АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА
ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ
Әлеуметтік пәндер кафедрасы
СОЦИОЛОГИЯ
Семинар сабақтарына және өзіндік
жұмыстарға арналған
әдістемелік нұсқаулар
(барлық мамандықтардың күндізгі
бөлімде оқитын студенттері үшін)
Алматы 2004
ҚҰРАСТЫРУШЫ: Орынбекова Д.С. Социология
пәнінен семинар сабақтарына және өзіндік
жұмыстарға арналған әдістемелік нұсқаулар
(барлық мамандықтардың күндізгі бөлімде
оқитын студенттер үшін). – Алматы: АЭжБИ, 2004. – 33б.
Бұл әдістемелік нұсқауларға және өздіндік жұмыстарға, социология пәніне арналған семинар сабақтарының жоспарлары, реферат тақырыптары, әр тақырыпқа арналған әдебиет тзімі және сол семинарға тереңдетілген әдістемелік кеңестер кіргізілген.
Пікір жазған: канд. экон. наук,
доцент Е.М.Нұрпейіс
Алматы энергетикалық және байланыс институты, 2004ж. жоспары
бойынша басылған.
@
Алматы энергетика
және байланыс институты, 2004ж.
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ
Әлеуметтік
пәндер кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Оқу-әдістемелік жұмыс жөніндегі проректор
------------------
Э.А.Сериков
«-----» ------------ 2004ж.
СОЦИОЛОГИЯ
Семинар сабақтарына және өзіндік
жұмыстарға арналған
әдістемелік нұсқаулар
(Барлық мамандықтардың күндізгі
бөлімде оқитын студенттер үшін)
КЕЛІСІЛДІ Кафедра
мәжілісінде қаралды
ОӘБ
бастығы және
құпталды
--------
О.З.Рутгайзер 16. 04. 2004ж. №
5 хаттама
«-----» ------------ 2004ж.
Кафедра
меңгерушісі
------------- Джагфаров Н.Р.
Редакторы «-----» ------------ 2004ж.
-------------
Ж.А.Байбураева
«-----» ------------ 2004ж. Құрастырушы:
---------------- Орынбекова Д.С.
«-----» ------------ 2004ж.
Алматы 2004
Мазмұны
Беттері
1. Кіріспе
………………………………………………………… 3
2.
Социологияның объектісі, пәні, құрылымы және
қызметі ……….. 5-10
3.
Социологияның негізгі кезеңдері, бағыттары және дамуы
……….. 11-16
4.
Қоғамның әлеуметтік құрылымы мен
әлеуметтік стратификациясы 17-20
5. Еңбек
социологиясы …………………………………………………. 20-21
6. Инженер
еңбегінің әлеуметтік мәселелері …………………………. 23-26
7. Өзіндік
жұмысқа арналған тапсырмалар …………………………… 26
8. Жеке
тұлғаның әлеуметтануы ………………………………………. 26-27
9. Девиантты
керітартпа іс-әрекеттің әлеуметтануы ………………… 27-28
10.
Қақтығыс әлеуметтануы …………………………………………… 28-29
11. Отбасы
әлеуметтануы ……………………………………………..
30-31
12. Білім беру
әлеуметтануы ………………………………………….
32-33
13.
Әлеуметтік зерттеулердің әдістемесі мен техникасы
…………... 33-34
Кіріспе
Социология біртектес єлемдік
ѓылым т±рѓысында объективті т‰рде µмір с‰руде, ол теориялыќ ѓана емес,
тєжірибелік те ѓылым. Б‰гінгі к‰нде оны біздіњ Республикамыздыњ барлыќ жоѓарѓы
оќу орындары студенттері оќиды. Студенттермен ж‰ргізілген с±раулардыњ нєтижесі
бойынша социологияны оќуды студенттер оњ, д±рыс деп есептейді, оѓан деген ынта
мол, оныњ тєжірибелік, µмірлік мањызына ден ќояды, социологиялыќ зерттеу
тєсілдері, алынѓан аќпараттарды ќорыту студенттерді ќызыќтырады, жања ойлау,
оларѓа баѓа беру ќабілеттерді, ќатынастарды тудырады.
Б±ныњ бєрі де зањды ќ±былыс,
процесс. Болашаќ мамандар ќоѓамдыќ, єлеуметтік ќ±рылымдар мен бірліктердіњ
дамуыныњ зањдары мен зањдылыќтарын білуі шарт, себебі ќазіргі єлемніњ шындыѓын
ешкім де б±рмалай алмайды. Олар ќайсы ќоѓамда µмір с‰руде, µздері ќандай адамда
тєрбиелеуі керек, оныњ ењбегі мен µмірініњ мєні неде екендігін білу ќажет.
Белгілі социологиялыќ зерттеудіњ шекарасын, техникасын, тєсілдерін мењгеру
єрбір маман ‰шін ќажет, сол арќылы ол µз ењбегініњ де мазм±ны мен нєтижесін
терењ баѓалайды.
Социологияны оќытумен пєн
есебінде ж‰ргізудіњ ажыраспас бµлімі оќулыќ, оќу ќ±ралдары, олар єзірге
жазылѓан жоќ. М±ндай жаѓдайдан шыѓу ‰шін, республикамыздыњ саяси-єлеуметтік, экономикалыќ
жєне рухани µмірін ќорыта отырып, социология пєні бойынша оќылѓан лекцияларды
±сынуды жµн кµрдік.
Б±л лекциялар “социология”
пєні туралы мемлекеттік стандарт талабына сєйкес оќылды. Лекцияларда
социологиялыќ, ілімде екі бµлім ерекшеленеді: ќоѓам туралы ілім жєне адам
туралы (іс єрекет етуші). Бастапќыда лекцияда социологияныњ объектісі, пєні,
ќ±рылымы, ќызметі ќорытылады, одан єрі бір тарау социологияныњ ѓылым есебінде
ќалыптасуыныњ алѓы шарттарына, кезењдеріне, т‰рлі аѓымдарѓа арналѓан. ‡шінші тарау
– социологиялыќ, зерттеудіњ баѓдарламасына, маќсатына, мєлімдемелері мен
тєсілдеріне, аќпарат жинаудыњ техникасына арналѓан.
Ќазаќстан Республикасы ќазаќ
халќы ерте ќалыптасќан ел. Оныњ тарихы бай. Соѓан сєйкес ќазаќ ойшылдарыныњ
ќоѓам жєне адам туралы саяси-єлеуметтік ойларына мањызды орын бердік.
Социология – т±тас алѓанда
ќоѓам туралы жєне єлеуметтік ќатынастар туралы ѓылым. Соѓан сєйкес ќоѓамныњ
єлеуметтік мєдени т±тас ж‰йе екендігіне, ќоѓамныњ єлеуметтік ќ±рылымына,
бірлігіне, ќатынастарына, ±йымына тµрт тарау арнадыќ.
Ќоѓам кµптеген бµлімдерден
т±рады (саяси-экономикалыќ, єлеуметтік, рухани) оныњ єрќайсысына µз ќызметін
атќарады. Ќоѓамныњ осы ќызметтеріне сєйкес саяси, экономикалыќ, рухани µмірініњ
негізгі мєселелеріне жеке тараулар арналѓан.
Барлыќ ќоѓамдыќ ѓылымдардыњ
ортасында адам т±рады. Дегенмен, олар адамды єр жаѓынан зерттейді. Осы
єрт‰рлілікке ќарамастан, адам ќоѓамныњ ќ±рылымында, институттарында,
±йымдарында шешуші т±лѓа. Адам абстракталыќ схема, ќияли модель емес, ол тірі,
іс-єрекетті, мєнді оныњ байлыѓы мен к‰рделілігін ешбір ќоѓаммен тењеуге
болмайды. Соѓан сєйкес жеке адам, оныњ биологиялыќ жєне єлеуметтік ќ±рылымына,
статусына, м‰ддесі мен тілегіне, єлеуметтік тєртібіне, іс-єрекетіне,
адамгершілігіне, µмір с‰ру мєніне арнаулы тарау бердік. Басќа тараулар
єлеуметтік институттар, µзгерістер, жетістіктер ќарастырылады.
Таќырып 1 Социологияныњ
объектісі, пєні, ќ±рылымы жєне ќызметі
1 Социологияныњ объектісі жєне пєні.
2 Социологияныњ ќ±рылымы
3 Социологияныњ ќоѓамдыќ
жєне гуманитарлыќ ѓылымдар: ж‰йесіндегі орны.
4 Социологияныњ ќызметі.
Рефераттар таќырыбы
1 Социология ѓылым
ретінде.
2 Макро жєне микро
социологиялыќ ќатынасы
3 Социологияныњ
тарихпен, єлеуметтік философиямен, єлеуметтік психологиямен байланысы жєне
ерекшелігі.
4 Социология жєне басќа
ѓылымдар, ќоѓам туралы.
Єдебиеттер тізімі
1.
Борокноев А.О. и
др. О предмете социологии как общей науке об обществе // Социологические
исследования. – 1991. - №5.
2.
Дюркгейм Э. Метод
социологии // Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. Метод социологии. –
М., 1991. – С. 391-566.
3.
Руткевич М.Н. О
предмете социологической науки: три методологических вопроса // Социологические
исследования. – 1991. - №7.
4.
Сорокин П.А.
Социология как наука // Сорокин П.А. Человек, цивилизация, общество. – М.,
1992. – С. 156-189.
5.
Тернер Дж. Структура социологической теории.
– М., 1986.
Социология туралы
ќысќаша сµздікте: “Социология” – (латынныњ
fostetar – ќоѓам, гректіњ
logor t- сµз, т‰сінік, ілім) т±тас алѓанда ќоѓамныњ, ќоѓамдыќ ќатынастардыњ,
ќоѓамдыќ бірліктіњ ќалыптасу, µмір с‰ру жєне дамуы туралы ілім. Социология
туралы терминді ХІХ ѓасырдыњ орта шенінде алѓаш енгізген француз социологы
Огюст Конт еді, ол алѓашында ќоѓамтану деп те атаѓан. Жалпы алѓанда социология
жєне ќоѓамтану бір мєндес деп ќаралѓан. Ќазіргі англия ѓалымы Р.Херд
“Социологияѓа кіріспе” деген ењбегінде социология дегеніміз адам ќоѓам туралы
ілім деп аныќтама берген. Оныњ замандасы ќазіргі социология ѓылымыныњ ірі
µкілініњ бірі Э.Гидденс “Социология – ќоѓамныњ, топтардыњ адамныњ єлеуметтік
µмірі туралы ілім” – дейді. Ал Америка социологы Нейл Смелзер “социология”
деген оќулыѓында “социология – ќоѓамды
жєне ќоѓамдыќ ќатынастарды ѓылыми зерттеу” деп аныќтама береді.
Ќ±рметті оќушы, неге
аныќтама келтірген деп тањ ќалмањыздар, себебі, Ќазаќстанныњ ќайсы бір
ѓалымдары социологияны єлеуметтану ѓылымы деп аныќтама беріп, оны халыќаралыќ
ілім екендігін б±рмалайды. Шындыѓында, олайша аудару ол ілімніњ, пєнніњ
шењберін тарылтады. Социология б±рынѓы Одаќтыњ т±сында ХІХ ѓасырдыњ 20
жылдарына дейін пєн есебінде оќылѓан, одан кейін тоќтам салынѓан. Жеке адамѓа
табынушылыќ, єкімшіл-єміршіл ж‰йеніњ ‰стем болѓан кезінде, ќоѓамдыќ ќ±былыстар
мен процестерді ќоѓамдыќ пікір талабы т±рѓысында зерттеуге тиым салынѓан.
Социологияны буржуазиялыќ ілім, марксизмге жат деп жариялаѓан. Б±л саладаѓы
теориялыќ жєне ќолтањбалы зерттеуге тиым салынады.
Социологиялыќ зерттеу
осы ѓасырдыњ 60 жылдарында ќайта басталады, б±л пєн µзініњ азаматтыќ ќ±ќыѓын
алды, біраќ ол ѓылым деп мойындалмайды.
Ќазіргі µмір т±рѓысынан
ќараѓанда, бір шындыќты білуіміз керек. Ол – социология маркстік немесе
буржуазиялыќ ѓылым емес, біртектес єлемдік ѓылым.
Сонымен социология –
ќоѓам жєне ќоѓамдыќ ќатынастар туралы ѓылым. Біраќ, тарих, философия, психология,
демография, экономика, политология ѓылымдары да адамдар ќатынастарын, олардыњ
іс-єрекетін, µндірісті, т±тынуды, ењбекті, демалысты, адам µмірініњ ќ±рылымдары
жєне ±йымдарды зерттейді.
Ќоѓамдыќ µмірдіњ барлыќ
ќ±былыстары жєне процесстері, µмір с‰рудіњ ќайсы саласына ќарайтынына
ќарамастан, экономикалыќ, саяси, єлеуметтік, рухани т.б. – социологиялыќ
танымныњ объектісі болып есептеледі. Ќоѓамда социологияны зерттемейтін
бірде-бір объекті жоќ.
Социологияѓа тєн
µзіндік, ерекше сапа – ќоѓамныњ тілегін ќанаѓаттандыратын маќсаты мен м‰ддесін
кµздейтін топтарѓа біріккен жєне адамдардан, олардыњ ќызметін іске асыратын
ќ±рылымы бар институттардан т±ратын µмір с‰руші ж‰йе деп ќарау. Барлыќ ќоѓамдыќ
ѓылымдардыњ орталыќ буыны адам. Дегенмен, адамды ќоѓамдыќ ѓылымдардыњ єрќайсысы
єр жаѓынан зерттейді. Біраќ, адам тірі, іс-єрекет етуші сапа, оныњ (сапаныњ)
байлыѓы жєне к‰рделілігі жалпы алѓанда “ешбір ќоѓаммен” тењдеспейді.
Социологиялыќ танымныњ
объектісі – єлеуметтік деп аталатын байланыстар мен ќатынастардыњ барлыќ
жиынтыѓы. Б±л ќатынастар мен байланыстар наќтылы єлеуметтік объектіде арнаулы
т‰рде ±йымдастырылѓан, єлеуметтік танымныњ объектісі, ѓылымныњ міндеті
єлеуметтік ж‰йелерді т‰рлендіру, сол т‰рлендірілген объектілердіњ байланыстары
мен ќатынастарын зањдылыќ дєрежесінде зерттеу. Сонымен, єлеуметтік байланыс
жєне ќатынастар жєне оларды ±йымдастыру тєсілі социологиялыќ танымныњ
объектісініњ ерекше ќасиетін ашатын алѓашќы т‰сінік, ал єлеуметтік зањдылыќтар
– социология ѓылымыныњ пєнін аныќтаушы т‰сінік.
Социологияныњ пєнін
ќалайша аныќтауѓа болады? Оныњ пєні мына т‰сініктерден т±рады. “Топтыќ
ќарым-ќатынастар”, “адамдардыњ µзара ќатынасы”, “єлеуметтік институттар”,
“єлеуметтік ±йымдар”, “адам ќоѓамы жєне адамдардыњ тєртібі”, “єлеуметтік
топтар”, “адам ќатынасыныњ т‰рлері”, “адамдар ќоѓамыныњ негізгі ќ±рылымдары”,
“єлеуметтік процесстер”, “єлеуметтік мєдени ќ±былыс” т.б.
Социология анкета,
с±хбат, с±рау, баќылау, статистикалыќ наќтылыќтарды, таблицаларды,
графикаларды, есептерді пайдаланады.
Социология – теориялыќ
жєне тєжірибелік пєн, ќоѓамдыќ ж‰йелерде µмір с‰ру жєне даму т±рѓысынан
зерттейді. Одан шыѓатын ќорытынды: социология ќоѓамдыќ µмірді ж‰йе есебінде
зерттейді.
Социология – теориялыќ,
сонымен ќатар тєжірибелік ѓылым, оныњ ерекшелігі мынада: барлыќ теория ќияли
ойларѓа негізделген емес, арнаулы социологиялыќ зерттеулер мен алынѓан шындыќты
ж‰йелі баќылауѓа, арнаулы ќойылѓан экспериментке, материалды наќтылы ќорытуѓа
негізделген.
Сонымен, ќазіргі ќоѓамды
ж‰йелі т‰рде т‰сіндіретін, оныњ µмір с‰руі мен дамуы пєн – социология
ќалыптасты. Олай болса, социологияныњ негізгі мєселесін былай деп т±жырымдауѓа
болады: Ќоѓам толыќ (т±тас) µмір с‰руші ќ±рылым. Оѓан жауап бере отырып, былай
дейміз: ол єлеуметтік бірліктердіњ, жеке адамдардыњ, єлеуметтік процесстер жєне
адамдардыњ б±ќаралыќ тєртіптерініњ µзара ќатынастары.
Сырттай
институцияландырудан басќа да, социология басќа да, ѓылымдар сияќты, іштей
институцияландыруды басынан µткізеді. Іштей институцияландыру дегеніміз,
ѓылымныњ ±йымдыќ ќ±рылымын дамыту пєнніњ µз ішінде т±раќты ењбек бµлісініњ
болуы кєсіби, этиканыњ ережесі мен нормаларыныњ ќалыптасуы, тиімді зерттеушілік
тєсілдерді жасау.
Б±лардыњ бєрі µндірістіњ
наѓыз процесін ќамтамасыз етеді жєне танымныњ белгісі бір саласында
ж‰йелендіреді. Б±л процессте мањызды орын ењбек бµлісіне тиеді жєне ѓылымныњ
±йымдастырушылыќ ќ±рылымында ‰ш біржаќты тєуелсіз дењгейініњ барлыѓы кµрінеді.
І-ші фундаменталдыќ зерттеу дєрежесі; 2-ші ќолданбалы зерттеу дєрежесі, м±нда
тікелей тєжірибелік ќ±нды проблеманы, µмір с‰руді фундаменталдыќ ілімге сєйкес,
зерттеу; 3-ші ілімніњ ѓылыми негізін µмірге енгізу дєрежесі. М±ндай
классификациялау социология ќ±рылымында ‰ш дењгейдіњ барлыѓын кµрсетеді; Жалпы
социологиялыќ теория, арнаулы социологиялыќ теория, аќырында, наќтылы,
эмпирикалыќ зерттеу. Сонымен ќатар социология ќоѓамды екі дєрежеде зерттейді:
макро жєне микродєрежелік (кењ жєне тар кµлемдегі). Микро социология адамдардыњ
к‰нделікті ќарым-ќатынасын зерттейді (єрт‰рлі дєрежедегі єлеуметтік топтардыњ,
олардаѓы жеке адамдардыњ ќатынасын). Зерттеудіњ басќа таќырыбы – ќоѓамныњ
т±раќтылыѓына немесе ондаѓы µзгерістерге єсер ететін жеке адамдардыњ тєртібі,
іс-єрекеті, мањызы, олардыњ µзара ќарым-ќатынасы. Ол ‰шін социологтар
зерттеудіњ наќтылы тєсілдерін пайдаланады (т‰рлі с±раулар, баќылау, эксперимент
т.б.).
Макросоциологиялыќ (кењ
социологиялыќ зерттеу) ол ќоѓамныњ єлеуметтік ќ±рылымын, оѓан ќоса ќоѓамдыќ
институттарды, отбасы, білім, дін, сонымен ќатар саяси жєне экономикалыќ
ќ±рылымын ќорытады, яѓни ірі єлеуметтік топтарды жєне ж‰йені, ондаѓы болатын
процесстерді ќорытады. Макросоциология
негізінен ќоѓамныњ єрт‰рлі
бµлімдерініњ µзара байланысын зерттейді, сонымен ќатар ол байланыстар ќалайша
µзгеретінін аныќтайды.
Ќоѓамды зерттейтін макро
жєне микросоциологиялыќ зерттеу µзара байланысты, бірнеше саты ќ±райды.
Социологиялыќ зерттеудіњ дєрежесі б‰кіл таным процесініњ сатысы, ол біртіндеп
іске асырылады, аттап µтуге болмайды.
Социология ќоѓамдыќ жєне
гуманитарлыќ ѓылымдар ж‰йесіндегі ерекше орын алады (философия, политология,
тарихи антропология, психология, экономика).
Біріншіден, социология
ќоѓам, оныњ ќ±былыстары мен процесстері туралы ѓылым; екіншіден, ол жалпы
социологиялыќ немесе ќоѓам туралы теориядан т±рады, ол барлыќ ќоѓамдыќ жєне
гуманитарлыќ ѓылымдардыњ теориясы мен методологиясы есебінде ќызмет етеді;
‰шіншіден, ќоѓамныњ жєне адамныњ єрт‰рлі µмір с‰руініњ єрт‰рлі жаќтарын
зерттейтін барлыќ ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдар µзіне єлеуметтік
аспектаны ќосады, яѓни адамныњ іс-єрекеті арќылы іске асатын ќоѓамдыќ µмірдіњ
єрт‰рлі салаларыныњ зањдары мен зањдылыќтарын; тµртіншіден, социология
дайындайтын (зерттейтін) социологиялыќ µлшемніњ тєсілдерін, адамды оныњ
іс-єрекетін зерттейтін техника мен тєсілді, барлыќ ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ
ѓылымдар пайдаланады; аќырында, социология мен басќа да ѓылымдардыњ т‰йісуінде
ж‰ргізілетін толыќ зерттеу ж‰йесі деген атаќ алады (єлеуметтік-этникалыќ,
єлеуметтік саяси, єлеуметтік-демографиялыќ т.б.).
Социология ќоѓам туралы
ѓылым бола отырып, барлыќ ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдардыњ субъектісі болып
есептелетін ерекше объектілердіњ ѓылымдардыњ субъектісі болып есептелетін
ерекше объектілердіњ єлеуметтік теориясын, яѓни ќоѓамдыќ µмірдіњ ќ±былыстарымен
процесстерініњ жалпы кµпќырлы теориясыныњ ќ±рылымынан да т±рады, зерттейді.
Олар – ењбектіњ (ењбек социологиясы), білімніњ (білім социологиясы),
денсаулыќтыњ (денсаулыќ социологиясы),
єлеуметтік теориясы т.б. Социологияныњ басќа ѓылымдарѓа мањызы мынада: ол ќоѓам
жєне оныњ ќ±рылымы туралы ѓылыми негізделген теория береді, оныњ єрт‰рлі
ќ±рылымдарыныњ зањдары мен зањдылыќтарын т‰сінуді ќамтамасыз етеді.
Социология ќоѓамдыќ жєне
гуманитарлыќ ѓылымдар ж‰йесінде ерекше орын алады. Ол ќоѓам жєне оныњ
ќ±былыстары мен процесстері туралы ѓылым. Сондыќтан да, социология жасайтын
адамды оныњ іс-єрекетін зерттейтін тєсілі мен тєсілдемені, єлеуметтік µлшем
тєсілін барлыќ ќоѓамдыќ жєне гуманитарлыќ ѓылымдар пайдаланады.
Єлеуметтік философия мен
социологияныњ объектісін зерттеуде ±ќсастыќ бар. Ал пєні жаѓынан екеуі де
ќоѓамдыќ µмірді зерттейді. Б±л екеуініњ арасындаѓы ерекшеліктер єсіресе зерттеу
тєсілінде. Философия ќоѓамдыќ проблеманы ќияли т‰рде шешеді. Ал социология ол
проблеманы, шындыќты ѓылыми тєсілі арќылы зерттейді, шешеді. Социологияныњ
негізін салушылардыњ пікірі бойынша ќоѓамдыќ µмір ќияли ойлау арќылы емес
тєжірибелік ѓылымныњ империкалыќ тєсілі арќылы зерттеледі. Социологияныњ дербес
ѓылым есебінде дамуы статистика, демография, психология, психология басќа да
пєндердіњ ќоѓамды жєне адамды зерттейтін, жетістігіне с‰йенеді. ¤з теориясын
ќоѓамдыќ µмірдіњ тєжірибесін зерттеу тєсілі, оларды ќорыту арќылы дамытады.
Єлеуметтік психология
социологияныњ бір бµлімі. Психология дара адамды “менді” зерттейді, ол
социологияныњ зерттеу саласы – адамдар арасындаѓы ќарым-ќатынас – “мен”.
Сонымен ќатар ќоѓамдыќ
ѓылымдар ж‰йесінде социологияныњ да µте тыѓыз жєне µзара ќажетті пєні бар. Ол
тарих. Тарихтыњ да объектісі мен пєні ќоѓам жєне оныњ наќтылы кµріністері,
зањдылыќтары. Айырмашылыќтары мынады: тарих єлеуметті прогрессті баяндайды жєне
т‰сіндіреді, ал социология ќоѓамдыќ ќ±былыстар
мен прогресстердіњ зањдарын жасайды. Мысалы, тарих ќоѓамныњ єрт‰рлі
кезењдерінде отбасы ќ±рылуын баяндайды, т‰сіндіреді, ал социология ќоѓамныњ
алѓашќы ±ясы есебінде отбасы ќ±рылуыныњ зањдылыќтарын, оныњ ќызметін, б±зылу
себептерін, ќоѓамды т±раќтандыруѓа єсерін аныќтайды.
Біз жоѓарыда социология теориялыќ ѓана емес,
сонымен ќатар ќолтањбалы да ѓылым дедік. Оныњ ќ±рылымыныњ, объектісі мен
пєнінен ќызметі туындайды. Социологияныњ ќызметініњ мазм±нына тоќтаудан б±рын
оныњ ќызметтерініњ атын атайыќ: танымдыќ (теориялыќ), тєжірибелік (ќолданбалы),
болжамдыќ, басќарушылыќ, ±йымдастырушылыќ-техникалыќ т.б.
Б±л ќызметтердіњ бєрін
социолог іске асырады, арнаулы єлеуметтік кєсіби уєкілі есебінде, Америка
социологы, профессор Н.Смелсер былай деп жазды: “Социологияныњ дамуы ‰шін,
басќа да ѓылымдар сияќты, белгілі саяси жаѓдай керек. Жања аќпарат, ілім алу
‰шін зерттеу бостандыѓы, оѓан ќалай деп ќараѓанына ќарамастан, оныњ нєтижесін
жариялау керек”. Социологтыњ, басќа да ќоѓамдыќ ѓылым єу уєкілдерініњ іс-єрекеті
єлеуметтік саясат туралы шешім ќабылдауѓа ќажетті кењ кµлемдегі аќпарат
єкеледі.
Социология - µзініњ
зерттеу тєсілі мен теориясын пайдаланатын ѓылым. Сондыќтан социолог єлеуметтік
єлемді зерттеуде біріншіден – шыншыл болуы керек. Оныњ шыншылдыѓы, оныњ
зерттеуге ќатынасына ѓана байланысты емес, сонымен ќатар зерттеу ќорытындысына
жєне ќолданѓан теорияѓа баѓа беруіне де байланысты.
Социологияныњ ‰лкен –
тєжірибелік мањызы бар. Ол єлеуметтік тєжірибені дамытуѓа жєне єлеуметтік
реформаны іске асыруѓа ‰лес ќосады.
Теориялыќ зерттеу
єлеуметтік шындыќты жалпы жєне арнаулы зањдардыњ µмір с‰руі мен дамуы
дєрежесінде т‰сіндіреді. Ол зерттеулер ќоѓамдыќ µмірдіњ єрт‰рлі салаларында
зањдардыњ олардыњ кµрінісі формаларыныњ іске асуыныњ механизмдерін аныќтауѓа баѓыттайды.
Тєжірибелік социологиялыќ зерттеудіњ басќаша баѓыты болады, ол ќоѓамдыќ
ќ±былыстар мен процесстер туралы наќтылы, тікелей байланысты кењ кµлемдегі
аќпарат алуымен байланысты. Олардыњ жалпы ѓылыми теорияны пайдаланып
ж‰ргізілген теориялыќ зерттеуден айырмашылыѓы статистикалыќ ќорытындыѓа,
наќтылы социологиялыќ зерттеу тєсіліне (єрт‰рлі с±рау: жазбаша, ауызша,
телефондыќ, почталыќ, эксперименттік, баќылау т.б.) с‰йенеді.
Социолог ж‰ргізетін
зерттеудіњ сипатынан ќызметі туындайды. Солардыњ ішіндегі мањыздысыныњ бірі
єлеуметтік дамудыњ зањдылыќтарын, єлеуметтік ќ±былыстар мен процесстердіњ
дамуыныњ тенденцияларын зерттеумен байланысты танымдыќ ќызметі, тєжірибелік:
б±л социологияныњ тєжірибелік кепілдемені жєне єрт‰рлі басќарудыњ тиімділігін
арттыруѓа баѓытталѓан ±сыныстарды дайындауѓа ќатысу дєрежесіне байланысты.
Социологияныњ ќызметін
іске асыруда арнаулы социологиялыќ теориялар мањызды орын алады (ењбек, отбасы,
экономика, саясат т.б. социологиясы).
Танымдыќ ќызметініњ
жалѓасы болжамдыќ ќызметтен кµрінеді. Социолог проблеманы зерттей отырып, оны
шешудіњ тиімді жолын ашуѓа, болашаѓын жєне т‰пкілікті нєтижесін кµрсетуге
±мтылады.
Социологияныњ ќызметініњ
бірі – басќарушылыќ. Б±л ќоѓам, аймаќ, сала, мекеме жєне ±йымдар кµлемінде ѓана
іске асырылады. Оныњ ќажеттілігі ешбір к‰мєн туѓызбайды.
Пысыќтауѓа арналѓан с±раќтар
1 Социологияныњ атын
жєне баѓдарламасын µмірге єкелуші кім?
2 Социологияныњ
аныќтамасы.
3 Социологияныњ
объектісі жєне пєні неде?
4 Социология неге
ќазіргі ќоѓам туралы ѓылым?
5 Социология ќоѓамдыќ
жєне гуманитарлыќ ѓылымдар ж‰йесінде неге ерекше орын алады?
6 Єлеуметтік философия,
психология тарихын басќа да ѓылымнан ќалай ажыратылады. Социологияныњ ќ±рылымы
неге ‰ш дєрежеден т±рады, оларды атањыз, байланыстары неден т±рады?
7 Социология не себепті теориялыќ жєне
ќолтањбалы ѓылым?
8 Макро жєне
микросоциологиялыќ ќатынас дегенді ќалайша т‰сінесіз, олардыњ µзара
байланыстары неден кµрінеді?
9 Социологияныњ
ќызметтері неден т±рады жєне олардыњ µзара байланысын аныќтањыз.
Таќырып 2 Социологияныњ негізгі кезењдері, баѓыттары жєне дамуы
1 О.Конт – социологияныњ
негізін ќалаушы.
2 Г.Спенсердіњ социологиясы.
3Д.Э.Дюркгейм социологиясы.
М.Вебердіњ “т‰сіндірме” социологиясы.
4 Ресейдегі єлеуметтік
ойлар.
Єдебиеттер тізімі
1. Арон Р. Этапы развития социологической мысли. – М., 1993.
2.
Вебер М. О
некоторых категориях понимающей социологии // Вебер М. Избранные произведения.
– М., 1990. – С. 495-546.
3.
Гайденко П.П.,
Давыдов Ю.Н. История и рациональность. Социология М.Вебер и веберовский
ренессанс. – М., 1991.– С. 28-62.
4.
Дюркгейм Э. О
разделении общественного труда. Метод социологии. – М., 1990. – С.391-532.
5.
Кареев Н.И.
Основы русской социологии // Социологические исследования. – 1985. - №3.
6.
Сорокин П.А.
Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992. – С.156-189.
7.
Современная
западная социология: Словарь. – М., 1990.
Социология
ѓылым есебінде ХІХ ѓас. 50 жылдарында пайда болды. Єрине ќоѓамдыќ µмірдегі
проблемаларына социологиялыќ ќорытынды жасау єрекеті б±дан б±рын да
ж‰ргізілген. Социологияныњ пайда болуы немен байланысты?
Социологияныњ
алѓаш негізін ќалаушы француз ойшылы Огюст Конт (1796-1857). Ол социология
фактыѓа негізделуі керек жєне ол єлеуметтік ќ±былыстарды жаратылыс ѓылымындай
тєжірибелік жєне аналитикалыќ зерттеуі ќажет деген. Б±л социологияныњ ќияли,
абстрактылыќ ќ±рылымынан ауысып, тєжірибелік ѓылым болуына м‰мкіндік жасады,
яѓни ќоѓам µмірініњ проблемаларын жаѓымды шешуге ќабілетті болуына м‰мкіндік
жасады. О.Конт ќоѓам туралы жаѓымды тєжірибелі ѓылым жасауды ќажет дей отырып,
оныњ пєнін фундаменталдыќ зањ деп есептеп, тіпті социологияны єлеуметтік физика
деп атады. Сондыќтан да социологияда єлеуметтік статика мен єлеуметтік
динамиканы бµлді, яѓни осы концепцияныњ негізін салды. Біріншісі ќоѓамды, оныњ
барлыќ элементтерін т±раќты жєне теп-тењдік жаѓдайында зерттейді жєне
єлеуметтік ‰ндестік (гармония) зањыныњ негізі деп есептеді. Екіншісі, ќоѓамды
даму, бір дєрежеден екіншіге µту жаѓдайында зерттейді.
Социологиялыќ
зерттеудіњ негізгі зањын баќылау жєне эксперимент деп т±жырымдады. Конт ѓалымдар
±сынысын наќтылы тєжірибелік тексеруден µткізу ќажет деген тезисті кµтерді.
Сондыќтан да Конт философиясы
“позитивизм” (жаѓымды) деген атаќ алды. Б±л Конттыќ жаратылыстану ѓылымы
‰лгісінде зерттелген.
Ол
µзініњ 1829 жылы жарияланѓан “Курс позитивной социологии” деген ењбегінде
ќоѓамды ѓылыми негізде зерттеу міндетін кµтерді. Б±л ѓылымныњ пайда жєне ќажеттілігін О.Конт неге
негіздейді, О.Конт ж‰йесінде б±л негіздеу адам дамуыныњ интеллектуалдылыѓыныњ
‰ш дєрежелі кезењдері туралы зањ негізінде ќалыптасады: теологиялыќ,
метафизикалыќ жєне позитивтік.
Бірінші,
теологиялыќ сатыда адам барлыќ ќ±былыстарды діни негізде т‰сіндіреді. Жоѓары
табиѓи к‰ш бар деген т‰сінік ‰стем болды. Екінші кезењде, метафизикалыќ сатыда
б±л кµзќарастан адамдар бас тартты. Барлыќ ќ±былыстар абстракталыќ мазм±нмен,
себептермен, басќада философиялыќ абстакциялар арќылы т‰сіндіруге ±мтылады.
Екінші
кезењніњ міндеті – сыни. Ол б±рынѓы т‰сінікті к‰йрете отырып, ‰шінші
дайындайды– позитивтік, болмаса ѓылыми ќ±былыстарды баќылаумен шектеледі жєне
олардыњ арасындаѓы ќалыптасќан т±раќты байланыстарды тіркейді.
О.Конттыњ
ж±мыстарында наќтылы тєжірибелік зерттеуге µтуге алѓы шарттар бар. Ол (Дюркгейм
жєне Парсонстыњ) социологиялыќ ойдыњ одан єрі дамуына мањызды єсер етті.
Социологияныњ дамуына аса зор еткен оныњ єлеуметтік фактыларды тањдау, ќоѓамда
органикалыќ бірлік пен т‰сіну социологияѓа абстрактылыќ, ќияли ќатынастан бас
тарту сатќындыќ керек деп ќарау идеясы.
ХІХ
ѓасырдыњ екінші жартысында, О.Конт µлгеннен кейін, єлеуметтік ойдыњ бірнеше аѓымдары пайда болды, олардыњ
уєкілдері ќоѓамдыќ критериясын одан тыс жаѓдайлардан іздеді. Бірінші кезекте
жаратылыстанудыњ єсері болды, єсіресе, Дарвин ілімініњ пайда болуы. М±ндай
ќатынастыњ ірі уєкілдерініњ бірі, аѓылшын ѓалымы Герберт Спенсер болды
(1820-1903).
Спенсердіњ
социологиялыќ теориясы, Дарвинніњ ќабылдаѓан екі принципке негізделеді: ќоѓамды
организм деп т‰сіну жєне єлеуметтік эволюция идеясы. Шын мєнісінде, ќоѓам тµрт
организмді (копирует) кµшіріп алады жєне тудырады, олай болса, оѓан тењ биологиялыќ зањдар. Ол зањ Спенсердіњ айтуы
бойынша ќоѓамѓа сєйкестеніп бейімделеді. Дарвинніњ биологиялыќ орта ‰шін
шыѓарѓан µмір с‰ру ‰шін к‰рес зањы, µзініњ єлеуметтік кµрінісінде тап к‰ресі
зањы есебінде ќаралады.
Ќоѓамды
биологиялыќ организммен ±ќсастырып ќарау єлеуметтік ж‰йеніњ ќ±рылымдарын
ќ±райтын ќызметтерін немесе ќайсыбір элеменеттерін ерекше сипаттауѓа єкеліп
соќтырады: Мысалы, ауылшаруашылыѓы жєне µнеркєсібі, оныњ ойынша, тамаќтану
ќызметін атќарады, сауда – ќан айналысы, армия - µзіндік тері ќабатын,
транспорт – сосудтыќ ж‰йесі деп ќаралады.
Б‰гінде
социологияда ќолданылатын кµпшілік т‰сініктер (ќызмет ж‰йесі, ќ±рылым,
институт) бірінші рет Спенсер ‰немі ќолданылѓан, жєне ѓылыми сµз айналымына
енгізген. Б±л ойшылдыњ социологиялыќ шыѓармашылыѓындаѓы к‰мєнсіз ењбегі.
Спенсердіњ ењбектерініњ ќоѓамды зерттеуде жемісті
нєтижелері мол. Оныњ бірі – єлеуметтік институттардыњ 6 т‰рін кµрсетуі (‰кімет,
кєсіби, саясат, дін, білім, отбасы). Б±л процесстерді сипаттай отырып Спенсер
олардыњ екі жаѓын кµрді – єлеуметтік институттардыњ жєне дифференциалануын.
Ќазіргі социологияда м±ндай ќатынас мањызды деп есептеліп, кењ т‰рде
пайдаланылуда. ХІХ ѓасырдыњ аяѓы мен ХІХ ѓасырдыњ басындаѓы социологиялыќ ойдыњ
ірі уєкілдерініњ бірі француз ѓалымы Эмиль Дюркгейм.
Э.Дюркгеймніњ
ењбектерінде “О разделении общественного труда”, “Правила социологического
метода”, “Самоубийство” басќа да жања социологиялыќ ќатынастар берілген. Оныњ
мањызы – єлеуметтік факторлардыњ жиынтыѓынан т±ратын ќоѓамды єлеуметтік шындыќ деп
т‰сіну. Оларды зерттеу социологияныњ пєнін ќ±райды. Э.Дюркгеймніњ
“Социологизмі” оныњ теориясыныњ негізі, ол єлеуметтік шындыќтыњ ерекшелігін,
біріншілігін дербестігін мойындауѓа жеке адамныњ оѓан баѓыныштылыѓын,
екіншілігіне негізделген. “Социологизмніњ” негізгі принципі єлеуметтік
ќ±былыстармен процесстерге объективтік ѓылыми ќатынас жєне єлеуметтікті µзінен
шыѓаруѓа ±мтылыс.
Э.Дюркгеймніњ шыѓармашылыѓыныњ негізін атап кµрсетсек
ол-социологияѓа жасалынѓан ж‰йе берді. Оныњ негізгі сипаттары: а) ќоѓамды
ќ±рылымды – функционалдыќ организм деп т‰сіну; б) ќоѓамдыќ тєртіпті ќоѓамныњ
ќажетті жаѓдайы деп ќорѓау; в) єлеуметтік тєрбие институтын ќоѓамныњ µмір с‰руі
‰шін ќажетті, мањызды механизм деп т‰сіну.
Макс
Вебер (864-1920) Германияда туѓан. Экономика, ќ±ќыќ, философия, социология,
тарих туралы ењбектер жазѓан. Алѓашында серігі болѓан, ал кейіннен олардыњ
кµзќарастары ажырасќан, ќайсыбір ењбектерінде Марксты сынаѓан. Ол Ќытай
империясын, Индия жєне Таяу Шыѓысты зерттеген, ол дін социологиясына ‰лес ќосќан.
Вебердіњ
мањызды ењбегініњ бірі бюрократияны зерттеу болды. Мысалы, ірі µнеркєсіп
фирмалары, ‰кіметтік ±йымдар, мектептер, емханалар т.б. Ол, бюрократияныњ
дамуын капиталистік кезењніњ міндетті белгісі деген.
Ол
ќала, ќ±ќыќ ж‰йесі, экономика т‰рлері, таптар тарихы туралы зерттеуге ‰лес
ќосќан. Социологияныњ µзі туралы да жазѓан.
Вебер социологиялыќ ілімніњ негізі – идеалдыќ тип.
Идеалдыќ тип, бейне – схема, зерттеуші – социолог таныѓан, зерттеген наќты
материалды тєртіпке келтіру жєне ж‰йелеу тєсілі. Вебердіњ идеалдыќ тип туралы
ілімі оныњ социологияныњ т‰сінуініњ негізі. Б±л жерде социология бастаушы тип
есебінде адамныњ немесе белгілі топтыњ тєртібін негізге алуы керектігі
айтылады. Неге олардыњ адамдар µз єрекетіне белгілі мєнді ќосады.
Социологияны
т‰сіну пєні мєнденедірілген єлеуметтік іс-єрекет болып табылады. Олар бірнеше
т‰рде кµрінеді. Оныњ ењ мањыздысы маќсаты іс-єрекет. Ал, маќсатты іс-єрекет –
идеалдыќ типтіњ негізі.
ХІХ
ѓасырдыњ ортасы жєне ХХ ѓасырдыњ бас кезіндегі социологияныњ ќалыптасуы мен
дамуыныњ алѓашќы кезењі туралы єњгімені аяќтай отырып, Россиядаѓы социологиялыќ
ойларѓа да тоќталуымызды орынды деп есептедік. Орыс социологтарыныњ б±л
ѓылымныњ дамуына ќосќан ‰лестері єзірге µте жаќсы зерттелмеген, дегенмен де
єрт‰рлі таптыќ жєне идеалыќ-саяси кµзќарастарды кµрсетті.
Батыс
еліндегідей, Россиядаѓы да аѓымныњ бір саласы позитивтік (жаѓымды) социология
болды, оныњ ірі єу уєкілдерініњ бірі М.М.Ковалевский (1851-1961). Оныњ
кµзќарасы Конттыњ, Спенсердіњ (оны жаќсы білген) идеяларыныњ єсерімен
ќалыптасќан. Ол Марксты, Энгельсті де жаќсы білген, біраќ олардыњ идеясын
ќабылдамаѓан, социологиялыќ позитивизмніњ єсерінде болды.
Ол
социологияныњ негізгі салыстыру – тарихи тєсіл деген. Ѓылым ол тєсілді
пайдалана отырып, ќоѓамдыќ µмірдіњ жєне єлеуметтік институттардыњ шыѓу жєне
даму проблемаларын шешуі керек деген.
ХІХ
ѓасырдыњ екінші жартысындаѓы орыс социологы Михайловскийдіњ (1824-1904) идеясы
мен кµзќарасына арнайы тоќтау ќажет. Оны субъективті социологияныњ негізін
салушы деп атайды. Оныњ ±раны – индивид, жеке адам. Ќоѓамдыќ прогресстіњ µлшемі
жеке адамныњ дамуы дейді. Прогресстіњ б±лаѓы оныњ ќоѓамнан шеттетуін жану
болады дейді.
Ќорыта
айтарымыз, µзініњ дамуыныњ бірінші кезењінде социология ѓылымы к‰рделі
эволюцияны басынан µткізді. О.Конттыњ жеткілікті жай позитивистік ќ±рылымынан
М.Вебердіњ жєне Э.Дюркгеймніњ к‰рделі теориясына дейін жолдан µтті. Жай талдау
біртіндеп к‰рделі социологиялыќ теорияѓа жєне ќоѓамдыќ ќ±былыстармен
процесстерді жањаша талдау тєсіліне орын берді.
Социологияныњ ХІХ-ХХ
ѓасырдаѓы дамуы, оныњ дамуыныњ жєне баѓыттарыныњ бірінші сипатыныњ бар
екендігін кµрсетеді. Олар жекелеп жєне бірден ќаралатын ќоѓам проблемасы,
єлеуметтік бірлік, жеке адам. Ол проблемаларды ќорыту жєне шешу тєсілі
жіктелген. Б±л арада басќаны да айтуымыз керек: социология біртіндеп, сенімді
т‰рде µзіне ењ орталыќ мєселені ќойды. М±ндай мазм±нды ролін ќазір де,
болашаќта да саќтайды.
ХХ ѓасырдаѓы социологиялыќ прогресстіњ даму
тенденциясыныњ бірі – эмпиризмніњ дамуы. Эмпирикалыќ социология деп наќтылы
єлеуметтік факторларды жинау жєне ќорытумен байланысты зерттеуді жєне арнаулы
с±рау, социологиялыќ баќылау, эксперимент тєсілдерін пайдалануды т‰сінеміз.
М±ндай зерттеулер 20-30 жылдарда
АЌШ-та, содан кейін басќа елдерде ж‰ргізіле бастады.
Алѓашќы
социологиялыќ зерттеу тек ѓана ХХ ѓасырда ж‰ргізілді деп ойлауѓа болмайды.
Олардыњ бай тарихы бар. Эмпирикалыќ социология єлеуметтік статистикасыз дами
алмайды. Оныњ негізін ХІХ ѓ. франко- бельгия ѓалымы, Адольф Кетле (1769-1874)
салѓан. Ќылмыстыњ т‰рлерін, оны жасаушылардыњ сипатын (жынысы, жасы, шыѓу тегі,
т±раѓы) зерттей отырып, А.Кетле табиѓат зањыныњ єсерімен шарттылыѓындай
ќылмыста ќоѓамѓа тєн деген ќорытындыѓа келді. Эмпирикалыќ социологияныњ
ќалыптасуына кµп ењбек сіњірген аѓылшын зерттеушісі жєне кєсіпкері Чарльз Буту
болды. Ол ќала халќын зерттеуге, отбасы бюджетін ењбек жаѓдайын зерттеуге ‰лкен
‰лес ќосты.
Эмпирикалыќ
социологияныњ аса зор жігерлілікпен дамуы теориялыќ социологияѓа зиянын
тигізді. Екінші д‰ниеж‰зілік соѓысыныњ аяќталуы, ќоѓамныњ одан кейін де дамуы
м±ндай мєселелерді ќажеттіліктен де кµп кµтерді. Социологияныњ дамуында жања
тєсілдеме мен теорияны жоѓары орынѓа ќоятын жања кезењ ќажет болды. Б±л
мєселеде ‰лкен роль атќарѓандар Р.Мертон, П.Парсонс болды.
Эмпирикалыќ
жєне теориялыќ социологияны ±штастыра отырып, дамыту идеясы Роберт Мертонныњ
(1810 жылы туѓан) ењбектерінде орталыќ орын алды. (“Социальная теория и
социальная структура”). Дегенмен, эмпирикалыќ жєне теориялыќ социологияныњ
ќабат дамуына єлде де кµп жол ќажет болды. Мертон µзініњ функционалдыќ ќорыту
теориясы арќылы б±л алшаќтыќты жењуге бірсыпыра ‰лес ќосты.
Батыс
орыс-американ социологы П.А. Сорокин (1889-1968) алѓаш рет Россияда мањызды
ењбектер жазды, Россияда 1922 жылѓа дейін т±рды. Одан кейін батысќа кетуге
мєжб‰р болды. Америкада ж±мыс істей
ж‰ріп, эмпирикалыќ социологияны ±саќ темалары ‰шін, теориялыќ
концепцияларды ќамти алмаѓандары ‰шін сынады, ол оныњ кµмегімен µзгерістерді
т‰сіндірмекші болды.
ХХ
ѓасырдаѓы социологияныњ екінші кезењі белгілі америка социологы Т.Парсонстыњ (1902-1979) ѓылыми ж±мыстармен
сипатталады. Ол єлеуметтік єрекеттіњ теориясын жасады. Ол бойынша маќсаттан
жєне ережеден т±ратын кез келген єлеуметтік єрекет, іс-єрекет етуші адамныњ
болуын, наќтылы ситуацияныњ єрекеттіњ жаѓдайын кµздейді.
Социологияныњ
дамуыныњ ХХ ѓасырдыњ 70-80 жылдары осы мерізімге дейін ±штасып келе жатќан
кезењімен сипатталады. Б±л кезењ немен сипатталады? Біріншіден, б±л кезењніњ
ерекшелігі ѓылымныњ пєнін т‰сінумен байланысты, екіншіден, макро жєне
микросоциологияныњ, теориялыќ жєне эмипирикалыќ социологияныњ байланыс сипатын
ашуды жалѓастырумен сипатталады.
В.Ядов,
Н.Смелзер – осы заманѓы кµрнекті социологтардыњ бірі дейді. Смелзер ќоѓамды
тірі организммен тењеп ќарайды, єлеуметтік институттар єлеуметтік организмдегі
ќалыпты физиологиялыќ процесстерді жаќтаушы арнаулы органдар деп ќараѓан.
Н.Смелзер кітабыныњ орысша шыѓарылуына жазѓан кіріспесінде: “Єлде де мањызды
мєн берілетін, кµптеген ойлар жєне зерттеу тєсілдері, жаѓдайлар кітабымда
єњгіме болѓан, µзініњ ерекшеліктеріне арнаулы тарихына, єлеуметтік-мєдени
єдет-ѓ±рыпына ќарамастан барлыќ ќоѓамда пайдалануѓа болды. Соѓан байланысты
кітапты оќушыларды менімен с±хбаттасуѓа, кітаптаѓы социологиялыќ теориялар мен
принциптердіњ жалпы алѓанда басќа ќоѓамдарѓа ќолданылатындыѓын сыни т‰рде баѓа
беруге шаќырамын” деп жазѓан.
70-80
жылдарда, б±рынѓы Одаќта, ќалыптасќан єрт‰рлі объективтік жєне субъективтік
жаѓдайларѓа байланысты, социология
оќыла бастады. Факультеттер, орталыќтар, ѓылыми – зерттеу институттары ќ±рылды.
Кµптеген белгілі социологтар ќалыптасты – Г.В.Осипов, А.Г.Харчев, В.Ядов,
Ю.А.Леводе, Т.И.Заславская, Л.Н.Коган т.б. Дегенмен шындыќты да айтуымыз керек,
олардыњ ењбектері негізінен марксизм-ленинизмніњ єсерімен ќалыптасты, оќулыќтар
осы кµзќараста жазылды. Олар ±заќ мерізімде маркстік-лениндік социологияны
буржуазиялыќ социологияѓа ќарсы ќойды.
Т‰бірлі
µзгерістер Одаќ тараумен байланысты болды. Маркс ілімінен, єкімшілік ж‰йеден
бас тарттыќ. Жоѓарыда аталѓан авторларда біртектес єлемдік социологияныњ бар
екендігін мойындауѓа мєжб‰р болды.
Пысыќтау с±раќтары
1
Социология ѓылым есебінде ќандай
жаѓдайларда пайда болды?
2 Огюст
Конт социологияныњ негізін салушы болуы неде?
3
Э.Дюркгейм, М.Вебер, Спенсердіњ, Маркстіњ социология ѓылымына ќосќан ‰лестері
немен сипатталады?
4
Россиядаѓы социологиялыќ ойѓа ‰лес ќосќандар кімдер, олардыњ ѓылыми
кµзќарастары.
5 ХХ
ѓасырдыњ басында социология ѓылымы ќандай баѓыттарда дамыды?
Таќырып 3 Ќоѓамныњ єлеуметтік ќ±рылымы мен єлеуметтік
стратификациясы
1 Ќоѓамныњ єлеуметтік ќ±рылымы туралы т‰сінік
2
Ќоѓамдыќ ж‰йе
3 Ќоѓам
жєне адам
4
Єлеуметтік стратификация
Єдебиеттер
тізімі
1.
Аитов Н.А.
Социальная структура населения стран СНГ. – Уфа, 1995.
2.
Аитов Н.А.
Общество переходного периода. – Алматы, 1993.
3.
Беляев Л.А. Средний
слой российского общества: проблема обретения социального статуса //
Социологические исследования. – 1993.- №10.
4.
Гидденс Э.
Стратификация и классовая структура // Социологические исследования. – 1992. -
№11.
5.
Комаров М.
Социальная стратификация и социальная структура // Социологические
исследования. – 1992. - №7.
6.
Мертон Р.
Социальная структура и аномия // Социологические исследования. – 1992. - №№ 2,
3, 4.
Ќоѓам
туралы т‰сінік. Ќоѓам дегеніміз не?
Ќоѓам –
наќтылы м‰ддесі мен тілегіне сєйкес біріккен адамдардыњ жиынтыѓы. Б±л ќарапайым
ѓана аныќтама. Социологияда ќоѓам деген т‰сініктіњ мазм±ны кењ, ємбебаптыќ
мањызы бар.
Ќоѓамды
ќандай белгісіне ќарап ажыратуѓа болады? Жоѓарыда ќоѓам дегеніміз, жеке
адамдардыњ µзара ќарым-ќатынасы, олардыњ арасында ќалыптасќан байланыстар мен
ќатынастардыњ жиынтыѓы дедік. Егер де єлем картасына осындай байланыстардыњ
жиынтыѓын енгізсек, онда ќоѓам дегеніміз, адамдардыњ тєжірибелік – шаруашылыќ
процесінде ќалыптасќан байланыстары мен µзара байланыстарыныњ жиынтыѓы.
Ќоѓамныњ
негізгі мањызды белгісі – территория (аймаќ), онда єлеуметтік байланыстар іске
асырылады. Территория – жеке адамдардыњ µзара ќатынастары мен байланыстары
ќалыптасќан єлеуметтік кењістік.
Ќоѓамныњ
екінші ерекше - µзара байланыстардың, жоѓары тиімділігін жаќтау жєне
ќайта туындау ќабілеттілігі. Т±раќтылыќ ќоѓамныњ мањызды сипаты, солай деп
айтылса да социологтардыњ оныњ негізгі себептерін т‰сіндіруде єрт‰рлі
кµзќарастары бар. Єлеуметтік ќ±рылым ќоѓамныњ т±раќтылыѓын сол уаќытта саќтай
алады, егер де б‰кіл халыќ оныњ ќажеттігін мойындаса ѓана.
Ќоѓамныњ
‰шінші ерекше белгісі – оныњ дербестігі жєне µзін-µзі реттеудегі жоѓары
дєрежесі. Ќоѓамныњ дербестігі оныњ кµптеген ќызметті атќаруына байланысты, яѓни
адамдардыњ єрт‰рлі тілектерін ќанаѓаттандыруѓа, µзін-µзі дамытуѓа жаѓдай
жасауына байланысты.
Тµртіншіден,
ќоѓам µзін-µзі жаќындастыруѓа жаѓдай жасайды. Себебі, ол єрбір жања ±рпаќты
єлеуметтендіруде, оны ќоѓамдыќ ќатынастарѓа ќосады, таратады, адамдарды єлемдік
нормалармен ережелерге баѓындырады.
Сонымен,
ќоѓам єлеуметтік байланыстармен єлеуметтік ќарым-ќатынастыњ ємбебаптыќ тєсілі,
ол тєсіл адамдардыњ негізгі тілектерін ќамтамасыз етеді, реттендіреді, µзін-µзі
туындатады.
Ќоѓамды
ж‰йе деп ќарау кµптеген белгілі социологтарѓа тєн. Ж‰йе - µз элементтерініњ
жиынтыѓына сєйкес келетін т±тастыќ. Т±тастыќтыњ ерекшелігі арнаулы тєсілмен
ќамтамасыз етіледі, оныњ білімдерініњ µзара байланысу жєне µзара тєуелділігі
арќылы.
Э.Дюркгейм
‰шін ќоѓамныњ мазм±ндыќты туындайтын элементі, т±тастыѓы ±йымдыќ санамен
ќамтамасыз етіледі, “єлеуметтік факты”, оныњ µмір с‰руі жеке адамдарѓа єсер
етеді.
К.Маркс
ж‰йе ќ±райтын элементтер дегеніміз, єлеуметтік ќатынас, ол адамдар арасындаѓы
т±раќты байланыстарды, жеке адамдарды кµрсетеді. Олардыњ µзара ќарым-ќатынасы,
жиынтыѓын кµрсетеді деген.
М.Вебер
ќоѓамды єлеуметтік µзара ќатынастыњ к‰рделі ж‰йесі деп ќараѓан. Ол єлеуметтік
іс-єрекеттіњ тµрт (4) т‰рін ажыратады: маќсаттыќ, т±тастыќ жєне рационалдыќ,
тиімді-дєст‰рлік, оныњ ойынша б±лар ќоѓамныњ єлеуметтік µмірініњ негізін
ќ±райды.
Ќоѓамды
ж‰йедей зерттеуге ендігі мєселе сол элементтердіњ ±йымдастырылу тєсілі. Мєселе
жай ѓана емес, сол элементтердіњ µзара байланысуы.
Т.Парсонстыњ
пікірі бойынша ќоѓам есебінде тµмендегі ќызметті атќарѓанда ѓана µмір с‰реді:
1) ќоѓам µзгерген жаѓдайда жєне адамдардыњ µскен (возросший) материалдыќ тілегі
бейімделу ќабілетіне ие болуы керек, ішкі ресурстарды тиімді ±йымдастыруѓа жєне
бµлуге ќабілетті болуы; 2) оныњ негізгі маќсат жєне міндет іске асыруѓа
ќабілетті болуы жєне оларды іске асыратын процестерді ќолдауы; 3) жеке
адамдардыњ ќабылдаѓан жалпы нормалары мен ќ±ндылыќтардыњ т±раќтылыѓын саќтауы;
4) ќоѓамныњ интеграциялау ќабілетіне, жања ±рпаќты ж‰йеге тарту ќабілетін іске
асыруы.
Т.Парсонс
ж‰йеніњ негізгі ќызметтерін аныќтай отырып, соларды ќоѓамда іске асыратын
орындаушыларды іздеді. Алдымен 4 ж‰йе кµрсетеді: (экономика, саясат, мєдениет
жєне аѓайындыќ). Одан єрі єрбір ж‰йе кµлемінде тікелей бейімдеуші, маќсатты
т±раќтандырушы, интеграцияландырушы єлеуметтік институттарды кµрсетеді (завод, банк,
партия, мемлекеттік аќпарат, шіркеу, мектеп, отбасы т.б.). Аќырында, т±раќты
ќ±ндылыќтан шыѓатын нормаларды орындауѓа негізделген єлеуметтік ролдіњ
жиынтыѓын (совокупность) кµрсетеді.
Ќоѓамдыќ
ж‰йеніњ ќызметініњ институт жєне єлеуметтік роль дєрежесінде іске асырылуы
ќоѓамды т±раќтандырады, егер де єрбір институттар µзіне тиісті емес ќызмет
атќарса, ќоѓамда берекетсіздік пайда болады. Кез келген ж‰йе, бірінші кезекте
ќоѓамдыќ, ішкі тєртіптендіруін ќабілетке ие болуы, мењгеруі керек.
Шындыќ
мынаны растайды. Ќоѓам т±раќты болады, егер де
єрбір ж‰йе µз ќызметін д±рыс атќарса ѓана.
Ќоѓамныњ
т±раќты µмір с‰руі наќтылас адамдардыњ іс-єрекетіне байланысты. Кез келген
єлеуметтік институт, кез келген ќ±ндылыќтармен нормалар µзініњ реттеушілік
ролін сол уаќытта іске асырады, егер де олар адамдардыњ іс-єрекетінде,
ќызметінде материалдандырылса (материализуются).
Ќоѓамныњ
µмір с‰руін терењ т‰сіну ‰шін, оларды т‰сіндіретін проблемаларѓа тоќталайыќ.
Адамдар
µздерініњ наќтылы м‰ддесі арќылы, бірінші жаѓынан, ќоѓамныњ негізін ќ±райды,
оныњ µмір с‰руіне жаѓдай жасайды, екінші жаѓынан, оныњ µмір с‰руіне ќауіп
туѓызады, т±раќсыздыќ енгізеді. Єрбір адам µзініњ µмірініњ мєнін жоспарлары мен
маќсаттарын іске асырудан кµреді, іс-єрекетініњ бостандыѓына ±мтылады. Ќоѓам т±тас
ж‰йе есебінде µмір с‰реді, егер де ќоѓам мен адамныњ м‰дделері, маќсаттары ±штасып жатса ѓана.
Б±лар
жалпылыќ пєн жеке м‰дденіњ арасындаѓы ќайшылыќтар. Тоталитарлыќ мемлекетте
ќоѓам мен адам м‰ддесі араласып кетті. Б±л мемлекетті тиімді болды. Адам м‰ддесі
екінші орынѓа ќойылды.
Демократиялыќ
мемлекетте екі ќарама-ќайшы м‰дде тењестіріледі, біріне-бірі ќарсы ќойылмайды.
Ќ±ќыќытыќ, єлеуметтік, экономикалыќ тењдік ‰стем болады, біртектес ±лттыќ
мемлекеттік м‰дде ж‰йесі ќалыптасады.
Єлеуметтік
ќ±рылым (латын structura – ќ±рылым) - µзара байланысты, бір-біріне єсер етуші
єлеуметтік топтар мен єлеуметтік институттардыњ жєне олардыњ µзара ќатынасыныњ
жиынтыѓы. Адамдар µмір с‰ру ‰шін белгілі бір ќоѓамдыќ ќатынасќа енеді. Бірінші
кезекте, µндірістік топтарѓа бірігіп ќызмет
атќарады, саяси, экономикалыќ,
єлеуметтік, рухани, моральдыќ, ќ±ќыќтыќ т.б. ќатынаста болады.
Єлеуметтану,
ќоѓамныњ єлеуметтік ќ±рылымы туралы кµптеген т±жырымдамалар бар. Олардыњ бірі –
марксистік ілім.
2.
Маркс социологияда ќоѓамныњ єлеуметтік-таптыќ ќ±рылымына жетекші орын беріледі.
Б±л баѓыт бойынша ќоѓамныњ єлеуметтік-таптыќ ќ±рылымы негізгі ‰ш элементтік
топтар. Єлеуметтік ќ±рылымныњ негізгісі – таптар. Маркс таптардыњ пайда
болуыныњ экономикалыќ себептерін зерттеген. Олар ќоѓамныњ тапќа бµлінуін
ењбектіњ ќоѓамдыќ бµлісініњ жєне жеке меншіктік ќатынастыњ нєтижесі деді.
Ќазіргі
батыс ќоѓамында 4 тап бар:
1.
Жоѓарѓы тап –
меншікті иеленушілер немесе оны бµлуге тікелей баќылау жасаушылар (ірі
капиталистер, финанс магнаттары т.б.)
2.
Орта тап – б±лар
ќызметкерлерден т±рады (“аќ жаѓалылар” жєне кєсіпкерлер).
3.
Ж±мысшы тап –
“кµк жаѓалылар” негізінен ењбекпен айналушылар.
4.
Шаруалар –
негізінен ауылшаруашылыќ ж±мысымен айналысушылар.
Американ
ќ±рама штатында 1983ж. Социологиялыќ зерттеу ж‰ргізілгенде, ресионденттердіњ 3
проценті µздерін ешбір тапќа жатќызбаѓан, ал 6 проценті µздерін кедейлерге,
37-сі ж±мысшыѓа, 43-і орта тапќа, 8-і ортадан жоѓары, 1 проценті – жоѓарѓы
тапќа жатќызѓан.
Англияда
1986 жылѓы есеп бойынша, 9 миллион адам немесе халыќтыњ 17 проценті кедейлік жаѓдайда µмір с‰рген.
Соњѓы 100 жылда жалаќы єлденеше рет µссе де 0,5 миллион адамдар жалаќыны к‰н
кµріске ќажетті мµлшерден кем алѓан. Олардыњ жартысы б±рынѓы жаќсы т±рѓан
ж±мысшылар.
Индустриалды
дамыѓан елдерде 70-80 жылдарда ж±мысшылар саны азайса да дегенмен олар
жойылѓан. Ж±мысшылар да µздерін кедейлерге тењейді.
Ќорыта
келгенде, біздіњ ќоѓамымызда бірнеше таптардан т±рады. Меншік біртіндеп белгілі
топтардыњ ќолына жинаќталады. М±ндай жаѓдайда таптыќ ќ±рылымды жоѓарыдан реттеуі
м‰мкін емес. Ќоѓамныњ єлеуметтік таптыќ ќ±рылымында кењ кµлемдегі ќатынасќа
сєйкес “єлеуметтік м‰дде” деген т‰сінікке белгілі орын берілді. М‰дде – жеке
адамдармен, топтардыњ жєне басќа да бірліктердіњ наќтылы ємірлік ±мтылысы,
оларды саналы жєне санасыз іс-єрекетінде басшылыќќа алады жєне олар µздерініњ
єлеуметтік ж‰йедегі объективтік жаѓдайларын шарттандырады.
Тақырып 4
Еңбек социологиясы
1 Еңбектің әлеуметтік өлшенуі
2 Еңбек социологиясының негізгі категориялары
3 Адам талаптарының тұжырымдамалары
4 Еңбек ұжымы әлеуметтік институт ретінде
Реферат тақырыптары
1 Еңбектің әлеуметтік мәні
2 Еңбек және қоғам дамуы
3 Еңбек және мәдениет
4 Қазіргі замандағы еңбектің жаңа
түрлері
Әдебиеттер тізімі
1. Социология труда: Учебное пособие для студентов технических вузов / Габдуллина К.Г.
и др. – Алматы: Гылым, 1995.
2.
Аитов Н.А.,
Раисов Е.Р. Отношение к труду рабочих в переходный период. – Алматы: Брог,
1994.
3. Дикарев А.А., Мирская М.И. Социология труда. – М.: Высшая
школа, 1989.
4. Заславская Т.И., Рывкина Р.В. Социология экономической
жизни: Очерки теории. – Новосибирск, 1991.
5. Здравомыслов А.Г. Потребности. Интересы. Ценности. – М.,
1986.
6.
Зигерт В., Ланг
Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.
7.
Кравченко А.И.
Трудовые организации. Структура. Функции. Поведение. – М., 1991.
8. Лапин В.И. Проблема неформальной группы и “индустриальной
социологии” // Социологические исследования. – Вып.2. – М., 1988.
9.
Маркович Д.
Социология труда. – М.: Прогресс, 1988.
10.
Мухамбетов Т.И. Мотивационные механизмы
управления трудом. – Алма-Ата, 1991.
11. Пригожин А.И.
Нововведения: Стимулы и препятствия / Социальные проблемы инноватики. – М.,
1989.
12. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.
13. Субочева О.Н.
Субъективность производственного коллектива // Социологические исследования. –
1993. - №11.
14. Херцберг Ф.,
Майнер М. Пробуждение к труду и производственная мотивация // Социологические
исследования. – 1990. - №1.
Әдістемелік нұсқаулар
Бірінші сұрақ. Еңбек –
қоғам мен адам өмірінің негізгі шарты. Осы
еңбектің арқасында адам өз өміріне бөлінді
және адам болып қаланды. Еңбек нағыз адамды,
адамдық қоғамды жасады, сондықтан еңбек
адамның басқа нәрселер әрекетімен ғана іске
асады.
Еңбек – адамның табиғатпен
қарым-қатынасын көрсететін және барлық
қоғамдық формалар үшін, күші бар адамдардың
бір-бірі мен қарым-қатынасын көрсететін абстракция.
Еңбектің мақсаты адамдардың тұрмыс жағдайын
көтеру үшін мүмкіншіліктер құру болып табылады.
Адам еңбегі дамуының бірінші сатысы –
бұл дәстүрлі немесе индустрияға дейінгі
қоғам. Бұл кезде қолмен істелінетін өндіруші
еңбек толығымен үстемдік жасаған. Еңбек
физикалық ауыр және тартымсыз, тек адамды
тамақтандыруға арналған болды. Өнеркәсіп
жаңадан өсе бастаған жағдайда болды.
Екінші сатысы – машина өндірумен сипатталған
индустриалды қоғам. Шаруашылық құрылымында
өнеркәсіп басым болды. Еңбек аздан ауырлау және
тартымсыздау болды: бұл кезде материалдық
қызығушылық түрінде экономикалық итермелеу болды.
Бұл кезде негізгі материалдық қажеттіліктер жеткілікті
өлшемде қанағаттандырарлықтай болды.
Қоғамның үшінші сатысы – постиндустриалды қоғам, ол тек
автоматты еңбекке негізделген. Негізгі салалары: білім, ғылым
және қызмет көрсету. Ақпаратты өңдеу –
бұл қоғамның бірінші кезегінде тұрады.
Еңбектің өнімділік шегі жоғары.
Келесі жағдайда материалдық және рухани
өндіріске сипаттама беріңіз. Сонымен бірге бүгінгі
жағдайда әрқайсысының ролін анықтаңыз.
Еңбек әлеуметтігі - әлеуметтік процесс
ретінде еңбектің әсерін, еңбек тиімділігінің
өсуін, еңбекте техникалық және әлеуметтік
шарттардың адамдарға
өзара байланысын зерттейтін социологияның бөлігі.
Адам мен қоғамның жасалыну
жүйесін еңбектің негізгі үш ерекшеліктерін бөліп
алуға болады. Соларды сипаттай отырып үш ерекшелігін
көрсетіңіз.
Екінші сұрақ. Еңбек социологиясында
негізгі категорияларға мыналар жатады:
-
еңбек
шарты;
-
еңбек
ұйымы;
-
еңбек
түрлері;
-
еңбек
мазмұны;
-
еңбекке
көзқарас;
-
еңбекпен
қанағаттанушылық;
-
ұжымның
әлеуметтік – психологиялық климаты және т.б.
Сонымен қатар айтылған қосымша категорияларға анықтама беріп, бүгінгі замандағы ролін, мәнін, мазмұнын көрсетіңіз.
Үшінші сұрақ. Американ инженері
А.Маслоу адам мұқтаждықтарын жіктей отырып, оларды: тіректік
(тамақтану, қауіпсіздік) және туынды (адамшылық,
аманшылық, бірліктік) деп бөлді.
Ф.Херцберг еңбек себептерін зерттей отырып, мынадай
нәтижеге келді: кез-келген жеке тұлға тек бір
қажеттілікке ие бомайды, олар бір-біріне тәуелсіз әр
түрлі екі қажеттілікке ие болмайды, олар бір-біріне тәуелсіз
әр түрлі екі қажеттілікке ие және ол адамдардың
жүріс-тұрысына әсер етеді.
Бірінші топ – гигиеналық факторлар.
Екінші топ – бұл топқа ішкі
қажеттіліктер мен қанағаттандыру, жұмыста жетістікке
жету, оның мазмұнына қызығушылық, жауапкершілік
т.б. жатады.
Қазақстанда жұмысшылар ортасында
еңбекке қатынасы мақсатымен зерттеу жүргізілді.
Зерттеудің мәліметтері нені көрсетті?
Төртінші сұрақ. Ұжым (латын
сөзі collective –
жинақталған) – меншікті қызметтің жалпы шартында
және өндіріс құралындағы меншік негізінде
қоғамға пайдалы қызмет көрсететін ерекше
ұйымдасқан қауым.
Еңбек ұжымы қандай екі негізгі
функцияға ие? Еңбек ұжымы дамуда үш сатыда
жүреді. Оларда анықтап, әрқайсысының
маңызын көрсетіңіз.
Тақырып 5 Инженер еңбегінің әлеуметтік мәселелері
1 Әлеуметтік инженерлік және инженерлік ерекшеліктері
2 Инженердің жеке тұлғасына талаптар
3 Инженерлік – басқармалық еңбек
Реферат тақырыптары
1 ХХІ ғасырдағы инженердің әлеуметтік –
психологиялық портреті
2 Инженер еңбегінің ерекшеліктері
3 Инженердің мамандық
мобилдігі
Әдебиеттер тізімі
1.
Аитов Н.А.,
Александров Р.Р. Высшее техническое образование в условиях НТР – М., 1993.
2.
Розенберг А.,
Сыздыков Л. Социология инженерного труда. – Алматы, КазНТУ, 2000.
3. Управление – это наука, искусство // А.Файоль, Г.Эмерсон,
Ф.Тейлор, Г.Форд. – М., 1992.
4.
Рабочий и
инженер. – М., 1985.
5.
Социально-психологический
портрет инженера. – М., 1977.
6.
Социальное
управление. Словарь.- М., 1994.
7.
Тощенко Ж. Г.
Социология. – М., 1994.
8.
Капитонов Э.А.
Социология ХХ века: история и технология. – Ростов – на-Дону., 1996.
9.
Свенцицкий А.
Социальная психология управления. – Л., 1986.
10. Зигерт В., Ланг
Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.
11. Энциклопедический
социологический словарь. – М., 1995.
Инженерлік еңбек көптүрлі ақыл-ой еңбектерінің арасында көрнекті орын алады. Оған қоғамдық өндіріс жүйесіндегі оның ролін көрсетіп, сапалық және сандық бірқатар сипаттар тән.
Біріншіден, бұл
қоғам өмірінің барлық сферасында қазіргі
уақытта көрсетілген. Бұл еңбек түрі ең
бірінші өнеркәсіптік өндіріс пен құрылыс
сферасында пайда болса, ғылыми-техникалық прогрестің
өсуіне байланысты оның басқа да көптеген экономика
салаларына, мәдениет, білім толығымен өндірістік емес
сфераларға кеңеюі жүрді.
Екіншіден, инженерлік
қызметтің әмбебаптық сипатына, оны жүздеген
инженерлік мамандары сенімін тапқан, инженерлік еңбектің
көптүрлілігін ажыратады.
Үшіншіден, инженерлік
еңбекті үлкен шығармашылық қанғандық
ажыратады. (рационализаторлық – ойлап тапқыштық
қызметі).
Төртіншіден,
инженерлік еңбектің маңызды сипаты оның өндірісті
басқарудағы ерекше ролі болып табылады. Инженерлерге сұраныс бүкіл әлемде
өсуде.
Мәліметтер мен
әлеуметтік зерттеудің фактілеріне сүйене отырып мынадай
сұраққа жауап беруге тырысыңыз:
Не себепті Кеңес
Одағында инженерлер жеткілікті болды. Оларды Жапония, АҚШ-пен
салыстырғанда – бірақ олардың тек қана 10% –ке
ғана меншікті инженер еңбегімен айланысқан.
Єлеуметтік инженерия іс-єрекеті деген – ол єлеуметтік
басќару, єлеуметтік психология мен ќолданбалы социологияныњ ќорытындысы.
Осы ‰ш іс-єрекеттіњ
маѓанасын кµрсете отырып б‰гінгі к‰ндегі оныњ маќсаттарын белгілењіз.
Єлеуметтік инженер ењбегініњ
жања аќпараттардан басќа нєтижелері:
- “Ойлаутехникалыќ” ќ±ралдар кµмегімен алынатын мазм±нды
ќорытындылар, баѓдарламалар, жобалар, басќарушылыќ шешімдер;
-
біріктелген
єлеуметтік топтар, басќарушылыќ ќ±рылымдар, мысалы, топталып ж±мыс істеу єдісі;
-
дєлелдердіњ
µзгеруі: адамдарда беделдірек ж±мыс істеу кµњілініњ пайда болуы (±йымныњ
стратегиясы µзгеруі);
-
психотезникалыќ
ќ±ралдар, комплексті ќ±ралдар – тренингтер жєне ойын єдістерін пайдалануы.
“Инжиниринг” деген аныќтамаѓа не кіреді?
Єлеуметтік процестерді реттеу мен басќарудыњ ќандай тєсілдері бар?
2 с±раќ. Ќоѓам санасында инженер мамандыѓы шыѓармамен
байланысты. Ќазіргі кезде практика ж‰зінде шыѓармашылыќ бастаманыњ маѓанасы
жєне оныњ µндірістегі барлыќ мєселелерді шешудегі рµлі к‰рт µсті.
Инженер ењбегі ж±мысшы ењбегімен тыѓыз байланысты жєне
олар тек оњ нєтиже береді. Осыдан екі мањызды ќорытынды шыѓады:
- біріншісі, егер меніњ ењбегімен басќалардыњ ењбегімен
байланысты болса, онда барлыќ ењбек сапасымен кµп байланысты – сонда біреу
нєтижені б±зуы м‰мкін.
- Екіншісінде ±жымды ж±мыс істеу шарттарында, кµп нєрсе
инженердіњ µз єрекеттері жєне ж±мысшыларымен ортаќ тіл табысуларымен
байланысты.
Ѓылыми – техникалыќ революция кєсіби мобилдіктіњ µсуіне келе жатыр. Инженердіњ жартысы жоо – алѓан мамандыќ бойынша ж±мыс істемейді.
Ќазіргі инженерлерге ќандай сапа ќажет? Сонымен ќатар жеке адамдардыњ сапалары:
· іске шыѓармашылыќ кµзќарас
· ынталылыќ
· шапшањдыќ кµрсету
· білім жєне тєжірибелік
· шешім ќабылдауда дербестілік
Инженерлік корпус ішінде
ќандай топтар бар? Єр топќа сипаттама беріп, олардыњ б‰гінгі замандаѓы ролін
белгілењіз.
‡шінші с±раќ. Инженерлік –
техникалыќ ќызмет ќ±рылымында басќару функциясын орындау мањызды орын алады.
Егер басќару процесін
комплексті т‰рде ќарастырсаќ, онда екі жаѓын кµрсетуге болады: ¤ндірістік
процестерді басќару жєне оѓан ќатысатын адамдарды басќару. Бірінші жаѓдайда
инженер, басќа мамандар µздерініњ техникалыќ-технологиялыќ, ал екінші жаѓдайда
єкімшілік-±йымдастырушылыќ функциясын ж‰зеге асырады.
Басќару аппаратында істейтін
инженерлермен басќа мамандар ењбегіне ќойылатын негізгі талаптар: 1) тиімділік,
2) жылдамдылыќ-шапшањдылыќ, 3) сенімділік, 4) ‰йлесімді-ќолайлы.
Инженерлік ењбек ‰лкен
ќоѓамдыќ ќ±ндылыќ болып табылады. Осыдан шыѓатын ќорытынды: ењ басты єлеуметтік
проблема – осы ењбекті рационалды пайдалану. Осы мєселеге социологтар кµп кµњіл
бµлген.
Стиль кµп жаѓдайда
басќарушылардыњ беделдігі мен тиімділігін аныќтайды. А.Л.Журавлев басќарма
стилініњ ‰ш т‰рін ±сынады: директивтік (автократтыќ), коллегиалдыќ
(демократиялыќ), жєне беделсіз.
Осы ‰ш стиліне сипаттама
бере отырып, оныњ б‰гінгі замандаѓы ролін кµрсетіњіз жєне мысалдар келтіріњіз.
Басќарулардыњ “таза”
стильдер µнеркєсіп ќызметінде барлыќ кезде кµріне бермейді. Шарт т‰рінде,
ќандай да бір-екі стильдіњ араласуы жиі орын алады.
Инженер ж±мыс к‰шініњ
хронометрашы, оныњ ж±мыс уаќытыныњ мањызды бµлігін ол инженерлік емес сипаттаѓы
функцияларды орындаумен айналысатынныњ, яѓни техниктер, сызушылар, лаборанттар
орындайтын функциялар кµрсетеді. Жалпыодаќтыќ єлеуметтік зерттеулер мєліметі
бойынша, 80-ші жылдарда µткен, ќиын ой-ењбегімен айналысќанын кµрсетеді.
Б‰гінгі заманда инженердіњ
толыќ к‰шін, м‰мкіндіктерін толыќ пайдалануы мєселеге айналып отыр.
Өзіндік
жұмысқа арналған тапсырмалар
№1 тақырып Жеке тұлғаның әлеуметтануы
1.
Адам, индивид,
тұлға
2.
Єлеуметтендіру
процесініњ негізгі сатылары
3.
Әлеуметтік
роль, әлеуметтік рөлдердің қақтығысы
4.
Индивидтың
әлеуметтік және жеке тұлғалық статусы
1.
Берілген
сұрақтарды оқып үйренуді адамның
қоғамда тұратыны, онда туатыны, дамуы, жеке тұлға
болып қалыптасуынан бастаған жөн. Сол арқылы белгілі
бір білімді, құндылықты, іс-әрекет нормасы және
басқасын қабылдайды. Сол арқылы қызметтің әр
түріне қосылып, қоршаған орта мен өзара
әрекетке түседі және белгілі бір әлеуметтік
жағдайды иеленеді. Осымен соцмализация, әлеуметтік статустар мен
рөлдер, қалыпты емес іс-әрекет, қақтығыстар
сияқты маңызды әлеуметтік түсініктер қатары
байланысқан. "Адам", "индивид", және
"тұлға" терминдері арасындағы
айырмашылықтарды меңгере отырып, осы тақырыпқа ораламыз.
Әрбір адам бір жағынан индивид, екінші жағынан - жеке
тұлға (өз жекелігі бар адам) екенін дәлелдеп
көріңіз.
2.
Єлеуметтендіру
процесініњ негізгі факторларын атай отырып, оған анықтама
беріңіз.
2.1 Єлеуметтендіру процесініњ нәтижесінде адам биологиялық мақұлықтан
бірте-бірте әлеуметтік, қоғамда өмір сүріп,
әрекет етуге қабілетті қалайша айналады?
2.2
Қазіргі
заманғы қоғамды жеке тұлғаның қандай
қасиеттері сұранысқа ие? Оларды атап өтіп,
олардың мәнділік шамасына қарай қазіргі заманғы
адамның 5 негізгі қасиетін бөліп көрсетіңіз.
3.
Әлеуметтік
рөль - әлеуметтік жүйеде берілген статусқа ие
адамның орындауы қажет әрекеттердің жиынтығы
екені белгілі.
3.3 Рөлдік жиын дегеніміз не?
3.4 Кез-келген рөль кандай негізгі сипаттамалармен сипатталады ?
3.5 Рөлдік қақтығыс қалай туындайды?
Рөлдік қақтығыстардың негізгі түрлерін
атаңыз.
4. Әлеуметтік статус - индивидтың жынысына,
жасына, шығу тегіне, меншігіне, біліміне, жанұя жағдайына
және т.б-ға сәйкесті қоғамдағы орны.
4.1
Әлеуметтік
статустардың негізгі түрлерін атаңыз, оларға сипаттама
беріңіз ?
4.2
Сіз
студенттің статусын жаулап алынған деп бөлесіз бе және
оған өзіңіз сәйкес
келесіз бе ?
Әдебиеттер тізімі
1. Волков Ю.Г. Личность и гуманизм (Социологический аспект).
– Челябинск, 1995.
2.
Основы
социологии: Курс лекций // Под ред. А.Г.Эфендиева. – М., 1994.
3.
Радугин А.А.,
Радугин К.А. Социология: Курс лекций. – М., 1996.
4.
Социальные
проблемы развития личности. – Караганда, 1993.
№2 тақырып. Девиантты (керітартпа)
іс-әрекеттің әлеуметтануы
Оқып - үйренуге арналған
сұрақтар :
1.
Девиация (керітартпа).
"Девиантты іс-әрекет" ұғымының мазмұны
2.
Девиация
(керітартпа) себептерінің биологиялық және
психологиялық түсіндірмелері
3.
Девиантты
(керітартпа) іс-әрекет нысандары
мен тәнтану
1 Дайындықты "девиантты іс-әрекет"
ұғымының мазмұны түсінуден бастаңыз.
Девиантты, немесе ауытқымалы (lar. cleviatie - ауытқу) іс-әрекет әрқашан да қоғамда
немесе әлеуметтік топтарды
кең таралған адамдық
қимыл мен іс - әрекеттердің нормаларға, іс-әрекет ережесіне, стреотиптерге,
үміттерге, құндылықтарға сәйкессіздігімен
байланысқан әлеуметтануда оң теріс немесе негативті девиация
(керітартпа) деп анықтатады.
1.1
Позитивті
(жаѓымды), сондай-ақ негативті (жаѓымсыз), девиацияға мысал келтіріңіздер.
1.2 "Нашақорлық - әлеуметтік қиянат" тақырыбына
хабарлама даярлаңыз .
Девиацияның
әрбір нысанының өз спецификасы болады. Мысалға,
қылмыстық мәселелерді оқып - үйрену оның
динамикасына әсер ететін факторлардың үлкейген сайын
анықтайды: әлеуметтік жағдай, айналысатынісі, білімі,
декласстау, және т.б.
1.3
Ішкіштік пен
маскунемдік, нашақорлық, жезөкшелік, гомосексуализм,
өзін-өзі өлтіру
сияқты девиация нысандарына тоқталып өтіңіз. Осы
мәселелерге қатысты әлеуметтік зерттеулер нәтижесін
келтіріңіз.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1.
Девиацияның
әлеуметтік түсіндірмесі қандай?
2.
Аномия дегеніміз
не?
3. Девияция көрінуінің барлық
нысандарының экономикалық, әлеуметтік, мәдени
факторларға тәуелділігі бола ма?
4. Девиация мәселелері өтпелі
қоғамда ерекше
ұшқыр болуы иемен байланысты?
5. Көп жағдайда жоғары дамыған
елдерге тән және бүгінде олардың санының
өсу тенденциясы бар екші белгілі. Мұндай тенденцияның
себептерін анықтаңыз?
6.
Девиантты іс
әрекеттің аддиревті нысандары дегеніміз не?
7.
Қазақстандағы
девиация нысандары мен оларды шешу
жолдары.
Әдебиеттер тізімі
1.
Гилинский Я.М.,
Смолинский Л.Т. Социодинамика самоубийств // Социологические исследования. –
1998. - №5.
2.
Мягков А.Ю.
Темпоральные характеристики самоубийств // Социс. – 2004. - №3.
3.
Кривошеев В.В.
Особенности аномии в современном российском обществе // Социс. – 2004. - №3.
4.
Дюркгейм Э. Самоубийство.
Социологический этюд. – М., 1996.
5.
Джаманбаева Ш.
Проблемы становления и развития социологии девиантного поведения подростков //
Саясат, 2003, - №4.
6.
Орлова И.Б.
Самоубийство – явление социальное // Социологические исследования. – 1999. -
№8.
7.
Сидков Е.В.
Маргинальность и преступность // Социологические исследования. – 2000. - №4.
8.
Современная
западная социология: Словарь. – М., 1998.
№3 тақырып.
Қақтығыс әлеуметтануы
1.
Қақтығыс
түсінігі, оның әлеуметтік алғы - шарттары
2.
Әлеуметтік
қақтығыстарды жіктеу және олардың
қызметтері
3.
Қақтығыстардың
субьектілері, сатылары, мақсаттары мен реттеу механизмі
1.
Қақтығыс
мәселесі әлеуметтанудағы көкейкесті
мәселелердің бірі болып табылады. Ол сұрақтардың
кең ауқымын қамтиды: оның әлеуметтік
құбылыс ретіндегі табиғаты, пайда болу себептері, оны шешу
мүмкіндіктері, сондай-ақ қақтығыстардың
типологиясы мен жіктелуі. Қақтығыстардың шарттары мен
себептері әртүрлі болып келіп, кейде күрделі шиеленіседі.
Сұрақтар: Қақтығыстардың негізгі
себептерін айтыңдар?
Социумда индивидтер мен қоғамның
құндылықтарының сәйкес келмеуі қалайша
көрінеді?
Мысалдар келтіріңіз.
Сұрақтар: 2.1 Әлеуметтік
қақтығыстардың қандай типі белгілі?
2.2
Әлеуметтік қақтығыс қоғамда қалай
қызмет атқарады?
2.3
Л.Козердің: "Шақыру түспеген топтар немесе жүйелер
шығармашылық реакцияға аса
қабілетті емес" -деген тезисін түсіндіреміз.
2.4 Кез-келген
қоғамның өмірі үнемі өзгеріп тұрады
және
қарама-қайшылықтарға толы, сондықтан
әлеуметтік келіспеушіліктер болмай тұрмайды. Сонымен қоса,
олар адамның тұлғалық және
қоғамдық дамуының
қалыпты, сонымен қоса қажетті элементі.
Сұрақтар:
Қоғамдағы қақтығыстардың
қосарлы (позитивті және негативті) ролін ашыңыз.
Қақтығыстық қатынастардың
"әрекет етуші тұлғалары мен орындаушылары"
жөніндегі мәселе әлеуметтану қақтығыстарды
қарастырғанда маңызды мәселе болып табылады.
Сұрақтар:
6.1 Қақтығыстың қатысушысы және субъектісі
болып табылатын
кім?
6.2
Қақтығыста іс-әрекеттің қандай үш
негізгі моделі болады?
Әдебиеттер тізімі
1. Булатова А.Н., Исмагамбетова З.Н. Курс лекций по
социологии. – Алматы: Данекер, 2000
2.
Здравомыслов А.Г.
Социология конфликта. – М., 1996.
3.
Социология:
Учебник для вузов / Под ред. проф. В.Н.Лавриенко. – М., 1998
№4 тақырып. Отбасы
әлеуметтануы
1.
Отбасы
әлеуметтік институт және кіші топ ретінде
2.
Отбасылыќ
құрылымдар типалогиясы, тенденциялары мен дамуы
3.
Отбасылыќ саясат.
Қазақстандағы жанұя
мәселесі
1.
Отбасы
мәселесін оқып үйренуді жанұя әлементтануы -
көне әлеуметтік пәндердің біреуі болып табылатынынан
бастаңыз. Мыңдаған жектермен жанұя
қоғаммен, мемлекетпен, жер шарының үлкен әлемімен
және жақын көршілердің мұқтаждықтарымен
байланысқан. Ол мемлекетте, қоғамдық өмірде
жүретін барлық өзгерістергеанық әрекет етеді.
1.1 Отбасыны оқып-үйренудің негізгі
әлеуметтік аспектілерін атаңыз
және
оларға сипаттама беріңіз.
1.2 Отбасы белгілерін атап өтіңіз. Отбасыныњ
қандай белгілері қазіргі
заманғы
қазақстандық социумға тыс?
1.3 Сіздіњ ойыњызша, отбасы ќазіргі заман жаѓдайында белсендірек дамиды:
єлеуметтік институт ретінде ме, аз топ ретінде ме? Неге? М±ндай жаѓдайда ќандай
‰зілістер алып келді?
1.
Шығыстың рухани
мәдениетінде жанұя дәстүрлері толығымен
сақталды? Жас "айдаһарлар" мен "сілеусіндер" -
Жапония, Оңтүстік Корея, Тайванның финоменалды
сәттіліктерін бағалай отырып, белгілі ғалым Френсис Фукуяма
экономика, саясат пен мәдениет саясында әртүрлі факторлармен
қатар сиын мәнінде осы халықтардың жанұялық
дәстүрінің қуатты көзін көреді.
1.1
Отбасы жеке
тұлғаның өздік қалыптасуының табиғи
әдісі қалайша жасалады?
1.2
Мемлекетті
басқаруды тек өз отбасылыќ мүлтіксіз орындайтынға
ғана сенім тапсыру керек дегенмен келісесіз бе? Неліктен?
1.3
Орта Азия мен
Қазақстан халықтарының отбасылыќ дәстүрінде
қандай өздік ұлттық және мәдени салттары
қалыптасқан?
1.4
Отбасылыќ құрылымдары әртүрлі. Олардың
типологиясын бөліп көрсетіңіз.
а) билік критериі бойынша
б) жағдайлардың
әлеуметтік жағдайының критериі бойынша
в)
кеңестіктік - территориялды локализация критериі бойынша
г) балалы болу критериі бойынша
1.5
Отбасыда бір
баланың болуы - жанұяда
үш жалғыздықтың болуы деп айтқан Антонов А.И. -
дұрыс айтқан ба?
1.6
Отбасыныњ
қандай типтері қазіргі заманғы урбанизацияланған
конгламерацияларда кең
таралған болып саналады? Олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін
ашып көрсетіңіз.
2.
Зерттеушілердің
айтуынша, елде әлі күнге дейін қатаң мәндегі
отбасылыќ саясат немесе туу саласындағы демографиялық саясат
жоқ.
2.1 Туудың төмендеуінен бастап бұл
қандай құбылыстарға алып келеді ?
2.2 Қазіргі
заманғы отбасында қандай мәселелер бар?
2.3
Отбасылыќ
қатынастардың күйзелісінен хабардар ететін отбасылыќ
қақтығыстардың себептерін атап көрсетіңіз.
2.4
1996 жылы
жобаның мәселелері бойынша жүргізілген әлеуметтік
зерттеу қорытындысы бойынша АЭИ-да бірінші орында: Некеге
тұрудың себептерін - сұрағына " Сені
түсініп, кез-келген өмірлік жағдайларда қолдайтын
адамның үнемі болуы" - деген жауап алынды.
Некеге тұру себептерініњ көптүрлілігі ішінен сіз
қай себепті таңдар едіңіз.
2.5
Отбасы -
үлкен еңбек, оның ретінде жанұядағы өзара
түсіністік пен бірін - бірі қолдау екенін дәлелдеңіз.
Әдебиеттер тізімі
1.
Алимбекова Г.
Факторы семейного насилия в отношении женщин //Саясат. - 2003. -№3
2.
Базарханова Ш.
Семья – основа всех основ // Мысль. – 1994. - №9.
3. Жапазарова З. Семейный социум как предмет внимания
социальных работников // Саясат. -
2003. - №4. - С.75.
4.
Елизаров А.Н.
Ценностные ориентации неблагополучных семей // Социологические исследования. –
1995. - №4.
5.
Климова Т.
Народонаселение (социологические исследования демографической ситуации в
Республике Казахстан) // Мысль. – 1997. - №2.
6.
Кочеткова С.В.
Опыт анализа насилия в семье // Социологические исследования. – 1999. - №12.
7.
Мацковский М.С.
Социология семьи. Пролблемы теории, методологии и методики. – М., 1997.
8.
Чернова И.И.
Женщины и работа: мнения россиян и канадцев // Социологические исследования. –
1999. - №12. – С.108-112.
9.
Шеденова Н.У.
Социальные проблемы женского труда в условиях рыночных отношений. – Алматы,
1998.
№5 тақырып. Білім беру әлеуметтануы
1.
Оқу
әлеуметтік мәдени қызмет ретінде
2.
Білім және
єлеуметтендіру процесі
3.
Білімнің
әлеуметтік функциялары мен мақсаттары
1.
Сұраққа дайындықты білім әлеуметтануы
екенін зерттейді, оның затын не құрайтын
сұрақтарды қолдана бастаған жөн. Оның
мүдделері аймағын қысқаша отырып, ол білімді
әлеуметтік - мәдени институт ретінде, оның генезисін,
қызметін ұйымдастыру әдістерін білім сферасының
әлеуметтік құрылымының динамикасын, оның
басқа институттар мен адам өмірінің сфераларымен өзара
оқып - үйренеді.
1.1 "Білім әлеуметтануы"
түсінігінің мазмұны қандай?
"Білімді
меңгеру", "тәжірибені меңгеру" ретіндегі
ілімінің түсінігі негізін қалаған танымал
ғалымдар С.Рубинштейн, Ю.Ляноже т.б салған.
1.2
Ілім барысында
қандай тәжірибе меңгеріледі? Мысалдар келтіріңіздер (әлеуметтік
зерттеулер нәтижесінен)
2.
Ілім, білім –
єлеуметтендіру процесініњ құрылымдық құраушылары
2.1 "Мектеп" институтының құрылу
мәнін ашыңдар
2.2
Мектептің
қызметі, оның статусы қандай әлеуметтік институттармен
қолданады?
2.3
Білім
қоғамның әлеуметтік-кәсіби
құрылымының шығарылу факторы ретінде жүреді.
Соған қоса, ол әлеуметтік бөлмелер мен әлеуметтік
мобилділіктің "арнасы", "мифы" болып саналады.
3 Отандық білім беру
бүгінде мәселелерін аныќтањыз?
3.1 Инженерлік білім беру мәселеллерін атаңдар?
Қазақстандық еңбек нарығының
мониторингі көрсеткеніндей, ЖОО-ң түлектерін жұмысқа тұрғызу
көп жағдайда квалификация деңгейімен байланысты,
түлектерді теориялық және тәжірибелік дайындығына
талаптар жоғарырақ.
3.2
Бүгінде білімнің қандай аса
тұрақты моделдері бар? Әрбір моделге сипаттама
беріңдер.
3.3 АЭжБИ-де
қандай оқу моделдері жүзеге асырылған?
3.4
"brain drain" деген нені білдіреді? Ол неден туындаған?
Әлеуметтік зерттеулер нәтижелерінің мәліметтерін
келтіріңдер.
Әдебиеттер тізімі
1.
Абдыманапов С.
Роль социологических исследований в условиях реформирования образования //
Вестник Высшей школы Казахстана. – 1996. - №5.
2.
Аженов М.
Актуальные проблемы социологии образования // Саясат, - 2003. - №4
3.
Аралбаева Р.
Высшее образование как социальный институт // Евразийское сообщество. – 2003. -
№3.
4. Аппарбекова Н.И. Стратегические аспекты развития
казахстанской образовательной модели // Евразия. – 2003. - №6.
5.
Голубкова Н.Я.
Социальное поведение учащейся молодежи // Социс. – 1998. - №9.
6.
Мухарямова Л.М.,
Моренко И.Б., Петрова Р.Г., Салахатдинова Л.Н. Проблема доступности высшего
образования для учащихся национальных школ: Этносоциальные аспекты // Социс. -
2004. - №3
7.
Нечаев В.Я. Новые
подходы в социологии образования // социологические исследования. – 1999.-№11.
8.
Прадес Х.А.
Глобальные изменения в окружающей среде и современное общество // Социологические
исследования. – 2000. - №6.
9.
Социология
образования перед новыми вызовами (Круглый стол) // Социологические
исследования. – 2000. - №6.
10.
Шуклина Е.А. Самообразование как отрасль
социологического знания // Социологические исследования. – 1999. - №4.
11.
Шестаков А.А. Переходный социум и новая
архитектура педагогического пространства // Евразия. – 2003. - №6.
12.
Филипов Ф.Р. Социология образования. – М.,
1989.
№ 6 тақырып Әлеуметтік зерттеулердің
әдістемесі мен техникасы
1 Әлеуметтік зерттеудің
нақты түрі ондағы қойылған
мақсаттардың сипатымен айқындалады. Осыған байланысты
әлеуметтік зерттеулердің негізгі түрлерін атаңдар
және оларға сипаттама беріңдер.
2 Әлеуметтік зертеулердің негізгі
сатыларын бөліп көрсетіңіздер және әрбір сатыдағы маңызды процедуралар
қатарын атаңдар.
3
Қандай да
бір зерттеу мәселе қоюдан басталады. Әлеуметтік зерттеуде
мәселенің ролі қандай? (мысал келтіріңіздер).
3.1 Зерттеу обьектісі. Зерттеу обьектісіне мысал
келтіріңіздер және оларды суреттеңдер.
3.2 Әлеуметтік зерттеудегі гипотеза рөлі.
3.3
Ойлаудың
өзіндік рационалдық тілі - операционализацияға анықтама
беріңдер.
3.4 Кестені толтырыңыз.
|
|
|
|
|
|
Єдебиеттер тізімі
1.
Аитов Н.А. Основы
социологии. – Алматы, 1997.
2.
Бутенко И.А.
Использование новых технологий при опросах // Социологические исследования. –
2000. - №10.
3.
Капитонов Э.В.
Социология ХХ века: история и технология. – Ростов-на-Дону, 1996.
4.
Социология:
Учебное пособие. – Алматы: Санат, 1997.
5. Социология и политология: Учебник / Под ред. проф. В.П.
Лавриненко – М., 2000
6.
Филиппова Т.В.
Социология в Интернете // Социологические исследования. – 2000. - №5.
7.
Ядов С.В.
Социологическое исследование: методология, программа, методы. – М., 1987.
2004 жинақталған жоспары поз. 57.
Орынбекова Дина
Серикбековна
СОЦИОЛОГИЯ
Семинар сабақтарына және өзіндік
жұмыстарға арналған
әдістемелік нұсқаулар
(барлық мамандықтардың күндізгі
бөлімде оқитын студенттері үшін)
Редакторы Ж.А.Байбураева
Басуға қол
қойылды ------ Қалпы 60х84 1/16
Таралымы 50
Баспаханалық қағаз
Көлемі 2 Тапсырыс ----
Бағасы 68 тенге
Алматы энергетика және байланыс институтының
көшірмелі-көбейткіш бюросы
480013. Алматы,
Байтұрсынова к.,126