: французский опыт // Саясат. – 1999. – № 5.

14. Давлетьяров Б. Демократизация казахстанскогно общества // Мысль. – 2000. – № 1.

15. Қадиев А. Қазақстан Республикасы саяси жүйесінің эволюциясы // Саясат. – 1996. – №8.

16. Сейтасқаров М. Өткелі кезеңдегі саяси жүйе қалыптпсуының кейбір мәселелері // Ақиқат. – 1999. – №11 – 12.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші мәселеге дайындалғанда екі (1993,1995ж) Конституцияның мәтіндерін оқып салыстыру қажет. Мынандай кестені толтыруға болады:

1 КЕСТЕ

Көрсеткіштер	Конституция		1998 жылғы Конституцияға енгізілген қосымшалар	Бағалау
Көрсеткіштер	1993	1995	1998 жылғы Конституцияға енгізілген қосымшалар	Бағалау
1 Мемлекеттік сипаты
2 Президент, оның функциялары
3 Парламент, оның функциялары
4 Үкімет, оның функциялары
5 Сот билігі
6 Саяси режим

Нурпеисов Е.К., А.Н. Котовтың кітабын, М.Машан және басқалардың, Б. Давлетьяровтың мақалаларын пайдаланыңыз.

Екінші сұраққа дайындалғанда ескеретін жағдай: неге барлық постсоветтік кеңістікте президенттік басқару формасы орнады? Бұл немен байланысты? Бұл сұрақтарға жауап беруге Н. Назарбаевтың «Ғасырлар тоғысында» кітабы (2 бөлім) жәрдем болады.

Қазақстандағы басқару жүйесін терең зерттеңіз. Басқа елдермен салыстырыңыз ( Мысалы, АҚШ және Ресеймен). Бұл үшін «Конституция 16 стран мира» деген кітапты пайдаланыңыз. (Алматы, 1995). Бірінші мәселеге арналған кесте сияқты кесте жасауға болады. Әдебиетте «Қазақстан - өте күшті президенттік республика», «Қазақстан – суперпрезиденттік республика» деген анықтамалар кездеседі. Ойланыңыз: бұл жөнінде не айтуға болады.

Тақырып 2. Қазақстандағы құқық және бостандық мәселесі

1. ҚР – сының Конституциясы адам құқығы және бостандықтарының приоритеті туралы. Конституциялық кепілдіктер.

2. Қазақстан азаматтарының негізгі құқықтары және міндеттері.

3. ҚР – сының ұлттық саясаты және халықтар құқығын сақтау.

Реферат тақырыптары

1 Конституция адам және азамат құқықтарымен бостандықтары туралы.

2 Құқықтық нигилизм, оның себептері және түрлері.

3 Қазақстандағы құқық қорғау ұйымдары.

4 Қазақстандағы қазіргі этно – демографиялық жағдай, оның себептері.

5 Президент Н.Назарбаев ұлтаралық келісім саясаты туралы.

6 Қазақстандағы ұлттық – мәдениет орталықтары (студент қалауынша).

7 Қазақстандық патриотизм – мемлекеттік принцип.

Әдебиетттер тізімі

1. ҚР – сының Конституциясы. - Алматы, 1995.

2. Назарбаев Н.А. Ұлттық келісім – Қазақстаннның тұрақтылығы мен дамуының негізі. Қазақстан халықтар Ассамблеясының 5 – інші сессиясында жасаған баяндамасы // Ақиқат. – 1999. - №3.

3. Аюпова З. Права человека - прежде всего // Мысль.- 1995, № 3.

4. Абдильдин Ж., Нысанбаев А. Политика национальных отношений в Центральной Азии // Мысль. - 1994. - № 2-3.

5. Татимов М. Влияние демографических и миграционных процессов на внутриполитическую стабильность в Республике Казахстан // Саясат. - 1995. - № 5.

6. Нысанбаев А. Адам құқығы мен бостандықты қорғаудың өркениеттік дәстүрлері // Ақиқат. - 1999. - № 3.

7. Баймаханов М. Право, сознание, поведение // Мысль. - 1993, № 4.

8. Воронов В. Чтобы защитить права человека // Мысль. - 1993, № 2.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші сұраққа дайындалғанда еліміздің екі Конституциясын (1993,1995ж.ж) және совет дәуірінде қабылданған 1978 жылғы Конституцияны оқып – зерделеп салыстырңыз. Сонда осы құжаттарда азаматтар құқықтары мен бостандықтарына арналған мемлекеттік саясат қалай өзгеріп дамып келгенін білесіз. Ескертетін бір жағдай: біздің қазіргі Конституциямыз (1995ж.) адам құқықтары жөнінде қабылданған негізгі халықаралық құжаттарға сәйкестігі. Ол үшін «Права человека. Сборник универсальных и региональных международных документов» (М. 1990) деген кітаптаы оқыңыз. Қандай құжаттарды Қазақстан заңды түрде бекітті (ратификация), қандайлары әлі бекітілген жоқ? Бұл сұраққа жауап беру үшін З.Аюповтың мақаласын танысыңыз.

Екінші сұраққа дайындалғанда негізгі оқу құралыңыз Конститция (1995ж) болып табылады. Сонда көрсетілген азамат құқықтарымен олардың міндеттерін жақсы түсіну қажет. Ол үшін үш Конститцияны (1978,1993,1995ж.ж) салычтырып, мынадай кестені толтырыңыз.

2 КЕСТЕ

Конституциялар	Құқықтар және бостандықтар
	азаматтық	саяси	экономикалық	әлеуметтік
1978ж
1993ж.
1995ж.

Еліміздегі құқықтық сана, оның қазіргі деңгейі жөнінде Баймаханов және Вороновтың мақалаларын оқыңыз (әдебиет тізімін қараңыз).

Үшінші мәселеге дайындалғанда Қазақстан көпұлттық мемлекет екенін, сондықтан ұлтаралық келісімнің өте зор маңызы бар екенін ескерту қажет. Бұл мәселе елімізде қалай шешіліп жатыр, мемлекетіміздің ұлт саясатының негізгі принциптері қандай? Елімізде көпұлттық көпэтностық жағдай қалай қалыптасты? Ол жөнінде Татимовтың еңбектерімен танысқан жөн. Қазақстанда ұлттар және халықтар теңдігін сақтау, олардың мәдениеттерін дамыту үшін, қандай саясат қолданып жатыр. Бұл туралы Тіл жөніндегі заңды зерделеңіз. Қазақстан халықтары Ассамблеясы, оның статусы және ролі туралы оқыңыз.

Тақырып 3. Қазақстанда көппартияның қалыптасуы және дамуы

1. Қазақстандағы көппартиялық: дүниеге келуі және даму ерекшеліктері.
2. Саяси партиялар, олардың түрлері.

Реферат тақырыптары

1 Қазақстанда көппартиялықтың дүниеге келуі және даму сатылары.

2 Бір партияның бағдарламасы мен іс - әрекеті туралы (таңдауыңызша).

3 ҚР – сының саяси партиялар туралы заңы, оның ерекшеліктері.

Әдебиеттер тізімі

1. ҚР – сының саяси партиялар туралы заңы. – Алматы, 1996.

2. Пономарев В.А. Общественные организации в Казахстане и Кыргызстане (1987-91). Опыт справочника. - Алма-Ата: Глагол, - 1991.- 100 стр.

3. Политические партии Казахстана и их программные документы (сборник. - вып. I, II). - Алматы, 1994.

4. Сейдуманов С.Т. Феномен многопартийности в Казахстане. - Алматы, 1997.

5. Бабакумаров Е. Динамика партийной системы Казахстана в 1985-99 гг. (опыт историко- политического анализа) - Алматы, 1994.

6. Бабакумаров Е., Булуктаев Ю., Кушербаев К. Казахстан сегодня: мир политических партий. - Алматы, 1995.

7. Булуктаев Ю, Дьяченко С.. Кармазина Л. Политические парти Казахстана: Справочник. - Алматы, 1998.

8. Дьяченко С., Кармазина Л. Многопартийность: проблемы и перспективы // Мысль. - 1998. - № 2.

9. Ахметов К.Г. Что следует за Декларациями ( о партиях ПНКК и ДПК) // Мысль. - 1997. - № 10.

10. Ахметов К.Г. Исчезнувшая партия // Мысль. - 2000. - № 5.

11. Машан М и др. - Партийная система Казахстана: партологические и системные аспекты // Саясат. - 1999. - № 2-3.

12. Исмаилова С., Чеботарев А. Особенности партийного строительства в Казахстане в 1997-1999 гг. // Саясат. - 1999. - № 4.

13. Партия поддержки реформ. Беседа с и.о. председателя партии “Отан”. Терещенко С.А. // Мысль. - 1999. - № 5.

14. Партия “Отан” будет поддерживать проводимые в стране реформы // Мысль. - 1999. - № 4.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші сұраққа дайындалғанда ескертіңіз: бұрынғы ССРО – дағы тоталитарлық заманда көппартиялық болуы мүмкін емес еді, себебі ол уақытта саяси плюрализм болған жоқ, бір ғана СОКП – сының монополиясы орын алған. Көпппартиялықтың дүниеге келуіне мүмкіндіктер пайда болуы «Горбачевтың қайтақұруынан» басталған сол кездегі демократияландыру саясатына (жариялық, плюрализм, жаңа сайлау жүйесі, ССРО Конституциясының бір партияның (СОҚП) монополиясы туралы 6 – шы бапы жойылуы) байланысты. Студенттің міндеті – сол процестің Қазақстан жағдайында орын алып, қалай дамығанын, оның кезеңдерін (этапы) зерделеп түсіну (клубтар және басқа формалды емес құрылымдар, жалпы ұлттық әлеуметтік қозғалыстар, 1990 жылы бірінші саяси партиялардың пайда болуы). Бұл туралы Понамаревтың және Булуктаевтың, Дьяченко, Кармазиннің кітаптарын оқыңыз.

Сонан соң көппартиялық Қазақстан тәуелсіздікке жеткен кезде қалай дамыды? Өте – мөте соңғы 1998 жылғы күзден басталатын кезеңге (мәжіліске партиялар тізімі бойынша сайлануға рұқсат берілгеннен бастап) көңіл бөліңіз. С№ Исмаилова мен А. Чеботаревтың мақаласын оқыңыз.

Екінші сұраққа жауап беру үшін саяси партиялардың бағдарламаларын оқып, олардың стратегиялық және тактикалық мақсаттарын, сонымен бірге әр түрлі партияларға арналған әдебиетті зерделеу қажет. Ойланыңыз: біздің партияларда әр – түрлі тұрғыдан - идеология тұрғысынан, саяси процесте алатын орны тұрғысынан (үкіметті қолданатын я болмаса оппозициялық) қарап, қандай типтерге бөлуге болар еді? Бұл жөнінде сізге саяси партиялардың бағдарламаларын, жоғарыда аталып кеткен үш автордың кітабы және көптеген авторлардың әр түрлі партиялар жөнінде жазған мақалалары жәрдем берді.

Тақырып 4 . «Қазақстан - 2030» стратегиясы

1.ҚР Президентінің халыққа жолдауы (1997, қазан), «Қазақстан -2030» стратегиясының жариялануы. Оның керектігі, мақсат – міндеттері.

2. Президент Н.Назарбаев Қазақстанның тарихи миссиясы туралы.

3. «Қазақстан -2030» стратегиясының ұзақ мерзімге арналған приоритеттері.

Реферат тақырыптары

1 Н.А. Назарбаев Қазақстан ұзақ мерзімге арналған стратегиялық бағдарламаның қажеттігі туралы.

2 Қазақстанның алға басуына дем беретін факторлар.

3 Еліміздің дамуына негативтік әсер ететін факторлар.

4 Қазақстанның тарихи миссиясы.

5 «Қазақстан -2030» стратегиясының ұзақ мерзімге арналған приоритеттері (жеті приоритет - өз қалауыңыз бойынша).

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.А. «Казахстан – 2030». Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздік және әл – ауқатын артуы. Президенттің халыққа жолдауы // Ақиқат. – 1997. - №12.

2. Назарбаев Н.А. Еліміздің жаңа ғасырдағы тұрақтылығы және қауіпсіздігі // Егемен Қазақстан. – 1999. – 15 желтоқсан.

3. Кекилбаев А. Жабыла іске жұмылсақ жағдай тез жақсарады // Ақиқат. - 1998. - № 2.

4. Котов А. Стратегия - 2030: власть, общество, конституция // Мысль. -1998. - № 6.

Әдістемелік кеңестер

Семинарда талқыланатын мәселелерді жақсы түсінудің алғы шарты – Президенттің Қазақстан халқына еліміздің ХХІ ғасырда даму стратегиясы туралы жолдауын оқып, терең түсіну қажет.

Бірінші мәселеге дайындалғанда ең алдымен Президент ХХІ ғасырдың алғы отыз жылына арналған еліміздің даму стратегиясын қалай анықтап дәлелдейді – соны жақсы түсіну керек. Ең негізгі пікір: еліміз тәуелсіздікке жетті, кең көлемді саяси және экономикалық реформаларды бастады, сондықтан ұзақ уақытқа арналған мақсаттармен ориентирлерді анықтап белгілеу өте қажет, онсыз алға басуға болмайды. Бір ескеретін нәрсе: қандай факторлар алға басуға дем бере алады, я болмаса қандай факторлар сол процесті шабандатуы мүмкін?

Екінші мәселе Қазақстанның тарихи миссиясына арналған. Бұл жөнінде Президенттің жолдауының тиісті бөлімін оқыңыз. Сонымен бірге ойланыңыз: Президенттің ұсынып отырған «Қазақстан барсы» символын, оның мән – мазмұнын қалай түсінесіз? «Оңтүстік – Шығыс Азиялық жолбарыстары» деген символмен салыстырыңыз.

Үшінші сұраққа дайындалғанда сіздердің алдыңызда зор еңбекқорлықпен зерттейтін міндет туады – «Қазақстан -2030» стратегиясында көрсетілген ұзақ мерзімге арналған негізгі жеті приоритеттерді саралап, терең түсіну.

Тақырып 5. Қазақстан Республикасыньщ саяси жүйесі

1. Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттілігінің қалыптасу
ерекшеліктері.

2. Қазақстандағы Президенттік басқару жүйесі, оның негізгі сипаттары.

3. Казақстандык; саяси партиялар.

Реферат тақырыптары

1 Қазақстан Республикасының Конституциясы (1995 ж.).

тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттілігінің сипаты туралы.

2 Қазақстан - Президенттік республика.

3 Қазақстан парламенті, оның билік жүйесіндегі рөлі.

4 Президент Н.Назарбаевтың 30.09.98ж. жолдауы, оның еліміздегі

демократияландыру жолындағы рөлі.

5 Қазақстанның саяси режімі туралы.

Әдебиеттер тізімі

1. Декларация о государственном суверенитете Казахской Советской Социалистической Республики. 25.10.1990 //Казахстанская правда. - 1990. - 28 октября.

2. Конституционный Закон Республики Казахстан о государственной независимости Республики Казахстан. 16.12.1991 //Казахстанская правда. - 1991. - 18 декабря.

3. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы, 1993.

4. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы, 1995.

5. Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. - Алматы, 1996.

6. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Послание Президента Казахстана народу страны. - Алматы, 1998.

7. Назарбаев Н.А. Тәуелсіздіктің бес жылы. - Алматы, 1996.

8. Назарбаев Н.А. Еркін де еңселі әрі қауіпсіз қоғамға қадам басайық// Ақиқат.-2000.-№ 11.

9. Назарбаев Н.А. Демократия өзектен өткізгенде ғана өміршең болмақ //Егемен Қазақстан.-31 қаңтар 2002.

10. Назарбаев Н.А. Жүз жылға татитын он жыл // Ақиқат.- 2002.-№1.

11.Назарбаев Н.А. Конституция - кемел келешектің кепілі //Ақиқат.-2002.-№10.

12.Джунусов Ж.Х. Республика Казахстан: Президент.Институты демократии. - Алматы, 1996.

13.Машан М.С. Политическая модернизация на постсоветском пространстве: предварительные итоги // Саясат. - 2000. - № 3.

14. Сапаргалиев Г.С. Этапы становления конституционного

законодательства Республики Казахстан //Саясат Политика. - 1996. - № 8.

15. Алексеев Ю. Парламентаризм: этапы становления //Мысль. - 2000. - № 5.

16. Калмырзаев А. Демократия с лицом анархии или авторитаризм с демократическим лицом //Мысль. - 1995. - № 10.

17. Кадыржанов Р. Институт президента на постсоветском пространстве //Мысль. - 2000. - № 8.

18. Ахметов К. Казахстанская демократия в оценке политологов //Мысль. - 2002. - № 9.

19. Салимбаева Ж.И. Казахстан - президентская республика //Саясат. - 1996. - № 8.

20. Машан М. И др. Трансформация системы правления в Казахстане //Саясат. - 1998. - № 10.

21. Котов А. Особенности президентской республики по Конституции 1995 года //Мысль. - 1995. - № 10.

22. Машан М.С. и др. Трансформация системы.

23. Жасанов Р.А. Президентская власть в Казахстане: французский опыт //Саясат. - 1999. - № 5.

24. Давлетьяров Б. Демократизация казахстанского общества //Мысль. -2000. -№ 1.

25. Шауенов Е. Политическая стабилизация в переходном обществе (опыт стран "третьей волны" демократизации и посткоммунистического транзита) //Саясат. - 2000. - №12.

26. Чеботарев А.Е. Казахстанская оппозиция в президентских выборах //Саясат. - 1999. - № 3.

27. Чеботарев А., Исмаилов С. Предвыборная борьба правящей элиты и оппозиции //Саясат. - 1999. - № 7.

27. Исмаилов С, Чеботарев А. Особенности партийного строительства в Казахстане в 1997-1999 гг. //Саясат - 1999 - №4.

28. Чеботарев А. Казахстанская оппозиция вступила в новый этап своего развития //Саясат. - 2002. - № 2.

29. Чеботарев А. Особенности партийного строительства в РК //Саясат. - 2001. -.№ 5-7.

30. Дьяченко С, Кармазина Л.И. РК: особенности политической модернизадии. - Алматы, 1999.

31. Кадыржанов Р. Консолидация политической системы Казахстана: проблемы и перспективы. - Алматы, 1999.

32. Нукенов А. Биліктің бөліну теориясы: қазақстандық тәжірибе мәселелері //Саясат. - 2001. - № 6.

33. Айталы А. Қазақстандық демократия ұлттық мұратты жақтай ма, әлде астамшылықты сақтай ма? //Саясат. - 2001.

34. Тәжібай ұлы Ә. Демократияны қалай түсінесіз // Ақиқат.- 2000.-№ 8-9.

35. Нысанбаев Ә, Нысанбаев Н. Қазақстанда адам құқығын қорғау // Ақиқат.-2000.-№ 4.

36. Көптай К. Қазақстан оппазициясы; Кеше және бүгін. //Ақиқат.-2000.-№3.

37. Калиев Н. Тәуелсіз Қазақстанның саяси жүйесі //Ақиқат.- 2001-№12.

38. Калиев Н. Қазақстанның партиялық жүйесі. Қәзіргі ахуал және даму келешегі // Саясат.-2002.-№11.

39. Мухамадиева Н. Кәсіби парламент: қалыптасуы және даму жолдары // Саясат.-2002.-№2.

Әдістемелік кеңестер

Бірінші мәселені жақсы түсіну үшін Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуының тарихи жағдайларын еске алу керек (Кеңестер одағьнда социалистік қоғамның дағдарысқа ұшырауы, сол уақыттағы саяси жүйенің элементі - коммунистік партияның әлсізденіп билікті күш ретінде күйрегені, Советтер одағының ыдырауы). Өзекті мәселе - Қазақстанның тәуелсіздік құжаттары - Қазақ ССР-ньщ мемлекеттік суверенитеті туралы декларация (25.Х.90), Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституцияалық Зан, (16.ХІІ.91) - солардың тарихи маңызын жақсылап терең зерделеңіз. Ескеріңіз, сол құжаттардың айырмашылығы неде? Ерекше көңіл бөлетін мәселе Қазақстанның бірінші Ата заңы (28.01.93.), соның негізгі сипаттарын түсінуге тырысыңыз.

Екінші сұрақтың мазмұны - тәуелсіз Қазақстандағы басқару жүйесінің қалыптасуы және оның дамуы. Негізгі мәселе - елімізде 1995ж. қабылданған республикамыздың Ата заңы бойынша орын алған президенттік басқару жүйенің мәнін және ерекшеліктерін терең түсіну. Ескеретін жағдай: неге бүкіл постсоветтік кеңістікте төуелсіз мемлекеттердің көбі президенттік басқару режимге көшті? Бұл жөнінде Р. Кадыржановтың мақаласын оқыңыз (әдебиеттер тізімін қараңыз). Ал осы процестің даму сатылары жөнінде М.Машан тағы басқалардың мақаларын оқыңыз. (әдебиеттер тізімін қараңыз). Мәселені қорыту ретінде мына кестені толтырыңыз.

3 КЕСТЕ

№	Ата заң		1998 жылғы Ата заңға кіргізілген өзгерістер	Қорытынды (Бағалау)
	1993	1995
1Мемлекеттілік сипаты
2 Президент, оның функциялары
3 Парламент, оның функциялары
4 Парлемент, оның функциялары
5 Үкімет, оның функциялары
6 Сот билігінің сипаты
7 Саяси режім

Үшінші сұраққа дайындалғанда Қазақстанда көп партиялықтың қалыптасуының негізгі сатыларын түсінуге тырысыңыз. Бұл жөнінде А. Чеботаревтің мақаласын оқыңыз. ("Саясат", 2001, 5,7). Сонымен қатар еліміздегі саяси партияларды қалай жіктеуге болады (типология)? Және әр партияның бағдарламаларында, олардың нақты саяси әрекеттерінде қандай ерекшеліктер бар? Бұл мәселелер жөнінде саяси әдебиет жеткілікті - оқып танысыңыз.

Тақырып 1. Қарым – қатынас психологиясы.

1. Құрылымы, функциясы, түрлері және қарым- қатынас құралдары.

2. Қарым – қатынас тұлғааралық өзара әрекеттесу ретінде.

3. Іскер қарым – қатынас психологиясы, байланыстар.

Реферат тақырыптары

1 Қарым –қатынас үрдістері.

2 Қарым – қатынас түрлері және мағынасы.

3 Коммуникативті үрдістің ұйымы.

4 Қарым – қатынас кедергілері.

5 Әр елдегі іскерлік қарым – қатынас ерекшеліктері.

Әдебиеттер тізімі

1. Андреева Г.М. Психология социального познания. – М., 2000.

2. Андреева Г.М. Социальная психология. – М., 2004.

3. Богомолова Н.Н., Донцов А.И., Фоломеева Т.В. Психология больших социальных групп: Новые судьбы, новые подходы // Социальная психология в современном мире. – М., 2002.

4. Введение в гендерные исследования / Под ред. И. Жеребкиной. – СПб., 2001.

5. Гурко Т.А. Социология пола и гендерных отношений // Социология в России. – М., 1998.

6. Дилигенский Г.Г. Социально-политическая психология. – М., 1994.

7. Донцов А.И., Емельянова Т.П. Концепция социальных представлений в современной французской психологии. – М., 1987.

8. Лебон Г. Психология народов и масс. – СПб., 1996.

9. Стефаненко Т.Г. Этнопсихология. – М.: Аспект-Пресс, 2003.

Социальная психология: саморефлексия маргинальности. Хрестоматия. – М.: ИНИОН, РАН 1995.

Әдістемелік кеңес

Бірінші сұрақты талқылау кезіңде қарым-қатынас феноменің және оның көпжоспарлы мінезін талқыланыз.Қарым – қатынаста бір – бірімен байланысты үш жақтарды бөлеміз: коммуникативті, интерактивті, перцептивті.Қарым – қатынас түрлері мен деңгейлерін және де олардың әрқайсысының спецификасын ұғу қажет. Қарым – қатынас болашақта ауыр әлеуметтік – психологиялық үрдістің олардың адамдар арасындағы түсінушілігін келесі бастапқы каналдармен белгіленеді: тілдік (вербалды) және көмектес (вербалды емес) каналдар қарым – қатынасы . Тілдік қарым – қатынас құрылымына не кіреді, соған көңіл бөлініз.

Екінші сұрақты талқылау кезінде қабылдау мәселесіне көңіл бөліңіздер. «Синтония термині нені білдіреді, және де синтониялық қарым – қатынас моделі қандай мағынаны білдіреді, және де табысты қарым – қатынастар үшін қандай білік қажет.

Үшінші сұрақты талқыламас бұрын «дискуссия» мінездемесін бастау тиіс.Іскер дискуссиясының кезеңдерін бөліп және де жүргізуші рөлін ескерініз. Іскер әңгімелесуін жүргізудегі психологиялық заңдылықтарға көңіл бөлініз. Қақтығыс мағынасын олардың шығу себебінің, түрлері мен тәсілдерін шешу жолдарына көңіл бөлу қажет.

Тақырып 2. Тұлғааралық қарым – қатынас психологиясы

1. Топ субьект ретінде және іс-әрекет жүйесі қарым –қатынас.

2. Кіші топ, және оның құрылуы.топ түрлері.

3. Топ дамуының деңгейі. Топаралық қарым –қатынас психологиясы.

Реферат тақырыптары

1 Топтық ес феноменология.

2 Әлеуметтік – психологиялық топтардың белгілерін үйрету: а)Кіші топты зерттеудегі классикалық подход.( Дж. Морено, Э.Майо, К.Левин);

б)Кіші топ дамуы. Іс-әрекет теориясы

в)Кіші топтағы лидерлік.Лидер стилінің ұғымы.

Әдебиеттер тізімі

1. Агеев В.С. Психология межгрупповых отношений. – М., 1999.

2. Донцов А.И. Психология коллектива. – М., 1984.

3. Донцов А.И. Личность в группе: проблема сплоченности // Социальная психология. Хрестоматия (Сост. Е.П. Белинская, О.А. Тихомандрицкая Агеев В.С. Психология межгрупповых отношений. – М.,). – М., 1999.

4. Кричевский Р.Л., Дубовская Е.М. Психология малой группы. – М., 2001. – гл. 3, 4, 5.

5. Кричевский Р.Л., Рыжак М.М. Психология руководства и лидерства в коллективе. – М., 1985.

6. Немов Р.С. Социально-психологический анализ эффективной деятельности коллектива. – М., 1984.

7. Робер М.–А., Тильман Ф. Психология индивида и группы / Пер. с фр. – М., 1988. – ч. 4, 6, 7.

8. Психологическая теория коллектива / Под ред. А.В. Петровского. – М., 1979.

9. Нейропсихология индивидуальных различий. – М., 1997.

10. Шадриков В.Д. Способности человека. – М.: Воронеж, 1997.

Әдістемелік кеңес

Бірінші мәселеге дайындалғанда ескеріңіз: топтардың негізгі категориясы; әр түрлі сөздіктерді (энциклопедикалық, философиялық, әлеуметтік және психология ғылымына арналған) пайдаланып, топ туралы анықтамаларды жазып алып, оларды бір-бірімен салыстырып, зерделеп мәселені терең түсінуге тырысыңыз. Ойланыңыз: неге сол анықтамалардың ішінде белгілі психолог Дж Мореноның, Э.Мэйоның, К.Левиннің анықтамалары ең әмбебап анықтама болып саналады? Сөйтіп, топтардың классификациялық түрлері ішкі және сыртқы болып бөлінеді.

Екінші сұраққа дайындалғанда топ туралы, оның мән-мазмұнын түсінуге арналған психология ғылымында қандай теориялар бар, соған көңіл бөліңіз. Солардың ішінде әсіресе гуманистік, бихевиористік, жүйелік және құрыльс - функционалдық теорияларымен танысыңыз.

Үшінші мәселені зерттегенде, топтың ерекше түрі, оның белгілері және қасиеттері туралы оқып білуге тырысыңыз. Топаралық қарым – қатынас, этникалық топтардың ерекшеліктері, топ және ұлттық мінездің қиыншылықтары жайлы сұрақтарды талқыланыз.

Тақырып 3. Бұқаралық коммуникация психологиясы.

1. Бұқаралық қоғамдық құбылыстар және олардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктер.

2. Қоғамдық қатынас жүйесіндегі тұрақты әлеуметтік топтар.

3. Үлкен ұйымдасқан топтардың психологиялық құрылымы.

Реферат тақырыптары

1 Үлкен әлеуметтік психологиялық топ пішінінің көрінісі.

2 Тобыр психологиясы.

3 Қобалжу психологиясы.

4 Топтағы адамның жүріс- тұрысының психологиялық ерекшеліктері.

Әдебиеттер тізімі.

1. Агеев В.С. Психология межгрупповых отношений. – М.: МГУ, 1983.

2. Бехтерев В.М. Коллективная рефлексология // Избранные работы по социальной психологии. – М., 1994.

3. Матвеева Л.В., Аникеева Т.Я., Мочалова Ю.В. Психология телевизионной коммуникации. – М.: Психология, 2000.

4. Психологические механизмы регулирования социального поведения / Под ред. М.К. Бобневой, В.В. Шороховой. – М., 1979.

5. Скрипкина Т. Психология доверия. – М.: ACADEMIA, 2000.

6. Социальная психология: саморефлексия маргинальности. Хрестоматия. – ИНИОН, РАН, 1995.

7. Чалдини Р. Психология влияния / Пер. с англ. – СПб.: Питер, 2000.

8. Шострам Э. Анти-Карнеги, или человек – манипулятор / Пер. с англ. – Минск: Полифакт, 1992.

9. Лебон Г. Психология народов и масс. – СПб., 1996.

Әдістемелік кеңес

Бірінші сұраққа дайындалғанда ескеріңіз: Бұқаралық қоғамдық құбылыстар және олардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін зерттегенде мынаны ескеру қажет. Әр түрлі сөздіктерден ерекшеліктер туралы анықтамаларды жазып алып салыстырыңыз. Бұқаралық қоғамдық құбылыстардың негізгі компоненттеріне көңіл бөліңіз.

Екінші сұрақ көпсанды адамдардың топтасу үрдісін қажет етеді. Қандай өмірлік жағдайлар мен ситуациялар адамдардың қалыптасуына әкеледі.Үлкен диффузды топтар дегеніміз не, олардың құрылымдары қандай, осыларға анықтама беріңіздер.

Топтағы жүріс- тұрысы, психологиялық ерекшеліктері қандай, осыны талқыланыз.

Үшінші сұрақ. Үлкен диффузды топтардағы бұқаралық көріністерге өсек – аян, үрей жатады. Әлеуметтік үлкен топтарда өсек- аян шығуына қандай жағдайлар қолайлы болып келеді.Өсек – аянның бастапқы функциясына не кіреді ? Адамдардың үрей жағдайларының пайда болуына не себеп болады ?

Тақырып 4. Психологиялық аспектідегі инженерлік іс - әрекетті басқару

1. Ұжымдағы әлеуметтік – психологиялық климат.

2. Ұжымдағы ұрсыс –керістер, олардың типтері және шешу тәсілдері.

3. Басқару стилі.Басқару еңбегінің мәдениеті.

Реферат тақырыптары

1 Тұлға дағдарысының психологиялық аспектілері.

2 Тұлғааралық қарым – қатынастың мән-мағынасы және түрлері.

3 Психологиялық консультацияның әдістемесі. Әдістеменің зерттелуі.

Әдебиеттер тізімі

1.Абрамова Г.С. Введения в практическую психологию.- Екатеринбург,1995.

2.Андреев В.И.Саморазвитие творческой, конкурентоспособной личности менеджера.-Казань,1992.

3.Андреев В.И.Конфликтология: Исскуство спора, ведение переговоров и разрешения конфликтов.-Казань,1992.

4.Асмолов А.Г. Психология личности.-М.: МГУ,1990.

5.Зейверт Л.Ваше время-в ваших руках: Советы руководителям, как эффективно использовать рабочее время / Пер. с нем.-М.,1990.

6.Зимичев А.М. Психология политической борьбы. - Санкт-Петербург,1993.

7.Зинченко В.П. Моргунов Е.Б. Человек развивающийся: Очерки российской психологии.-М.: Тривола,1994.

8.Ивин А.А.Исскуство правильно мыслить.-М.: Просвещение,1990.

9.Кричевский Р.Л., Дубовская Е.М.Психология малой группы.-М.: МГУ, 1991.

10.Напреенко А.К.Петров К.А.Психическая соморегуляция.-Киев,1995.

11.Практикум по общей психологии / Под.ред.А.И.Щербакова.-М.,1990.

12.Психология: Словарь / Сост. Л.А.Карпенко, Под.ред. А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского,2-е изд.-М.,1990.

13.Социально-психолгические методы практической работы в коллективе: Диагностика и воздействие.-М.,1990.

14.Шопенгауэр А.Свобода воли и нравственность.-М.,1992.

Мазмұны

Кіріспе …………………………………………………………............................3

1 Социология .........................................................................................................5

2 Политология......................................................................................................18

3 Психология........................................................................................................30