ГЕНЕРАТОР                 ВОЛЬТМЕТР              

     Г3-118                            В3-38                           

                  СИГНАЛ КОММУТАЦИЯЛАУ БЛОГІ

           БАСТЫ              БАСТЫ              БАСТЫ

          ТЕЛЕФОН          ТЕЛЕФОН         ТЕЛЕФОН

1.1-сурет - Есту шегінің жиілікке тәуелділігін алуға арналған қондырғылар комплексінің құрылымдық сұлбасы

ЕСКЕРТУ! Берілген жұмыстағы барлық өлшеулер зертханада тыныштық сақтау кезінде жүргізіледі.

1.3 Қондырғыны жұмысқа  дайындау

1.3.1  1.1-суреттегі схемаға сәйкес қондырғының қосылуын іске асыру.   (1.1-сурет). Ол үшін:

           -өлшеуге қатысушылардың бас телефондарын зертханалық құрылымдардың астында орналасқан бас телефондарды қосуға арналған ұяшықтарға қосу;

- Г3-118 генераторының шығысын («ВЫХОД II» ұяшығы) «Сигналдар коммутациясы блогының»  «ГЕНЕРАТОР 1» ұяшығына косу;

- В3-38 кірісін «Сигналдар коммутациясы блогы»  «ВОЛЬТМЕТР» ұяшығына қосу.

          1.3.2 Г3-118 генераторының «РЕГ.ВЫХОДА» бұрағышын солға соңына дейін бұрау. «ОСЛАБЛЕНИЕ dB» ауыстырып-қосқышын «60» түріне келтіріп қою.

1.3.3  Г3-118 генераторы мен В3-38  вольтметрінің электрқоректендіруін қосу.

          1.4 Өлшеулер жүргізу

          1.4.1  «Сигналдар коммутациясы блогы»  «ИСТОЧНИК СИГНАЛОВ» қосқышын  «ГЕН.1» түріне орнату.  Бұл кезде бас телефондар және вольтметр Г3-118 генераторының шығысына қосылады.

          1.4.2 Генератор жиілігін 20 Гц.

          1.4.3 «РЕГ.ВЫХОДА» бұрағышы және «ОСЛАБЛЕНИЕ  dB» ауыстырып-қосқышы көмегімен генератор шығысындағы кернеуді үлкейте отырып, ВЗ-38 вольтметрі бойынша өлшеуге қатысушы тоналді дыбыс еститіндей етіп  U ₁ (F) телефондарында кернеу орнату қажет.

1.4.4 Г3-118 генераторының «РЕГ.ВЫХОДА» бұрағышын солға қарай соңына дейін бұрау. «ОСЛАБЛЕНИЕ dB» ауыстырып-қосқышын «60» түріне келтіру.

1.4.5 Дыбыстық диапазонның басқа жиіліктері үшін 1.4.3.-1.4.4 пункттерінде сипатталған операцияларды қайталау.

1.5 Өлшеулер нәтижелерін өңдеу

          1.5.1 Формула бойынша дыбыстық диапазонның әрбір жиілігі үшін N_а есту шегінің деңгейін анықтау            

                                      U ₁  (F)

N a (F),дБ = 20 lg                     + N(F) - N(500) + 94  ,

                                  U(500)

мұндағы,  U(500)  -  500 Гц жиіліктегі тональді сигналының  жиілігі,  94 дБ  дыбыстық  қысымды шығару үшін,  осы кернеуді  телефонға  беру керек:

                          U(500) =  Ö Р тел  .   R ном   ;

N(500) - 500 Гц жиілікте  телефонда пайда болатын дыбыстық қысым (дБ),  дыбыстық қысымның  жиіліктік сипаттамасы  бойынша анықталады,  N(F) – F жиілігі үшін дәл осылай.   

1.5.2 Алынған нәтижелер бойынша Nа естілу шегі деңгейінің F жиілікке тәуелділік графигін құру.

1.5.3 Құрамында алынған графикалық тәуелділіктер және минималды деңгеймен алынатын жиіліктер диапазондары бар керекті қорытындылар жасау.

№2 Зертханалық жұмыс. Жазу каналының жиіліктік сипаттамалары

Жұмыс мақсаты: Магнитофонның жазу каналындағы жиіліктік сипаттамаларды реттеу әдістерін зерттеу

2.1 Өлшеулерді жүргізу принципі:

Жалпы алынған әдіске келетін болсақ, жазу каналының сипаттамаларын анықтау барысында магнитофон кірісіне дыбыстық жиілік генераторынан жиілігі 400 Гц, кернеуі магнитофон  кірісінің сезімталдығына тең сигнал беріледі. Жазу каналының реттегіші ретінде оның номиналды мәні орнатылады. Ток өшіру және  магниттелу генераторының электрқоректендіруі сөндіріледі.  Содан соң дыбыстың жиілік генераторының шығыс кернеуі 20 дБ-ге дейін (10 есе) азаяды және сипаттамалар түсіру кезінде өзгеріссіз қалады.  Жазба басындағы кернеу және жұмысшы жиіліктер диапазонының  шегіндегі генератордың әртүрлі жиіліктеріндегі жазба тогы өлшенеді.

     Берілген зертханалық жұмыста өлшеулерді оңайлату және олардың дәлдігін жоғарлату мақсатында сипаттамалар жазудың номиналды деңгейінде анықталады.  Бұл жағдайда сипаттамаларды түсіру қателігі аз. 

      Жазба тогын өлшеу үшін жазба басынан кейін кезекпен жазу арнасының параметрлеріне көрінетіндей ықпал көрсетпейтін қосымша R_доп=10 Ом резистрі қосылған. Айнымалы токтың вольтметрі арқылы осы резистрдегі U _доп кернеу түсуінің өлшеуі жүргізіледі.

I ₃  = U _доп  /   R _доп

Жазу жылдамдығы магнитофонның рұқсат етілген қабілеттілігіне әсер етеді._.

2.2 Қондырғыны жұмысқа дайындау

2.2.1 Сұлбаға сәйкес (2.1-сурет) зертханалық құрылымның элементтерін қосу. Ол үшін: Г3-118 дыбыстық генераторының шығысын («ВЫХОД II» ұяшығы)   1В3-38 вольтметрінің кірісімен және «Магнитофон ОРБИТА МПК-108С» панеліндегі «УНИВ»  ұяшығымен қосу; 2 ВЗ-З8 вольтметрінің кірісін «Магнитофона ОРБИТА МПК-108С» панеліндегі  «ГЗ-U» ұяшығымен қосу.

2.2.2 ГЗ-118 генераторының «РЕГ.ВЫХОДА» бұрағышын солға қарай соңына дейін бұрау. Генератордың «ОСЛАБЛЕНИЕ dB» ауыстырып-қосқышын 60 түріне орнату.

2.2.3 ГЗ-118 генераторының және В3-38 вольтметрлерінің электрқоректендіруін қосу.

2.2.4 Акустикалық жүйені магнитофон қуаты күшейткішінің сол жақ каналының шығысына қосу («Магнитофон ОРБИТА МПК-108С» панеліндегі  «ВЫХ.  ЛЕВ» ұяшығы).

2.2.5 «Орбита» магнитофонының таспа қозғалысы жылдамдығының ауыстырып-қосқышын «19» түріне келтіру.  «СЕТЬ» батырмасы арқылы магнитофонның электрқоректендіруін қосу. Магнитофонға жазуы жоқ таспа салу. «>O<» батырмасын басу арқылы таспа шығыны есептеуішінің  (счетчик) нөлдік көрсетулерін орнату.  «ЛЕВ» батырмасын басу арқылы магнитофонның сол жақ каналын қосу.  «ВХОД УНИВ.» қайта басу.

2.2.6 Магниттелуді сөндіру. Ол үшін: «Магнитофон ОРБИТА МПК-108С» панеліндегі «ПОДМАГН.» тумблерін «ВЫКЛ» түріне орнату.

2.3 Таспаның 19 см/с жылдамдығындағы жазу күшейткішінің АЖС түсіру.

2.3.1 ГЗ-118 генераторының жиілігін 400 Гц-ке орнату.   «РЕГ.ВЫХОДА» бұрағышының және «ОСЛАБЛЕНИЕ  dB» ауыстырып-қосқышының көмегімен 1 ВЗ-38 вольтметрі бойынша дыбыстық генератордың шығысында (магнитофонның кірісінде) U ген = 1В кернеуін орнату.  Әрі қарай жазу күшейткішінің АЖС түсіру барысында осы кернеуді генератордың барлық жиіліктерінде тұрақты етіп ұстап отыру керек.

2.3.2 Магнитофонды жазу режиміне қосу. Ол үшін:  «ЗАПИСЬ» және «ВОСПР» батырмаларын кезекпен басу,  «ЗАПИСЬ» батырмасын соңғы етіп жіберу.  Бұл кезде «ЗАПИСЬ» батырмасының үстіндегі индикатор жарқырап, «ПАУЗА» режимі қосылады.    

2.3.3 Жазудың номиналды деңгейін орнату.  Ол үшін: «КОНТРОЛЬ ВХОД» батырмасын басу; сол жақ каналдың «УРОВЕНЬ ЗАПИСИ» реттегішін (кіші диаметрлі бұрағыш) «0dB» деңгей индикаторының сегменті жарқырап, бірақ оптималды деңгейдің көтерілуін көрсететін қызыл-сары сегменттер жанбайтындай түрге орнату.

2.3.4 Акустикалық жүйе арқылы 400 Гц жиіліктегі тонды тыңдау.   Сол жақ каналдың «ГРОМКОСТЬ» бұрағышы арқылы (кіші диаметр) басқаруға ыңғайлы дыбыс қаттылығының деңгейін орнату.

2.3.5 Вольтметра  2 көмегімен f _ген  генератор жиілігін  20 Гц-тен 20  кГц-ке дейін өзгерте отырып, жиіліктің әрбір мәні жазу күшейткішінің шығысындағы («Магнитофон ОРБИТА  МПК-108С» панеліндегі «ГЗ-U» ұяшығы) U _зап кернеуін өлшеу f ген жиілігі мен U зап кернеуінің мәндерін   2 -кестеге енгізу.

Ескерту: Өлшеулер жүргізілетін жиілік мәндерін U зап-тың  f ген-ге тәуелділігін дәл көрсететіндей етіп таңдап алу керек.

2.3.6 Жазба күшейткішінің АЖС мәндерін есептеу және 2.1-кестеге енгізу.

2.4 Таспаның 9 cм/с жылдамдығы кезіндегі АЖС мәндерін алу 

2.4.1 Магнитофон таспасының қозғалыс жылдамдығының ауыстырып-қосқышын  «9» түріне орнату.

2.4.2 9 cм/с жылдамдығы кезіндегі жазу күшейткішінің АЖС-ын өлшеу.  Алынған мәліметтерді  кестеге түсіру.

2.4.3 Кестедегі мәліметтер бойынша бір координаттар өрісінде жазу күшейткішінің 19 см/с және 9 cм/с жылдамдықтарына АЖС құру. 

2.5 Таспаның 9 cм/с жылдамдығындағы жазу тогының АЖС-ын алу

2.5.1 Вольтметр 2 кірісін «ГЗ-U» ұяшығынан алып тастау және «Магнитофон ОРБИТА МПК-108С» панеліндегі «ГЗ-I» ұяшығымен қосу.

2.5.2 Жазу тогының АЖС-ын алу

Ескерту: Жазу тогын өлшеу жанама тәсілмен жүргізіледі, вольтметр 2 мен  U _доп  кернеуінің жазу басынан кейін кезекпен қосылған («ГЗ-I» ұяшығы)  R _доп  резисторында құлауы өлшенеді.

I ₃  = U _доп  /   R _доп

       Жазу тогының АЖС-ын құру үшін  I ₃  тогының  қатысты мәндері қолданылғандықтан,  есептеуді оңайлату мақсатында  I ₃  есептемей,  оның орнына U _доп  кернеуінің қатысты мәндерін қолдану.  Алынған мәліметтерді кестеге енгізу.

2.1 кесте - Таспаның 9 cм/с қозғалыс жылдамдығы кезіндегі жазу тогының амплитуда-жиіліктік сипаттамасы

2.6  Таспаның 19 cм/с қозғалыс жылдамдығы кезіндегі жазу тогының АЖС-ын өлшеу

2.6.1 Магнитофон таспасының қозғалыс жылдамдығының ауыстырып-қосқышын «19» түріне орнату.

2.6.2 2.4п.-те  көрсетілген әдіс бойынша 19 cм/с қозғалыс жылдамдығы кезіндегі жазу тогының АЖС-ын өлшеу.  Алынған мәліметтерді 2.2-кестеге енгізу.

2.6.3 Кестелердегі мәліметтер бойынша бір координаттар өсінде 19 см/с және 9 cм/с жылдамдықтары үшін жазу тогының АЖС-ын алу.

2.6.4 Құрамында алынған графикалық тәуелділіктері  формаларының айқындамалары бар қорытынды жасау. 

2.2 кесте - Таспаның 19 см/м қозғалыс жылдамдығы кезіндегі жазу тогының амплитуда-жиіліктік сипаттамасы.

  ВОЛЬТМЕТР 1   В3-38                    ВОЛЬТМЕТР 2   В3-38 

 КІРІС                                                   КІРІС

        ОРБИТА МПК-108С МАГНИТОФОНЫНЫҢ

                  ҚҰРЫЛЫМДЫҚ СХЕМАСЫ                         

    УНИВ                                                              ГЗ-U

ГЕНЕРАТОР Г3-118          ОРБИТА МПК-108С

                                             КАТУШКАЛЫҚ

                                             МАГНИТОФОНЫ                

    ШЫҒЫС II             

2.1 сурет - Жазу күшейткішінің АЖС-ын алу үшін құрылым элементтерін қосу схемасы

2.7 Бақылау сұрақтары:

2.7.1 АМЗ-да тіке өтпелі канал (сквозной канал) қалай іске асырылады?

2.7.2 Жазу каналының алынған АЖС формаларын айқындау.

2.7.3 Таспа қозғалысының әртүрлі жылдамдықтары үшін тізбектер түзетулерінің тұрақты уақыттарын табу.

2.7.4 АМЗ магнитті ұштарының конструктивті айырмашылықтарын айқындау.
          №3 Зертханалық жұмыс. III класс аудиомагнито­фонының таспатартқыш механизмінің  параметрлерін анықтау.

Жұмыс мақсаты: Детонация және оның дыбыс жазу процесіне әсерін зерттеу.

          3.1 Теориялық дайындық

Магнитофонның таспатартқыш механизмін  сипаттайтын маңызды параметрі болып, магнитті  ұштарына қатысты магнитті таспа қозғалысының V₀ жылдамдығы табылады. 

Магнитті таспаның қозғалыс жылдамдығының номиналды таспанікінен ауытқуы бір магнитофонда жазу және ойнатылу кезінде байқалмайды, немесе бұл ауытқу тұрақты.  Бұл жағдайда ол басқа магнитофонда жазу ойналған кезде,  немесе басқа магнитофонда  жазылған жазуды қолданып отырған магнитофонда ойнатқан кезде байқалуы мүмкін.  Жылдамдықтың ауытқуы субъективті түрде бағдарламаның тональділігінің жалпы өзгерісі ретінде қабылданады.

Магнитофондағы магнитті таспаның қозғалыс жылдамдығы, көбінесе,  негізгі білік (вал) және оның диаметрінің айналу жылдамдығымен анықталады,  бірақ реалды жағдайда оған,  жеке алғанда өзгерістерге, әсер ететін бірнеше факторлар қатары бар:

 - қоршаған ортаның температурасы және ылғалдылығы;

 - магнитті таспаның тартылуы;

 - негізгі білікті магнитті таспаға қысу күші;

 - бүліну жағдайында ТТМ механизмінің бөлек бөліктеріндегі үйкеліс күші және т.б.

Магнитті таспаның қозғалыс жылдамдығы лездік мәнінің орта мәннен периодикалық және периодикалық емес ауытқулары ойнатылып жатқан дыбыстың детонациясына әкеліп соғады, яғни сигналдың паразитті жиіліктік модуляциясы жағдайындағы өзгерістердің пайда болуына әкеліп соғады.  Күнделікті магнитті жазбада бұл өзгерістердің шамасының бағалық өлшемі болып детонация коэффициенті табылады.

К д  =  DV / V ср,

мұндағы D V - магнитті таспаның қозғалыс жылдамдығының орташа мәннен ауытқу шамасы;

V ср  - магнитті таспаның орташа қозғалыс жылдамдығы.

          Төменгіжиілікті детонация дыбыс тоналділігінің периодикалық өзгерісі ретінде қабылданады,  жоғарыжиіліктісі – дыбыс дірілі (дробление) ретінде.  Дыбыс детонациясы таза тондарды тыңдау барысында ең жақсы байқалады, бұл жағдайда музыкалды қабілеті бар адам К_д0= 0,1 %  және төмен детонацияны ұстай алады. Күрделілігі жоғары магнитофондар үшін детонация коэффициентін өлшеудің 2 әдісі қарастырылған:  өлшегіш таспаны қолдану арқылы  (бұл кезде детонация коэффициенті ойнатылу режимінде өлшенеді)  және генератордағы сигнал магнитофонға жазылатын жағдайдағы өлшеулер,  ал  Кд-ны өлшеу жасалынған жазбаны ойнату кезінде жасалады.  Күнделікті қондырғыда магнитті жазбаның  детонациясы жазумен қатар,  ойнатылу кезінде  де  болатындықтан, жоғарыда келтірілен  2 әдістің де әдеттен тыс екенін ескеру керек.

          Соңғы әдіс магнитофоннның ттм механизмінің  сапасын көрсетеді,  бірақ бұл кезде,  анықтама бойынша, 20-40 %-ға жоғары,  бірінші әдіспен салыстырғанда тек электронды секундомерді  қолданған кезде  шамамен (0,3...1) %.

Жиілікті девиациялау ең ыңғайлы әдіс болып табылады.  Әдіс  f в  жүріп жатқан сигналдың жиілігі V ₀  шығарылатын фонограмманың f в=f з*V ₀/Vз  орын ауыстыру  жылдамдығына тура пропорционал екендігінде негізделген. Мұндағы   V з , f з  - сәйкесінше эталон магнитофон таспасының жылдамдығы және жазылған сигналдың жиілігі.

Әдістің артықшылықтарының қатарына өлшеудің сыйымдылығының аздығы,  әдісті катушкалықпен қатар,  касеталық ТТМ  үшін  қолдануға болатындығы және өте жоғары дәлдікті жатқызуға болады. 

f з  жиілік дәл берілген жағдайда  әдістің потенциалды дәлдігіне жетуге болады, fв  өлшемі және жазушы  магнитофонның болуы, оның орташа жылдамдығын  есептеуге болады, нормалдыдан  0,5%-дан аз ғана өзгерісі болады.  Егер сигналограмма ретінде детонацияны өлшеуге арналған өлшегіш таспа  ("Д" бөлігі)  қолданылатын болса, бірінші және үшінші талаптар бір уақытта орындалады.  Бұл  таспада жазу  жиілігінің (f з =3150Гц) қателігі  0,5-1,0 %  шегінде жатады.  f в  жүріп жатқан  сигналдың жиілігін зертханалық  жағдайда цифрлық жиілік өлшегіштің көмегімен өлшейді.

3.2 Өлшеулерді өткізу принципі

Кампакт-касеталар ойнатқышындағы  магнитті таспа  қозғалысының орташа жылдамдығын өлшеу үшін  f з = 3150 Гц  жиіліктегі тербелістер сигналлограммасы қолданылады.  Зерттеу жүргізіліп жатқан  магнитофонда берілген таспадан Vв жылдамдықпен fз жүргізілуі кезінде  жиілік өлшегіштің көмегімен  сызықтық шығысындағы  тербелістердің  f в  жиілігін  өлшеу жүргізіледі.

Магнитті таспаның  қозғалыс жылдамдығы

 Жылдамдықты анықтау кезіндегі қателік

DV =Ö[(Vз/fз ) Dfв]² + [(fвVз/fз²) Dfз]² + [(fв/fз) DVз]²  ,         

мұндағы Df в  -жиілікті өлшеудің абсолютті қателігі;

Df з  -сигналлограмманы жазу жүргізілген генератор жиілігінің абсолютті қателігі;

DV з  -магнитофон жылдамдығының  абсолютті қателігі.

Жиілігі  f з=3150Гц  гармоникалық  тербелістер сигналлограммасы  ойнатылу режимінде жұмыс жасайтын,  кірісіне  зерттеу жүргізіліп  жатқан магнитофон  шығысынан кернеу беріліп жатқан  жиілік өлшегішпен  детонация коэффициентін  өлшеу. 

3.3 Қондырғыны жұмысқа әзірлеу

3.3.1 Генератор және магнитофонның электрқоректендіруін қосу.  Бұл кезде сәйкес индикаторлық  шамдар (лампочки)  жарқырайды.

3.3.2 Г3-118 генраторынан  ( 50W шығ.)  жиілігі f = 3150Гц  және  Uвых£500мВ  сигналды  компакт-кассетаойнатқышының  (әрі қарай магнитофон)  сызықтық кірісіне беру.

3.3.3 Кассетаны магнитофонға енгізіп,  пленканы басына айналдырып әкелу.

3.3.4 ">0<"  батырмасын басу арқылы магнитті таспа шығынын есептеуішінің нөлдік көрсетілімдерін орнату.

3.3.5 "зап."  және  "воспр."  батырмаларын бір уақытта басу арқылы

магнитофонды жазу режиміне қосу,  бұл кезде автоматты түрде  «пауза»  режимі қосылып,  сәйкес индикаторлық  шам жарқырайды.

3.3.6 Магнитофонның сызықтық шығысындағы жиілікті өлшеу жүргізу.

3.3.7 Өлшегіш таспаны кассета жинағының ортасына (соңына)  айналдырып әкелу,  3.3.2-3.3.6  пункттерде жазылған әдіс бойынша  жинағының ортасы (соңы)  үшін жазылған  сигнал жиілігін  өлшеуді қайталау.

3.3.8 Өлшеулер нәтижелері бойынша, магнитті таспа қолданысының орташа жылдамдығын  және өлшеу  қателігін анықтау.

Есепке қажетті бастапқы берілгендер:

- эталон магнитофонның магнитті таспа қозғалысының номаиналды жылдамдығы  4,76 см/м;

- эталон магнитофонның магнитті таспа қозғалысы жылдамдығының  қателігі:  номиналдыдан:  0,3 %.

- жазылған эталон сигналының жиілігі: 3150 Гц ;

- эталон сигнал жиілігін орнату қателігі: 0,1 % ;

- жиілікті өлшеу қателігі:  өлшенген жиіліктен: 0,25 %. 

3.4 Өлшеулер нәтижелерін салыстыру және құрамында кассетадағы таспаны  тарту дәрежесінен  Кд  өзгеру тәуелділігінің  анализы бар қорытындылар жасау.

3.5  Бақылау сұрақтары:

3.5.1 Детонация деген не?

3.5.2 ТТМ-тың  қай типі таспа қозғалысы жылдамдығының жоғарғы  тұрақтылығымен сипатталады?  Ол көп қолданылатын  болып табыла ма?

3.5.3 Детонацияың  пайда болу себептері?  Ол  есту қабілетіне қалай байқалады?

№4  Зетрханалық  жұмыс. Микрафондар параметрлерін өлшеу

Жұмыс мақсаты:  Микрофондардың әртүрлі  типтерімен жұмыс істеп  үйрену, олардың параметрлерін зерттеу.

4.1 Теориялық дайындық

Микрофондар классификациясы

-дыбыстық  энергияны электрлікке  айналдыру принципі  бойынша  (механоэлектрлік сипаттамалар);

-дыбыстық диафрагмаға  әсер ету принципі бойынша (механоакустикалық сипаттамалар);

-шығыс сигналының  кеңістік  бағдарға  тәуелділігі  принципі бойынша  (бағдарлау сипаттамалары);

-аудио трактқа қосу принципі бойынша (коммутациялық сипаттамалар бойынша).

Қолданылуы: қолда ұстау / аспалы, музыкалық құралдарда, столға орнатылатын және т.б.

4.1–сурет. Дитнамиканың микрофон қондырғысы

                Динамикалық микрофон құрылғысы динамиклық дауысзорайтқышқа үйлесімді  (айтып кеткен құрылғыны рацияларда, сөйлесу құрылғыларында жиі қолданады, ықшамдық сападан жоғары болған кезде)

          Диафрагманың динамикалық микрафоны магнит айналасындағы саңылауында орналасқан катушкамен байланысқан (сурет 4.1). Бойлық толқындар магнит өрісіне байланысты диафрагма мен катушканы жылжытады, осының салдарынан катушка ұштарында диафрагмаға әсер ететін дыбыстың күшіне пропорционалды болатын электрлік кернеу, амплитуда және жиілік пайда болады.

4.2сурет- Конденсаторлық микрофон құрылғысы

          Кондесаторлық микрафонда дыбыс конденсатор қаптамасы болатын мембранаға әсер етеді. Бұл конденсатор тұрақты ток көзіне тізбектей қосылған. Дыбыс әсерінен мембрана тербеледі, бұдан сыйымдылық өзгеруіне әкеледі, осынын салдарынан тұрақты ток көзін айнымалыға өзгертеді. Конденсаторды дыбыстық преоброзователь ретінде қолданғанмен микрофон күшейткішпен жабдықталған, микрофон шығысымен кедергі кірісін келістіреді.

          Конденсаторлы микрофоның ерекше түрі электілі микрофон болып табылады , бұл құрылғының пластиналары арнайы материалдан жасалған, сондықтан әрдайым зарядталған және электр көзін қажет етпейді. Алайда бұл  электрлік микрофон корек көзін қажет етеді, бірақ плстиналарына емес күшейткішке екен.

          Казіргі уақытағы конденсаторлық микрофондар 48 В кернеуінен коректенеді ол корек көзінен немесе «фантомдық корек» деген функциясы бар микшер пультынан беріледі. Көптеген профессионалды бейне камераларында сыртқы конденсатор микрофонын қолдану үшін фонтомдық корек функциясы бар. Кеңстік сипатамма бойынша микрофон бағыталған және бағытталмаған болып бөлінеді.

          Бағытлау деп дыбыс көзін орнын ауыстырып, ал қарқынын өзгертпеген кезде микрофон сезімталдығы өзгеруін айтады.

-егер, сезгіштік аз өзгерсе, микрофон бағыталмаған болып есептеледі де, бағытталу сипатаммасы шеңбер ретінде болады

-егер, сезгіштік фронталь жартысфера аймағында аз өзгерсе, онда микрофон біржақтыбағытталмаған, ал сипатаммасы жүрекке ұқсас, оның атауы кардиоидты

-егер, кардиоидты микрофон осьтан қатты ауытқып сезгіштігі азайып, созылған кардиоид пайда болса, онда ол суперкардиоидты микрофон

-егер, осьтан ауытқыған кезде микрофон сезгіштігі азайса, онда микрофон гиперкардиоидты

-екіжақты бағытталған микрофон, графигі «сегіздік» болады

          Ескерген жөн, бағытталу сипатамысы толқын ұзындығының микрофон габариттарына қатынасына байланысты, яғни дыбыс жиелігіне.

Төменгі жиелікке қатысты микрофон бағытталуы аз байқалады, ал жоғарғы жиелікке керісінше.

           Коммутация тәсілі бойынша әдетті сымды және радиомикрофон болып бөлінеді. Радиомикрофон құрылғысы микрофон басынан(головки), таратқыш бір корпуста және қабылдағыш (ресивер) Ілмекті(петличный) микрофон екі бөліктен тұрады: киімге ілінген микрофонның өзі және жасырын  кабельмен жалғанған трансмиттерге (белбеуде).

Микрофон сипатамасынның өлшеуін  арнайы камерада өткізеді, арнайы қалың ДСП-дан, камераның үйлесімді өлшемін WinISD программасы арқылы есептеледі, динамикалық басының (головки) өлшемін ескере отырып, камера іші ковролоннан қапталған және коэфециенті 

a_погл = 0,7- 0,8.

          4.2 Жұмыстың орындалу тәсілі:

          4.2.1  4.3 суреттегі схеманы жинау

4.3 сурет

          4.2 2. әр тестіленген микрофон  үшін өлшеу керек:

- номиналды жиілік диапазондарын

- әр түрлі бағыт үшін 12 дБ шамасында сезімталдығын өлшеу

- амплитуда-жиілік сипаттамасын және оның бірқалыпссыздығын зерттеу

          4.2.3 Тестеленген микрофондарды классификациялау:

- жұмыс жасау әдісі бойынша

- кеңістік сипаттамасы бойынша

- комутация әдісі бойынша

- дыбыскүшейту сапалығын салыстыру

          4.2.4 Бұл үшін: номиналды жиілік диапазонын өлшеу.

          Дыбыс диапазонында генератордан берілетін  жиілігін өзгерте отырып, микрофон шығысындағы сигналды  миливольтпен өлшеп алу керек. 

          4.2.5 12 дБ  шамасындағы сезімталдығын өлшеу (4 рет)

- микрофон шуылын өлшеу, ол үшін:

-генератор  қорек көзін өшіріп, шығыс кернеуін өлшеу

- генераторды қосып, шығысына  аттенюатор қою, яғни миливольтметр көрсеткіші микрофон шуылынан 4 есе үлкен болу керек

- генератор шығысындағы кернеуін өлшеу. Алынған мән осы бағыт бойынша сезгіштігі болып табылады.

- Микрофонның остік бағытын өзгерту, динамикадан бұрып, бір бұрышқа қою.

          4.2.6 АЖС өлшеу, бірқалыпсыздығын зерттеу

- Г3-118 дыбыс диапазонында жиілігін өзгерте отырып, микрофон шығысындағы кернеуін өлшеу. Алынған мән бойынша кесте құру.

- кесте максимум және минимум айырмашылығы АЖС бірқалыпсыздығы болып табылады.

- камерада микрофонды өзгертіп, өлшеуді қайталау.

          4.3 Алынған мәндерді зерттеп, классификациялау

4.4     Бақылау сұрақтары:

4.4.1       Микрофонның түрлері?

4.4.2      Тестіленген микрофондар классификациясы?

4.4.3      Радиомикрофон құрылғысы?

4.4.4      Динамикалық микрофон қолдану тәсілі?

№5 Зертханалық жұмыс.  Дыбыс фильтрларды зерттеп, классификациялау

 Жұмыс мақсаты: фильтрларды қолдануды үйрену

5.1 Теориялық дайындық

Режиссерлық пульттарда, кірістерінде және шығыстарында, күшейткіштерде әр түрлі фильтрлардан құрылған жиілік коректор бар.

Радиохабарда үстіңгі жиілік көтерілу фильтры, ЖЖ(ВЧ) және КЖ(НЧ) жәй көтерілу фильтры, графикалық корректорлар (эквалайзеры) және т.б.

Жәй көтерілу фильтры  дыбысрежиссерға үлкен масштабта спектірлік сипаттаманы өзгертуге мүмкіндік береді. Көбінесе бұндай фильтрлар акустикалық дефектін, микрофонның дұрыс емес орналасуын жасырып және ±20 дБ аралығында өзгертуге болады. Белгілі бір спектр аралығын бөліп алуға немесе басып тыстауға болады, дыбысты мүлдем өзгертіп басқа характеристика беруге болады. Фильтрды субьективті  қолдану яғни, бастапқы үннің тембрін өзгерту.

           «Қасында болу» фильтры дыбыс шыққан уақытта айтушы қасында тұрғандай. Осындай фильтрлар орташа жиелік облысын бөліп алуға болады, біз білетіндей орташа жиелікке адам дауысы жатаны белгілі және адам дауысын қатты шығарып жақсы әуен алуға болады.

           «Қасында болу»  фильтрлары арқылы 10дБ-ге дейін көтерілуде 700...4000Гц жиелік диапазонында тар жолақты спектр аймағын бөліп алуға болады. «Қасында болу» фильтрі резонанс жиілігін қосқыш арқылы тағайындауға болады. Әдетте резонанстық жиелік үшін мына міндерді тағайындайды: 0,7; 1,4; 2,0; 2,8 и 4 кГц. Әншінің дауысын бөліп алу үшін әдетте 2.8кГц жиілік облысын бөліп алуға болады, біз білетіндей 2,8…3,2 кГц обласында әншінің дауысы тембрлі түрде шығатынын белгілі.

          Осы заманғы фильтрларда пульт арқылы белгілі спектр обласын бөліп алудан басқа, кесіп алуға болады.

          Графикалық коректорларда (эквалайзер) қосқыштардың орналасуы АЖС графигіне ұқсас, сондықтан оны графикалық коректор деп аталады.

          5.2 Жұмыстың орындалу тәртібі:

          5.2.1  Айтып кеткендей УРВС-94 фильтрна Г3-118  генераторынан 1В деңгейінде дыбыс сигналын кірісіне береміз. Қосқыштардың орналасуын шеткі сол жағына орналастыру керек. В3-38 вольтметр арқылы шығысындағы сигналдың деңгейін өлшей отырып, АЖС сипатамассын графигін салып, қортындыны таблицаға енгізу.

          5.2.2 Стунденттің тағайындауы бойынша қосқышты кез-келген орналасуына қойып АЖС графигін алып, мәндерді таблицаға енгізіп бастапқысымен салыстыру.

          5.2.3. 5.1. суретегі схеманы жинап қосқыштың орналасуын өзгертіп, дыбыстың шығуын салыстыру.

	Г3-118         шығ II				В3-38

 

    Г3-118  вых II                 .В3-3

5.1 сурет- АЖС фильтрлардың өлшеу схемасы

          5.2.4  5.2 суреттегі схеманы жинау .

1В деңгейінде сигналды беріп, (20-20000Гц) АЖС өлшеу. Алынған сипатамма бойынша қортынды жасау.

5.2 сурет- АЖС фильтрлардың өлшеу схемасы

          5.3 80Гц және 1000Гц жиілікте қойылған режекторлық фильтрлардың өткізу жолағын зеріттеу.

          5.3.1 Г3-118 генератор шығ.II фильтр кірісімен қосу 5.3 суреттегідей.  Генератор жиілігін фильтр резонанс филтрына сәйкестіру,  сигнал деңгейі 1В.

      5.3.2 Жиіліктің мәнін резонанстық жиілігінен өзгерте отырып, В3-38 вольтметр арқылы шығысын өлшей отырып 0,7 есе максимумынан өзгерген мәніне келтіру. Алынған мән бойынша фильтрдың өткізу жолағын зерттеу.

      5.3.3 5.3.1, 5.3.2 пунктары сияқты режектор фильторының өткізу жолағын зерттеу, резонанс жиілігі 1000Гц.

5.3 сурет - АЖС фильтрлардың өлшеу схемасы

    5.4 Алынған мәндерді  кестеге енгізіп, екі фильтрдың АЖС графигін салу, өткізу жолағын зерттеу және осыны есепке енгізу. Алынған сипатаммалардан, графиктің бірқалыпсыздығын, түсуін анықтап, қортынды жасау.

5.5 Бақылау сұрақтары:

          5.5.1 Коректорлық сипатамманың мәнін түсіндіріңіз.

          5.5.2 Компадерлік системаның жұмыс мақсатын түсіндіріңіз.

          5.5.3 Мына терминдердің мән түсіндіріңіз: сығу, сығу коэфициенті, кеңдету?

          5.5.4 «Долби» дыбысбасқыштың жұмыс принципі неде?

№6 Зертханалық жұмыс. Дыбыс бүркемелеуін зерттеу

          Жұмыс мақсаты: дыбыстың басқа дыбыстың деңгейіне байланыты бүркемелеуін зерттеу.

6.1 Теориялық дайындық

Бүркемелеу жағдайы керек сигналдың тосқауыл спертлар байланысынан пайда болады. Бүркемелеу қисығы адам есту қисығынан әлде қайда жоғары.

          Сезу деңгейі субъективті сезгіштікті дәл сипатаммайды. Дыбыс деңгейі деп аталатын термин енгізілген N гр , фонда өлшенеді. Дыбыс деңгейі (Дб)децибелмен өлшенеді. 1000 Гц  жиілігін эталон түрінде алып зерттелетін дыбыспен салыстыру үшін.  Дыбыс деңгейін өлшеу формуласы

N _гр =  20lg(p_зв.эт /p_зв.о)

мұндағы, екі дыбыста бірдей жолы болғанын ескеру керек.

                6.2 Жұмыстың орындалу тәртібі

          Өлшеу барысында екі генератор қолданылады:  біреуі бүркемелеу көзінің тоны, ал екіншісі өлшеу көзінің тоны. Басты телефондарға екі сигнал беріледі.

          Өлшеу тонын деңгейін 0 В бір минималды мәнге дейін көтеру, бүркемелеу фонында естілуге дейін, өлшеуді таблицаға енгізу. Вольтметрлер басты телефондардың кірісіне қосылғандықтан, маскалаудың кернеу деңгейін өлшеу тонының айырылған жағдайында өлшеу керек.

          20 Гц-тен 20 кГц-ке дейін өлшеу қайталанады. Өлшеу нәтижесі дыбыстың субъективті қабылдауына байланысты, сондықтан өлшеу индивидуалды бола алады.  Салыстыру жұмыстың соңында орындалады.

Өлшеу процессінде телефонның характеристикасын ескеру қажет.

6.1 суретте өлшеулерді өткізу үшін структурлық схема көрсетілген

Телефонның техникалық сипатамма ТДС-15, жұмысты орындау үшін керек материал: лабораторлық жұмыс №1-гі, 1.2 суреттегі дыбыстың типтық қысым сипатаммасы .