АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

 

Радиотехника кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТЕЛЕДИДАР

Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған

әдістемелік нұсқау

(380340 – Радиотехника, 380540 – Радиобайланыс, радиохабар және теледидар мамандықтарының барлық оқыту түрлерінің студенттері үшін)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                          Алматы 2004

Құрастырушы: Г.Г.Сабдыкеева. Теледидар. Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау (380340 – Радиотехника, 380540 – Радиобайланыс, радиохабар және теледидар мамандықтарының барлық оқыту түрлерінің студенттері үшін)

– Алматы: АЭжБИ, 2004. - 25 б.

 

 

 

 

Әдістемелік нұсқауда зертханалық қондырғылардың құрылымдылық сұлбалары, өрнектер, графиктік тәуелділіктер және өлшеулерді өткізудің принциптері келтірілген. Бұл тапсырмалар студенттердің алдын-ала дайындалуына, төрт сағаттық зертханалық жұмыстарды өткізуіне және қорғауына қажет.

Әдістемелік нұсқау 380340 – Радиотехника, 380540 – Радиобайланыс, радиохабар және теледидар мамандықтары бойынша барлық оқыту түрлерінің студенттері үшін арналған.

Без. 7,  библиогр. –  2 атау.

 

 

 

 

 

Пікір жазушы: тех. ғыл. канд. АЭБ каф. проф. Т.К.Бектыбаев.

                       

 

 

 

 

 

 

 

 

         Алматы энергетика және байланыс институтының 2004 жылғы жоспары бойынша басылды.

 

 

 

 

 

 

ÓАлматы энергетика және байланыс институты, 2004 ж.

 

 

1 №1 Зертханалыќ ж±мыс

 

Теледидарлық жүйенің және толық теледидарлық сигналдың негізгі пареметрлерін зерттеу

 

Жұмыстың мақсаты

Жұмыс екі мақсаттан тұрады:

1)    Теледидарлық жүйенің негізгі параметрлерін зерттеу.

2)               Толық теледидарлық сигналдың параметрлерін зерттеу және оны құрастыру, теледидарлық бейнелеудің координаталық бұрмалауын зерттеу.

Жұмыстың мақсаты студентерді зертханалық жабдықтармен таныстыру және теледидарлық сигналдың негізгі параметрлерін зерттеу.

 

1.2 Зертханалық жабдықтың құрамы

Зертханалық жабдықтың құрамына 12 біртипті жұмысшы бағандар (стойка) кіреді (1.1 - сурет). Бағанда орналасқан қара-ақ және түрлі-түсті сынаушы генератор әрбір бағанды барлық сигналмен қамтамасыз етеді.

          Түрлі-түсті бейненің сынаушы сигнал генераторы сынаушы бейне «түсті жолағының» R, G, B негізгі түстерінің сигналдарын қалыптауға арналған.

         Қара-ақты бейнелеудің сынаушы сигнал генераторы келесі сыналған сигналдарды бейнелейді «шахматтық алаңы», «сетчаттық алаңы» және т.б.

         Әрбір жұмысшы бағаны зертханалық жұмыстың толық жиынтығын құрайды, қара-ақ және түрлі-түсті, бейне бақылау құрылғысы (БҚҚ), осциллограф және қоректендіру көзі. Орталық бағаннан жұмыс бағанына түскен сигналдар бақылау ұяшығынан бағанның беттік панеліне әкелінеді.

1.1-суретте және бағанның беттік панелінде келесі сынаушы сигналдардың белгілері қабылданған: R, G, B-УЗИТ-тің негізгі түс сигналдары, ЖИ-жолдық импульстер, КИ-кадрлық импульстер, ТСТИТ, ПТВСГИТ, ППТВС-теледидарлық сигнал, толық теледидарлық сигнал және УЗИТ-тің толық түсті ТД сигналына сәйкес ТС АХМ-(ТД сигналы) шахматтық алаңының ТД сигналынан П-«Тік жолақтың» сынаушы сигналы, П-«көлденең жолақтың» сынаушы сигналы; СД-«сетчаттық алаңы»  сынаушы сигналы.

 

1.3 Жұмыстың орындалу реті

 

Теледидарлық жүйенің негізгі параметрлерін зерттеу

а) Функционалды сұлбаның үш элементтін және зертханалық ТД жүйенің әртүрлі сигналдармен, орталық және жұмыс бағандарының құрал-жабдықтарымен, бейне бақылау жабдықтарын басқару органдарының және осциллографтың орналасуымен танысу және анықтау.

б) Осциллографтың кірісіне жолдық импульсті беру керек. Мына импульстердің параметрлерін  осциллографтың көмегімен өріс, жиілік ізін, ұзақтығын өлшеу.

 

в) Осциллографтың кірісіне өшу сигналын береміз. Өшу сигналының құрамына кіретін жолдық өшу импульстің Осциллограммасын салу керек. Осциллографтың көмегімен жолдық өшу импульсінің  (мкс) ұзақтығын өлшеу.

Есептеу:

Жолдық өшу импульсінің салыстырмалы ұзақтығын

,

бұл жерде Тс=1/fc=1/nz - жолдық жаймалаудың жиілігі; 

                   n - бір секундта берілетін кадрлар саны;

                   z - бейнені  айырудың қалыпты жол саны жолдың активті бөлігінің ұзақтығы

                     (мкс).

г) Осциллографтың кірісіне кадрлық импульсті беру керек. Осциллографтың көмегімен осы импульстердің параметрлерін өлшеу: өріс, жиілік ізін, ұзақтық.

д) Осциллографтың көмегімен өшу сигналының құрамына кіретін кадрлық өшу импульсінің  (мс) ұзақтығын өлшеу.

Есептеу:

Кадрлық өшу импульсінің қатысты ұзақтығын

бұл жерде - кадрлық жаймалаудың периоды,

                   f_к - кадрлық жаймалаудың жиілігі;

бейнені айырудың активті жол саны Z_а=z(1-b).

е) ТД бейненің айқындығы тігінен қалай өзгереді? Растр өлшемінің тік тұрақтылығын сақтай отырып, кадрлық жаймалаудың (кадрлық өшу өрісі) кері жүрісінің ұзақтығы қалай өзгеретінін ойлауымыз керек.

ж) Есептеу:

Активті бөліктің жолындағы бейне айырымының элементер саны N_сa=kz, бұл жерде k - кадрдың форматы элементтер саны және кадрдың активті бөлігі N_кa=z_a×kz_a=kz_a²;

элементтің сигнал жарығының ұзақтығы (мкс)

,

сигнал жарығының максималды жиілік спектрі, жіберу трактісінің жарық сигналын беру кезіндегі жоғарғы шекарасын анықтайды

                                           .

и) ТД бейненің айқындығы көлденеңінен қалай өзгереді?  Растр өлшемінің көлденең тұрақтылығын сақтай отырып, кадрлық жаймалаудың (кадрлық өшу импульсі) кері жүрісінің ұзақтылығын қалай өзгертетінін айқындауымыз керек.

к) Салыстыру, алынған 5 және 7 бөлу жолының сан маңыздығы z=625, бейне бөлу элементтер саны N=kz»0.5×10 және бейне күшейткіш трактісінің тарату жүйесінің өткізу жолағының жоғарғы шекаралық жиілігі: f_в»6 МГц. Қортынды жасау.  

 

1.4 Есеп мазмұны

1.4.1 2-5 және 7 пунктеріндегі тәжірибе мен есептеу нәтижесінде алынған ТД жүйенің осциллограммалары мен параметрлері.

1.4.2 6, 8 және 9 пунктерін қорытындылау.

 

1.5 Бақылау сұрақтары

 

1.5.1 1.1 – суреттегі зертханалық ТД жүйесінің функционалдық сұлбасының сигналдар және барлық элементтер жүктеген міндетін түсіндіріңіз.

1.5.2 Өшу импульстер не үшін керек? Егер, қабылдау түтікке жолдық, кадрлық өшу импульстері берілмесе, ТД бейнесі қалай болады?

1.5.3 Егер, тік (көлденең) бойынша растр өлшемін тұрақты сақтаса, кадрлық (жолдық) өшу импульстің ұзақтығын үлкейту кезінде ТД бейненің қандай параметрі нашарлайды?

1.5.4 Таратқышпен қабылдағыштағы кадрлық (жолдық) жаймалаулардың синхронды бар болу, бірақ синфаздығы жоқ болу кезінде ТД бейненің түрі қандай болады?

1.5.5 Неліктен бейненің жіктеу параметрлері жайманың жылдамдығына тәуелді екендігін түсіндіріңіз және ТД сигналының тарату трактісіндегі өткізу жолағын анықтаңыз.

1.5.6 Кезеңжолдық жаймалаудың ерекшеліктері, жеткілікті, жеткіліксіз жерлері қандай?

 

1.6 Толық теледидарлық сигнал және оның құрастырушылар параметрлерін оқып білу

 

Теледидарлық бейненің координаттық бұрмалануларын оқып білу

 

а) Өріс және жолұзақтықтарына есе болған (зерттелінетін сигналдардың екі-үш мерзімі) осциллограф жаймалауының ұзақтығы кезінде толық теледидарлық сигналдың осциллограммасын түсіріп алу керек.

б) Осциллограф арқылы толық теледидарлық сигналды өлшеу керек (В). Оның құрастырушыларының жүктеген міндетін түсіндіру керек.

в) Осциллограф арқылы жолдық синхрондау импульстің  (мкс) ұзақтығын өлшеу керек.

г) Осциллограф арқылы кадрлық синхрондау импульстің  (мкс) ұзақтығын өлшеп және  қатынасын есептеу керек. Осындай қатынастық өлшем не себебтен таңдап алынған?

д) Импульстік сигнал генератордан видеобақылау құрылғысының кірісіне толық теледидарлық сигнал беруі керек. Қайта қалпына келтірілетін градациялық клин жарықтығының сатыларының максималдық саны бойынша бейненің айқындық және жарықтық оптималды мәндерін қою керек.

е) Видеобақылау құрылғының экранындағы “шахматтық алаңы” бейне бойынша бейненің координаттық (геометриялық) бұрмаланулар коэффициенттің тік және көлденең бойынша табу керек (%)

мұнда  – максималды, минималды және орташа мәні биіктік (ені) шахматтық тор алаңына сәйкес.

 

1.7 Есеп мазмұны

1.7.1 ТТВС және оның 1-4 пунктері бойынша тәжірибе мен есеп қорытындысында алынған параметрлерінің осциллограммалары.

1.7.2 6 пункт бойынша тәжірибе және есеп қорытысында алынған ТД бейненің параметрлері.

1.7.3 4 пункт бойынша қорытынды.

 

1.8 Бақылау сұрақтары

 

1.8.1 ТТВС барлық құрастырушыларының қызмет міндеттерін түсіндіріп беріңіз.

1.8.2 ТТВС құрастырушыларының қатыстықтары қандай?

1.8.3 Кадрлық және жолдық синхрондау импульстерінің ұзақтық айырмашылықтары неге өте зор?

1.8.4 ТД бейненің (геометриялық) координаттық бұрмалануларының себебі қандай?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 №2 Зертханалыќ ж±мыс

 

Растрдың қалыптастыру принципін қарастыру

 

2.1           Жұмыс мақсаты

Бейне жаймалауының  негізгі заңдылығын және жолдық пен жоларалық растрдың қалыптастыру принциптерін қарастыру.

 

Зертханалық жұмыстың құрылымдық сұлбасы

Бұл зертханалық қондырғы, жеңілдетілген әдіспен осциллограф экранында теледидарлық растрдың әртүрлі сан жолдарының, жолдық және жол аралық жаймалауды жеңілдетілген әдіспен аламыз. Растр аз жол санынан тұрғандықтан оның жаймалаудағы ерекшелігі жақсы білінеді.

Зертханалық орнатудың үлкейтілген сұлбасы 2.1- суретте көрсетілген. Ол берілген генератордан, жиілік бөлгіштен, импульстік жиілікті қалыптастыратын көлденең және тігінен ауытқудан, жолдық генератордан, кадрлық жаймалаудан, экранында растрды көрсететін осциллографтық қондырғыдан тұрады.

 Бөлу коэффициентін өзгерту арқылы, әртүрлі жол санын алуға, және жаймалау әдісін әртүрлі қысқа аралық жолдықтан жоларалыққа өзгертуге болады.

2.2-суретте қондырғының бөлшектері көрсетілген құрылымдық сұлбасы қарастырылған. Беруші генератор үшбұрышты формадағы кернеуді өңдеп шығарады, оның жиілігі төмендегі есептеулердің мәндерімен өзгертіледі. Жолдық жиіліктегі қалыптастыру импульс қондырғысы 2 және 3 бөлгіштен тұрады. Импульстер S1 ауыстырып –қосқыш арқылы горизонталді (көлденең) ауытқу генераторына бергіш генератордың жиілігімен және 2, 3 есе жиілікпен берілуі мүмкін.

Тігінен (вертикаль) ауытқу генераторына 25 немесе 24 есе азайтылған бергіш генератордың жиілігімен импульстер беріледі.

 

2.1- сурет. Зертханалыќ құрылымның құрылымдық сұлбасы

 

 

                  Жолдық жиілікті қалыптастырушы           

         Кадрлық жиілікті қалыптастырушы

 

2.2– сурет. Зертханалық блоктың құрылымдық сұлбасы

 

Көлденең және тігінен ауытқудағы генераторлар разрядты каскадты көрсетеді, олар ара тәріздес формадағы (қалыптағы) кернеуді тудырады да, осциллографтың Х және У кірісіне беріледі.

 

2.3 Жұмысты орындау тәртібі

 

2.3.1  Жиілік бөлгіштің жұмысымен танысу. Ол үшін бергіш генератордың жиілік реттегішін орташа жағдайға қойып (в ГН 1), осциллограф көмегімен оның жұмыс істеуіне көз жеткізуіміз керек. Гн2 – Гн7–дегі осциллограммаға қарай отырып, жиілік  бөлгіштің бөлу қысқалығын өлшейміз. Бөлу қысқалығы – бөлгіштің шығысымен кірісіндегі осциллографтан өлшенген бірінен соң бірі шыққан импульстердің периодымен анықталады. Осциллографтың көмегімен Гн10 – Гн11 ұяшығындағы жаймаланатын кернеудің қалпын көлденең және тігінен бақылап қараймыз. S1 және S2 айырып қосқыштардың бір жағдайы үшін бақыланып отырған Гн1 – Гн11–ді осциллограмманы қағаз бетіне түсіреміз.

2.3.2  Жол саны Z = 25–ке, өрістің жиілігі  f_өр = 50 Гц тең болатын және жоларалық растрдың қысқалығы 2 болатын бергіш генератордың  f_3Г жиілігінен төмендегі формуламен есептейміз

                                                 f_3Г  = f_х = Zf_өр,

мұндағы f_х – жолдық ауытқудың жиілігі. Бергіш генераторға қажет жиілікті орнатамыз.

2.3.3 Мынаны ескере отырып, жаймалау генераторына сәйкес келетін бөлгішке S1 және S2 айырып қосқыш арқылы қосуды орнатамыз, егер

f_х = f_3Г  / 2 , ал    f_у = f_3Г  / z;

 2.3.4 Осциллографтың экранда растрдың бейнесін алу үшін, осциллограф жаймалауын қосу керек, айырып – қоқышты түрін синхронизацияның “Х” жағдайына ауыстыра отырып, аратісті кернеудің жолдық жиілігін f_х  /Гн 10/ осциллографтың горизонталь ауытқу күшейткішінің  кірісіне, ал аратісті /кернеулі жиілік өрісін  f_у  = f_өр / Гн11 вертикаль ауытқу күшейткіштің кірісіне береміз.

2.3.5 Осциллографтың күшейткішін реттеу тігінен және көлденеңінен растрдың суретін салу. Осциллографтың күшейткішін тігінен ұлғайта отырып, көрші жолдардың басы және соңында орналасқанына көзімізді жеткізе отырып, алынған растр жоларалық құрылымға ие болады.

2.3.6 Кадрлық жиіліктің реттегішінде Ку коэффициентін Ку бірге азайтамыз. Растрдың жоларалықтан жолдық құрылымға өзгеруіне көз жеткізу. Алынған растрды салып алу.

2.3.7 Төменде келтірілгендей, растрдың құрылымын және жаймалау растрын анықтау бойынша берілген Кх және Ку болу коэффициенттерін жолдың және жиілік кадрларының қалыптасуын үйрену. Бұл жиілік қатынасы М жол санын өрісте анықтайды немесе кадрға болу коэффициенттері Кх және Ку қатынасына тең: М = fx / fy = Ky / K x.

Егер, М – бүтін сан болса, онда растр жолдық құрылым санымен растрда М – ге тең. Басқа жағдайларда растр жоларалық болады. Оның параметрін анықтау үшін М санын бүтін N бөлігінде көрсету қажет және қысқарылмаған дұрыс бөлшек (дроби) P / S ретінде

                                  М = N (P / S) – L.

Бөлшек бөлігі S жоларалық растрдың қысқалығын анықтайды (кадрдағы сандық өріс). Растрдағы Z жол саны мынаған тең

Z = M×s = Ky.

Жолдық және кадрлық жиілік ауытқулары мынаған тең:

fx = fэг / Kx және fy = f_3Г / Ky.

2.3.8   S1 ауыстырып – қосқышты 1 (К_х = 3) жағдайға, ал S2  ауыстырып – қосқышты (К_у = 25) жағдайға қою. Жиырма бес жолдан тұратын Z жоларалық растр қысқалығы 3 жасалуына көз жеткізу. Растр суретін салып, оның параметрлерін негіздеу. Вертикаль бойынша жол сырғанау сипаттамасындағы көрініс және 2–ден көп жоларалық растрдағы қысқалық типті эффектіні белгілеу.

2.3.9   Растрларды құру және олардың ерекшеліктерін негіздеу келесі  бөлу коэффициенттерінің комбинациялары: К_х = 3; К_у = 24; К_х = 1; К_у = 25; К_х = 1; К_у = 24. Растрдың барлық нұсқаларына жолдық және кадрлық жиілік белгілерін санау.

2.4           Есеп мазмұны

2.4.1   Зертханалық қондырғының құрылымдық сұлбасы (2.2 - сурет).

2.4.2   1- т. бойынша осциллограммалар.

2.4.3   5, 6, 8 – т. бойынша растрдың суреттері.

2.4.4   6 - т. бойынша есептемелердің қорытындылары.

 

2.5           Бақылау сұрақтары

2.5.1   5 – т. және 6 – т. бойынша эксперименттің нәтижелерінің әртүрлігін қалай түсіндіру. 

2.5.2 Жоларалықтың жолдыққа қарағанда жетістіктері мен кемшілігі.

2.5.3 Егер, жолдың саны  Z жоларалық растрда қысқалығы 2 және кадрлар саны n болса, онда беріліс генераторының жиілігін қалай есептеу керек.

2.5.4 Аумалы жиіліктің бейнесімен жарықтығы бір–бірімен қалай байланысқан.

2.5.5 Жолдық (жоларалық) жіктеу кезіндегі кадрлық жиіліктің минималды мәні немен анықталады.

2.5.6 Егер, S1 және S2  ауыстырып – қосқыштары 2 және 2; 2 және 1 мәнінде болса, онда растр қай құрылымда болады.

 

3 №3 Зертханалыќ ж±мыс

 

Теледидарлық бейненің бұрмалауын оқу

 

Жұмыстың мақсаты

ТД бейненің сызықты бұрмалау сигналының жарықтылығына қатысты сапасын зерттеу, сонымен қатар тексеруші сигналдың көмегімен бұрмалау мәніндегі бағасын әдісін оқу.

Жұмыс екі бөліктен тұрады.

1)               Сигнал формасында және бейненің сигналында кіші сызықтық бұрмалау жиілігінің құраушы сигнал жарықтығының әсерін зерттеу.

2)               Сигнал формасында және бейненің сапалығында жоғарғы сызықтық бұрмалау жиілігінің құраушы сигнал жарықтығының әсерін зерттеу.

 

3.2 Функционалды және принципиалды сұлба жұмысы

Зертханалық жұмыс құрамына кең жолақты күшейткіш күре жолы (тракт) сызықтық бұрмалау жарық сигналы кіреді. Құрылымдық сұлбасы 3.1-суретте көрсетілген.

Күшейткіш күре жолы үш каскадты болады. 1-ші каскадында амплитуда жиілігінің формасы кіші жиілігін өткізу сызығында өзгеріссіз жоғарғы жиілікте өзгеріске ұшырайды. 2-ші каскадтты амплитудалық жиіліктің түсініктеме формасы жоғарғы жиілікте өзгереді (сол себепті және өзгеріссіз кіші жиіліктеде болады). 3-ші каскад- шығыс, кабельдің қолданылуына жұмыс жасайды.

Күре жолының принципиалды сұлбасы 3.2- суретте көрсетілген.

1-ші каскад ортақ эмиттермен салынған. Кірісінде коэффициенттің реттелуі кіріс сигнал (төменомды резистор R1) потенциометр бөлгіш арқылы орындалады.

Төменгі жиілікті жолақты өткізгіштегі АЖС-ң өзгеруі бірінші каскадта бөлу Сф(С1,С2,С3) коллектор тізбегінде, яғни тұрақты уақыт сәйкестігінің өзгеруі t_Р және t_ф, мұндағы t_Р=1/ R_p C_p; t_ф»R_к C_ф (R_{к <}R_ф; 1/R_р¢=1/Rб¢+1/R_р¢=1/Rб¢¢+....+1/R_вхС_к;    R_к(R4), R_ф(R6) - жүктеме резисторы және сүзгі коллекторындағы тізбекке тиісінше R_б(R8), R_Б¢¢(R6) – резистор келесі каскадтың база тізбегінде; R_кірС_к - келесі каскадтың кіріс кедергісі АЖС-ң үйлесімді формасы төменгі жиілікте және үлкен уақыт аралығындағы өтпелі сипаттамасы тиісінше былай болады t_р»t_ф (егер Rк<<R_ф).

Егер, t_р<t_ф болса, онда АЖС төменгі жиілік басылуы тиісінше өтпелі сипаттаманың жазық бөлігінде басылады.

ТД бейнесіндегі төменгі жиілікті құрайтын сигнал жарықтығының азаю деңгейі ірі деталдардың жарық сигналдарының бірқалыпты бойлай өзгеруіне және осы деталдардың пайда болған шұбатылған жалғасы “ақтан-қара, қарадан-ақ” туғызады.

Егер, t_р>t_ф болса, онда АЖС төменгі жиілікті аумағында өз орнын табады және сәйкесінше өтпелі сипаттаманың жазық бөлігінде жоғарылауы байқалады. Осының әсерінен ТД бейнесіндегі ірі деталдарды жағалай жарықтығы өзгереді, ал содан-соң олардан кейін  шұбатылған жалғасы “ақтан-ақ, қарадан-қара” пайда болады.

Трактінің екінші каскады сызбада ортақ эммитермен жалғанған. Жоғарғы жиілікті өткізгіш жолағында АЖС-ң өзгеруі және тиісінше аз уақыт аралығында өту сипаттамасы бұл каскадта коллектор тізбегіне түзету сыйымдылығы С6(С8), яғни коллектор тізбегіндегі кедергі құрамының өзгеруі:

Zк=(Rк+jwLк)1/jwCo.

Мұндағы Rк(Rэ)-коллектор тізбегіндегі резистор кедергісі. Бұл жерде контурдың беріктілігі өзгереді:

Qк=Lк/RкCк;

АЖС-ң тиімді формасы бізге белгілі, яғни Qк=0,322, ал өтпелі (алып тастау шамасы 1%) Qк=0,35.

 

 

3.1 – сурет. Құрылымдық сұлбасы

 

 

 

 

Qк<0,414 болғанда, жоғарғы жиілік аумағында АЖС-ң төмендеуі байқалады да, сәйкесінше өтпелі сипаттаманың бағытын өзгерту ұзақтығы азаяды. Ірі деталдардың тік шегінің артуы түрінде және ұсақ деталдардың қарсыластығының азаюы ТД бейнесінде жоғары жиілікті құрайтын сигнал бейнесінің азаю деңгейі бейненің кему анықтығымен көлденең бағытта байқалады. Сондықтан ұсақ деталдар көзге көрінбейді.

Qк<0,414 болғанда жоғары жиілік аумағында АЖС-ң көтерілуі байқалып, тиісінше түсуі ұлғайып, өтпелі сипаттамасының шегі азаяды. Бейнедегі бұл бұрмаланулар көңіл аударарлықтай вертикаль шекте ірі детальдар (пластика) түрінде және ұсақ бөлікшелердің қарсыластығының  ұлғаюы түрінде пайда болады. Сонымен қатар, LкСо контурында тербелмелі процесс туындауы мүмкін, соның себебінен ТД бейнесінде көпнұсқа-өтпелі сипаттамадағы бірнеше жеткілікті үлкен лақтыру орнына тік шекті бөлікшелер қайталанады. Бейненің жоғары жиілікті бұрмалану сигналдарын түзету күшейткіште жиілікті-бағыңқы теріс кері байланыстың көмегімен, RбС7 тізбегінде пайда болған және R10С11 тізбегіндегі транзистор эммитерімен VT1 және VT2 сәйкес. Салыстырмалы түрде алатын болсақ, мұндағы С7 мен С11 орнына жоғары жиілік кері-теріс байланыс тереңдігі төменгіге қарағанда аз болады.

Шығыс каскад сызбада ортақ коллектормен жалғанған (эммиттерлік қайталау). Оның сипаттамалық келісу ерекшелігінің бар болуы терең кері байланыста: жоғарғы кіріс және аз шығыс кедергісі, аз сызықты және сызықты емес бұрмалану сигналы. Жоғары кіріс кедергісін нәтижелі түрде бұрынғы каскадтың жоғарғы жиілікті құрайтын коллекторды индуктивтіліктің көмегімен түзету, ал төменгі шығыс коаксиалды кабелінде салыстырмалы түрде төмен кедергіде жұмыс істеу.

 

3.3 Жұмыстың орындалу реті:

3.3.1 Жарықтылық сигналының төменгі сигналын құраушыларының сигнал формасына және бейне сапасына әсерін, сызықты бұрмалануын зерттеу.

3.3.1.1 Сынаушы сигнал беру генераторынан күшейткіш трактісінің кірісіне ступенчатый “серой шкалы” сигнал береміз, ал оның шығысын  ВКУ және осциллографқа жалғаймыз. ВКУ экранында, градияциялық клиннің максималын көрсете алатын жарықтық және бейне айырымының оптималды мәнін реттеп, келтіреміз.

3.3.1.2 Жарықтылық сигналының бұрмалануын, өткізу жолағының жиіліктерінің ерекшеліктерін оқып үйреу және тексеру. Ол үшін жарықтылық сигналының формасына, сынау сигналын беру арқылы “ақ квадратты” сұр фонда зерттейміз. Күшейткіш трактінің шығысындағы біркелкі АЖС бойынша (В1және В2 қосқыштарын екі жағдайына қоямыз), яғни жарықтылық сигналының сызықты бұрмалану кезіндегі формаларын зерттеу және тәжірибе жүзінде көру.

Сигнал трактісінің шығысындағы осциллограммалық көрінісін қағаз бетіне түсіру керек.

3.3.1.3 Төменгі жиілікті құрайтын жарық сигналының орнына түсу (көтерілу) трактісінің АЖС-ң төменгі жиілікті өткізгіш жолағында енгізу-В1 қосқышын тиісінше 3-1 жағдайына қою керек.

Трактінің шығысында сигналдың және сынау сигналының түсу (көтерілу) өлшеу жазық бөліктегі импульстің процентін бұрмаланбаған серпілуінің осциллограммасының суретін салу. ТД бейнесінің бұрмалану сипаттамасын ВКУ экранында оқып үйрену. Бұрмалану бейнесінің ерекшелігінің айқындалуын сигнал жарықтығының бұрмалану формасына қою.

3.3.1.4 Күшейту трактісінің кірісіне “шахмат алаңы” сигналын беру және сол сигналдың бейне сапасына түсу (көтерілу) трактісінің АЖС-сы төменгі жиілікті аумағында сызықты бұрмалануын зерттеу. ВКУ экранында жиілік көрсеткішін сынау сигналдары импульстерімен ВКУ экранындағы жиілік көрсетілімін бағалау және оны төменгі жиілікті сигнал жарықтығы спектрімен салыстыру fн=2n=50 Гц. Қортынды жасау.

3.3.2 Жоғарғы жилікті жарықтылық сигналы құраушысының бейне сапасына және формасына әсерін зерттеу.

3.3.2.1 ГИС сынаушы сигнал генераторынан күшейткіш трактінің кірісіне “Сетчатое поле” сигналын беру керек. Сызықтық бұрмалану жоқ кезінде (В1 және В2 қосқыштарын 2 жағдайына қоямыз) сигналдың осциллограммалық көрінісін салып аламыз.

3.3.2.2 ГИС сынаушы сигнал генераторынан күшейткіш трактінің кірісіне “шахмат алаңы” сигналын беру керек. Сызықтық бұрмалану жоқ кезінде сигналдың осциллограммалық көрінісін салып аламыз және фронт импульсінің  жарықтылықтың қара-ақ құлау деңгейдіндегі 0,1-0,9 аралығында қалыптасқан мәнің ұзақтылығын өлшеңіздер. ВКУ-дағы бейненің сапасын бағала.

3.3.2.3 Жоғарғы жилікті жарықтылық сигналы құраушыларының деңгейлерінің  өзгеруі сынаушы сигналына және бейне сапасына  тигізетін әсерін зерттеу. Жиілікті өткізу аймағындағы өткізу жолағының аплитуда-жиіліктік сипаттамасын жоғарлату немесе төмендету арқылы, яғни В2 қосқышын 3 және 1 жағдайларына кезектеп қосу арқылы сызықтық бұрмалыну туғызамыз. Теледидар бейнесінің анықтылығын көзбен көру арқылы сынаңыз.

Жарықтылықтағы қара-ақ құлау фронт импульсінің ұзақтылығын өлшеңіздер. Импульс фронтының ұзақтылығын алдындағы өлшенілген 2 тармақтағымен салыстырыңыз.

ВКУ экранындағы бейненің бұрмалану сипатын анықта. Сигнал формасының бұрмалануын бейненің бұрмалануымен дәлдестір.

3.3.2.4 Күшейткіш трактінің кірісіне “Сетчатое поле” сигналын берейік, осы сигналдың жоғарғы жилік аймағында АЖС жоғарлату және төмендету әсерінен пайда болған бейне сапасына тигізетін бұрмалануын зерттейік.

 

3.4 Есеп мазмұны

3.4.1 Зертханалық жұмыстың құрылымдық сұлбасы.

3.4.2 Зерттелінген сигналдардың параметрлері және осциллограммалық суреттері, ерекшеліктері мен айырмашылықтары.

 

3.5 Бақылау сұрақтары

3.5.1 Төменгі жиілікті өткізгіш жолағы аумағында амплитудалық–жиіліктік сипаттаманың төмендетуі (көтерілуі) кезінде ТД сигнал формасының қандай бұрмалануы болады және олар ТД бейнесінде қалай байқалады?

3.5.2 Спектрдің төменгі жиілік аумағында ашықтық сигналының бұрмалану себебін және осы бұрмалануларды коррекциялау тәсілін көрсетіңіз.

3.5.3 Көлденең бағытта бейненің анықтығы немен анықталады?

3.5.4 Жоғары жиілікті тракт өткізгіш жолағы аумағында амплитудалық–жиіліктік сипаттаманың төмендетуі (көтерілуі) кезінде ТД сигнал формасының және ТД бейнесінің қандай бұрмалануы болады?

3.5.5 Күшейткіш трактіде жоғары жиілікті ашықтық сигналының сызықтық бұрмалануының пайда болу себебін және осы осы бұрмалануларды коррекциялау әдісін көрсетіңіз. 

 

4 №4 Зертханалыќ ж±мыс

 

Кадрлыќ жайманы зерттеу

 

Єдебиет: /1: 163-169, 183-186 б.,  2: 17-21 б./

 

4.1 Ж±мыстыњ маќсаты

Ж±мыстањ маќсаты ќазіргі заманѓы теледидар ќабылдаѓыштарындаѓы кадрлыќ жайманыњ функционалдыќ с±лбасыныњ негізгі ќасиеттері мен физикалыќ процесстерін оќып ‰йрену болып табылады.

 

4.2 Зертханалыќ ж±мыстыњ функционалдыќ с±лбасы

4.1 - суретте кадрлыќ жайманыњ ќарапайым құрылымдық с±лбасы кµрсетілген. Автотербелткіш режимде беруші генератор синхрондаушы режимде немесе синхрондаушы импульстері жоќ кезде ж±мыс істейді. Генератордан шыѓатын импульстерден ќ±раушы каскадтарда, кадрлыќ ќайтарушы катушкаларында КК  S-тєрізділіктіњ керекті дєрежесінде сызыќты µзгертетін тоқ ќамтамасыз ететіндей формалы кернеу пайда болады. Ќазіргі заманѓы ќайтарушы ж‰йелерде активті жєне индуктивті ќ±раушы кедергілер бірге µлшенетін болып табылады. Сол себептен кадрлыќ катушкаларда кернеу импульсті-аратєріздес формалы болуы керек. Алдынғы және шығыс жайма каскадтары катушкаларда тоқтың керекті дәрежеде жайылуын, сонымен бірге тоқ көлемін қамтамасыз ете отырып күшейткіш режимде жұмыс істейді. К‰шейтудіњ т±раќты болуы ‰шін, кµлемін жєне тік сызыќтылыѓын т‰зеп отыру маќсатында барлыќ кадрлыќ жайма с±лбаларына басќарылатын жиілікке тєуелді теріс кері байланыс енгізіледі (ООС).

Зертханалыќ блоктыњ беткі панелінде зерттеліп отырѓан кадрлыќ жайманыњ функционалдыќ с±лбасы келтірілген (4.2 - сурет). Ол К17ГЛ1А жартылай µткізгіштік интегралдыќ микрос±лбада орындалѓан.

Беруші генератор S1 ажыратќышы арќылы келетін кадрлыќ синхрондаушы импульстермен синхрондалатын автогенератор болып табылады. Беруші генератор ретінде басќарылатын ж±мыс істеп кетуші табалдырыѓы бар релаксациялыќ генератор ќолданылады. Автотербелткіш режимде R1 т‰зеткіші арќылы жєне S2 кµмегімен С1, С2 уаќыт беруші конденсаторларын ауыстырып ќосу арќылы генератордыњ тербеліс жиілігін кењ кµлемде µзгертуге болады.

Беруші генератор интегралды схеманыњ ішкі тізбектері арќылы аратєріздес кернеу генераторына т‰сетін тік б±рышты оњ полярлы импульстер шыѓады. Беруші генератор мен аратєріздес кернеу генераторыныњ бµлек орналасуы амплитуданы басќарудыњ, аратєріздес кернеудіњ сызыќтылыѓыныњ жєне беруші генератордыњ синхронизациясыныњ наќтылыѓыныњ єсерлерін болдырмайды.

Аратєріздес кернеу С3 жєне С4 конденсаторларын кезектестіріп ќосып т±раќты тоқпен зарядтау жєне разрядтау нєтижесінде ќ±ралады жєне оныњ мєні R4, R5 тізбектері арќылы аныќталады. Зарядтайтын тоқ R5 арќылы т‰зетіліп жєне Гн3 арќылы басќарылады. Аратєріздес кернеу амплитудасы, ондай болса тігінен µсу кµлемі де тек ќана зарядтаушы тоқќа ѓана емес, сонымен ќатар зарядталатын сыйымдылыќ кµлеміне де тєуелді болады. S4 ќосќышы арќылы С3, С4 сыйымдылыќтарына С5 конденсаторыныњ сыйымдылыѓын ќосуѓа болады. Буферлік каскад (БК) R6-даѓы басќарылатын теріс кері байланыс арќылы ќ±рылѓан аратєріздес кернеудіњ сызыќтыѓын оныњ амплитудасына єсер етпестен басќаруѓа м‰мкіндік береді. Біртегіс-жалпаќ кинескоп экранымен белгіленген, растрдыњ геометриялыќ б±рмалануын болдырмас ‰шін, керекті басќарушы кернеудіњ S коррекциясы S3 ажыратќышы арќылы R2, R3 резисторларымен аратєріздес кернеу генераторыныњ (ГПН) зарядтыќ сыйымдылыѓын шунттау арќылы іске асырылады.

 

 

4.1 - сурет.   Зертханалық қондырғының құрылымдық сұлбасы

 

 

 

 

 

 

Алдынғы  (алдынала) күшейткіштің негізгі мақсаты басқарушы кернеуді күшейту, сонымен бірге қуатты шығыс каскадының сұлбаны құраушы бөлігіне әсерін күшейту. Шығыс каскады екітактілі сұлбада жиналған және АВ режимінде жұмыс істейтін қуат күшейткіші ретінде қолданылады. Каскадтың кернеуі бір полярлы және оған С8 бөлуші конденсатор арқылы кадрлық катушкалар қосылған. С8 бөлуші конденсаторы сонымен қоса екітактылы конденсатордың бір транзисторы негізгі қорек көзін өшіргенде осы конденсатордың екінші транзисторына қорек көзі болатын функцияны да атқарады (транзистор кезектесіп жұмыс істейді). Оның сыйымдылығының соңғы мәніне байланысты бұл конденсатордағы кернеуді тұрақты деп санауға болмайды. С8 арқылы өтетін сызықтық өзгертетін тоқ сол параболалық кернеу тудырады, яғни катушкадағы сызықтық тоқтың өтуін нашарлатады «Осы құбылысты жою үшін, R7 тізбегіндегі С7 тізбегінде  параболалық пішінде кернеу туады, түзетудің алдындағы сызықтық өзгеретін кернеудің басқаруына байланысты» Зертханалық бөлікте (блок) түзеткіш дәрежесі R7 тізбегімен тізбектелуі мүмкін. С6 конденсатордың С9 қосылуы параболалық  тудыратын себебін  көрсетуге болады.

Катушка мен тізбектей қосылған теріс кері байланыстың кедергісімен R8, катушканың параметрлерінің жұмыс температурасына байланысты жоғарғы тұрақты ауытқу тогымен қамтамасыз етеді. Осы кедергіде ауытқыған тоқтың пішінін бақылауға болады |Гн8|.

Кері жүрісті қалыптастыру құрылғысында басқарушы кері пайда болады, бұл кернеу  алдын-ала күшейткіште (ПРУ) аратәріздес құратынмен жиналады. Кадрлық генератордың тиімділігін арттыру үшін, кері жүрісте қалыптастыру қазіргі заманға сай үшінші және төртінші ұрпақтағы теледидарлар сипатты. Тоқ көзінің төменгі кернеуінде  импульстік басқаратын кенеудің кенеттен пайда болуын қамтамасыз етеді, сонымен қатар развертканың кері жүрісінің ұзақтығы үшін бұл мынандай жағдайда әкетіледі. Бірінші жартысындағы уақытта тура жүрістегі развертканың Д1 диоды ашық болады және конденсатор кері жүрісті қалыптастырудың кішігірім кедергісінде жоғарғы тоқ көзіне Е дейін зарядталады.

Кері жүрістің импульсі пайда болған кезде конденсатордың сол жақ астары ФОК (кері жүрісті қалыптастыру арқылы) тоқ көзі Е қосылады, Д1 диоды жабылады және шығу каскадына ШК тоқ көзінің екі еселенген кенеуі қосымшаланады (сондықтан мұндай сызбаны тоқ көзінің екі еселенген сызбасы деп атайды). Сонымен негізгі тоқ көзінің төменгі шамасымен салыстырғанда қажетті кенеттен пайда болған импульсті қамтамасыз етеді, яғни өз кезегінде шығу каскдының пайдалы әсер коэффициентін арттырады. S6  ажыратқышпен екі еселенген конденсатордың  тізбегін айналып өтуге және кадрлық катушкадағы кері жүрістің импульсінің азаюын және уақытқа байланысты кері жүрістің көбеюіне сәйкестігін көруге болады.

 

 

 

4.3 Жұмыстың орындалу реті

4.3.1 Осциллографты қосу, зертханалық жұмыстың блогі, ақ-қара ВКУ және түзеткіш сигналдардың генераторы.

ВКУ кірісіне шахматтық немесе торлық алаңында ТД белгісін беру. Зертханалық жұмыстың блогындағы S1 және S3 қосқышын қосылды деген жағдайға қою. S1, S4, S5 және S6 қосқыштарын өшірілген жағдайға қою.

4.3.2 R1, R2, R5, R6 және R7 түзеткіштері арқылы ВКУ-дағы бейнеге келтіріп және тік бойынша сызықтық ең жақсы бейнені алу.

4.3.3 Развертка генератордың беріліс бөлігінің жұмысын реттеу: S1 қосқышын өшірілген деген бағытқа қою берілген генераторды автотербеліс күйге ауыстыру |Гн2| генератордағы кернеуді бақылау, R1 резистордың мөлшерлік өзгеруінде берілгіш генертордың өзіндік жиіліктің өзгеру сипаттамасын анықтау. Екі шеткі R1 реттеушінің жағдайы үшін, формасын салып, жиілігін және құлмаштық басқарушы кернеуін өлшеу керек.

Дәл осы сияқты қосымша уақыт берілгіш С1 конденсаторын қосқан кезде орындау керек. Гн1 сұлбасының кірісіндегі кадр сихрондаушы импульстердің формасын салып параметрін өлшеу. R1 реттеуіш арқылы S1 екі жағдайындағы генератордың синхрондау мүмкіндігін анықтау.

Синхронизацияның сапасын және жетістігін анықтау:

а) ВКУ дегі бейне бойынша,

б) Гн2 осциллограммасы бойынша осциллографты КСИ-ден сыртқы синхронизация режиміне ауыстыру.

R1 реттеу арқылы КСИ ден сыртқы синхронизация қамтамасыз етілетін  генератордың жиілік диапазонын анықтау (S2 айырып-қосқыштың екі жағдайында).

Жиіліктің екі мәні үшін синхронизация режимінде уақыт берілгіш элементтердің кернеуінің амплитудасын өлшеу синхронизация және автономды генерациясы кезінде амплитуданы өлшеудің нәтижелерінің айырмашылығын түсіндіру.

4.3.4 Жаймалау генераторды  қалыптастыру бөлігінің жұмысын зерттеу.

Кадр синхронизациялау импульстерімен сыртқы синхронизация бергіш генератордың режимін анықтау. ГПН мен шығарылған Гн4 сызықты өзгерілетін кернеу басқарады.

Қабылданатын кернеу амплитуда реттейтін механизімін зерттеу. Осы үшін зарядталған ГПН тоқтың және аратісті кернеудің амплитудасы мәндерінің байланысын табу. Зарядталған тоқтың мәніне тура пропоционал Гн3 кернеуді бақылау. Күшейткіштің кірісін осциллографта тік ауытқуына қосып «ашық кіріс» жағдайында, R4 кернеуін R5 резистордың екі шеткі жағдайында өлшеу. |Гн4| Осциллографтың екі жағдайына сәйкес, аратісті кернеуінің осциллограммаларын салу. Осы кернеудің аплитудасын өлшеу. Негізгі С3 сыйымдылыққа қосымша зарядталатын сыйымдылғының мәнін қабылдау кернеуінің ашылуы әсерін анықтау. Растрдың тігінен  өлшемі реттеу жасалатын және қатты байланыста болатындығына  ВКУ бейнесіне қарап көз жеткізу.

Гн4 басқарылатын R6 және R2 реттеуіштермен аратісті шығарылатын кернеу сызықты өзгерту. Реттеуштердің шеткі мәндеріндегі және осциллограммасын салу. Қорытынды жасау.

4.3.5 Сұлбаның қуатты бөлшегін зерттеу.

Бергіш генератордың синхронизация режимінде, кілтті алғашқы жағдайына қойып (1.2 – т. қара), ең жақсы сызығымен және тігінен керекті өлшемінің бейнесіне ВКУ экранында қол жеткізу.

|Гн8| ООС кедергісінде кернеудің осциллограммасын салу, кадрлы катушкаларда ауытқу тоқтың формасына сәйкес келетіндей.

|Гн7| ауытқу катушкаларда кернеу формасын сол тоқтың формасына сәйкес келетін  түрін салу. Ара түсті бөлшегінен басқа, параболалық құрылғышындағы тік  жүрістегі кернеуді белгілеу. С8 бөлгіш конденсаторы осы құрылғыштың көзі болатынына көз жеткізу. С8 конденсаторымен және R8 резистор арқылы аратісті тоқ өткенде Гн9 кернеуді бақылап салу керек.

Қосымша С9 конденсаторды S6 тублермен қосқанда, параболалық құралғыштың мөлшері азаюға тиіс.

Кернеуді салып, Гн6 қоректелінген параболалық бұрмалауларды қарастырып корекцияның эффективлігін зерттеу. R7 резисторды реттеп және осы реттеуіштің ауытқу Гн8 тоқтың сызықпен бейнесіне әсерін бақылау.

Жаймалаудың кері жүріс қалыптастырудың жұмыс эффективтілігін зерттеу. Жаймалаудың кері жүріс уақытында импульс п.б., каскадтың қоректену көзінің кернеуін көбейтетін осы үшін |Гн5| шығу каскадын қоректенетін кернеуінің түрін түсіріп алу импульстердің ұзақтығымен құлашын (размах) өлшеу. Гн8 осциллографты қосу. Жаймалаудың кері жүрістің ұзақтығын өлшеу S5 кілттің екі жағдайы үшін |Гн7| катушкадағы кернеудің құлаш импульсті бөлшегін өлшеу. Сәйкесінше қортынды жасау.

 

4.4 Жұмыстың  мазмұны

4.4.1 Кадрлық генератордың ашылуының функционалдық сұлбасы.

4.4.2 3-5 – т.т. өлшенген параметрлердің мәндері мен осциллограммалар.

 

4.5 Бақылау сұрақтары

4.5.1 Сыртқы синхронизация режиміне қою үшін бергіш генератордың жиілігі қандай болуы керек?

4.5.2 Жаймалау сызықтығын қамтамасыз ету үшін, ауытқу катушкаларда тоқтың формасы қандай болуы керек?  Катушкадағы кернеудің формасы қандай?

4.5.3 Кадрлы катушканың шеткеріндегі кернеумен Гн 7 кернеуінің қандай айырмашылығы бар? Неге осы сұлбада басқарылу кернеуіне параболаның құрғышын енгізу керек?

4.5.4 Алдынғы күшейткіштің R8 кері байланыстың мағынасын айтып беріңіз?

4.5.5 Басқару кернеуінде аратүсті және импульсті құралғыштардың, қатынастары  қалай  анықталады? Қалыптастырудың  кері  жүрістің  шығысын

айтып беріңіз?

4.5.6 Екі такті шығыс каскадтың ПЭК-і неге тәуелді? Шығу каскадтың қоректену көзінің қос сұлбасы ПӘК-ін көбейту үшін қалай әсер етеді?

 

5 №5 Зертханалыќ ж±мыс

 

Жолдық жаймалауды зерттеу

 

5.1 Жұмыстың мақсаты

Берілген генератордың және аралық күшейткіш каскадының жұмысын зерттеу. Ақырғы каскадтың жұмысын зерттеу.

 

Жұмыстың мақсаты транзистордағы жолдық жаймалау және физикалық процестерді эксперименталды зерттеу, сұлбаларын оқып үйрену болып табылады. Зерттелетін сұлба транзисторды тасымалдауын теледидарлық қабылдағышына және сипаттамасына, ал негізінен қазіргі заманғы түрлі-түсті қабылдағыштар мен мониторларға арналған тип.

 

5.2 Зертханалық жұмыстың функционалдық және принципиалды сұлбасы

Жолдық жаймасының функционалды сұлбасы 5.1 – суретте көрсетілген. Транзисторлық жаймалаудың әсер принципінен байқағанымыздай шығыс транзистор екі жақты кілт ретінде жұмыс істейді, берілген генератор импульсті қалыптастырушылармен бірге тікбұрышты түрде басқару импульсін құруы керек.

Осы себептен берілген генератор жиіліктің автокелтіру (автоподстройка) жүйесіне қосылады, ол келетін синхроимпульстің жаймасының кедергі тұрақтылығының синхронизациясын іске асыруына және ең маңыздысы, ол шығыс транзистордың ауыстырып  қосылуының инерциялығын компенсациялау  үшін, ол жайманың кері жүрісінің  басынан шығыс каскадқа басқарылатын импульстер үшін озық фазаларды реттеуге мүмкіндік береді. Зертханалық жұмыстың  принципиалдық сұлбасында қолданылатын Р1 микросхемасында жиіліктің реттелуі және шығыс импульстердің фазасы және бақылау келтірілетін құрылғы және импульсті фазалық детектормен байланысын берілетін автогенератор импульсінің үшбұрышты формасын береді. Осы сұлбаның сипатты түйіннің маңызды сигналдардың бақылануы және зерттелінуі ГН1, ГН2, ГН3, ГН4 бақылау ұясында жүреді. Олардың Р1 микросхемасының функционалдық элементтердің байланысы, К17УХА11 микросхема корпусының шығысы келтірілген  адресациясымен көрсетілген.

Трансформаторлық сұлба бойынша жасалынған буферлік каскад арқылы өткізілетін коллекторлық кернеудің мөлшерін ұлғайту және шығыс транзистордың базасында қуатты импульстік тоғының жасалануы жеткілікті. Шығыс кілттік каскадының қозу кернеуі 9 ұяда бақыланады, ол КТ858 шығыс транзисторының базасына қосылған.

 

 

 

Екіжақты кілттік сұлбасы бойынша жасалынған жолдық жайманың шығыс каскады, дәйектеліп қосылған горизонталь бойынша сызықтық регуляторында, жолдың өлшемінің регуляторында, S-түрлі бұрманың регуляторында, ауытқу жүйесінде және R2 бақыланатын кедергісінде жұмыс істейді. S2, S3, S4 өшіргіш арқылы реттелгіш және түзетуші өшіргіш алады, олар 7 ұясын да тоқтың формаларын және ВКУ- дағы торлық өрісті визуалдық және осциллографтық реттеу эффектісін көрсету үшін жасалынады. Шығыс транзисторының  коллекторының тізбегінде қосымша конденсатор қосылғанда жолдық жайманың теріс кері жүретін ұзақтығының өзгерілуін S5 өшіргіші көрсете алады.

МС 61.05.05. мониторынан жолдық жайманың сұлбасы электрлік және конструктивтік шасси блоктың,  басылым модульдік-платасы түрінде орналасады. Модуль ГН1-ГН6 тексерілетін ұяларымен, S1-S6 өшіргіштермен және панелде және шасси блокта орнатылған Х2-Х1 ажыратқыштармен электрлік етіп қосылған.

Жолдық жаймадағы реттелуі және барлық манипуляциялардың визуалдық бақылауы үшін, ақ-қара ВКУ-ның блогымен электрлік орайластығы “Жолдық жайма” зертханалық жұмысының блогының негізі болып табылады. Ол үшін №5 жолдық жайманың блогы, №2 айырғышы арқылы өтетін ВКУ кинескобының ауытқу жүйесіне дейін транзиттік тізбектері бар, ал зертханалық жұмысының блогының өзінде илеулі ауытқу жүйесі орналастырылған, ВКУ өздік жолдың жайманың тізбектін функционалдығын қамтамасыз етеді. Ауытқу жүйесінің түрі – ОС90-2П60.

 

5.3 Жұмыстың орындалу тәртібі

 

5.3.1 Осциллогрфты және блокты қосу, шахмат тәрізді немесе торлы өріс ПТВС ВКУ шығысына беру.

S1 синхронизация тумблерін қосып, R1 және S2 көмегімен тұрақты көріністі және оның горизанталь бойынша номиналдік өлшемін салу керек.

5.3.2 Берілетін генератордың және синхронизация режимінде (S1 қосылып тұр) импульс қалыптастырғыштың жұмысын зерттеу.

АПУиФ (Гн1) сұлбасын шығысында ССИ формасын суретке салу. ССИ периодын, ұзақтығын және қарқымын (осциллографтың сыртқы синхронизация режимінде) өлшеу.

Осциллограф ашық шығысымен R1 реттеуішінің жағдайына қарағанда Гн2-де АПУиФ шығыс кернеуін зерттеу. Гн3-тегі кернеуін осциллограммада өзгерісін көру. Синхронизацияланған екі жақты R1 үшін, қосалқы түрінде Гн2 және Гн3-тен осциллограмаларды суретке салу. Сонымен ВКУ-дағы көріністің өзгеруіне түсінік беру. Г3 басқаратын импульстер қалыптастырғыштың шығысындағы кернеудің формасын суретке салып, оларды өлшеу.

5.3.3 Осциллографты ішкі синхронизация режиміне ауыстырып және S1 өшіріп, импульс қалыптастырғыш синхронизациясыз жұмысын зерттеу. Г3-дегі екі шектілік R1 жақтағы импульстердің формасын суретке салып, олардың жасалған периодын өлшеу. ВКУ көрініспен көрсету.

5.3.4 Екі жақты каскадтың сұлбасы бойынша соңғы каскадтың жұмыс істеу принципін қарастыру.

5.3.5 Жұмыстың 3 таралымын жасау, ССИ сигналымен осциллографтың сырқы синхронизациясымен қамтамасыз ету.

5.3.6 Жолдық жайманың соңғы каскадының жұмысын зерттеу.

Соңғы каскадтың шығысында кернеудің формасын суреттеп салып және U₂ құлашын өлшеп және кері жүріс кезіндегі  тербеліс жарты периодының ұзақтығы. Есептелген шешімен салыстыру.

ОК-дағы (Гн7) тоқтың формасын суреттеп салу. Кері жүріс және тура уақытын анықтау. Өшірілген және S2 жол шешімінің тұйықталған қалыптастырғыш тоқтың құлашын өлшеу.

ВКУ-дағы көрініспен сәйкестендіру.

S3 манипуляциялар кезінде тоқтың сызықты емес коэффициентін, растрдың наминалдық өлшемі кезінде анықтау.

                                         ,

мұнда b_max, b_min  - қандай да бір жол жағында көрініс клетка енінің максимал және максимал мәндері.

5.3.7 Көріністегі ОК-ға параллель қосылған сыймдылыққа әсер етуін зерттейік. S5 екі жағдайдағы тоқ және кернеуді өлшеп және олардың формасын суреттеп салу: ВКУ-дағы көрініске қалай етіп тұратынын анықтау.

5.3.8 ОК мен тізбектеліп қосылған, сыйымдылықтың «S» түзеткіштің әсерін зерттеу.

(Гн7) тоғының формасын S4 екі жағдайында салу керек. Бейне қалай көрсетілетінін орнату керек. S4 екі жағдайында арналған геометриялық бұрмалаудың коэффициентін өлшеу.

К_го=b_max-b_min/b_cр×100%.

5.3.9 Жолдық жаймалаудың шығыс каскадының басқару инерциясын зерттеу:

Басқару импульсінің (Гн4) сыртқы синхронизация режимінде немесе ЖИ (СИ) баған панелінде коллектор тоғының тоқтау уақытын және шығыс транзистордың бекітілген импульсімен және ЖИ салыстыра отырып өлшеу.

R1-ді ВКУ бейнесіне реттеп және өлшеудің мәліметтерін салыстыра отырып, АПЧиФ-тың әрекетін бағалау. Транзистордың базасындағы және АПЧиФ жүйесінің реттеу шегін белгілеу.

 

5.4 Eсеп мазмұны

5.4.1 Ақырғы каскадтың принципиалдық сұлбасы

5.4.2 Кернеу және тоқтың шама мәндерінің және К_ио, К_го саналған осциллограммалар.

5.4.3 Жолдық жаймалаудың функционалдық сұлбасы

5.4.4 Жолдық жаймалаудың есептелген параметрлері

5.4.5 Кернеудің осциллограммалары және олардың мөлшерінің есептелінген мәндері.

 

Әдебиеттер тізімі

 

1.     Джакония В.Е. Телевидение. – М.: Радио и связь, 1997. 

2.                Проектирование и эксплуатация телевизионной аппаратуры. /Под ред. Новаковского. –М.: Радио и связь, 1986.

 

Мазмұны

 

1 №1 Зертханалық жұмыс................................................................................... 2 №2 Зертханалық жұмыс................................................................................... 3 №3 Зертханалық жұмыс................................................................................... 4 №4 Зертханалық жұмыс................................................................................... 5 №5 Зертханалық жұмыс................................................................................... Әдебиеттер тізімі.................................................................................................

3 8 11 16 22 26

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                          2004 ж. жинақтық жоспары, реті 73

 

 

 

Сабдыкеева Гульбану Габдулловна

 

 

 

 

 

ТЕЛЕДИДАР

Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған

әдістемелік нұсқау

(380340 – Радиотехника, 380540 – Радиобайланыс, радиохабар және теледидар мамандықтарының барлық оқыту түрлерінің студенттері үшін)

 

 

 

 

 

 

 

Редакторы         Ж.А.Байбураева       

Стандарттау жөніндегі маман Н.М.Голева

 

 

 

 

 

 

Басуға қол қойылды __ . __ . 2004ж.                     Пішімі 60х84 1/16.

Таралымы __50__ дана.                                          №1 типография қағазы

Көлемі 2,0  оқу-басп. т.                                  Тапсырыс____ .

Бағасы __54__ тг.

 

 

 

 

 

 

 

Алматы энергетика және байланыс институтының

көшірмелі-көбейткіш бюросы,

480013, Алматы, Байтұрсынұлы көшесі,126.