АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ
Әлеуметтік пәндер кафедрасы
ӘЛЕУМЕТТАНУ
Семинар сабақтарына арналған әдістемелік нұсқаулар
(барлық мамандықтардың барлық бөлімінде оқитын студенттер үшін)
Алматы 2011
ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: Орынбекова Д.С. Социология барлық мамандықтардың барлық бөлімінде оқитын студенттер үшін семинар сабақтарына арналған әдістемелік нұсқаулар. – Алматы: АЭжБУ, 2011. – 27 б.
Бұл әдістемелік нұсқаулар, социология пәнінен арналған семинар сабақтарының жоспарлары, реферат тақырыптары, әр тақырыпқа арналған әдебиет тізімі және сол семинарға тереңдетілген әдістемелік кеңестер кіргізілген.
Пікір беруші: филос.ғыл. канд., доц. Мухамеджан Қ.Ш.
«Алматы энергетика және байланыс университетінің» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2011 ж. баспа жоспары бойынша басылады.
© «Алматы энергетика және байланыс университетінің» КЕАҚ, 2011 ж.
Кіріспе
Социология біртектес әлемдік ғылым тұрғысында объективті түрде өмір сүруде, ол теориялық ғана емес, тәжірибелік те ғылым. Бүгінгі күнде оны біздің Республикамыздың барлық жоғарғы оқу орындары студенттері оқиды. Студенттермен жүргізілген сұраулардың нәтижесі бойынша социологияны оқуды студенттер оң, дұрыс деп есептейді, оған деген ынта мол, оның тәжірибелік, өмірлік маңызына ден қояды, социологиялық зерттеу тәсілдері, алынған ақпараттарды қорыту студенттерді қызықтырады, жаңа ойлау, оларға баға беру қабілеттерді, қатынастарды тудырады.
Бұның бәрі де заңды құбылыс, процесс. Болашақ мамандар қоғамдық, әлеуметтік құрылымдар мен бірліктердің дамуының заңдары мен заңдылықтарын білуі шарт, себебі қазіргі әлемнің шындығын ешкім де бұрмалай алмайды. Олар қайсы қоғамда өмір сүруде, өздері қандай адамда тәрбиелеуі керек, оның еңбегі мен өмірінің мәні неде екендігін білу қажет. Белгілі социологиялық зерттеудің шекарасын, техникасын, тәсілдерін меңгеру әрбір маман үшін қажет, сол арқылы ол өз еңбегінің де мазмұны мен нәтижесін терең бағалайды.
Социологияны оқытумен пән есебінде жүргізудің ажыраспас бөлімі оқулық, оқу құралдары, олар әзірге жазылған жоқ. Мұндай жағдайдан шығу үшін, республикамыздың саяси-әлеуметтік, экономикалық және рухани өмірін қорыта отырып, социология пәні бойынша оқылған лекцияларды ұсынуды жөн көрдік.
Бұл әдістемелік нұсқау сегіз тақырыпқа арналған. Бастапқы тақырыпта социологияның объектісі, пәні, құрылымы, қызметі қорытылады, одан әрі бір тарау социологияның ғылым есебінде қалыптасуының алғы шарттарына, кезеңдеріне, түрлі ағымдарға арналған. Сонымен, қатар социологияның негізгі кезеңдері, бағыттары, негізгі мәселелері. Оның ішінде: Еңбек социологиясы, инженерлік социология, жеке тұлға, отбасы және т.б.
Қазақстан Республикасы қазақ халқы ерте қалыптасқан ел. Оның тарихы бай. Соған сәйкес қазақ ойшылдарының қоғам және адам туралы саяси-әлеуметтік ойларына маңызды орын бердік.
Социология – тұтас алғанда қоғам туралы және әлеуметтік қатынастар туралы ғылым. Соған сәйкес қоғамның әлеуметтік мәдени тұтас жүйе екендігіне, қоғамның әлеуметтік құрылымына, бірлігіне, қатынастарына, ұйымына төрт тарау арнадық.
Қоғам көптеген бөлімдерден тұрады (саяси-экономикалық, әлеуметтік, рухани) оның әрқайсысына өз қызметін атқарады. Қоғамның осы қызметтеріне сәйкес саяси, экономикалық, рухани өмірінің негізгі мәселелеріне жеке тараулар арналған.
Барлық қоғамдық ғылымдардың ортасында адам тұрады. Дегенмен, олар адамды әр жағынан зерттейді. Осы әртүрлілікке қарамастан, адам қоғамның құрылымында, институттарында, ұйымдарында шешуші тұлға. Адам абстракталық сұлба, қияли модель емес, ол тірі, іс-әрекетті, мәнді оның байлығы мен күрделілігін ешбір қоғаммен теңеуге болмайды. Соған сәйкес жеке адам, оның биологиялық және әлеуметтік құрылымына, статусына, мүддесі мен тілегіне, әлеуметтік тәртібіне, іс-әрекетіне, адамгершілігіне, өмір сүру мәніне арнаулы тарау бердік. Басқа тараулар әлеуметтік институттар, өзгерістер, жетістіктер қарастырылады.
Тақырып 1. Социологияның объектісі, пәні, құрылымы және қызметі
1. Социологияның объектісі және пәні.
2. Социологияның құрылымы.
3.Социологияның қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі орны.
4. Социологияның қызметі.
Реферат тақырыбы
1. Социология ғылым ретінде.
2. Макро және микро әлеуметті қатынасы.
3. Әлеуметтанудың тарихпен, әлеуметтік философиямен, әлеуметтік психологиямен байланысы және ерекшелігі.
4. Әлеуметтану және басқа ғылымдар қоғам туралы.
Пысықтау сұрақтары
1. Социологиялық тәсіл түсінігі қалай ұғындырылады?
2. «Әлеуметтік» ұғымын қалай түсінесіз?
3. Әлеуметтік заңдар мен әлеуметтік қызметтің арасында қандай байланыстарды көрсетуге болады?
4. Теория мен эмпирияның араларындағы қатысы қандай?
5. Орта деңгейдегі теориялардың мәні қандай?
Әдебиеттер
1. Борокноев А.О. и др. О предмете социологии как общей науке
об обществе // Социологические исследования. – 1991, - №5.
2. Дюркгейм Э. Метод социологии // Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. Метод социологии. М., - 1991. – С. 391 – 566.
3. Руткевич М.Н. О предмете социологической науки: три методологических вопроса // Социологические исследования. – 1991. - №7.
4. Сорокин П.А. Социология как наука // Сорокин П.А. Человек, цивилизация, общество. – М., - 1992. – С. 156 – 189.
5. Тернер Дж. Структура социологической теории. – М. – 1986.
6. Краткий словарь по социологии. – М., 1989. – Минск, 1984.
7. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
8. Гурко Е.И. Эмпирическое и теоретическое в социологическом исследовании. Рабочая книга социолога. – 2-е изд. – М., 1983.
9. Радугин А.А., Радугин К.А. Социология: Курс лекций. – М.: Владос, 1995.
10. Тернер Дж. Структура социологической теории. – М., 1986.
11. Покровский Н.Е. Социальный мир в ХХ1 веке. //Социс. – 1999. – № 12.
12. Култыгин В.П. Социальное знание и реальность: противоречия в познании и развитии современного мира //Социс. – 1999. – № 12.
13. Качанов Ю.Л. Что такое социологическая теория? //Социс. – 2002. – № 12.
14. Соколова Г.Н., Титаренко Л.Г. Российское общество и социология в ХХ1 веке: социальные вызовы и альтернативы //Социс. – 2004. – № 2.
15. Лапин Н.И. Трансформирующаяся Россия в социологических проектах РГНФ //Социс. – 2004. – № 11.
16. Даргын-оол Ч. Социология и высшее образование //Социс. – 2004. – №12.
17. Структура и уровни социологического знания: традиции и новые концепции // Социс. – 2003. – № 9.
18. Икенов А.И. Жүспова А.Д. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. Алматы: «Экономика» баспасы, 2004. – 4-16 б.
19. Добреньков В.И., Кравченко А.И. Социология. Учебник. – М.: Инфра. – М., 2004. – 47-68 б.
20. Общая социология. Учебное пособие (Под общ. Ред. А.Г. Эфендиева). – М.: Инфра. – 2005. – 41-50 б.
Бірінші сұрақ. Социология – (латынның fostetar – қоғам, гректің logor t – сөз, түсінік, ілім) тұтас алғанда қоғамның, қоғамдық қатынастардың, қоғамдық бірліктің қалыптасу, өмір сүру және дамуы туралы ілім. Алғаш социология терминін ХІХ ғасырдың орта шенінде француз социологы Огюст Конт енгізді, кейде қоғамтану деп те атаған. Англиялық Р.Херд «Социологияға кіріспе» деген еңбегінде социология дегеніміз адам қоғамы туралы ілім деп анықтама берген. Осыдан кейінгі Э.Гидденс, Нейл Смелзер және т.б. осы секілді социологтар мен ғалымдардың өз еңбектерінде келтіріп кеткен социология туралы пікірлері мен анықтамаларын атап кетіңіз.
Социологиялық танымның объектісі деген ұғымды түсіндіріп кетіңіз. Социология пәніндегі түсініктердің әрқайсысына сипаттама беріңіз.
Екінші сұрақ. Социология – теориялық және тәжірибелік пән, қоғамдық жүйелерде өмір сүру және даму тұрғысын зерттейді. Одан шығатын қорытынды: социология қоғамдық өмірді жүйе есебінде зерттейді. Міне, осылайша социологияның теориялық, сонымен қатар тәжірибелік ғылым ретіндегі ерекшелігін түсіндіріңіз. Социологияның негізгі мәселесіне тұжырымдама келтіріңіз.
Социология ғылымының сырттай индустрияландырудан басқа бастан өткізетін іштей индустрияландыру дегеніміз не, міне осыған да тоқталып өтіңіз. Сонымен бірге, фундаменталдық және қолданбалық зерттеу дәрежесін анықтаңыз.
Үшінші сұрақ. Ағылшын социологы Н.Смелзер өз еңбегінде қоғамды адам денесіндей тірі ағзаға теңеуінен нені түсінеміз? Қоғамды әрбір бөлімдерден тұратын ағза деп қарайтын функционализм теориясын жақтаушылардың қоғам туралы ойларын атап кетіңіз.
Социологияның қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесінде алатын орны қандай, соны айта кету керек.
Төртінші сұрақ. Социолог жүргізетін зерттеудің сипатынан қызметі туындайды. Солардың ішіндегі маңыздысының бірі әлеуметтік дамудың заңдылықтарын, әлеуметтік құбылыстар мен процестердің дамуының тенденцияларын зерттеумен байланысты танымдық қызметі, тәжірибелік: бұл социологияның тәжірибелік кепілдемені және әртүрлі басқарудың тиімділігін арттыруға бағытталған ұсыныстарды дайындауға қатысу дәрежесіне байланысты.
Танымдық қызметінің жалғасы болжамдық қызметтен көрінеді. Социолог проблеманы зерттей отырып, оны шешудің тиімді жолын ашуға, болашағын және түпкілікті нәтижесін көрсетуге ұмтылады.
Социологияның қызметінің бірі – басқарушылық. Бұл қоғам, аймақ, сала, мекеме және ұйымдар көлемінде ғана іске асырылады. Оның қажеттігі ешбір күмән туғызбайды.
Тақырып 2. Социологияның негізгі кезеңдері, бағыттары және дамуы
1. О.Конт – социологияның негізін қалаушы.
2. Г.Спенсердің социологиясы.
3.Д.Э.Дюркгейм социологиясы. М.Вебердің “түсіндірме” социологиясы.
4. Ресейдегі әлеуметтік ойлар.
Реферат тақырыбы
1. М. Вебердің «түсіндірме» социологиясының қайта өрлеуі.
2. Э. Дрюкгеймнің «социологизмі».
3. Батыс социологияның негізгі бағыттары.
4. П. Сорокин – ХХ ғасырдағы ғұлама социологы.
Әдебиеттер
1. Арон Р. Этапы развития социологической мысли. – М., 1993.
2. Вебер М. О некоторых категориях понимающей социологии // Вебер М. Избранные произведения. – М., 1990. – С. 495-546.
3. Гайденко П.П., Давыдов Ю.Н. История и рациональность. Социология М.Вебер и веберовский ренессанс. – М., 1991.– С. 28-62.
4. Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. Метод социологии. – М., 1990. – С.391-532.
5. Кареев Н.И. Основы русской социологии // Социологические исследования. – 1985. - №3.
6. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992. – С.156-189.
7. Современная западная социология: Словарь. – М., 1990.
8. Американская социология: Перспективы. Проблемы. Методы. – М., 1972.
9. Арон Р. Этапы развития социологической мысли. - М., 1993.
10. Вебер М. О некоторых категориях понимающей социологии // М. Вебер Избранные произведения. – М., 1990. – С. 495 –546.
11. Веселов Ю.В. Классики экономической социологии: Карл Поланьи 4. //Социс. – 1998. – №1.
12. Ганша А.О., Зотов А.А. Гуманистическая социология Флориана Знанецкого // Социс. – 2002. – №3.
13. Головенко И.А., Козловский В.В. История русской социологии ХIХ-ХХ вв. – М., 1995.
14. Голосенко И.А. Питирим Сорокин о внутренних нарушениях социального порядка // Социс. – 2000. – №4.
15. Дюркгейм Э. О разделении общественного труда: Метод социологии. – М., 1990. – С. 391–532.
16. Западная социология. – М., 2001.
17. Краткии очерк истории социологии. – М., 1990.
18. Култыгин В.П. Теория рационального выбора – возникновение и современное состояние // Социс. – 2004. – №1.
19. Коломийцев В.Ф. Социология Герберта Спенсера // Социс. – 2000. -№1.
20. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
21. Лапин Н.И. Когда и как Огюст Конт ввел термин «sociologie» // Социс. – 2003. – №4
22. Мнацаканян М.О. Место протестантской этики в концепции капитализма М.Вебера // Социс. – 1998. – №7.
23. Основы социологии. Курс лекций // под ред. Эфендиева. – М., 1995.
24. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. М., 1992.
25. Сычева В.С. Исторический очерк бюджетных исследований в западной Европе и США // Социс. – 1998. – №4.
26. Спенсер Г. Синтетическая философия. – Киев, 1997.
27. Трошкина В.П. Социологическая концепция О.Конта. М., 1984.
28. Шпакова Р.П. Макс Вебер о становлении демократии в России //Социс. – 2003.– №3.
Бірінші сұрақ. Социология ғылым ретінде ХІХ ғас. 50-ші жылдарында пайда болды. Социологияның пайда болуы немен байланысты?
Социологияның алғаш негізін қалаушы француз ойшылы Огюст Конт (1796-1857). Ол социологияның қияли, абстрактылық құрылымынан ауысып, тәжірибелік ғылым болуын жақтады. О.Конт қоғам туралы жағымды тәжірибелі ғылым жасауды қажет дей отырып, оның пәнін фундаменталдық заң деп есептеп, тіпті социологияны әлеуметтік физика деп атады. Сондықтан, социологияда әлеуметтік статистика мен әлеуметтік динамиканы бөлді, яғни, осы концепцияның тұжырым негізін салды. Осы екі саланың әрқайсысы нені зерттейтінін айтып өтіңіз.
Конт философиясының «позитивизм» деген атақ алуына не себепші болғанын айтыңыз. Өзінің 1829 жылы жарыққа шыққан «Курс позитивной социологии» деген еңбегінде қоғамды ғылыми негізде зерттеу міндетін көтерді. Бұл ғылымның қажеттігін О.Конт неге негіздейді. О.Конт жүйесінде бұл негіздеу адам дамуының интеллектуалдығының үш кезеңі туралы заң негізінде қалыптасады, осы кезеңдердің әрқайсысына тоқталып өтіңіз
О.Конттың әлеуметтік фактілерді таңдау, қоғамды органикалық бірлік деп тану социологияға абстрактылық, қияли қатынастан бас тарту сатқындық керек деп қарау идеясы.
Екінші сұрақ. ХІХ ғасырдың екінші жартысында әлеуметтік ойдың бірнеше ағымдары пайда болды. Бірінші кезекте жаратылыстанудың әсері болды, әсіресе Дарвин ілімінің пайда болуы. Мұндай қатынастың ірі уәкілдерінің ағылшын ғалымы Герберт Спенсер болды (1820-1903).
Дарвиннің қабылдаған екі принципіне негізделген Спенсердің социологиялық көзқарасы қандай.
Бүгінде социологияда қолданылатын көпшілік түсініктер (қызмет жүйесі, құрылым, институт) бірінші рет Спенсер үнемі қолданған. Қоғамды зерттеуде жемісті нәтижелер берген Спенсердің еңбектерінің маңыздылығы мен ондағы Спенсердің салған ойларын айта кетіңіз.
Үшінші сұрақ. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы социологиялық ойдың ірі уәкілдерінің бірі француз ғалымы Эмиль Дюркгейм болды.
Э.Дюркгеймнің «О разделении общественного труда», «Правила социологического метода», «Самоубийство» атты еңбектерінде берілген жаңа социологиялық қатынастардың маңызы неде. Э.Дюркгеймнің «Социологизмін», оның теориясының негізін, «Социологизмнің» қағида келтіріңіз.
Э.Дюркгеймнің шығармашылығынан оның социологизмге жасаған жүйесінің негізгі сипаттары қандай.
Макс Вебер (864-1920) Германияда туған. Экономика, құқық, тарих философия, социология туралы еңбектер жазған. Ол Қытай империясын, Индия және Таяу Шығысты зерттеген, ол дін социологиясына үлес қосқан.
Вебердің маңызды еңбектерінің бірі бюрократияны зерттеу болды. Ол бюрократияның дамуын капиталистік кезеңнің міндетті белгісі деген.
Төртінші сұрақ. ХІХ ғасырдың ортасы және ХХ ғасырдың бас кезіндегі социологияның қалыптасуы мен дамуының алғашқы кезеңі туралы әңгімені аяқтай отырып, Ресейдегі социологиялық ойларға да тоқталу қажет. Батыстағы секілді Ресе йде де ағымның бір саласы позитивтік социология болды. М.М.Ковалевскийдің (1851-1961жж) көзқарасы Конттың, Спенсердің идеяларының әсерімен қалыптасты.
Орыс социологы Михайловскийді (1824-1904). субъективті социологияның негізін салушы деп атауы неліктен, оның ұраны – индивид, жеке адам, қоғамдық прогрестің өлшемі осы жеке адамның дамуы дейді, Михайловскийдің осы сияқты көзқарасына да арнайы тоқталу қажет.
Социологияның ХІХ-ХХ ғасырдағы дамуы, оның дамуының және бағыттарының бірінші сипатының бар екендігін көрсетеді. Олар жекелеп және бірден қаралатын қоғам проблемасы, әлеуметтік бірлік, жеке адам. Ол проблемеларды қорыту және шешу тәсілі жіктелген. Бұл арада басқаны да айтуымыз керек: социология біртіндеп, сенімді түрде өзіне ең ортақ мәселені қойды. Мұндай мазмұнды ролін қазір де, болашақта да сақтайды.
Батыс орыс-американ социологы П.А.Сорокин (1889-1968) алғаш рет Россияда маңызды еңбектер жазды. Россияда 1922 жылға дейін тұрды. Одан кейін Батысқа кетуге мәжбүр болды. Америкада жұмыс істей жүріп, эмпирикалық социологияны ұсақ тақырыптары үшін, теориялық концепцияларды қамти алмағандары үшін сынады, ол оның көмегімен өзгерістерді түсіндірмекші болды.
ХХ ғасырдың социологияның екінші кезеңінде өмір сүрген белгілі америка социологы Т.Парсонстың (1902-1979) ғылыми жұмыстармен қатар өзінің жасаған әлеуметтік теориясына ерекше тоқталып өтіңіз.
Социологияның дамуының ХХ ғасырдың 70-80 жылдары осы мерзімге дейін ұштасып келе жатқан кезеңімен сипатталады. Бұл кезең немен сипатталады, соларды атап өтіңдер.
70-80 жылдарда, бұрынғы Одақта қалыптасқан әртүрлі объективтік және субъективтік жағдайларға байланысты, социология оқыла бастады. Көптеген белгілі социологтардың - Г.В.Осипов, А.Г.Харчев, В.Ядов, Ю.А.Леводе, Т.И.Заславская, Л.Н.Коган т.б.еңбектері қандай социологияны ұстанды.
Түбірлі өзгерістер Одақ тарауымен байланысты болды. Маркс ілімінен, әкімшілік жүйеден бас тарттық. Жоғарыда аталған авторларда біртектес әлемдік социологияның бар екендігін мойындауға мәжбүр болды.
Тақырып 3. Қоғамның әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік стратификациясы
1. Қоғамның әлеуметтік құрылымы туралы түсінік.
2. Қоғамдық жүйе.
3. Қоғам және адам.
4. Әлеуметтік стратификация.
Реферат тақырыбы
1. Қазақстанда орта тап дамуының негізгі мәселелері.
2. Қоғамның негізгі типтері.
3. ПКМ әлеуметтік стратификациясы.
Пысықтау сұрақтары
1. Азаматтық қоғам қалыптасуының проблемалары.
2. Жалпы қазақстандық патриотизм сезімін қалыптастырудың мәні қандай?
Әдебиеттер
1. Аитов Н.А. Социальная структура населения стран СНГ. – Уфа, 1995.
2. Аитов Н.А. Общество переходного периода. – Алматы, 1993.
3. Беляев Л.А. Средний слой российского общества: проблема обретения социального статуса // Социологические исследования. – 1993.- №10.
4. Гидденс Э. Стратификация и классовая структура // Социологические исследования. – 1992. - №11.
5. Комаров М. Социальная стратификация и социальная структура // Социологические исследования. – 1992. - №7.
6. Мертон Р. Социальная структура и аномия // Социологические исследования. – 1992. - №№ 2, 3, 4.
7. Аженов М.С., Утепов С.К., Шаназарова З.Ж. Общая социология: Альбом схем. – Алматы, 2001.
8. Абрамов Р.Н. Профессиональный комплекс в социальной структуре общества (по Парсонсу) // Социс. – 2005. – №1.
9. Арутюнян Ю.В. О трансформации социальной структуры постсоветских наций // Социс. – 1998. – №4.
10. Балабанов А.С., Балабанова Е.С. Социальное неравенство: факторы углубления депривации // Социс. – 2003. – № 7.
11. Бектурганова Б. Трансформация социальной структуры российского общества и средний класс. // Аль-Пари. – 1998. – №1.
12. Галкин А.А. Тенденции изменения социальной структуры. // Социс. – 1998. –№10.
13. Добреньков В.И., Кравченко А.И. Социология. Социальная структура и социальная стратификация. – М.: Инфра, 2000.
14. Динамика социальной структуры и трансформация общественного сознания. // Социс. – 1998. – №12.
15. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
16. Радаев В.В., Шкаратан О.И. Социальная стратификация. – М., 1996.
17. Руткевич М.Н. Трансформация социальной структуры казахстанского общества и средний класс // Социс. – 2004. –№12.
18. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992.
19. Трансформация социальной структуры и стратификация российского общества / Отв. Ред. З.Т.Голенкова. – М., 1996.
20. Шаукенова З.К. Социальная структура казахстанского общества // Социс. – 2003. – № 11.
Бірінші сұрақ. Қоғам туралы түсінік. Қоғам дегеніміз не?
Қоғам – нақтылы мүддесі мен тілегіне сәйкес біріккен адамдардың жиынтығы, жеке адамдардың өзара қарым-қатынасы, олардың арасында қалыптасқан қарым-қатынастар мен байланыстардың жиынтығы. Бұл қарапайым ғана анықтама. Социологияда қоғам деген түсініктің мазмұны кең, әмбебаптық маңызы бар.
Қоғамды қандай белгісіне қарап ажыратуға болады? Егер де әлем картасына қарайтын болсақ, жоғарыда аталып кеткен байланыстардың жиынтығын енгізсек, онда қоғам дегеніміз, адамдардың тәжірибелік-шаруашылық процесінде қалыптасқан байланыстары мен өзара байланыстарының жиынтығы.
Қоғам әлеуметтік байланыстармен әлеуметтік қарым-қатынастың әмбебаптық тәсілі, ол тәсіл адамдардың негізгі тілектерін қамтамасыз етеді, өзін-өзі туындатады.
Екінші сұрақ. Қоғамды жүйе деп қарау көптеген социологтарға тән. Э.Дюркгейм үшін қоғамның мазмұндықты туындайтын элементі, тұтастығы ұйымдық санамен қамтамасыз етіледі, «әлеуметтік факты», оның өмір сүруі жеке адамдарға әсер етеді. К.Маркс жүйе құрайтын элементтер дегеніміз, әлеуметтік қатынас, ол адамдар арасындағы тұрақты байланыстарды, жеке адамдарды көрсетеді. М.Вебер қоғамды әлеуметтік өзара қатынастың күрделі жүйесі деп қараған. Әлеуметтік іс-әрекеттің ол атаған төрт түрін айтып кетіңіз.
Қоғамды жүйелей зерттеуге ендігі мәселе сол элементтердің ұйымдастырылу тәсілі. Мәселе жай ғана емес, сол элементтердің өзара байланысуы.
Үшінші сұрақ. Қоғам өмір сүруі үшін Т.Парсонстың пікірі бойынша қандай қызметтер атқарылуы тиіс. Қоғамдық жүйенің қызметінің институт және әлеуметтік роль дәрежесінде іске асырылуының маңызы неде. Кез-келген жүйе, бірінші кезекте қоғамдық, ішкі тәртіптендіруін қабілетке ие болуы, меңгеруі керек.
Шындық мынаны растайды. Қоғам тұрақты болады, егер де әрбір жүйе өз қызметін дұрыс атқарса ғана.
Әлеуметтік құрылым дегеніміз не. Адамдар өмір сүру үшін белгілі бір қоғамдық қатынасқа енеді. Бірінші кезекте, өндірістік топтарға бірігіп қызмет атқарады, саяси, экономикалық, әлеуметтік, рухани, моральдық, құқықтық т.б. қатынаста болады.
Төртінші сұрақ. Маркс социологияда қоғамның әлеуметтік құрылымының негізгісі – таптар деген. Маркс осы таптардың пайда болуының экономикалық себептерін зерттей келе, қоғамның тапқа бөлінуін еңбектің қоғамдық бөлісінің және жеке меншіктік қатынастың нәтижесі деді.
Қазіргі батыс қоғамындағы таптардың жіктелуін келтіріңіз. Біздің қоғамымыз да бірнеше таптардан тұрады. Меншік біртіндеп белгілі топтардың қолына жинақталады. Мұндай жағдайда таптық құрылымды жоғарыдан реттеу мүмкін емес. Қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымында кең көлемдегі қатынасқа сәйкес «әлеуметтік мүдде» деген түсінікте белгілі орын берілді. Мүдде – жеке адамдар мен топтардың және басқа да бірліктердің нақтылы өмірлік ұмтылысы, олардың саналы және санасыз іс-әрекетінде басшылыққа алады және олар өздерінің әлеуметтік жүйедегі объективтік жағдайларын шарттандырады.
Тақырып 4. Еңбек социологиясы
1. Еңбектің әлеуметтік өлшенуі.
2. Еңбек социологиясының негізгі категориялары.
3. Адам талаптарының тұжырымдамалары.
4. Еңбек ұжымы әлеуметтік институт ретінде.
Реферат тақырыбы
1. Еңбектің әлеуметтік мәні.
2. Еңбек және қоғам дамуы.
3. Еңбек және мәдениет.
4. Қазіргі замандағы еңбектің жаңа түрлері.
Пысықтау сұрақтары
1. Еңбек адам өмірінде қандай мақсаттарды орындайды деп ойлаймыз?
2. Қазақстанда еңбекті қорғау мәселесі қалай шешіледі?
Әдебиеттер
1. Социология труда: Учебное пособие для студентов технических вузов / Габдуллина К.Г. и др. – Алматы: Гылым, 1995.
2. Аитов Н.А., Раисов Е.Р. Отношение к труду рабочих в переходный период. – Алматы: Брог, 1994.
3. Дикарев А.А., Мирская М.И. Социология труда. – М.: Высшая школа, 1989.
4. Заславская Т.И., Рывкина Р.В. Социология экономической жизни: Очерки теории. – Новосибирск, 1991.
5. Здравомыслов А.Г. Потребности. Интересы. Ценности. – М., 1986.
6. Зигерт В., Ланг Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.
7. Кравченко А.И. Трудовые организации. Структура. Функции. Поведение. – М., 1991.
8. Лапин В.И. Проблема неформальной группы и “индустриальной социологии” // Социологические исследования. – Вып.2. – М., 1988.
9. Маркович Д. Социология труда. – М.: Прогресс, 1988.
10. Мухамбетов Т.И. Мотивационные механизмы управления трудом. – Алма-Ата, 1991.
11. Пригожин А.И. Нововведения: Стимулы и препятствия / Социальные проблемы инноватики. – М., 1989.
12. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.
13. Субочева О.Н. Субъективность производственного коллектива // Социологические исследования. – 1993. - №11.
14. Херцберг Ф., Майнер М. Пробуждение к труду и производственная мотивация // Социологические исследования. – 1990. - №1.
15. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
16. Кравченко А.И. Трудовые организации: Структура. Функции.
17. Мальцев В.А. Человек и его отношение к труду. – М., 1988.
18. Маркович Д. Социология труда. – М.: Прогресс, 1988.
19. Херцберг Ф., Майнер М. Побуждения к труду и производственная мотивация // Социологические исследования. – 1990. – № 1.
20. Социология. Наука об обществе: Учебное пособие // Под общей редакцией проф. В.П. Андрущенко, проф. Н.И. Горлач. – Киев, 1996.
21. Даримбетов Б.Н., Спанов М.У. Теневая экономика в Казахстане: источники и механизмы реализации // Социс, 2001. - №12.
22. О.Н. Козлова. Труд в социальной жизни // Социально-гуманитарные знания. – 2003.- № 3.
23. Тощенко Ж.Т. Предмет и структура социологии труда // Социс. – 2003. – №3 .
24. Хайруллина Ю.Р. Ценности в сфере труда: особенности и факторы // Социс. – 2003.- № 5.
25. Радаев В.В. Рынок как идеальная модель и форма хозяйства к новой социологии рынка // Социс. – 2003. - № 9.
26. Кусбекова Д.М. Социально-экономическая природа трудовых отношений и их эволюция в условиях формирования рыночной экономики // Аль Пари. – 2005. – № 2.
26.Гурьянов С.Т., Ночевник М.Н. Рыночная экономика: выбор пути. – М.: Профиздат, 1991.
27. Социальная работа (под общей ред. проф. В.И. Курбатова). – Ростов - на - Дону: «Феникс», 1999.
28. Бабкина З.В., Макарова И.К. Занятость, предпринимательство и профессиональная подготовка в условиях рынка труда. – М., 1991.
29. Сабденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. – Алматы: Казахстан, 1999.
30. Восколович Н. Формирование цены рабочей силы на рынке труда переходного периода // Человек и труд. – 2001. - №1.
31. Висенс М. Растущая безработица и некоторые ее последствия // Рус. мысль. – 1999. – 20 января.
32. Чершина Н.В. Социальные проблемы безработицы // Социс. –1996. –№1.
33. Сансызбаева Х. Занятость населения: правовое регулирование // Мысль. – 2004. – №7.
34. Герций Ю.В., Дановский С.Л., Громова Е.Е. Стили поведения сотрудников службы занятости в общении с безработными // Мысль. – 2004. –№1.
35. Ельчанинов П.М. Женская безработица на селе // Социс. –2004. –№12.
Бірінші сұрақ. Еңбек – қоғам мен адам өмірінің негізгі шарты. Еңбек нағыз адамды, адамдық қоғамды жасады. Еңбектің мақсаты адамдардың тұрмыс жағдайын көтеру үшін мүмкіншіліктер құру болып табылады. Осылайша, адам еңбегінің даму сатылары мен материалдық және рухани өндіріске сипаттама беріңіз. Сонымен бірге бүгінгі жағдайда әрқайсысының ролін анықтаңыз.
Еңбек әлеуметтігі – әлеуметтік процесс ретінде еңбектің әсерін, еңбек тиімділігінің өсуін, еңбекте техникалық және әлеуметтік шарттардың адамдарға өзара байланыстарын зерттейтін социологияның бөлігі.
Адам мен қоғамның жасалыну жүйесін еңбектің үш негізгі ерекшеліктерін бөліп алуға болады. Соларды сипаттай отырып, үш ерекшелігін көрсетіңіз.
Екінші сұрақ. Еңбек социологиясында негізгі категорияларға мыналар жатады:
-еңбек шарты;
-еңбек ұйымы;
-еңбек түрлері;
-еңбек мазмұны;
-еңбекке көзқарас;
-еңбекпен қанағаттанушылық;
-ұжымның әлеуметтік-психологиялық климаты және т.б.
Сонымен қатар айтылған қосымша категорияларға анықтама беріп, бүгінгі замандағы ролін, мәнін, мазмұнын көрсетіңіз.
Үшінші сұрақ. Американ инженері А.Маслоу адам мұқтаждықтарын жіктей отырып, оларды: тілектік(тамақтану, қауіпсіздік) және туынды (адамшылық, аманшылық, бірліктік) деп бөлді.
Ф.Херцберг еңбек себептерін зерттей отырып, мынадай нәтижеге келді: кез-келген жеке тұлға тек бір қажеттілікке ие болмайды, олар бір-біріне тәуелсіз әр түрлі екі қажеттілікке ие және ол адамдардың жүріс-тұрысына әсер етеді.
Бірінші топ – гигиеналық факторлар.
Екінші топ – бұл топқа ішкі қажеттіліктер мен қанағаттандыру, жұмыста жетістікке жету, оның мазмұнына қызығушылық, жауапкершілік т.б. жатады.
Қазақстанда жұмысшылар ортасында еңбекке қатынасы мақсатымен зерттеу жүргізілді. Зерттеудің мәліметтері нені көрсетті?
Төртінші сұрақ. Ұжым (латын сөзі collective - жинақталған) – меншікті қызметтің жалпы шартында және өндіріс құралындағы меншік негізінде қоғамға пайдалы қызмет көрсететін ерекше ұйымдасқан қауым.
Еңбек ұжымы қандай екі негізгі функцияға ие? Еңбек ұжымының дамуы үш сатыда жүреді. Оларды анықтап, әрқайсысының маңызын көрсетіңіз.
Тақырып 5. Инженер еңбегінің әлеуметтік мәселелері
1. Әлеуметтік инженерлік және инженерлік ерекшеліктері.
2. Инженердің жеке тұлғасына қойылатын талаптар.
3. Инженерлік – басқармалық еңбек.
Реферат тақырыбы
1. ХХІ ғасырдағы инженердің әлеуметтік – психологиялық портреті.
2. Инженер еңбегінің ерекшеліктері.
3. Инженердің мамандық мобилдігі.
Пысықтау сұрақтары
1. Инновациялық - өндірістік менеджменттің мәні қандай?
2. Басқару стильдеріне сипаттама беріңіз.
Әдебиеттер
1. Аитов Н.А., Александров Р.Р. Высшее техническое образование в условиях НТР – М., 1993.
2. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
3. Розенберг А., Сыздыков Л. Социология инженерного труда. – Алматы, КазНТУ, 2000.
4. Управление – это наука, искусство // А.Файоль, Г.Эмерсон, Ф.Тейлор, Г.Форд. – М., 1992.
5. Рабочий и инженер. – М., 1985.
6. Социально-психологический портрет инженера. – М., 1977.
7. Социальное управление. Словарь.- М., 1994.
8. Тощенко Ж. Г. Социология. – М., 1994.
9. Капитонов Э.А. Социология ХХ века: история и технология. – Ростов – на-Дону., 1996.
10. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.
11. Зигерт В., Ланг Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.
12. Энциклопедический социологический словарь. – М., 1995.
13. Гурьянов С.Т., Ночевник М.Н. Рыночная экономика: выбор пути. – М.: Профиздат, 1991.
14. Социальная работа (под общей ред. проф. В.И. Курбатова). – Ростов - на - Дону: «Феникс», 1999.
15. Бабкина З.В., Макарова И.К. Занятость, предпринимательство и профессиональная подготовка в условиях рынка труда. – М., 1991.
16. Зборовский Г.Е., Шуклина В.А Профессиональное образование и рынок труда. // Социс. – 2003. – №4.
17. Сабденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. – Алматы: Казахстан, 1999.
18. Восколович Н. Формирование цены рабочей силы на рынке труда переходного периода // Человек и труд. – 2001. - №1.
19. Висенс М. Растущая безработица и некоторые ее последствия // Рус. мысль. – 1999. – 20 января.
20. Чершина Н.В. Социальные проблемы безработицы // Социс. –1996. –№1.
21. Сансызбаева Х. Занятость населения: правовое регулирование // Мысль. – 2004. – №7.
22. Герций Ю.В., Дановский С.Л., Громова Е.Е. Стили поведения сотрудников службы занятости в общении с безработными // Мысль. – 2004. –№1.
23. Ельчанинов П.М. Женская безработица на селе // Социс. –2004. –№12.
Бірінші сұрақ. Инженерлік еңбек көптүрлі ақыл-ой еңбектерінің арасында көрнекті орын алады. Оған қоғамдық өндіріс жүйесіндегі оның ролін көрсетіп, оған тән сапалық және сандық бірқатар сипаттарды көрсетіңіз.
Мәліметтер мен әлеуметтік зерттеудің фактілеріне сүйене отырып, мынадай сұрақтарға жауап беруге тырысыңыз:
Не себепті Кеңес Одағында инженерлер жеткілікті болды. Оларды Жапония, АҚШ-пен салыстырғанда – олардың тек 10%-ке ғана меншікті инженер еңбегімен айналысқан.
Әлеуметтік инженерия і-әрекеті деген – ол әлеуметтік басқару, әлеуметтік психология мен қолданбалы социологияның қорытындысы.
Осы үш іс-әрекеттің мағынасын көрсете отырып, бүгінгі күндегі оның мақсаттарын белгілеңіз. Әлеуметтік инженер еңбегінің жаңа ақпараттардан басқа нәтижелерін келтіріп, олардың әрқайсысын сипаттаңыз.
«Инжиниринг» деген анықтамаға не кіреді?
Әлеуметтік процестерді реттеу мен басқарудың қандай тәсілдері бар?
Екінші сұрақ. Қоғам санасында инженер мамандығы шығармамен байланысты. Қазіргі кезде практика жүзінде шығармашылық бастаманың мағынасы және оның өндірістегі барлық мәселелерді шешудегі рөлі күрт өсті. Инженер еңбегі жұмысшы еңбегімен тығыз байланысты және олар тек оң нәтиже береді.
Ғылыми-техникалық революция кәсіби мобильдіктің өсуіне келе жатыр. Инженердің жартысы ЖОО-да алған мамандық бойынша жұмыс істемейді.
Қазіргі инженерлерге қандай сапа қажет? Сонымен қатар жеке адамдардың сапаларын да айта кету қажет.
Инженерлік корпус ішінде қандай топтар бар? Әр топқа сипаттама беріп, олардың бүгінгі замандағы ролін белгілеңіз.
Үшінші сұрақ. Инженерлік-техникалық қызмет құрылымында басқару функциясын орындау маңызды орын алады. Егер басқару процесін комплексті түрде қарастырсақ, онда екі жағын көрсетуге болады: өндірістік процестерді басқару және оған қатысатын адамдарды басқару. Басқару аппаратында істейтін инженерлермен басқа мамандар еңбегіне қойылатын негізгі талаптарды сипаттаңыз.
Стиль көп жағдайда басқарушылардың беделдігі мен тиімділігін анықтайды. А.Л.Журавлев басқарма стилінің қандай түрлерін ұсынды. Осы стиль түрлеріне сипаттама бере отырып, оның бүгінгі замандағы ролін көрсетіңіз және мысалдар келтіріңіз.
Инженер жұмыс күшінің хронометражы оның жұмыс уақытынң маңызды бөлігін ол инженерлік емес сипаттағы функцияларды орындаумен айналысатынын көрсетеді. Жалпыодақтық әлеуметтік зерттеулер мәліметі бойынша 80-жылдарда өткен қиын ой еңбегімен айналысқанын көрсетеді.
Бүгінгі заманда инженердің толық күшін, мүмкіндіктерін толық пайдалануы мәселеге айналып отыр.
Тақырып 6. Жеке тұлға әлеуметтануы
1. Адам, индивид, тұлға.
2. Әлеуметтендіру процесінің негізгі сатылары және деңгейлері.
3. Әлеуметтік роль, әлеуметтік статус.
Реферат тақырыбы
1. Бүгінгі замандағы әлеуметтендіру процесінің негізгі мәселелері.
2. Жеке тұлғаның негізгі типтері.
3. Қазіргі замандағы жеке тұлғаның керекті қасиеттері.
Пысықтау сұрақтары
1. Тұлғаның әлеуметтендіру теорияларының ең маңыздыларын суреттеп беріңіз.
2. Адам ұғымының биологиялық және әлеуметтік мәні қандай?
Әдебиеттер
1. Волков.Ю.Г. Личность и гуманизм (Социологический аспект). - Челябинск, 1995.
2. Джерелиевская И.К. Социальный порядок и отчуждение личности //Социально – гуманитарные знания, 2009. - №4.
3. Основы социологии: Курс лекций // Под ред. А.Г.Эфендиев. – М., 1994.
4. Радугин.А.А., Радугин.К.А. Социология: Курс лекций. – М., 1996.
5. Гилинский.Я.М., Смолинский.Л.Т. Социодинамика самоубийств // Социологические исследования. – 1998. -№5.
6. Мяков.А.Ю. Темпоральные характеристики самоубийств // Социс. – 2004. -№3.
7. Кривощеев.В.В. Особенности аномии в современном российском обществе // Социс. – 2004. -№3.
8. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
9. Дюркгейм.Э. Самоубийство. Социологический этюд. – М., 1996.
10. Джаманбаев.Ш. Проблемы становления и развития социологии девиартного поведения подростков // Саясат. – 2003.-№4.
11. Орлова.И.Б. Самоубийство – явление социальное // Социологические исследования. –1999. - №8.
12. Сидков.Е.В. Марнинальность и преступность // Социологические исследования. – 2000. -№4.
13. Современная западная социология: Словарь. – М., 1998.
14. Кон И.С. Открытие «Я». – М., 1978.
15. Кон И.С. В поисках себя: Личность и ее самосознание. – М., 1984.
16. Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. – 1991.
17. Основы социологии: Курс лекций //Под ред. А.Г. Эфендиева. – М., 1994.
18. Ващилин Э.П. «Творческая молодежь современной России: особенности социализации» // Социально - гуманитарные знания. – 2003. – №2.
19. Джаманбалаева Ш.Е. Проблемы наркотизации и алкоголизации в республике //Социс. – 1998. - №3.
20. Дудченко В.С., Мытиль А.В. Социологическая идентификация и адаптация личности // Социологические исследования. – 1995. – №6.
21. Козлова О.Н. Личность – граница и безграничность социального. //Соц. - гуманитарные знания. – 2003. – №4 .
22. Козлова О.Н. Социализация в поле безнадежности и за его пределами. // Соц. - гуманитарные знания. – 2002. – №2.
23. Пак Л.Г. Основные направления социализации студенческой молодежи в системе образования //Социально – гуманитарные знания, 2009. - №6.
24. Попов М.Ю. Социализация личности в условиях деидеологизации: в поиске идеологии консолидации. // Соц. - гуманитарные знания. – 2004. – №6.
25. Маслоу А.Г. Мотивация и личность. – Спб., 1998.
26. Маркузе Г. Одномерный человек. Исследование идеологии Развитого Индустриального Общества. – М., 1994.
27. Олпорт Г.В. Личность в психологии. – М.; Спб. 1998.
28. Попов М.Ю. Социализация поколений в современной России: зарубежный опыт и социальная реальность. // Соц. - гуманитарные знания. – 2003. – №6.
29. Солодовникова И.В. Социализация личности: сущность и особенности на разных этапах жизни.//Социс. – 2007. - №7.
30. Спасибенко С.Г. Социализация человека. //Соц. - гуманитарные знания. – 2002. – №5.
31. Спасибенко С.Г. Дорога длиною в жизнь: социализация взрослых. //Соц. - гуманитарные знания. – 2002. – №6.
32. Тесленко А.Н. Образование как фактор культурной социализации молодого специалиста //Социология образования, 2008. - №10.
33. Холл К.С., Лидсей Г. теории личности. – М. 1997.
34. Ярошевский Т. Личность и общество. – М., 1973.
Бірінші сұрақ. Берілген сұрақтарды оқып үйренуді адамның қоғамда тұратыны, онда туатыны, дамуы, жеке тұлға болып қалыптасуынан бастаған жөн. Сол арқылы белгілі бір білімді, құндылықты, іс - әрекет нормасы және басқасын қабылдайды. Сол арқылы қызметтің әр түріне қосылып, қоршаған орта мен өзара әрекетке түседі және белгілі бір әлеуметтік жағдайды иеленеді. Осымен социализация, әлеуметтік статустар мен рөлдер, қалыпты емес іс - әрекет, қақтығыстар сияқты маңызды әлеуметтік түсініктер қатары байланысқан. «Адам», «индивид», және «тұлға» терминдері арасындағы айырмашылықтарды меңгере отырып, осы тақырыпқа ораламыз. Әрбір адам бір жағынан индивид, екінші жағынан – жеке тұлға (өз жекелігі бар адам) екенін дәлелдеп көріңіз.
Екінші сұрақ. Әлеуметтендіру процесінің негізгі факторларын атай отырып, оған анықтама беріңіз.
Әлеуметтендіру процесінің нәтижесінде адам биологиялық мақұлықтан бірте – бірте әлеуметтік, қоғамда өмір сүріп, әрекет етуге қабілетті қалайша айналады?
Қазіргі заманғы қоғамды жеке тұлғаның қандай қасиеттері сұранысқа ие? Оларды атап өтіп, олардың мәнділік шамасына қарай қазіргі заманғы адамның 5 негізгі қасиетін бөліп көрсетіңіз.
Үшінші сұрақ. Әлеуметтік рөль - әлеуметтік жүйеде берілген статусқа ие адамның орындауы қажет әрекеттердің жиынтығы екені белгілі.
Рөлдік жиын дегеніміз не?
Кез – келген рөль қандай негізгі сипаттамалармен сипатталады?
Рөлдік қақтығыс қалай туындайды? Рөлдік қақтығыстардың негізгі түрлерін атаңыз.
Әлеуметтік статус – индивидтың жынысына, жасына, шығу тегінде, меншігіне, біліміне, жанұя жағдайына және т.б – ға сәйкесті қоғамдағы орны.
Әлеуметтік статустардың негізгі түрлерін атаңыз, оларға сипаттама беріңіз?
Сіз студенттің статусын жаулап алынған деп бөлесіз бе және оған өзіңіз сәйкес келесіз бе?
Тақырып 7. Отбасы әлеуметтануы
1. Отбасы әлеуметтік институт және кіші топ ретінде.
2. Отбасылық құрылымдар типологиясы, тенденциялары мен дамуы.
3. Отбасылық саясат. Қазақстандағы жанұя мәселесі.
Реферат тақырыбы
1. Отбасы және демографиялық саясат.
2. Отбасы және әйел.
3. Отбасы құрылымының негізгі типтері.
Әдебиеттер
1. Алимбекова Г. Факторы семейного насилия в отношении женщин //Саясат. - 2003. -№3.
2. Базарханова Ш. Семья – основа всех основ // Мысль. – 1994. - №9.
3. Жаназарова З. Семейный социум как предмет внимания социальных работников // Саясат. - 2003. - №4. - С.75.
4. Елизаров А.Н. Ценностные ориентации неблагополучных семей // Социологические исследования. – 1995. - №4.
5. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
6. Климова Т. Народонаселение (социологические исследования демографической ситуации в Республике Казахстан) // Мысль. – 1997. - №2.
7. Кочеткова С.В. Опыт анализа насилия в семье // Социологические исследования. – 1999. - №12.
8. Мацковский М.С. Социология семьи. Проблемы теории, методологии и методики. – М., 1997.
9. Чернова И.И. Женщины и работа: мнения россиян и канадцев // Социологические исследования. – 1999. - №12. – С.108-112.
10. Шеденова Н.У. Социальные проблемы женского труда в условиях рыночных отношений. – Алматы, 1998.
11. Антонов А.И. Возродить семейную жизнь //Социологические исследования. – 1992. – № 10.
12. 11. Антонов А.И. Семья и время //Вестник Московского университета, серия 18. Социология и политология. – 1997. – № 2.
12. Габдуллина К. Женщина и общество: социологические и политические аспекты. // Саясат. – 2003. – №4.
13. Гумилев И.Л. Древние тюрки. – М., 1993.
14. Базарханова Ш. Семья – основа всех основ //Мысль. – 1994. – № 9.
15. Богданова Л.П.,Щукина А.С. Гражданский брак в современной демографической ситуации.// Социс. – 2003. – №7.
16. Бижанова Б, Балакирева Н. Современные тенденции демографической ситуации в РК и ее влияние на рынок труда. // Аль-Пари. – 2001. – №4.
17. Бисеков А. Демографичексая ситуация в РК. // Саясат. – 2000. – №12.
18. Богданова Л.П., Щукина А.С. Гражданский брак в современной ситуации. // Социс. – 2003. – №7.
19. Вдовина М.В. Межпоколенные конфликты в современной российской семье. // Социс. – 2005. – №1.
20. Дементьева И.В. Негативные факторы воспитания детей в неполной семье. //Социс. – 2001. – №11.
21. Лунякова Л.Г. О современном уровне жизни семей одиноких матерей.// Социс. – 2001. – №8.
22. Мацковский М.С. Социология семьи. – М., 1998.
23. Мониторинг. Семейные ориентации. //Социс. – 2001. – №2.
24. Мустафаев Н.Н. Социально-демографические процессы в Казахстане: 1990-2000гг. // Саясат. – 2002. – №5.
25. Первякова И.К. Женщины - жертвы преступлений // Социс. –2000. – №9.
26. Татимов М. Влияние демографических и миграционных процессов на внутриполитическую стабильность в Республике Казахстан. // Саясат. – 1995. – №5.
27. Сқақова А. Қазіргі қазақ отбасының жай –күйі //Ақиқат, 2010. - №4.
28. Смелзер Н. Социология. – М.: Феникс, 1994.
27. Шевченко И.О., Шевченко П.В. Большая семья – какая она? //Социс. – 2005. – №1.
28. Шеденова Н. Воздействие глобализации на экономическое положение женщин. // Саясат. – 2002. – №5.
Бірінші сұрақ. Отбасы мәселесін оқып үйренуді жанұя әлементтануы - көне әлеуметтік пәндердің біреуі болып табылатынынан бастаңыз. Мыңдаған жектермен жанұя қоғаммен, мемлекетпен, жер шарының үлкен әлемімен және жақын көршілердің мұқтаждықтарымен байланысқан. Ол мемлекетте, қоғамдық өмірде жүретін барлық өзгерістерге анық әрекет етеді.
Отбасыны оқып-үйренудің негізгі әлеуметтік аспектілерін атаңыз және оларға сипаттама беріңіз.
Отбасы белгілерін атап өтіңіз. Отбасының қандай белгілері қазіргі заманғы қазақстандық социумға тыс?
Сіздің ойыңызша, отбасы қазіргі заман жағдайында белсендірек дамиды: әлеуметтік институт ретінде ме, аз топ ретінде ме? Неге? Мұндай жағдайда қандай үзілістер алып келді?
Екінші сұрақ. Шығыстың рухани мәдениетінде жанұя дәстүрлері толығымен сақталды? Жас "айдаһарлар" мен "сілеусіндер" - Жапония, Оңтүстік Корея, Тайванның финоменалды сәттіліктерін бағалай отырып, белгілі ғалым Френсис Фукуяма экономика, саясат пен мәдениет саясында әртүрлі факторлармен қатар сиын мәнінде осы халықтардың жанұялық дәстүрінің қуатты көзін көреді.
Отбасы жеке тұлғаның өздік қалыптасуының табиғи әдісі қалайша жасалады?
Мемлекетті басқаруды тек өз отбасылық мүлтіксіз орындайтынға ғана сенім тапсыру керек дегенмен келісесіз бе? Неліктен?
Отбасылық құрылымдары әртүрлі. Олардың типологиясын бөліп көрсетіңіз:
а) билік критериі бойынша;
б) жағдайлардың әлеуметтік жағдайының критериі бойынша;
в) кеңестіктік - территориялды локализация критериі бойынша;
г) балалы болу критериі бойынша.
Отбасыда бір баланың болуы - жанұяда үш жалғыздықтың болуы деп айтқан Антонов А.И. - дұрыс айтқан ба?
Отбасының қандай типтері қазіргі заманғы урбанизацияланған конгламерацияларда кең таралған болып саналады? Олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін ашып көрсетіңіз.
Үшінші сұрақ. Зерттеушілердің айтуынша, елде әлі күнге дейін қатаң мәндегі отбасылық саясат немесе туу саласындағы демографиялық саясат жоқ.
Туудың төмендеуінен бастап бұл қандай құбылыстарға алып келеді?
Қазіргі заманғы отбасында қандай мәселелер бар?
Отбасылық қатынастардың күйзелісінен хабардар ететін отбасылық қақтығыстардың себептерін атап көрсетіңіз.
Отбасы - үлкен еңбек, оның ретінде жанұядағы өзара түсіністік пен бірін - бірі қолдау екенін дәлелдеңіз.
Тақырып 8. Білім беру әлеуметтануы
1. Оқу әлеуметтік мәдени қызмет ретінде.
2. Білім және әлеуметтендіру процесі.
3. Білімнің әлеуметтік функциялары мен мақсаттары.
Реферат тақырыбы
1. Білім әлеуметтік зерттеудің объектісі ретінде.
2. Білім құндылық ретінде.
3. Қазақстандағы білім берудің әлеуметтік мәселелері.
Әдебиеттер
1. Абдыманапов С. Роль социологических исследований в условиях реформирования образования // Вестник Высшей школы Казахстана. – 1996. - №5.
2. Гаврилюк В.В. Социология образования: Учеб. пособие. – Тюмень, 2003.
3. Гилинский Я.М., Смолинский Л.Т. Социодинамика самоубийств //Социологические исследования. – 1988. - №5.
4. Голубкова Н.Я. Социальное поведения учащейся молодежи // Социс. – 1998. - №9.
5. Дореньков В.И., Нечаев В.Я. Общество и образование. – М., 2003.
6. Дюркгейм Э. Самоубийство. Социологический этюд. – М.,1996.
7. Зиятдинова Ф.Г. ЧСоциальные проблемы образования. – М., 1999.
8. Глава VIII. Формирование и становление современной модели образования в Казахстане (доц. Орынбекова Д.С.) // Казахстан: особенности перехода к демократии. – Алматы., 2004.
9. Рубан Л.С. Девиация как проблема безопасности // Социс.- 1999.- №5.
10. Руткевич М.Н. Социология образования и молодежи. Избранное (1965 – 2002). – М., 2002.
11. Сидков Е.В. Маргинальность и преступность // Социологические исследования. – 2000. - №4.
12. Современная западная социология: Словарь. – М., 1998.
13. Нечаев В.Я. Новые подходы в социологии образования // Социологические исследования. - 1999.- №11.
14. Орлова И.Б. Самоубийство – явление социальное // Социологические исследования. – 1999. - №8.
15. Пак Л.Г. Основные направления социализации студенческой молодежи в системе образования //Социально – гуманитарные задания. – 2009, №6.
16. Павленко Н.Н., Бухмиллер В.В. Влияние массовой культуры на формирование личности в условиях глобализации //Социально – гуманитарные знания. – 2010, №4.
17. Петрий П.В. Мировоззрение и образование (размышления о форми ровании научного мировоззрения ХХІ века и его взаимосвязи с образованием личности //Социология образования. – 2008, №2.
18. Прадес Х.А. Глобальные изменения в окружающей среде и современное общество // Социологические исследования. – 2000.- №6.
19. Социология образования перед новыми вызовами (Круглый стол) // Социологические исследования. – 2000. - №6.
20. Филипов Ф.Р. Социология образования. – М., 1989.
21. Шегери Ф.Э. Социология образования: Прикладные исследования. – М., 2001.
22. Шуклина Е.А. Самообразование как отрасль социологического знания // Социологические исследования. – 1999. - №4.
23. Абдыманапов С. Роль социологических исследований в условиях реформирования образования //Вестник Высшей школы Казахстана. – 1996. -№5.
24. Владиславлев А.П. Непрерывное образование. – М., 1992.
25. Лагусева Н.Н., Гагарина Я.Г., Кадетова К.А. Модель творческой самореализации студентов вуза в условиях перехода к двухуровневой системе обучения //Мир образования. – 2009, №2.
26. Леднев В.С. Содержание образования: сущность, структура, перспективы. – М., 1991.
27. Добрускин М.Е. Роль гуманитарного образования в подготовке инженеров. // Социс. – 2001. – №9.
28. Зборовский Г.Е., Шуклина В.А Профессиональное образование и рынок труда. // Социс. – 2003. – №4.
29. Қарабаев Ш.К. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. – Экономика баспасы. – Алматы, 2009.
30. Каников Ф.К., Трунькина О.В. Ориентации учащейся молодежи на инженерную профессию. // Социс. – 2004. – №5.
31. Нечаев В.Я. Новые подходы в социологии образования //Социс.-1999. - №11.
32. Образование как фактор социальной дифференциации и мобильности («круглый стол») // Социс. – 2004. – №5.
33. Основы социологии: Курс лекций //Под. ред. А. Эфендиева. – ч. 2. – М., 1994.
34. Орынбекова Д.С. Формирование и становление современной модели образования в Казахстане / Кол.моногр. Казахстан: особенности перехода к демократии. - Алматы, 2004.
35. Сорокина Н.Д. Перемены в образовании и динамика жизненных стратегии студентов. // Социс. – 2004. – №10.
36. Старостина Т.В. вузы на рынке образовательных услуг. // Социс. – 2004. – №4 .
37. Социология: Наука об обществе: Учебное пособие //Под общ. ред. В.П. Андрущенко, Н.И. Горлач. – Харьков, 1996.
38. Человек в зеркале культуры и образования. – М., 1989.
39. Социология образования перед новыми вызовами («Круглый стол») //Социс. – 2000. – №6.
40. Сухомлинский В.А. О воспитании. – М., 1988.
41. Социология: Учебное пособие для студентов вузов. – Алматы: Санат, 1997.
42. Смелзер Дж.Нейл . Социология. – М., 1995.
43. Филиппов Ф.Р. Социология образования. – М., 1990.
44. Шуклина В.А. Самообразование как отрасль социологического знания //Социс. – 1999. – №4.
45. Филиппов Ф.Р.Социология образования. – М., 1990.
46. Хиту М., Генин В.Е. Инновационная образовательная деятельность вуза: модель и субъект //Социс. – 2003. – №10.
Бірінші сұрақ. Сұраққа дайындықты білім әлеуметтануы екенін зерттейді, оның затын не құрайтын сұрақтарды қолдана бастаған жөн. Оның мүдделері аймағын қысқаша отырып, ол білімді әлеуметтік – мәдени институт ретінде, оның генезисін, қызметін ұйымдастыру әдістерін білім сферасының әлеуметтік құрылымының динамикасын, оның басқа институттар мен адам өмірінің сфераларымен өзара оқып – үйренеді.
«Білім әлеуметтануы» түсінігінің мазмұны қандай?
«Білімді меңгеру», «тәжірибені меңгеру» ретіндегі ілімінің түсінігі негізін қалаған танымал ғалымдар С. Рубинштейн, Пиаже салған.
Ілім барысында қандай тәжірибе меңгеріледі? Мысалдар келтіріңіздер (әлеуметтік зерттеулер нәтижесінен).
Екінші сұрақ. Ілім, білім - әлеуметтендіру процесінің құрылымдылық құраушылары.
«Мектеп» институтының құрылу мәнін ашыңдар.
Мектептің қызметі, оның статусы қандай әлеуметтік институттармен қолданады?
Білім қоғамның әлеуметтік – кәсіби құрылымының шығарылу факторы ретінде жүреді. Соған қоса, ол әлеуметтік бөлмелер мен әлеуметтік мобилділіктің «арнасы», «мифы» болып саналады.
Үшінші сұрақ. Отандық білім беру бүгінде мәселелерін анықтаңыз?
Инженерлік білім беру мәселелерін атаңдар?
Қазақстандық еңбек нарығының мониторингі көрсеткеніндей, ЖОО–ң түлектерін жұмысқа тұрғызу көп жағдайда квалификация деңгейімен байланысты, түлектерді теориялық және тәжірибелік дайындығына талаптар жоғарырақ.
Бүгінде білімнің қандай аса тұрақты моделдері бар? Әрбір моделге сипаттама беріңдер.
АЭжБУ – де қандай оқу моделдері жүзеге асырылған?
«brain drain» деген нені білдіреді? Ол неден туындаған? Әлеуметтік зерттеулер нәтижелерінің мәліметтерін келтіріңдер.
Мазмұны
|
Кіріспе 3 |
|
Тақырып 1. Социологияның объектісі, пәні, құрылымы және қызметі 5 |
|
Тақырып 2. Социологияның негізгі кезеңдері, бағыттары және даму 7 |
|
Тақырып 3. Қоғамның әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік стратификациясы 10 |
|
Тақырып 4. Еңбек социологиясы 12 |
|
Тақырып 5. Инженер еңбегінің әлеуметтік мәселелері 15 |
|
Тақырып 6. Жеке тұлға әлеуметтануы 18 |
|
Тақырып 7. Отбасы әлеуметтануы 20 |
|
Тақырып 8. Білім беру әлеуметтануы 23 |
2011ж. жинақ жоспары, реті 277.