АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖЄНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

¤ндірісті басќару жєне ±ймдастыру, экономика кафедрасы

 

 

 

 

 

                                                                                              БЕКІТЕМІН

                                                                 Оќу – єдістемелік ж±мыс жµніндегі

                                  проректор

                                                              ___________________Э.А.Сериков

                                                                 «____»____________2005 ж.

 

 

 

 

 

Бизнес жєне ќ±ќыќ

 (электр энергетика мамандыѓыныњ студенттері  ‰шін дєріс сабаќтары)

 

 

 

 

 

КЕЛІСІЛДІ                                                        Кафедра мєжілісінде ќаралды

ОЄБ бастыѓы                                             жєне ќ±пталды____________

___О.З.Рутгайзер                                               «___»____2005 ж.№__хаттама

«___»___2005ж.                                                Каф.мењгерушісі___________

                                                                     (ќолы, аты –жµні)

 

Редакторы

___Ж.А.Байбураева                                  *Келісілді

«___»____2005ж.                                               Каф.мењгерушісі (бітіруші)

                                                                   ________________________

                                                                             (ќолы, аты –жµні)

                                                                   «___»__________2005ж.

                                                                                                                                                                                     Ќ±растырушылар(єзірлеушілер)

                                                                    Г.Б. Валиева 

                                                                   Е.С. Жусупов

 

 

Алматы 2005

 

ҚҰРАСТЫРУШЫ: Г.Б. Валиева, Е.С. Жусупов. Бизнес жєне ќ±ќыќ. Дєріс сабаќтары (электр энергетика  мамандыѓыныњ студенттері ‰шін) - Алматы: АЭжБИ, 2006.-39 б.

 

 

Берілген дєріс сабаќтарыныњ конспектісі "Бизнес жєне ќ±ќыќ" пәні  бойынша өздік жұмысының  жұмыс бағдарламасын,  негізгі және қосымша әдебиеттер тізімін электр энергетика  мамандыѓы  бойынша оқитын  студенттер үшін арналған, бақылау  жұмысын орындауға  арналған дєріс конспектісін жєне бақылау  жұмыстарының  таќырыптарын ұсынады.

Библиогр.-28 атау.

 

 

 

Пікірші:

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы энергетика жєне байланыс институтыныњ 2005 жылѓы жоспары  бойынша басылады.

 

 

 

 

 

 

                    Алматы энергетика жєне байланыс институты, 2006 ж.

 

Кіріспе

1 Тарих,  Қазақстан Республикасында  бизнес даму  заңдарының  жағдайы және дамуы

1.1 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылу ерекшеліктері.

1..2 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтайшы келісімі

1.3 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалғыз қатынасушысы

болса, оның ерекшеліктері

1.4 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысы

1.5 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысының өзгерулері

1.6 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мемлекеттік тіркеуден өтуі

1.7 Жауапкершілігі  шектеулі  серіктестіктің т±раќты ќаржысыныњ  құрылуы.

1.8 Серіктестіктің т±раќты ќаржысыныњ құрылуының мерзімі

1.9 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің реорганизациясы

1.10 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіњ  қосылуы және бірігуі

1.11 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктен  бөліну және бөлініп

шығу

1.12 Жауапкершілігі  шектеулі  серіктестікті  тарату

1.13 Жауапкершілігі  шектеулі серіктестіктіњ  қызметінің тоқтауы

 

2 Құқық және еңбек нарыѓы

2.1  Ќ±ќыќ  туралы жалпы т‰сінік

2.2 Ќұқықтың түрлері, функциялары және принциптері (қағидалары)

2.3 Ењбек туралы зањдар Кодексі жєне оныњ мазм±ны

 

3 Шаруашылыќ ќ±ќыѓы туралы жалпы жаѓдайлар

         3.1 Заттыќ   жєне  міндеттік  ќ±ќыќ  ќатынастары

3.2 Бірлестіктіњ  ќ±ќыќ ќатынастары.

3.3 Банкротқа  ұшырау

3.4 Банкрот деп жариялау

 

4 Шаруашылыќ ќ±ќыќтыњ субъектілері

4.1 Заңды тұлғалардың қайта тіркеу және мемлекеттік тіркеу

4.2 Заңды тұлғаның реорганизациясы

4.3 Заңды тұлғаның реорганизацияланған кездегі

4.4 Тапсырылған акт және бөліну балансы

4.5 Заңды тұлғаның тарату негізі

4.6  Кєсіпкерліктіњ тарату  негізі

4.7 Тарату туралы  хабарландыруды  жариялау

4.8 Несие  берушілермен  есеп  айыру

4.9 Азаматтыќ  ќ±ќыќ  ќатынастарыныњ  т‰рлері

4.10  М‰ліктік  жєне  жеке  м‰ліктік емес  ќ±ќыќтыќ  ќатынастар

4.11 Абсолютті жєне салыстырмалы  ќ±ќыќтыќ  ќатынастар

 

5 Мємле

5.1 Мємлелердіњ т‰сінігі, т‰рлері жєне формалары

 

6 Меншік ќ±ќыќтары

6.1 Меншік құқығы

6.2 Меншіктің нысандары

         

7 Келісім - шарт  туралы жалпы жаѓдайлар

7.1 Келісім -шарттыњ тәртібі және үлгісі

7.2 М‰лікті жалѓа берудіњ  т‰рлері.

7.3 Жалѓа беру келісім – шартыныњ ‰лгісі.

7.4 Жалѓа беру келісім-шартыныњ ќатысушылары.

7.5 Жалѓа алу обьектілері.

7.6 Жалѓалыќ тµлем.

7.7 Жалѓалыќ тµлем мµлшері.

7.8 Жалѓалыќ тµлемніњ мµлшерін µзгерту.

7.9 Жалгерге  обьектісін жалѓа беру.

7.10 Жалѓа беру обьектілерініњ ќ±рылымына жєне жаќтасуѓа

байланысты кеткен шыѓындар

7.11 Жалѓалыќ обьектініњ к‰рделі жµндеу ж±мыстары.

7.12 Жалѓалыќ объектісініњ ќ±рылымына ќарай міндеттерді тарату

         7.13 Жалѓа келісім-шарттыњ тоќтауы

Єдебиеттер тізімі

Кіріспе

Бизнес жєне ќ±ќыќ пәнін  оқу  экономикада  ерекше орын алып келеді, меншікті иелену формасының тұрғызылуымен қатар Қазақстанда кәсіпкерліктің негізі қаланады.

Курс мақсаты  - ҚР кәсіпкерлік  заңдарының негіздерін  меңгеру.

Курсты оқытудың  бағыттары - пәнді оқығанда  сырттай  оқитын студент:

-       ҚР кәсіпкерліктің  заңдары, тарихы  мен дамуын  білу;

-       шаруашылық субъектілерінің  құқықтық негіздерін  жақсы меңгеріп;

-       негізгі заң процедураларын  іске асыру (мемлекеттік  заңды тұлғаны тіркеу, лицензиялау).

Бұл пәнді меңгеру үшін керекті  пәндер тізімі:

-       кұқық  негіздері;

-       әлеуметтану ;

-       экология негзідері;

-       еңбекті қорғау;

-       өндірісті басқару және ұйымдастыру, экономика.

Оќу саѓаттарыныњ  орналастырылуы

Таќырыптар	Дєрістер
1	1
2	1
3	2
4	2
5	1
6	1
7	1
Барлыѓы	9

 

Курс -5

Семестр - 9

Дєріс - 9

¤ГЖ-9 семестр -1

 

 1 Тарих,  Қазақстан Республикасында  бизнес даму  заңдарының  жағдайы және дамуы

 

Қазақстанда бизнеспен  кәсіпкерлік  құқығының  дамуы. ҚР заң базасы – бизнеспен  кәсіпкерліктің  дамуының  негізі. “Шағын  кәсіпкерлікті  қорғау”  ҚР заңы, оның мазмұны мен  мәні. “Жеке кәсіпкерлік туралы” ҚР заңы. Жеке кәсіпкерліктің  түрлері. Бірлескен  кәсіпкерліктің  формалары. Жеке кәсіпкерлік  істі лицензиялау. Жер учаскелерін, өнеркәсіп  объектілерін  және алаңдарын  сатуды  ұйымдастыруды, кәсіпкерлік субъектілерін  несиелеу жүйесін реттейтін  заң актілері. Кәсіпкерлік істерді бақылайтын  органдардың  түрлері мен  функциялары. Бақылайтын  органдар жұмысына байланысты бизнес субъектілерінің мәселелері. Жауапкершілігі шектеулі  серіктестіктіњ  ќ±рылу ерекшеліктері. Жауапкершілігі шектеулі  серіктестіктіњ ќ±рылтайшы келісімі. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ  жарѓысы. Жауапкершілігі  шектеулі серіктестіктіњ  мемлекеттік тіркеуден  µту.  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ  т±раќты  ќаржысыныњ  ќ±рылуы. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ реорганизациясы. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ ќосылуы  жєне бірігуі. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктіњ бµлінуі жєне бµлініп шыѓуы. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті тарату.

 

 1.1 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылу ерекшеліктері.

 

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылуы оның құрылтайшыларының құрылтайшы шартына қол қоюынан басталып, серіктестіктің заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуге тіркелуімен аяқталады.

   Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылу сатысының аяқталмай тоқтауы жағдайлары мынандай:

  1. Егер құрылтайшы шартындағы көрсетілген мерзімде серіктестік мемлекеттік тіркеуге тұрмаса.

  2. Егер мемлекеттік тіркеуге қабылданбаса немесе арызы мойындалмаса.

    Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылуы аяқталса:

   Серіктестіктің құрылтайшылары қосқан ақшалары, құнды қағаздарын, заттарын, мүліктік құқықтары, және басқа да мүліктер т±раќты капиталды құру үшін  қосқандарын қайтарып алуын талап етеді.

 

  1.2 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтайшы келісімі

 

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестік құрылтайшы келісіміне қол қою арқылы жүзеге асады.

  Құрылтайшы келісімі мынадан тұру керек:

1. Серіктестік құру туралы шешім, оның фирмалық атауы және оның орналасу адресі.

2. Серіктестіктің құрылтайшыларының тізімі олардың аты-жөні, адресі, банктік реквизитттері, жеке куәлігі (егер ол жеке тұлға болса).

3. Серіктестік мекеме тәртібі, құрылтайшылардың міндеттері, олардың мекемесімен байланысты, сондай-ақ басқа да шарттар.

4. Серіктестіктің т±раќты ќаржысыныњ  мөлшері.

5. Серіктестіктің т±раќты ќаржысына әрбір құрылтайшының қосатын ақшасының мөлшері мен мерзімі туралы мәліметтер немесе иелік құқығы түріндегі қосуы.

6. Серіктестіктің мүлігіндегі құрылтайшының бөлігін анықтау.

7. Серіктестіктің жарысын бекіту.

8. Серіктестіктің таза пайдасын бөлу тәртібі.

 

1.3 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалғыз қатынасушысы болса, оның ерекшеліктері

 

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалғыз қатынасушысы болса, келісім шарт құрылмайды. Оның жарғысын тек серіктестіктің құрастырушысы ғана бекіте алады. Мемлекеттік тіркеуден өту тәртібі, жауапкершілігі шектеулі серіктестігі сияқты. Егер де серіктестікке тағыда құрылтайшылар келсе, онда келісім шарт міндетті түрде құрылуы керек.

 

   1.4 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысы

 

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысы серіктестіктің тұлға ретіндегі құқықтық статусын анықтайтын құжат болып табылады. Мемлекеттік тіркеуден өткенде жарғы құрылтайшы құжаты болып табылады.

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында болуы керек:

- фирмалық атауы, серіктестіктің адресі (мекен-жайы);

- серіктестіктің құрылтайшыларының тізімі, олардың аты-жөні, мекен-жайы, адресі, банктің реквизиттері, жеке куәлігі (егер ол жеке тұлға болса);

- серіктестіктің т±раќты ќаржысыныњ  мөлшері;

- серіктестік мүшелерінің компетенциясы және құрылу тәртібі;

- серіктестік қызметінің тоқтауы және реорганизация шарты.

  Жарғы құрылтайшылардың жиналысында бір ауыздан және қол қоюмен қабылдану керек. Серіктестіктің жарғысы нотариалды бекітіледі.

 

1.5 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысының өзгерулері

 

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысының өзгертулері жалпы жиналыста жүзеге асырылады. Өзгертулер енгізілсе олар 1 ай ішінде мемлекеттік тіркеуге хабарлау керек, егер хабарламаса сот алдында жауапты болады.

 

1.6 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мемлекеттік тіркеуден өтуі

 

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап құрылған деп есептеледі. Мемлекеттік тіркеу әділет органдарымен жасалады, заңды тұлғаларды тіркеу туралы низамда анықталған.

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мемлекеттік тіркеуден өту үшін:

- серіктестіктің құрылуы туралы арыз;

- серіктестіктің жарғысы;

- заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуге төлеген алымы туралы құжат.

  Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзінің қызметін белгілі жарғы үлгісінің негізінде жасаса, оны мемлекеттік тіркеуде көрсету керек жоқ. Бірақ, арызда белгілі жарғы үлгісімен тіркеу жасалса келесілер көрсетілуі керек:

1. Серіктестіктің атауы және мекен –жайы.

2. Серіктестіктің тұрақты қорының мөлшері.

3. Серіктестіктің құрылтайшыларының тізімі, олардың аты-жөні, мекен-жайы, банктық реквизиттері, жеке куәлігі (егер ол жеке тұлға болса).

4. Серіктестік қызметін белгілі жарғы үлгісінің негізінде жүзеге асырса.

  Арыз барлық құрылтайшылардың қолымен бекітіліп, нотариалдық бекітілуі керек.

  Серіктестіктен мемлекеттік тіркеуді өтеу үшін басқа ешқандай құжаттар талаптамау керек.

1.7 Жауапкершілігі  шектеулі  серіктестіктің т±раќты ќаржысыныњ  құрылуы.

  Серіктестің т±раќты ќаржысы құрылтайшылардың салымының қосындысынан туындайды.

   Тұрақталған  қордың салымы: ақша, құнды қағаздар, заттар, мүліктің құқығы және т. б. мүліктер болып саналады.. Жеке мүліктік емес құқықтар және басқа да материалды түрде немесе мүліктік құқық түрінде болса, олар ақшалай түрде серіктестік  жалпы жиналысында барлық құрылтайшылардың келісімімен шешіледі.

  Егер серіктестіктің құрамы өзгерсе, онда т±раќты ќаржы  қатысушыларының үлесінің қайта санауы жүргізіледі.

 

1.8 Серіктестіктің т±раќты ќаржысыныњ құрылуының мерзімі

 

  Серіктестіктің құрылтайшылары т±раќты ќаржысыныњ жалпы қосындысының 25% тіркеуге дейін өтеу керек. Жалпы жиналыста шешілген мерзімге дейін т±раќты ќаржыѓа салынатын салымдарын құрылтайшылар толығымен өтеу керек, мерзім серіктестік тіркелген күннен 1 жылдан аспау керек.

Егер құрылтайшы белгіленген мерзімде өз үлесін салмаса, онда серіктестіктің шығындарын ҚР АК 353 статьясы бойынша төлемін өтеу керек. Егер де құрылтайшы өз үлесін мерзімде қоспаса немесе оның бөлігі қатысушылардың арасында бөлінеді. Егер де қосылмаған үлестің сатылуы мерзімде қоспаса немесе оның бөлігі қатысушылардың арасында бөлінеді. Егер де  қосылмаған үлестің сатылуы мерзімде орындалмаса, т±раќты капитал сол  сомаға азаяды, сондай-ақ қатысушылардың үлесі өзгереді.

  Егер қатысушының салымын мүлік құраса және ол тек біраз уақыттан соң пайдалануға жарамды болса, мұндай салым жалпы жиналыстың шешімімен  салынған болып қатысушының нотариалдың бекітуін алып келген кезден саналады, онда салымның ақшалай бағасы жазылады. Егер де, құрылтайшы барлық үлесін өтесе, онда серіктестіктен куәлік алады, оның серіктестіктегі қатысуын растайды.

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мүліктік қалыптасуы. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің мүлігі құрылтайшылардың салымынан, пайдадан, серіктестік тапқан, сондай-ақ басқа да табыстар низаммен тыйым салынбаған. Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің мүлігі баланста ескеріледі.

 

1.9 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің реорганизациясы

  Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің реорганизациясы (қосылу, бөлініп шығу, өзгерту) серіктестіктің құрылтайшыларының жалпы жиналысының шешімімен өз еркімен жүзеге асады. Низам актісінде бекітілген ЖШС бөліну және бөлініп шығуы түріндегі реорганизациясы мемлекеттік органдардың немесе сот шешімімен анықталады. Егер де қосылу немесе бірігу түріндегі реорганизация мемлекеттік органдарының келісімімен анықталады.

 

1.10 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіњ  қосылуы және бірігуі

 

  Екі немесе одан да көп ЖШС қосылуы бұл серіктестіктердің мүлігінің толық қосындысынан туындайды. Жаңа серіктестік құрылады, оның құрамындағы серіктестіктер өз қызметтерін тоқтатады. Жаңа құрылған серіктестікке бұрынғы серіктестіктің барлық құқықтары мен міндеттері өтеді.

  Егер де ЖШС-ның қосылу немесе бірігу жағдайы құрылтайшыларды жалпы жиналысында талқыланып, келісім-шарт жазылады.

  Серіктестіктің несие берушілері мұндай жағдайда ЖШС-дан кепілдік талаптауы мүмкін.

 

1.11 Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктен  бөліну және бөлініп шығу

  ЖШС-нің бөлінуі жаңадан құрылатын ЖШС-дің арасында мүліктің бөлінуінен жүзеге асырылады, сондай-ақ, құқықтар мен міндеттер бөліну

Балансының негізінде бөлінеді.

  ЖШС-нен бөлініп шығу жағдайы, ол яғни бір немесе бірнеше бөлініп шығатын серіктестіктердің мүлік үлесі беріледі. Сондай-ақ реорганизацияланатын серіктестіктің құқықтары мен міндеттері бөліну балансына сәйкестендіріліп жасалып отыр.

  ЖШС атқарушы органы бөліну, бөлініп шығу жоспарын құрады және жаңадан құрылған ЖШС-нің жарғысының проектісінің (жобасын) жасап оны жалпы жиналыс талқылауына жібереді.

  Егер де ЖШС-нен бөліну немесе бөлініп шығу жағдайы туындаса, онда ол өз несие берушілердіњ мерзімі 2 айдың ішінде хабарландырып, оны хат түрінде жүзеге асыруы керек.

 

1.12 Жауапкершілігі  шектеулі  серіктестікті  тарату

 

  ЖШС-нің таратылуы туралы құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімімен қабылданады.

  ЖШС-нің таратылуы туралы сот шешімі  мынадай жағдайларда іске асырылады:

1. Банкротқа ұшырау.

2. Серіктестіктің тіркеу кезіндегі жіберілген қателеріне байланысты оны жарамсыз деп тану.

3. Егер белгілі бір қызмет лицензиясыз немесе низам актілерімен тыйым салынған болса, немесе низамда үлкен қателіктер жүзеге асырылса.

4. Низам актінде көрсетілген басқа да жағдайларда.

 

1.13 Жауапкершілігі  шектеулі серіктестіктіњ  қызметінің тоқтауы

  Мынандай жағдайларда:

1. Егер серіктестік қатысушыларының саны 100-ден асса.

2. Егер оның т±раќты ќаржысыныњ  мөлшері ең аз мөлшерінен азайып кетсе.

3. Егер серіктестіктің  т±раќты ќаржысын көрсетілген мерзімде өтемесе.

  Егер серіктестіктің қатысушыларының саны 100-ден асса, онда ол акционерлік қоғамға немесе өндірістік корпоративке 1 жылда өтуі керек.

  Егер серіктестіктің тұрақты қорын көрсетілген мерзімде өтемеген жағдайда, тағы 1 жыл беріледі, егер бұл жағдайда өтелмесе онда сот шешімі бойынша серіктестік таратылады.

  Заңды тұлға мемлекеттік тіркеуден өткенде оған тіркеу нөмірі және мемлекеттік тіркелу куәлігі беріледі. ҚР территориясындағы заңды тұлғаларды тіркеу үшін мемлекеттік тіркеу жүргізіледі, оны әділет органдары жүзеге асырады. Заңды тұлғаның тіркелуі үшін арыз ҚР Әділет министрлігі мен бекітілген түрде жазылады және құрылтайшы құжаттары мемлекеттік тілде және орысша 2 данада жасалады.

  Мемлекеттік тіркеу заңды тұлғалар 3 күн, ал қоғамдық бірігулер 10 күн ішінде тіркеледі. 

                       

 

 

 

2 Құқық және еңбек нарыѓы

 

Ќ±ќыќ  туралы жалпы т‰сінік. Ќ±ќыќтыњ т‰рлері, функциялары жєне принциптері. (ҚР-ғы  жұмыс нарыѓыныњ  құқықтық  ұйғарымының қалыптасуы. Жұмыспен қамсыздандыруды  құқықтық реттеу. Жалға жұмыс істейтіндердің  сандық табысының  статистикалық нұсқауы. Ењбек туралы зањдар Кодексі жєне оныњ мазм±ны

 

2.1  Ќ±ќыќ  туралы жалпы т‰сінік

Ќұқық, мемлекет сияқты, қоғам дамуының белгілі кезеңінің өнімі. Жалпы міндетті әлеуметтік топтың объектілермен билеу, қолдану және иелік ету мүмкіншілігін қамтамасыздандыруға байланысты пайда болды, олардың көмегімен осы әлеуметтік топтың қажеттіліктері қанағаттандырылып және мүдделері іске асады.

  Ќұқықтың дамуы мемлекеттің дамуымен тығыз байланысты, өйткені мемлекет белгілі бір кезеңде аса маңызды әлеуметтік нормаларды қамтамасыз етіп, оларды ќұқықтық нормаларға айналдырады, сондай-ақ ќұқықтың жаңа нормаларын орнату қызметін атқарады.

  Қоғамдық қарым-қатынастар жалпы әлеуметтік нормалармен реттеледі (моральдық нормалар, одақтық (корпоративтік) нормалар, жай ќұқық нормалары және т.б.)

  Ќұқық - бұл жалпы міндетті тәртіптік нормалар, оларды мемлекет рұқсат етеді (санкциялайды) және бекітеді, солардың арқасында қоғам және индивидтің (пенде, жеке адам) аса маңызды мүдделері іске асырылады.

  Ќұқыққа кең және нормативті әдістемелік анықтама бар. Ќұқықты нормативтік әдістемелік позициядан анықтама берсек, олардың маңызды белгілері:

-мемлекетті-ерікті (мұнда қоғамның белгілі бір топтың мемлекеттің еркі әрқашан көрсетілуі ќұқылы);

-нормативті (мөлшерлемелі), (ќұқығы-белгілі бір реттелген нормалармен, тәртіптердің өзара байланысынан тұрады);

-формальді-анықталған (ќұқық-белгілі бір формада ресми заң және басқада акті түрінде әрқашан да көрсетіледі);

-ќұқықтың биліктік сипаттамаларыныњ нормалары (мөлшерлері);

-жалпы міндетті (барлық субьектілерге міндетті ќұқық, олардың жынысына, жасына, ұлтына, мүлкіне және т.б. тәуелсіз);

-реттеуішті (ќұқық-субьектінің заңды және заңды емес, тиісті және мүмкін істейтін ісінің критериі б.т.).

  Ќұқықтық кең әдістемелік позицияѓа анықтама берсек, оның маңызды белгілері мыналар:

- міндетті тәртіптің өзара тиімділігі, әділеттілігі, ќұқықтық қатынасы іске асыру, ќұқық анықтамасына әлі формальды бекітілмеген нормаларды енгізу, заң мен ќұқықты ажырату.

  Ќұқық, мемлекеттік тәуелсіздігінің нормативтілігінің әлпеті бола тұрып, қоғам қарым-қатынасының кластық (топтық), жалпы әлеуметтік немесе басқа да мүдделерін бақылайды. Ќұқықты құрастыратын кµптеген нормалар міндетті б. т.

  Ќұқықтың жоғары қоғамдық бағыты нормативтік тәртіппен қоғамның бостандығына кепілдік беру (гарантия) мен қамтамасыз ету, әділдікті мақұлдау, қоғамда экономикалық және рухани факторлардың ерекше ықпал етуіне тиімді жағдай жасау, қоғамдық өмірдің озбырлығы мен жүгенсіздігін алып тастап.

  Ќұқықтың мемлекеттік құндылығының негізгі көрсеткіштерін бөліп көрсетуге болады:

-ќұқықтың инструментальді құндылығы адамдардың әрекетіне ұйымшылдықты, оның бақылауын қамтамасыз ете отырып, қоғамдық қарым-қатынастарға тәртіппен реттеу элементтерін енгізу арқылы, оларды мәдениетті (цивилизация) ету;

-ќұқық, адамдардың іс-әрекетіне және қызметіне олардың өзіндік мүдделерін үйлестіру арқылы әрекет етеді, яғни ќұқық жеке мүддені жаншымай, керісінше оны қоғамдық мүддемен сәйкестендіреді;

-ќұқық, қоғамдағы тұлғаның тәуелсіздігінің анықтаушысы болу керек, бірақ та мүлдем тәуелсіздікті көрсетпейді, бұл тәуелсіздіктің шегін, шекарасын анықтайды;

-ќұқық, әділдік идеясының көрсеткіші, яғни ќұқық материалдық игілікті дұрыс және әділ үлестіру арқылы заң алдында барлық азаматтық теңдігін бекітеді;

-ќұқық, қоғам дамуының тарихи қадамдарымен сәйкес қоғам жаңалуының (обнавления) көзі б.к, әсіресе оның құндылығы тоталитарлық режимдер мен жаңа нарықтық механизмдерін бекітеді;

-ќұқықтың әдістемелері, халықаралық және ұлтаралық мәселелерді шешудің негізгі әдісі болып табылады.

  Ќұқықтың мәні цивилизация жағдайда қоғам қарым-қатынастарын реттеуден-нормативтік негізде қоғамның бірқалыпты ұйымдасуына жетті, соның арқасында демократияға, экономикалық еркіндікке және тұлға бостандығына қол жеткіздік.

  Ќұқық мәніне келесі ұғымды бөліп көрсетуге болады:

-кластық (топтық), мұнда ќұқық-мемлекеттік заң нормаларының кепілдігі бар жүйесі болып, заңда экономикалық жоғары таптың мемлекеттік еркіндігін көрсетеді;

-жалпы әлеуметтік, мұнда ќұқық-қоғамдағы әр түрлі әлеуметтік таптармен, топтардың және таптардың арасындағы ымыраны көрсетеді.

 

2.2 Ќұқықтың түрлері, функциялары және принциптері (қағидалары)

 

  Заң ғылымында ќұқық мәніне көптеген н±сќаулар бар. Олардың мағынасы келесі сұрақтардың шешімінде. Ќұқықтың өзі не? Қандай нақтылықты көрсетеді? Қоғамда хұқықтың мәні мен мазмұны қандай?

  Әр түрлі ойлар ішінен хұқық түсінігіне аса маңыздылары мыналар:

  Нормативтік подход. Оның жақтастары (Штаммлер, Новогородцев, Кельзен және т.б) хұқықты мемлекетпен қорғалатын нормалар жиынтығы б.т. Г. Кельзеннің концепциясында ќұқықтың мәні жүйелі (пирамидалы) нормалар түрінде көрсетіледі, мұнда ең жоғарғы сатысында негізгі (суверенная) норма, заң шығарушымен қабылданған, мұнда әрбір төменгі норма өзінің заңдылығын аса маңызды заңды күші бар нормалардан алады.

  Кельзеннің оқулығы: «таза» ќұқық туралы оқулық деген атқа ие болды. Нормативистік жаќындау ќұқыққа деген мазмұны мемлекеттің қабылдаған нормативтік актілерінің ақиқат көзқарастарымен анықталады.

  Ќұқықтың табиғи-ќұқылық теориясы. Теория жақтаушылары (Т. Гоббс, Д. Локк, А. Радшцев), олар мемлекет орнатқан басқа сондай-ақ адамға туғаннан тән табиғи-ќұқық бар деген. Ол өмір сүруге, еркіндікке, теңдікке, жеке меншікке және т.б. ќұқықтары бар. Демек, табиғи-ќұқық (адамның табиғи, мәңгі ажыратылмайтын және өзгермейтін ќұқықтар сомасы). Бұл жоғары ќұқық істеп тұрған ќұқыққа (заңдар, дәстүрлер, прецендеттер) қарағанда, бұл ќұқық мәњгі әділетті және ақылды жүзеге асырады. Берілген теорияда заң мен ќұқық бөлінеді, яғни жағымды ќұқықпен (мемлекеттің қабылдаған заңдар) қатар, адамға туғаннан тән жоғарғы, түп нұсқалы, табиғи ќұқық тіршілік етеді.

  Ќұқықтың функцияларын топтастыруының (классификация) негізінде шартты түрде екі белгілі (критерий) бөліп көрсетуге болады:

а) сыртқы, ќұқықтың әлеуметтік функцияларымен сәйкес бөліп көрсетеді. Экономикалық (ќұқық өндірістік қарым-қатынастарды реттейді және жеке-меншік түрін бекітеді т.б), саясаттық (саясаттық қатынастарды регламенттейді, саясат жүйесінің субьектілерінің қызметін реттейді және т.б), тәрбиелік (белгілі бір идеологияны көрсетеді, тұлғаларға педагогикалық ерекше әрекет етеді);

б) ішкі, ќұқықтың табиғатынан бастау алады.

    Бұл қорғаушы және реттеуші функция

    ќұқық принциптері (қағидалары), жалпы ережелердің іс-әрекетінде ұсынылады, заңда тіке құрастырылған немесе оның мәнінен шығарылады.

    Таралу өрісіне қарай жалпы ќұқықтың салалық және салааралық қағидалары деп бөлінеді.

    Жалпы ќұқықтық қағидалар барлық ќұқық салаларында жұмыс істейді. Оларға:

а) заңдылық;

б) әділдік;

в) азаматтардың заңдық теңдігі заң алдында және сот алдында;

г) гуманизм (адамгершілік);

д) демократизм;

е) ќұқық және міндеттердің бірлестігі;

ж) сенім мен мәжбүрлеудің үйлесімділігі.

  Ұзақ уақыт бойы ќұқықтың ғылыммен ќұқық қатынастарының теориясы өңделіп жатыр. Бастапқы кезеңі Н.В.Крыленко, П.И.Стучки, Е.Б.Пашуканисаның теориялық қызметтерімен байланысты. 40-50 жылдары хұқық нормалары мен ќұқық қатынастарының арақатынасы туралы одан әрі тереңдей түсті.

  Заңды міндеттері мен субьективті ќұқықтарының санаттары (категориялары) әдейі зерттеле бастады. 60-шы жылдардан бастап ғалымдардың көңілі, жеке жағдайларды тереңдеу қарастырып және басқа ќұқықтық құбылыстардың жүйесіндегі ќұқықтық қатынастарының орны туралы сұрақтарға, көп бөліне бастады.

  Ќұқық қатынастарының іргетасын  А.А.Плонтковский, Ю.И.Гревцова және т.б. ғалымдар қалаған, бұл ќұқықтық ғылымның өте қиын комплекстік жағдайларының қатарына жатады. Ќұқықтық қатынастармен ќұқық туралы пікір - сайыс байланысты.

 

2.3 Ењбек туралы зањдар, кодексі жєне оныњ мазм±ны

 

Еңбек – адамдардың өмір сүруі үшін қажетті материалдық және рухани игіліктерді жасауға бағытталған іс-әрекет.

Еңбектік қатынас - єдетте, жеке және ұжымдық келісім шарт негізінде пайда болатын, жұмыс беруші мен жұмысшының  белгілі бір еңбек ісін атқаруға бағытталған қатынастар.

Жұмыс берушінің актілері – жұмыс берушімен шығарылған (жұмыс берушінің қол басшысымен)  актілері (бұйрықтары, инструкциялары, ішкі еңбек тәртібінің ережелері).

Жеке еңбек келісім-шарты – жазбаша түрде жұмыс беруші мен жұмысшының арасында жасалатын екі жақты келісімі, мұнда жұмысшы белгілі бір квалификациядағы және мамандығы бойынша  жұмысты жұмыс берушінің актілеріне сәйкес  атқаруға міндеттенеді, ал жұмыс беруші өз кезегінде оған еңбек және ұжымдық келісім–шартында көрсетілген еңбек істеуге қажетті шаралар жасауға, сондай-ақ өз уақытында еңбек ақысын толық төлеуге міндеттенеді.

Зиянды (өте зиянды) еңбек шарттары – бұл жұмысшының жұмыс деңгейін түсіруге әкелетін белгілі бір өндірістік фактілерінен пайда болатын жұмысшының ауруға шалдығуына және болашағының денсаулығына кері әсерін тигізетін еңбек шарттары.

Қауіпті (өте қауіпті) еңбек шарттары – бұл жұмысшының  денсаулығының кенеттен тез нашарлауына немесе оның жарақатталуына, әлде оның қайтыс болуына әкелетін белгілі бір өндірістік фактілерінен, еңбекті қорғау ережелерін сақтамандығынан пайда болатын  еңбек шарттары.

Ауыр күш жұмыстар – 300 ккал/сағ жоғары энергия жұмсайтын, ауыр жүктерді қолмен көтерумен немесе орын ауыстырумен байланысты жұмысшының қызметі;

Демалу уақыты – бұл жұмысшының жұмыс мідеттерінен бос болған кезі және өз қажеттілігіне сәйкес қолданатын уақыт;

Жалақы  - күрделігі, саны және сапалығына сәйкес еңбегіне төленетін ақы (табысы).

Квалификациялық разряд –атқаратын жұмыстарының қиындылығын көрсететін жұмысшының квалификациясының деңгейі.

Ұжымдық келісім шарты  - еңбектік және әлеуметтік-экономикалық мәселелерді реттеуге бағытталған бір немесе бірнеше жұмыс берушілер (оның өкілдері) мен бір немесе бірнеше жұмысшылардың арасында, жазбаша келісім шарт түрінде жасалған  құқықтық акт.

Іс сапар  - жұмыс берушінің бұйрығы бойынша жұмысшының тұрақты жұмыс орнынан тыс жерде өзінің еңбектік міндеттемелерін атқарылуы.

Компесациялар – жұмыс режим және шартымен жұмысшының жұмыс барысында кеткен шығындарын өтеумен байланысты ақшалай төлемдер.

Жалақының минималды мөлшері – Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдендірілген  меншік түріне байланыссыз, ұйымдарда жалдау бойынша жұмыс істейтіндерге төленетін минималды төлем ақы.

Жазбаша ескертулер (ескерту) -  белгілі-бір әдіспен (телеграмма, факс, электрондық пошта, тапсырыс хатымен) қол қойылған және тіркелген жұмыс берушінің немесе жұмысшының берген өтініші.

Жұмыс берушілердің өкілдері – жұмыс берушілер тобының немесе жұмыс берушілердің арнайы құжаттары негізінде олардың мүдделерін көздейтін жеке немесе заңды тұлға.

Жұмысшылардың өкілдері - Қазақстан Республикасының бекітілген заңдарына сәйкес құрылған кәсіби кеңестер органдары, олардың бірлестіктері, сондай-ақ жұмысшылар атынан қызмет ететін тұлғалар мен  ұйымдар.

Жұмысшы – жеке еңбек келісім шарты бойынша жұмыс берушімен еңбектік қарым-қатынаста болатын, тікелей жұмысты  жасайтын жеке тұлға.

Жұмыс беруші – жұмысшы еңбектік қарым-қатынаста болатын жеке немесе заңды тұлға.

Жұмыс уақыты-жеке еңбек келісім-шарты бойынша және жұмыс берушінің актілеріне сәйкес жұмысшының еңбек міндеттемелерін атқару уақыты.

Еңбектік міндеттемелер - жеке еңбек немесе ұжымдық келісім шартымен көзделген жұмысшы мен жұмыс берушінің міндеттері.

Еңбек µтелімі – календарлық уақытпен есептелінетін, жеке тұлға немесе заңды тұлға құрмай кәсіпкерлікпен айналысқан жұмысшы ретінде  еңбек міндеттемелерін орындауға кеткен уақыты.

Еңбектік шешімге келмеу – Жұмыс беруші (жұмыс берушінің өкілдері) және жұмысшы (жұмысшының өкілдері) ерте реттелмеген,ұжымдық келісім шартқа, жеке еңбек шартының орындалуына, еңбек туралы заң сұрақтарындағы жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы туатын қарама-қайшылықтар.

Қазақстан Республикасының еңбектік қатынас туралы заңында өзінің атқару аймағындағы, орталық орындаушы мүше.

Еңбек шарттары- Ұжымдық келісім шарт  және жеке еңбек шарты бойынша екі жақтық келісімі сол сияқты, өнеркәсіп тұрғын шарты, гигиеналық,санитарлық,техникалық,мамандығын (қызметін) біріктіруге мүмкіндігі, еңбекті қорғау және нормалау, төлем ақы туралы шарт.

 Еңбек туралы заң

 Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңы Қазақстан Республикасының Конституциясында негізделеді және басқа да нормалық  құқықтық актілерінен құралады жєне бөлек жұмысшылардың категориясының нормаларыныњ кіші болмайтыны туралы қатынасын  қазіргі заңмен реттейді.

 

3 Шаруашылыќ ќ±ќыѓы туралы жалпы жаѓдайлар

 

Заттыќ жєне міндеттік  ќ±ќыќ  ќатынастар. Бірлестіктіњ  ќ±ќыќтыќ  ќатынастары. Банкротќа ±шырау. Банкрот  деп  жариялау.  Шаруашылыќ ќ±ќыѓыныњ мєні жєне пєні. Шаруашылыќ ќ±ќыѓыныњ  принциптері, функциялары жєне єдістері. Зањмен тыйым салынбаѓан  кєсіппен айналысатын  кєсіпкерлердіњ ќ±ќыќтарын  ќорѓау тєсілдері.  Бос кєсіпкерлікпен  айналысуѓа  ќиянат етпеу.  Шаруашылыќтыњ ќ±ќыќтыќ  ќатынастарыныњ  т‰рлері мен  мазм±ны, ќ±рылысы, мєні. Шаруашылыќ ќ±ќыѓында  объектілердіњ  мєні мен т‰рлері. Жылжымалы  жєне жылжымайтын  м‰лік т‰сінігі. Жылжымайтын м‰лікті мемлекеттік тіркеу.

 

3.1 Заттыќ   жєне  міндеттік  ќ±ќыќ  ќатынастары

Уєкілдік  т±лѓаныњ  м‰дделерін  ќанаѓаттандыру  ‰шін  заттыќ жєне  міндеттік  ќ±ќыќтыќ  ќатынастар  ажыратады. Заттыњ  ќ±ќыќтыќ ќатынастарында уєкілдік т±лѓаныњ м‰дделері   заттыњ  онымен тікелей  ќарым-ќатынасына  жєне  заттыњ  пайдалыќ  ќасиеттерімен  ќанаѓаттандырылады. Міндеттік  ќ±ќыќ  ќатынастарыныњ  уєкілдік  т±лѓаныњ  м‰дделерін  міндетті  т±лѓаныњ  оѓан  лайыќты  материалдыќ  игілікті  ±сыну  арќылы  ќанаѓаттандырады. Заттыњ  ќ±ќыќтыќ  ќатынастарында  меншік иесініњ  зањды  м‰дделері,  оѓан  заттар мен  пайдалануѓа,  игілік  етуге  жєне  билік етуге,  тосќауыл болмаса,  ќанаѓаттанады. Ал   міндеттік  ќ±ќыќ  ќатынастарыныњ  уєкілдік  т±лѓаныњ  зањдыќ  м‰ддесі,  егер  міндетті  т±лѓаныњ  оѓан  пайдалы  єрекет  істесе,  ќанаѓаттанады.

 

3.2 Бірлестіктіњ  ќ±ќыќ ќатынастары.

Олар  ќ±ќыќтыќ - ±йым ќ±рамында болѓан,  субъектілердіњ  ќатысумен  болады,  бірлестік ( латынша – corpus- дене,  бірлестік, collegia-синонимі), оларда  зањдыќ т±лѓалардыњ  нысандары бар. Мазм±нын да  бірлестік ќ±ќыќтары  бар. Бірлестік  ќ±ќыќ  ќатынастырыныњ  пайда  болуы,  єр т‰рлі: ±йымдастырушы шартыныњ  ќатысуы  бірлестікке енуі,  акцияларѓа  иелік  ету ќ±ќыѓын  алу жєне т.б. Бірлестік  ќ±ќыѓыныњ арќасында бірлестік  м‰шелері (шаруашылыќ  жолдастыќ,  ќоѓам ,  бірлестік) єр т‰рлі  формаларда бірлестікті  басќаруѓа  жєне оныњ  м‰лігінде  ќатысуѓа м±мкіншілігі бар. Бірлестік ќ±ќыќтыќ  тікелей жєне жанама  іске асырылуы маќсаты  иегердіњ  м‰ліктіњ  м‰дделерін ќанаѓаттандыру. Сондыќтан  бірлестік  ќ±ќыѓын  м‰ліктік  м‰дделеріне   жатќызады.

3.3 Банкротқа  ұшырау

 Банкротқа ұшырау – ол борышкердің  соттың  шешімімен  оны  дәрменсіз  деп  мойындау, ол  оның  таратуына  негіз  болып  табылады.

  Жеке кәсіпкердің  немесе  заңды  тұлғаның, яғни  борышкердің  дәрменсіздігі  деген- оның  ақшалы  міндеттеріндегі  несие  берушілердің  талаптарын  қанағаттандыра  алмауы, келісім-шарт  бойынша  жұмыс  істеп  жүрген  қызметкерлердің  еңбек  ақысын  өтеу алмауы, сондай-ақ бюджетке  және  бюджеттік  емес  қорларға  міндетті  төлемін  қамтамасыз ете алмауы.

 

3.4 Банкрот деп жариялау

Банкрот деп жариялау өз еркімен және мәжбүрлеу арқылы жүзеге асырылады.

  Өз еркімен банкрот деп жариялау, борышкердің сотқа өтінішімен жүзеге асырылады.

  Ал мәжбүрлеу арқылы банкрот деп жариялау, ал несие берушінің сотқа өтініш берумен жүзеге асырылады.

  Егер сот заңды тұлғаны банкрот деп жарияласа ол оның тарауына әкеп соғады.

  Кәсіпкерлік қызметінің банкрот деп есептеуі, оның мемлекеттік тіркеуден шығару сәтінен басталады.

 

 

4 Шаруашылыќ ќ±ќыќтыњ субъектілері

 

Азаматтар шаруашылыќ ќ±ќыќтыњ субъектісі ретінде. Физикалыќ т±лѓаныњ т‰сінігі. Кєсіпкерлік істеріндегі азаматтардыњ  ќ±ќыќтыќ  ќабілетініњ  негізгі мазм±ны жєне азаматтардыњ  ќ±ќыќтыќ  ќабілеті. Азаматтардыњ ќабілеттілігі  жєне оныњ т‰рлері. Зањ т±лѓаларыныњ  т‰сінігі жєне белгілері.  Зањ т±лѓаларыныњ  ќабілеттері жєне ќ±ќыќтыќ ќабілеттері. Зањ т±лѓаларыныњ  органдары. Зањды т±лѓаны  ќ±раушылар  жєне олардыњ  ќ±ќыќтары. Зањды т±лѓалардыњ  филиалдары жєне кєсіпкерліктері. Зањды т±лѓалардыњ  жауапкершілігі. Зањды  т±лѓаларды ќайта тіркеу жєне мемлекеттік тіркеу. Зањды  т±лѓаныњ  реорганизациясы. Тапсырылѓан акт  жєне бµліну балансы. Зањды т±лѓаны  тарату негізі. Кєсіпкерлікті  тарату  негізі. Несие берушілермен  есеп айыру. Азаматтыќ ќ±ќыќ ќатынастарыныњ т‰рлері. Абсолютті жєне салыстырмалы  ќ±ќыќтыќ  ќатынастар.   

 

4.1 Заңды тұлғалардың қайта тіркеу және мемлекеттік тіркеу

Заңды тұлға мемлекеттік тіркеуге әділет органдарында тіркеледі. Мемлекеттік тіркеудің тәртібі низаммен (законадательство) анықталады. Мемлекеттік тіркеудің мәліметтері, сондай-ақ коммерциялық ұйымдарының фирмалық атауы, заңды тұлғалардың бірлескен мемлекеттік тіркеуіне енгізіледі.

Заңды тұлғалардың құрылуын мемлекеттік тіркеуге тіркелген сәттен бастап есептеледі.Филиалдар және өкілдер низам актінде орнатылған тәртіппен тіркеледі. Филиалдар және өкілдер атын өзгерткенде қайта тіркеледі. Заңмен бекітілген заңды тұлғаның құрылуының тәртібі бұзылса немесе құрылтайшы құжаттары сәйкес келмесе заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуін ќайта тіркеуге мына жаѓдайларда қабылдамайды:

1. Тұрақталған қордың мөлшері азайса.

2. Атауы өзгертілсе.

3. Жабық АҚ және шаруашылық жолдастықтың қатысушылар құрамы өзгерсе.

  Егер құрылтайшы құжаттарына заңды тұлғалардың қайта тіркеуінсіз өзгертулер енгізілсе, ол жарамсыз болып табылады. Өзгерту енгізілгенде тіркеу органдарын ескертеді.

   

4.2 Заңды тұлғаның реорганизациясы

  Заңды тұлғаның реорганизациясы (қосылу, бөліну, бөлініп шығуы, өзгерту) меншік иесінің шешімімен, құрылтайшылармен, сондай-ақ заңды тұлғаның құрылтайшы құжаттарының уәкілдік органдарының шешімімен немесе заңды сот органдарының шешімімен, низам актілерімен қарастырылған. Реорганизация өз еркімен немесе мәжбүрлеу арқылы жүргізіледі. Мәжбүрлеу реорганизациясы сот органдарының шешімімен іске асырылады, низам актімен қарастырылады. Егер заңды тұлғаға реорганизацмя тағы бір заңды тұлғаның қосылуымен іске асырылса, онда қосылған заңды тұлға реорганизацияланған  деп есептеледі.

 

4.3 Заңды тұлғаның реорганизацияланған кездегі құқықтық мұрагерлік

Заңды тұлғалардың қосылу жағдайында, әрбіреуінің құқығы және міндеттері қайта құрылған заңды тұлғаға тапсырылған актіне сәйкес өтеді.

Заңды тұлғалардың бөліну жағдайында, құқығы және міндеттері қайта құрылған заңды тұлғаларға бөліну балансына (теңгерім) сәйкес өтеді.

Заңды тұлғалардың бөлініп шығу жағдайында, әрбір бөлініп шыққан заңды тұлғаға бөліну балансына сәйкес, құқығы мен міндеттері өтеді.

Заңды тұлғалардың өзгерту жағдайына байланысты, қайта құрылған заңды тұлғаларға құқығы мен міндеттері тапсырылған актіне сәйкес өтеді.

 

4.4 Тапсырылған акт және бөліну балансы

Реорганизацияланған заңды тұлғаның міндеттері және иелік құқықтары қайта құрылған заңды тұлғаға: қосылу және бірігу- тапсырылған актіге, ал бөліну және бөлініп-шығу  бөліну балансына сәйкес өтеді. Тапсырылған акт және бөліну балансында реорганизацияланған заңды тұлғаның кредиторлар (несие беруші) мен борышкердің алдындағы міндеттері мазмұндалуы керек. Құрылтайшы құжаттарымен қатар тапсырылған акт және бөліну балансы болмаса мемлекеттік тіркеуде қабылданбайды, сондай-ақ құрылтайшы құжаттарымен қатар жаңа заңды тұлғаға өткізілуі керек.

Мүлік (құқық және міндеттер), құқық иесіне тіркелген сәттен өтеді.

4.5 Заңды тұлғаның тарату негізі

 Мүлік иесінің, заңды тұлғаның шешімімен заңды тұлға әр түрлі негізде таратыла алады.

Сот шешімі бойынша заңды тұлға мына жағдайларда таратылады:

1. Банкротқа ұшырау.

2. Егер оны құрғанда жіберілген низам қателері түзетуге жарамаса заңды тұлғаның тіркелуін жарамсыз дейді.

3. Заңды тұлғаның мақсаттарына қайшы келетін қызметтің жүйелі түрде жүзеге асырылуы.

4. Егер белгілі бір қызмет лицензиясыз немесе низам актілерімен тыйым салынған болса немесе низамда үлкен қателіктер жүзеге асырылса.

5. Низам актілерінде басқа да жағдайлар көрсетілген.

Заңды тұлғаны тарату туралы сотқа мемлекеттік мүшесімен беріле алады, өйткені низам актісінде мұндай талаптар көрсетілген, ал банкрот болған жағдайда оны несие беруші жүзеге асыра алады.

 

4.6  Кєсіпкерліктіњ тарату  негізі

ЌР Азаматтыќ Кодексініњ 49 бабына сєйкес  зањды  т±лѓалардыњ  тарату негізіне:

1. М‰ліктіњ  меншік  иесініњ немесе  уєкілдік  меншік иесініњ  иеленуі, сондай-аќ  зањды  т±лѓаныњ  органдарыныњ  иеленуі,  ќ±рылтай  ќ±жаттарымен  уєкілделінген,  зањды  т±лѓа  єрт‰рлі  негізде  таратылады. Б±л  с±раќ  ќ±рылтай  жиналысына  шыѓарылады,  онда  кєсіпкерліктіњ  тарату себептері кµрсетілген. Мєжіліс  хат толтырады.

2.     Сот шешімімен  зањды т±лѓалардыњ  жойылуы:

а) банкрот. Банкроттыќ сот шешімімен  немесе  соттан  тыс  тізбекте  борышкердіњ т±раќсыздыѓы несие  берушініњ  келісімініњ  негізінде таратылады. Т±раќсыздыќ борышкердіњ – жеке  кєсіпкердіњ  немесе  зањды  т±лѓаныњ,  несие  берушініњ  талаптарын  аќшалы міндеттерін  ќанаѓаттандыра алмауы,  т±лѓалардыњ  ењбекаќысын,  µтей  алмауы,  ењбек  келісімі  бойынша  ж±мыс істегендердіњ,  бюджетке жєне  бюджеттен  тыс ќорларѓа  міндетті  тµлемдерін  бар м‰лікпен  ќамтамассыз ету;

б) егер, оныњ  ќ±рылуында зањ бойынша  ќателер  болса  жєне  оларды жою  м‰мкін  емес болса зањды  т±лѓалардыњ  тіркелуі  жарамсыз болады;

в) ќызметтіњ  ж‰йелік  іске асырылуы  зањды т±лѓалардыњ  маќсатына  ќарсы  шыѓуы;

г) р±ќсаты жоќ  ќызмет  тиым  салынѓан  низам  актілерімен,  біртекті емес  немесе  низамдаѓы  дµрекі  ќателерімен іске асырылады;

д) зањды т±лѓалардыњ  тарату талаптарыныњ   негізінде мемлекеттік органдар сотќа шаѓымдануына ќ±ќыѓы бар;

е) зањды т±лѓалардыњ  м‰лігініњ  ќ±ны,  тарату,  туралы  шешім  ќабылдайды немесе  берушілердіњ  міндеттерін  ќанаѓаттандыру,  м±ндай  зањды т±лѓалар,  тарату туралы  банкроттыќ  низаммен  бекітіледі;

ж) жоѓары т±рѓан  органныњ  б±йрыѓымен тарату туралы  себептерін  кµрсету.

Жойылатын  кєсіпкерліктіњ  басќару µкілеттігі тарату  комиссияѓа  µтеді.

 

4.7 Тарату туралы  хабарландыруды  жариялау

Тарату  комиссиясы зањды  т±лѓаныњ  тарату туралы  хабарды  жариялайды, онда тєртібі  жєне  несие берушілердіњ  талаптарыныњ  мерзімі кµрсетіледі. Талаптарды беру  мерзімі   тарату жарияланѓан  сєттен кейін екі  айдан  асырмайды.

Тарату  туралы  хабарды жариялаѓанда,  кєсіпкерліктіњ  атауы,   реквизиттері,  кµрсетіледі.

 

4.8 Несие  берушілермен  есеп  айыру

Тарату  комиссиясы  несие   берушілерді  айќандау ‰шін,  шара  ќолданады,  сондай – аќ  несие  берушілерді  зањды  т±лѓаны  таратуы  туралы  хат  т‰рінде  жеткізеді. Несие берушілермен  талаптарына  бейім  мерзім  беріледі, ол  аяќталѓан  соњ  тарату  комиссиясы  аралыќ  тарату  балансын  ќ±растырады,  онда  зањды  т±лѓаныњ  таратылатын  м‰лігі  туралы  мєліметтер,  несие  берушініњ  талаптары жєне олардыњ  нєтижелері  жазылады.

Несие  берушілердіњ  талаптары  тарату комиссиясыныњ  келесі  ретімен  ќанаѓаттандырылады ЌР АК 51 бап.

1. Бірінші кезекте – таратылатын  зањды  т±лѓаныњ,  азаматтардыњ  µміріне  жєне  денсаулыѓына  ќауіп  тµндіру, міндетін ќанаѓаттандырады,  оны  уаќытша  тµлемдерді  капитамуация  жолымен  іске  асырады.

2.     Екінші кезекте,  несие  берушілердіњ  талаптарыныњ міндеттерін

ќанаѓаттандырады,  таратылатын  банкроттыќ  шегіндегі  сомасын  м‰лігініњ  кепілдігін  ќамтамассыз  етеді.

3.     ‡шінші кезекте, авторлыќ  келісім мен  ењбек  келісімі  бойынша 

ж±мыс істейтін  ж±мысшылардыњ  ењбек аќысы.

4.     Тµртінші кезекте, бюджеттік  жєне  бюджеттік емес  ќорлардыњ 

міндетті  тµлемдері  µтеледі.

5.     Низам  актілері бойынша  басќа  да   несие  берушілермен  тµлем 

жасалады.

 

4.9 Азаматтыќ  ќ±ќыќ  ќатынастарыныњ  т‰рлері

Азаматтыќ  ќ±ќыќ  ќатынастарыныњ  т‰рлерініњ топтастырылу  теоретикалыќ  ѓана  емес,  сондай- аќ  практикалыќ  маќсаттарды  да  кµздейді, ол екі жаќ  міндеттерін  жєне  ќ±ќыќтарын  д±рыс  т‰сіндіру.

 

4.10  М‰ліктік  жєне  жеке  м‰ліктік емес  ќ±ќыќтыќ  ќатынастар

Азаматтыќ  ќ±ќыќ  нормасы  да  ќандай,  ќоѓамдыќ  ќатынастар  реттелгеніне  байланысты м‰ліктік  жєне  жеке  м‰ліктік емес  ќ±ќыќ  ќатынастар  деп  бµледі. М‰лікті  ќ±ќыќ ќатынастары,  м‰ліктік  ќатынастарыныњ  азаматтыќ  низам  нормаларыныњ  реттеу  нєтижесінде орнатылады,  яѓни  объектісі болып  материалдыќ  ќ±ндылыќтар  жєне  м‰ліктік  белгілі   бір адамныњ  б±йымдарын кµрсетеді (меншіктік   иелік   ж‰ргізу,  ш±ѓыл  басќару  жєне  т.б,  ќ±ќыќтыњ  ќатынастары)  немесе  м‰ліктіњ ауысуы ( шарт бойынша,  м±рагерлік тєртіппен,  зиянды µтеу  жєне  таѓы  басќа). Ал жеке  м‰ліктік  емес  ќ±ќыќтыњ  ќатынастарына  зиялы  ќызметтіњ   нєтижесініњ  объектілері,  жеке  м‰ліктік  емес  ќатынастар  жєне  басќа  да  материалдыќ  емес  ќ±ндылыќтар. Б±лай бµлу   азаматтыќ  ќ±ќыќ  ќатынастарыныњ  єлеуметтік мазм±нына  негізделген. М‰ліктік ќатынастары  бойынша  т±лѓаныњ  міндеттерін  жєне ќ±ќыќтарын    басќа  т±лѓаѓа  бере алады (мысалы  ‰йді сатќанда  тек  ‰й  ѓана  сатылмайды,  сонымен  ќатар    сатып  алышуѓа  ‰йге  иелік ќ±ќыѓы  да  µтеді). Ал  м‰ліктік  емес ќатынастарѓа  м±ндай ерекшелік  тєн емес (мысалы,  автор  µз пъесасын  басќа  театрда  кµрсетуге  береді,  біраќ  б±л пьесаныњ  авторлыќ  ќ±ќыќтарын  ешкімге  бере алмайды). М‰ліктік  ќ±ќыќтарын  ќорѓауда,  б±зушы  м‰ліктік  міндеттерге  иеленеді (м‰ліктік  ќайтару,  шыѓынды  µтеу, айыпп±л жєне  т.б.).

 

4.11 Абсолютті жєне салыстырмалы  ќ±ќыќтыќ  ќатынастар

Азаматтыќ ќ±ќыќ  ќатынастары  субъектаралыќ  байланысыныњ ќ±рылымына  байланысты,  абсолютті жєне  салыстырмалы  деп бµлінеді. Салыстырмалы ќ±ќыќтыќ  ќатынастарда  уєкілдік  т±лѓаѓа  белгілі  бір  ќатањ  міндетті  т±лѓалар ќарсы  тура алады,  ол  бір немесе  бірнеше наќты  аныќталѓан  т±лѓалар. Меншіктік  бµлісуде  ќатысушылар  арасында  салыстырмалы ќ±ќыќ  ќатынастары бар,  µйткені  субъектілік ќ±рылымы берілген ќ±ќыќ  ќатынастары  ќатањ  аныќталѓан. Мысалы: Авторлыќ  ќ±ќыќ  б±зылѓан  болса  оѓан,  кінєлі  болып  кез-келген адам  бола  алады абсолюттік ќ±ќыќ  ќатынастарында,  ал  салыстырмалы  ќ±ќыќ  ќатынастарында  тек  белгілі  бір  адамдар  жауапќа  тартылады. Біраќ азаматтыќ  ќ±ќыќ  ќатынастарыныњ  абсолютті  жєне  салыстырмалы болып  бµлінуі   шартты  т‰рде екенін  ескеру  ќажет,  µйткені  кµптеген  азаматтыќ  ќ±ќыќ  ќатынастарында  абсолюттік  элементтерімен  ќатар  сондай – аќ  салыстырмалы  элементтері  ќатысады. Мысалы: Жалѓа  алу  (аренда) ќ±ќыќ ќатынасы  салыстырмалы болып келеді. Ал  жалгер ќ±ќы  б±зылса  жєне  ол  тек  жалѓа беруші  жаѓынан  ѓана емес,  сондай – аќ   басќа  да  жалгердіњ   ќасындаѓы  т±лѓалардыњ  б±заќылыѓынан  ќорѓаларды.  

 

 

5 Мємле

 

Мємлелердіњ т‰сінігі, т‰рлері жєне формалары. Зањды емес  мємілелер жєне зањды емес мємілелердіњ салдары. Зањды емес мємілелердіњ  негіздері.

 

5.1 Мємлелердіњ т‰сінігі, т‰рлері жєне формалары

Азаматтық кодекстің 147 – бабында мәміле ұғымы азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтар мен міндеттерді анықтауға, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері деп көрсетілген. Мәмілелерге мынадай төрт белгі тән:

1.                 Мәміле – адамдардың ықтиярлы актісі, яғни әрекеті. Әрекеттер мен оқиғаларды ажырата білу қажет, ол оқиғаларға адамның ықтиярына бағынбайтын мән-жайлар жатады. Мысалы үшін дүлей апат сипатындағы құбылыстарды (дауыл, су тасқыны, өрт, сондай-ақ соғыс қимылдары, ереуіл) айтуға болады. Мәміленің ырықты сипаты оның тиісті құқықтар мен міндеттер жасауға, оларды өзгерту мен тоқтатуға бағытталуымен айқындалады. Мәмілелерді құқықтардан әлгіндей нысаналы бағыты жоқ әрекеттерден  сондай белгілері бойынша ажырату кажет. Бұл арада Азаматтық кодекстің олжа және оған меншікті болу тәртібі жµніндегі ережелерді реттейтін 245  бабын мысалға келтіруге болады. Жоғалған затты табушының оны табуды мақсат етпесе де, оның белгілі бір құқықтары  мен міндеттері пайда болады.

2.                 Мәміле – заңды әрекет, ол құқыққа қарсы (заңсыз), азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызатын әрекеттерден-деликтілерден (азаматтардың өмірі мен денсаулығына, сондай-ақ басқа адамның мүлкіне зиян келтіру) сонысы арқылы ерекшелінеді.

3.                 Мәміле арнайы азаматтық тқұқық қатынастарының пайда болуына, тоқтатылуына немесе өзгертілуіне бағытталған.

Мәміле құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, өзгертілуіне  немесе тоқтатылуына бағытталуы мүмкін, алайда басқа құқық салаларын реттейтін өзге де ықтиярлы актілерден осы белгілері арқылы ажырату қажет. Мәселен, еңбек заңдарында қызметкерлердің еңбектегі құқықтары мен міндеттері олардың қызметке есептеу туралы арыз беруі мен әкімшіліктің оларды жұмысқа қабылдау туралы бұйрығы шығарылған кезден бастап пайда болатыны көзделген. Мәмілелерді әкімшілік актілерден ажырата білуі қажет, ал ондай актілер де азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындауына негіз болмайды (Азаматтық кодекстің 7-бабы), бірақ оларға азаматтық кодекстің мәмілелер туралы ережелері қолданылмайды.

4.  Мәміле азаматтық қатынастарды туғызады, өйткені мәміле жасау нәтижесінде туындайтын құқықтық салдар нақ азаматтық заңмен анықталады.

Мәміле белгілерін қарастыра келгенде, оның мәні тараптардың еркі мен ерік білдіруінен тұратынын атап өту қажет. Ерік дегеніміз – адамның мәміле жасауға деген тілегі, ниеті, яғни оның психикалық жай-күйі. Мұндай ниет,  тілек ішкі ерік деп аталады. Алайда адам ерік білдірмесе, оның мәміле жасауға деген ниеті белгісіз болып қала береді. Ерікті білдіру (көрсету) ерік білдіру деп аталады.  Ерік: «мен нені қалаймын?» деген, ал ерік білдіру: «бұл үшін мен не істеймін?» деген сұраққа жауап қайтарады (ауырып қалуына немесе қартаюыма байланысты өзімді өзім қамтамасыз еткім келеді, сондықтан да өмірімді сақтандыру жөнінде мәміле жасаймын).

Ерік ауызша, жазбаша жасау арқылы және ақырында, үнемдеу (әрекетсіздік) арқылы білдірілуі мүмкін. Мәмілені ауызша жасау оны  өзара ерік білдіруге қатысушылардың тікелей қабылдауын білдіреді.Телефон арқылы жасалған мәміле ауызша жасалған деп танылады.

Егер мәмілеге қатысушылар ерік білдірген құжат жасаса, ерік жазбаша білдірілген болады. Азаматтық кодекстің  152-бабында, егер заңдарда немесе тараптардың келісімінде өзгеше белгіленбесе хат алысу, телеграммалар, телефонограммалар, телетайпограммалар, факстер немесе субъектілерді және олардың білдірген еркінің мазмұнын анықтайтын өзге де құжаттар алысу мәміленің жазбаша түрде жасауына теңестіріледі деген ереже белгіленген .

Конклюденттік әрекеттер (латынша – қорытынды жасау ) адамның мәміле жасау ниетін аңғартатын мінез-құлық. Азаматтық кодексте конклюденттік әрекеттерге  151 – баптың 2-тармақ арналған: адамның мәміле жасау еркі кµрінетін жағдайда да мәміле жасалған болып саналады.  Мысалы автоматтар арқылы зат сатып алу, валюта айырбастау, әртүрлі ойындар ойнау мәміле жасау болып табылады.

Үндемеу заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген жағдайларда мәміле жасауға ерік білдіру деп танылады (Азаматтық кодестің 151 – бабының 4-тармағы).

Мәмілелерде мақсат пен дәлелді де бөліп көрсету қажет. Мәмілеге қатысушылардың еркі бағытталған құқықтық нәтиже мәміленің мақсаты деп түсініледі. Дәлел – адамды мәміле жасауға ынталандыратын себеп. Дәлелдің қателігі мәміленің жарамдылығына ықпал ете алмайды. Мысалы азамат пәтер алуға үміттеніп, жиһаз сатып алады, ал оған ордер беруден бас тартады. Орындалмаған дәлел (пәтер берілген жоқ) мәміленің жарамдылығына (жиһаз сатып алуға) ықпал ете алмайды. Жиһазға мешік құқығы (сатып алу –сату шартының мақсаты сол) сатып алушыға ауысады. Дәлелді есепке алу азаматтық айналымның тұрақтылығын бұзар еді. Алайда, тараптар кейде өз келісімімен дәлелге құқықтық, мән де береді .Мұндай жағдайда тараптар уағдаласқан дәлел мәміленің, талабына айналады, ал мәміленің өзі сол талаппен жасалған болады.

Мәміленің түрлері. Ќазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдары мәміленің жекелеген түрлерін реттейді және оларды топтау әртүрлі белгілер бойынша жүргізіледі. Белгілер (негіздер) қатарына: мәмілеге қатысатын тараптар санын, ол жасалған деп саналатын уақыт сәтін, қайтарымдылығын және басқаларды жатқызу керек.

Азаматтық кодекстің  148 – бабында бір жақты және екі немесе көп жақты мәмілелер (шарттар) ажыратып берілген. Жасалуы үшін заңдарға немесе тараптардың келісіміне сәйкес бір тараптың ерік білдіруі қажет және жеткілікті болатын мәміле бір жақты мәміле деп саналады. Оларға мүлікке меншік құқығынан бас тартуды  (Азаматтық кодестің 250 – бабы ),  сенім хат беруді (167 - бап), тараптардың келісімінде бас тартуға жол берілген жағдайда тараптардың шартты толық немесе ішінара орындаудан бір жақты бас тартуын (401-баптың 3-тармағы ), аукцион немесе конкурс түрінде сауда – саттық жариялауды, вексель жасауды, чек беруді және басқаларын жатқызған жөн.

Азаматтық кодекстің 149- бабында бір жақты мәміленің мәміле жасаған адамға міндет жүктейтіні  туралы ережелер белгіленген. Ол басқа адамдарға заң актілерінде не сол адамдардың  келісімінде белгіленген  жағдайларда ғана міндет жүктеуі мүмкін. Мысалы, алдағы  аукцион немесе конкурс туралы жарияланымнан ұйымдастырушының  белгілі бір міндеті туындайды. Бұл орайда аукцион немесе конкурс ашық болса , бұл міндет үн қосқан кез-келген адамға қатысты болады, ал олар жабық болса, шақырылғандар арасындағы кез-келген адамға қатысты болады. Мұндай міндеттердің бірі конкурстың жарияланған талаптарын орындау болып табылады  (олардан заңда белгіленген тәртіппен ғана бас тартылуы мүмкін).

Бір жақты мәмілелерге тиісінше міндеттемелер мен шарттар туралы жалпы ережелер қолданылады, өйткені бұл заңдарға, мәміленің табиғаты мен мәніне қайшы келмейді (Азаматтық кодестің 148 – бабының 2-тармағы).

Жасалуы үшін екі немесе одан да көп адамдардың  еркін үйлестіру талап етілетін мәмілелер болып табылады. Мұндай мәмілелер шарт деп аталады(Азаматтық кодестің 148 – бабының 3-тармағы). Екі жақты мәміледе екі тарап ерік білдіреді, олардың әрқайсысынан бір және бірнеше субъект өкіл болуы мүмкін. Екі жақты мәміледе тараптардың санын оған қатысушылардың санымен шатыстырмаған жөн. Мәселен, сатып алу-сату мәмілесін жасасуға бірнеше сатып алушы, бірнеше сатушы немесе бір мезгілде бірнеше сатушы мен сатып алушы қатысқанына қарамастан, ол екі жақты мәміле болып қалады  (көп адам қатысатын мәміле).

Көп жақты мәміледе оның әрбір қатысушысы дербес тарап болып табылады және жеке ерік білдіреді. Бірлескен қызмет туралы шарт көп жақты мәмілеге мысал болады. Бірлескен қызмет туралы шарт (жай серіктестік шарты) бойынша тараптар жалпы шаруашылық мақсатқа жету үшін бірлесіп іс-қимыл жасауға міндеттенеді (Азаматтық кодестің 228 – бабы). Бірлескен қызмет туралы шарт заңды тұлғалар  арасында жасалатын жағдайда консорциум құрылады. Консорциумға қатысушылар арасындағы қатынастар шарттық негізде жасалады (Азаматтық кодестің 233-бабы ).

Мысалға Каспий теңізінің қазақстандық секторының мұнай-газ мүмкіншілігін бағалау жөнінде Қазақстан Республикасы, «Қазақстан каспийшельф» мемлекеттік компаниясы, «Аджин С. И А.», «Бритиш Газ Эксплорейшн энд продакшн Лимитед», «Альянс Би Пи Эксплорейшн Оперейтинг Камнай Лимитед» пен «Ден Норске Статс Ольесенскан а.с.»(бірлесіп жұмыс  істейді), «Мобил Ойл Қазақстан Инк.». «Шелл Эксплорейшн Би.Ви.», «Тоталь Эксплорейшн Продакшн Қазақстан» арасында халықаралық консорциум құру туралы келісімді келтіруге болады.

Бұдан әрі шарттардың ақылы және ақысыз болып бөлінуін қарастырамыз (Азаматтық кодестің 384 – бабы ).Тараптар өз міндеттерін орындағаны ақы немесе өтеуіне  өзге де нәрсе алуға тиіс болатын шарт ақылы шарт болып табылады. Ақылы шарттардың азаматтық құқық үшін жалпы ереже екенін атап өту қажет. Бір тарап екінші тарапқа одан ақы немесе өтеуіне өзге де  нәрсе алмай беруге міндеттенетін шарт ақысыз шарт деп танылады. Ақысыз шарттың мысалына мүлікті тегін пайдалану шартын атауға болады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде (384-баптың 3-тармағы), Ресей Федерациясының  Азаматтық кодексінде (423-баптың 3-тармағы) мынадай түрде: егер заңдардан, шарттың мазмұнынан немесе мәнінен өзгеше туындамаса, шартта ақы төлеу көзделетін болып тұжырымдалған азаматтық-құқықтық шарттың ақылық презумпциясы негізге алынады.   

Бұл презумпцияның практикалық маңызы зор, өйткені азаматтық-құқықтық шарттардың басым көпшілік бөлігі арқылы шарттар болып табылады (сатып алу-сату, жалдау, мердігерлік тасымалдау, сақтау шарттары мен басқа да көптеген шарттар). Қазіргі кезде тараптар шартқа тауар алған, жұмыс орындалған, қызмет көрсетілген тараптың оларға ақы төлеуін көздейтін ережені енгізуді «үміт қалдырған» жағдайлардың өзінде де олардың арасында дау туған жағдайда сот алынған тауар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін ақы төленуге тиіс екенін негізге алуы керек. Төленетін ақының мөлшеріне келетін болсақ, ол салыстырмалы жағдайларда әдетте сондай тауарлар, жұмыстар немесе қызметтер үшін алынатын баға негізге алына отырып белгіленуі тиіс.

Нақты  (латынша res-зат) консенсуалдық  (латынша consensus-келісім) мәмілелерді ажырата білуі керек. Мәмілелерді жоғарыда аталған екі түрге бөлудің айқындаушы белгісі  тиісті  мәміле жасалады деп саналатын уақыт болып табылады. Консесуалдық мәміленің пайда болуы үшін мәміле жасау туралы келісімге қол жеткізу жеткілікті. Консесуалдық  мәмілеге мысал ретінде сатып алу-сату шартын атауға болады. Бұл мәміленің пайда болуы үшін сатушының иеліктен алынатын мүлікті беруі және сатып алушының ақша төлеуі  талап етілмейді. Тараптар шарт бойынша бұл әрекеттерді шартты орындау тәртібімен жасайды.

Консесуалдық мәмілерден айырмашылығы, нақты мәмілелер зат қатысушылардың біреуі берілген жағдайда ғана жасалады. Нақты мәмілелерге жүк тасымалдау шартын жатқызу керек. Бұл мәміле жасалады деп есептеу  үшін жүк жөнелтушінің жүкті тасымалдаушыға беруі жеткілікті.

8. Мәмілелер бөлінуі  келесісі – қазалдық (латынша causa-себеп) және абстрактілі мәмілелер. Жоғарыда аталған екі түрге бөлудің топтау белгісі мәмілені оның жарамдылығы үшін негізделу маңызды болып табылады. Қауызалдық мәміленің  тағдыры ол жасалғандығы негіздемеге түгелдей байланысты болады. Негіздеменің болмауы жасалып қойылған бір жақты мәмілені заңды күшінен айырады. Мысалы, сатып алушы сатып алынған тауарға алдын ала ақы төлеп, бірақ сатушы тауарды жеткізіп бермеді делік. Сатушының сатып алушыдан алған ақшаға құқығы жойылады.

Егер мәміленің өзінде оны жасаған адамның шын еркі білдірілмесе, абстрактілі мәміленің заңды күші оның негіздемесіне байланысты болмайды. Мысалы, сатушыға тауар құнының сомасына вексель беріп, алынған тауар үшін сатушы есеп айырысты делік. Егер кейіннен тауардың сапасыз болып шыққан анықталса, вексельді қайтаруды талап ету мүмкін емес, керісінше, вексель бойынша құқық вексель ұстаушы үшін де ,вексель барілетін барлық кейінгі ұстаушылар үшін де, оны төлеуге міндетті адам үшін де күшін сақтап қалады. 

 

6 Меншік ќ±ќыќтары

 

Меншік ќ±ќыѓыныњ  т‰сінігі мен мазм±ны. Жекеменшіктіњ т‰сінігі мен т‰рлері. Мемлекеттік  меншіктіњ  т‰сінігі мен  т‰рлері жєне  оныњ ќ±рылысы.  Меншік иелігі жоќ  т±лѓалардыњ  шектелген ќ±ќыќтарыныњ  т‰сінігі мен т‰рлері. Мемлекеттік  кєсіпорынды  ж‰ргізудіњ  шаруашылыќ ќ±ќыѓы: т‰сінігі, объектісі, осы ќ±ќыќты алу жєне тоќтату тєртібі,  мемлекеттік  кєсіпорынныњ  м‰ліктік  ќ±ќыќтарын  іске ќосу шарттары.  Ш±ѓыл басќару  ќ±ќыѓыныњ  т‰сінігі мен мазм±ны. Ш±ѓыл басќарылуѓа берілген  м‰лік меншігін  иелену ќ±ќыѓы. Ш±ѓыл басќарылуѓа  берілген  мемлекеттік  кєсіпорынныњ  немесе кењсеніњ  м‰лкімен  иелену ќ±ќыѓы.  Жалпы меншікте болѓан  м‰лікті пайдалану, иелену тєртібі.

 

6.1 Меншік құқығы

Дүние жүзінің тарихи дамуындағы қай кезеңді алып қарайтын болсақ та, негізгі мәселе меншіктің айналасына топталады.Сондықтан да, меншіктің адамзат даму процесінде алатын орны ерекше болуы керек.

Меншік ұғымын екі мағынада түсінуіміз қажет. Біріншіден, экономикалық, екіншіден құқықтық категория ретінде. Меншік экономикалық тұрғыдан алғанда, өндіріс құрал-жабдықтары мен  оның өнімдеріне иелік ету жөнінде пайда болатын қоғамдық қатынастар. Меншік қоғам өмірінің негізі, яғни алғанда базистік сипаттағы экономикалық санат. Меншік құқығы қондырманың элементі болып саналғанымен, қоғамның белгілі бір даму кезеңінде санатқа (базисқа) кері әсер етіп қана қоймай, алдыңғы қатарға да шығуы мүмкін.

          Оған бірден-бір дәлел, еліміздің қазіргі даму сипаты. Экономикалық қатынастардың дамуына, олардың қоғам өміріне араласуына тікелей ықпал жасап отырған біздің экономикалық заңдарымыз.

                 Меншік құқығы объективті және субъективті мағынада анықталуы қажет. Объективті  мағына тұрғысынан алғанда, меншік құқығы осы институтты реттеуге бағытталған нормативті актілердің жиынтығы болып табылады. Меншік құқығы субъективті мағынада белгілі тұлғаның нақты мүлікке байланысты құқықтық қатынасын анықтайды.  Меншік иесіне мүлікті пайдалану, иелену және билік ету құқықтары тиесілі. Меншік құқығын толығырақ түсіну  үшін жоғарыда көрсетілген қағидаларға жеке-жеке тоқталып, олардың мазмұнын ашып көрсеткеніміз жөн.

                  Азамат Кодекстің 188-ші бабында анықталғандай, меншік құқығы дегеніміз - субъектінің заң  құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын және тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы.

                 Иелену құқығы дегеніміз - мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыруды заң жүзінде қамтамасыз ету, яғни тұлғаның өз қалауынша мүлікке ықпал жүргізудің мүмкіншілігі. Мысалы: азамат ұзақ іссапарѓа кеткенмен өз мүлкінің иесі болып қала береді. Ол  мүлікке басқа біреудің қол сұғуға құқықтың мүмкіншілігі жоқ. Сонымен  қатар, мүлікті иелену құқығы басқа субъектіге берілуі де ықтимал. Мысалы: жалға беру және т.б. шарттар.  Азаматтық заңдарында көрсетілгендей иелену заңды, адал және арам ниетті де болуы мүмкін.

                 Пайдалану құқығы дегеніміз - мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың  заң жүзінде қамтамасыз етілуі. Пайда кіріс, өсім, жеміс, төл алу және өзге де нысандарда көрінуі мүмкін. Пайдалану, яғни  меншік иесінің өз иелігіндегі мүліктен өзінің тұтынушылық және басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіншілігі. Мәселен, азамат өз автомобилін  өзінің шаруашылығында немесе басқа біреуге жалға беру арқылы  пайда табуға болады. Пайдалану құқығы да иелену құқығы секілді басқа субъектіге берілуі мүмкін. Мысалы жалға беру шарты. Негізінен, пайдалану құқығы мен иелену құқығының арасында тығыз байланыс бар. Мәселен,  меншік иесі пайдалану құқығын басқа біреуге  берместен бұрын ол  субъектіге мүлікті иелінуге беруі тиіс, өйткені субъектітіде иелену мүмкіншілігі болмаса, пайдалану құқығы мүлдем болмай қалуы да ықтимал.

        Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеудің заңмен қамтамасыз етілуі. Билік ету құқығы меншік иесіне байланысты кез келген заңға қайшы келмейтін әрекеттерді жүзеге асыру мүмкіншілік береді. Мысалы: сату, айырбастау, сыйға беру, жойып жіберу және т.б. Сонымен қатар, меншік иесінің өз мүлкіне байланысты өкілеттігін жүзеге асыруы басқа тұлғалар мен мемлекеттің құқықтарын  және заңмен қорғалатын мүдделерін бұзбауы тиіс. Меншік иесі өз құқықтарын  жүзеге асырған кезде азаматтардың денсаулығы мен айналадағы ортаға келтірілуі мүмкін зардаптарға жол бермеу шараларын қолдануға міндетті.

              Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы бойынша  кез-келген әрекеттер жасауға, соның ішінде бұл мүлікті басқа тұлғалардың меншігіне беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі  болып қала отырып, оларға мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі өз өкілеттігін тапсыруға, мүлікті кепілге  беруге және оған басқа да әдістермен ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы.

             Меншік  құқығының мерзімі шексіз, яғни меншік иесіне уақыт кезеңімен анықталатын  шектеулер қойылмауы тиіс.

 

6.2 Меншіктің нысандары

                Қазіргі Конституциямызға сәйкес меншіктің төмендегідей нысандары бар: жеке және мемлекеттік.

          Жеке меншік азаматтардың мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен  олардың бірлестіктерінің меншігі ретінде анықталады. Азаматтарға байланысты жеке меншіктің ұғымы түсінікті болса , мемлекеттік емес заңды тұлғаларды ұйымдастыру – құқықтық  нысандарына көз жүгіртуіміз қажет. Азаматтық  Кодекстің 34- ші бабында көрсетілгендей заңды тұлғалар үлкен екі топқа бөлінген. Мемлекеттік меншіктің негізінде құралмаған барлық заңды тұлғалардың меншігі жеке меншік болып есептелінуі тиіс. Коммерциялық ұйымдарға келетін болсақ, жеке меншік негізінде құралатындародың қатарына шаруашылық серіптестер, акционерлік қоғам және өндірістік кооперативтер жатқызылса, коммерциялық емес ұйымдардың қатары да заңда нақты анықтала отырып, олардың да ұйымдастыру –құқықтық нысандары жеке меншікке негізделеді.

               Республика аумағындағы мемлекеттік меншік құқығының субъектісі Қазақстан Республикасы болып табылады. Мемлекеттік мүлікті иелену, пайдалану және билік ету құқығын жүзеге асыру  Қазақстан Республикасы артынан белгіленген тәртіптер бойынша Парламентке жүктелген. Ол бұл құқықтарын Үкіметке беруі мүмкін.

                Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік болып екіге бөлінеді.

                 Республикалық меншік республикалық қазнадан және заң құжаттарына сәйкес мемлекеттік республикалық заңды тұлғаларға бекітіліп мүліктен тұрады. Республикалық бюджет қаражаты, алатын – валюта қоры мен алмас қоры, тек қана мемлекеттік заңды тұлғаларға бекітітліп берілмеген өзге  де мемлекеттік мүлік  Қазақстан Республикасының  қазынасын құрайды. Сонымен қатар , Республика қазынасының қатарына жер, оның қойнауы , су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар жатады.

             Коммуналдық  меншік жергілікті қазнадан және заң құжаттарына сәйкес коммуналдық  заңды тұлғаларға бекітіліп берілген мүліктен тұрады.

               Жергілікті бюджет қаражаты және мемлекеттік заңды тұлғаларға бектііліп берілген  өзге де коммуналдық мүлік жергілікті қазынаны құрайды.

               Мемлекет өзінің меншік құқығын өзі құратын мемлекеттік  кәсіпорындарға шаруашылық  жүргізу немесе  жедел басқару құқығына  негіздеп жүзеге де асыруы мүмкін. Шаруашылық  жүргізу құқығы заттық  құқық болғандықтан  оны жүзеге асырушы мемлекеттік кәсіпорын  меншік иесі  немесе уәкілдік берген құзіретінің көлемінде ғана иелену, пайдалану және билік  ету құқығын жүзеге асыра алады.

              Шаруашылық жүргізу қ±қықығындағы мүліктің меншік  иесі  мен құжаттарына  сәйкес  кәсіпорын құру, оның қызметінің  мәні мен мақсаттарын белгілеу оны қайта құру мен тарату мәселелерін  шешеді, кәсіпорынға  тиесілі мүліктің өз мақсатында пайдаланылуы  мен сақталуына бақылау жасауды жүзеге асырады. Меншік иесі  өзі құрған  кәсіпорынның  шаруашылық жүргізу құқығындағы мүлікті  пайдаланудан  келтірілген пайданың бір бөлігін алуға мүмкіншілігі бар.

               Қазақстан Республикасының Заң  күші бар “Мемлекеттік кәсіпорындар туралы” Жарлығына сәйкес  аталған кәсіпорындар  үшін мемлекеттік тапсырысты  орындау  міндетті  түрде  бекітілген  және  олардың мемлекеттік  тапсырыс бойынша  жасалған  шарттардан  бас тарту мүмкіншіліктері  жоқ.

                Сонымен қатар, қызметін шаруашылық жүргізу құқығына  негізделген мемлекеттік кәсіпорынға меншік  иесінің  немесе  ол үәкілдік  берген мемлекеттік  органның  келісімінсіз  кәсіпкерлік қызметтің мына түрлерін жасауға тыйым салынған: өзіне тиесілі үйлерді, құрылыстарды, жабдықты және кәсіпорынның басқа да негізгі қорларын өзге тұлғаларға сатуға және беруге; айырбастауға, ұзақ мерзімді  (3 жылдан астам) жалға беруге, уақытша тегін пайдалануға беруге; филиалдар мен еншілес  кәсіпорындар құруға, жеке кәсіпорындармен бірге кәсіпорындар  мен бірлескен өндірістер құруға, оларға, өзінің өндірістік  және ақша капиталын салуға; жеке кәсіпкерлерге  қарыз беріп, олар бойынша  Қазақстан   Республикасының  Ұлттық  банкі  бекіткен процент ставкасын  төмен процентпен төлем алуға; басқа тұлғаның  міндеттемелері бойынша кепілдік  және кепіл болушылық болуға.

                Жедел басқару құқығы меншік иесінің қаражаты есебінен  қаржыландыратын мекеменің, меншік иесінен мүлік алған және өз қызметінің  мақсатына, меншік тапсырмаларына және мүліктің мақсатына сәйкес заң құжаттарымен белгіленген  шекте сол мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету  құқығын жүзеге  асыратын қазыналық  кәсіпорындардың  затты құқылы болып  табылады. Жоғарыда көрсетілген ережеге  сәйкес жедел басқару құқығын  иемденушілер қазыналық  кәсіпорын  және мекеме болуы мүмкін. Мекеме меншік нысанына байланысты мемлекеттік мекеме   немесе мемлекеттік емес  мекеме болып бөлінуі де мүмкін.

Жедел басқару құқығы өзінің құқықтық жағдайына байланысты  шаруашылық жүргізу  құқығынан  төмендегі  ерекшеліктермен көзге түседі: біріншіден, қазыналық  кәсіпорын  және мекеме әруақытта да меншік  иесінің  тарапынан  қаржыландырылады; екіншіден, қазыналық кәсіпорын да, мекеме де  өз жабдықтарын  сметалық  көлемінде  ғана жүзеге  асыра алады; үшіншіден,  олар меншік сипаттағы қызметті жүзеге асыру үшін құрылып, бюджет тарапынан  қаржыландырылатын болғандықтан  оның құқықтық құзіреті  заң құжаттарында қатаң белгіленген. Қазақстан Республикасы Президентінің  Заң  күші бар  “Мемлекеттік кәсіпорындар” туралы  Жарлығының 3-ші тарауы  қазыналық  кәсіпорынның қ±қықтық  жағдайын реттеуге бағытталған.

                Қазыналық кәсіпорын өзіне бекітіліп берілген мүлікті сол мүліктің меншік иесінің келісімімен ғана иеліктен айыруға немесе өзгеше әдіспен билік етуге құқылы. Көбінесе мұндай ережелер қазыналық кәсіпорынның жарғысында  анықталады. Сонымен қатар, қазыналық кәсіпорын меншік иесінің келісімінсіз негігі қорларға байланысты мүліктерді азаматтық-құқықтық келісімдердің негізінде алуға тыйым салынған (“Мемлекттік кәсіпорындар туралы” Жарлықтың 35-ші бабының 2-ші тармағы)

            Мекеменің өзіне бекітіліп берілген мүлікті және оған смета бойынша белгіленген қаражат есебінен сатып алынған мүлікті өз бетімен иеліктен айыруға немесе өзгеше әдіспен оған билік етуге құқығы жоқ. Егер құрылтай құжаттарына  сәйкес мекемеге табыс келтіретьін қызметті жүзеге асыру құқығы берілсе, ондай қызметтен алынған табыстар және сол табыстардың есебінен сатып алынған мүлік мекеменің дербес билігіне беріледі және жеке баланста  ескерілуі қажет.

             Мекеме мен қазыналық кәсіпорын  өз міндеттемелері  бойынша өздерінің билігінде ақшалай қаражатпен жауап береді. Егер олардың ақшалай қаражаты жеткіліксіз болған жағдайда, азаматтық-құқықтық жауапкершілікке меншік иесі тартылуы мүмкін. Жауапкершілік қосымша (субсидиялық) нысанда анықталуы тиіс.

 

7 Келісім - шарт  туралы жалпы жаѓдайлар

 

Келісім-шарт т‰сінігі мен  ж‰йесі. Келісім-шарт  шарттарын  аныќтау  тєртібі.  Келісім-шартпен зањныњ ара ќатынасы. Келісім-шартты  бекітудіњ  мазм±ны мен тєртібі: келісім-шарттыњ  шарттары,  келісім-шарттыњ формасы (арнайы т‰рде).  Келісім - шарт негізі, µзгерту жєне б±зу тєртібі, олардыњ  салдары. Келісім -шартты бір жаќтыњ арызы бойынша  µзгерту немесе б±зу жаѓдайы. Келісім  шарттыњ  тєртібі  жєне  ‰лгісі.

Сату - сатып алу келісім шарты

М‰лікті меншікке немесе  басќа  ќ±ќыќќа  беру  міндеттерініњ т‰сінігі мен т‰рлері. Келісім - шарт т‰сінігі жєне  оны б±зѓаны  ‰шін  жауапкершілік. Сату - сатып алу келісім  шарты.

Жеткізу келісім - шарты

Жеткізу ќатынастарыныњ  келісім -шарттыќ  ќ±рылымы жєне келісім -шарт субъектілері, т‰сініктері. Жеткізу келісім- шартыныњ мазм±ны. Жеткізу  келісім - шартыныњ  орындалуы. Жеткізу келісім -шартын µзгерту жєне б±зу. Жеткізу келісім- шартын б±зѓаны ‰шін  жауапкершілік. Электр энергияны   жеткізу келісім - шарты.

Жалѓа беру. Жалѓа беру  келісім-шартыныњ ‰лгісі. Жалѓа беру  келісім - шартыныњ  ќатысушылары. Жалѓа  беру объектілері. Жалѓа беру тµлемдері.  Жалѓа берудіњ тµлем мµлшері. Жалѓа беру объектісініњ  к‰рделі  жµндеу  ж±мыстары. Жалѓа келісім -шартыныњ тоќтауы. М‰лікті жалѓа беру келісім - шарты.  М‰лікті пайдалануѓа  беру міндеттерініњ  т‰сінігі жєне т‰рлері. М‰лікті жалѓа беру келісім- шарты. Шаруашылыќты  жалѓа беру келісім - шарты. Лизинг. М‰лікті пайдаланудыњ тегін келісім- шарты.

 

7.1 Келісім -шарттыњ тәртібі және үлгісі

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің келісім шарты әрбір құрылтайшының оған қол қоюымен бекітіледі, ол хат үлгісінде болады. Егер де құрылтайшы келісім шартқа қол қойғысы келмесе, яғни ол серіктестік мүшелігіне кірмейді. Келісім шарт нотариус арқылы бекітіледі. Мемлекеттік тіркеуден өткен соң қол қойған құрылтайшының барлығы серіктестіктің мүшелері болып саналады.

Аренда (жалѓа) келісімі басќа да ќаржы-шаруашылыќ  келісімдердіњ ішіндегі ењ кµп таралѓаны. Біраќ та жалѓа келісімніњ ќатысушылары тек не жеке т±лѓа, не зањды т±лѓа бола алады, сондыќтан ол азаматтыњ низаммен реттеледі. Сондай-аќ кейбір жаѓдайларда келісім шартта  азаматтыњ низаммен ќатар салыќ низамында ќолданылады. Жалѓа беру келісім-шартыныњ екі жаќта да  келісімі болып келеді, онда екі жаќтыњ ќ±ќыќтары мен міндеттері кµрсетілген. Жалѓа беруші м‰лікті жалѓаѓа келісім шарт бойынша кµрсетілген ќ±нѓа жєне тєртіп  бойынша, кµрсетілген мерзімге дейін береді. Жалѓа беру ќарым-ќатынастарды реттейтін ењ негізгі зањ шыѓарушы ќ±жаты болып ЌР Азаматтыќ Кодексі, ондаѓы  29 бап толыѓымен жалѓа беру мєселелеріне арналѓан жєне 22-24 бабында келісім шарттыњ жалпы жаѓдайлары ќарастырылѓан.

 

 

7.2 М‰лікті жалѓа берудіњ  т‰рлері.

М‰лікті жалѓа: кєсіпорындар, м‰ліктік комплекстер, жер учаскілері, ѓимараттар, µндіріс, тасымалдау ќ±ралдары жєне т.б. заттар, яѓни ќолданѓан кезде µзініњ табиѓи ќасиеттерін жоѓалтпайтын заттар жатады.  Жалѓа беру  келісімі  бойынша жалѓа беруші жалѓа алушыѓа белгілі тµлем ‰шін оны уаќытша ќолданысќа беруге міндеттеледі. М‰ліктік жалѓа келісімдеріне сондай-аќ лизинг (жалѓа беру) прокат жатады.

Прокат келісім шарты бойынша  жалѓа беруші, т±раќты кєсіпорындыќ ќызмет т‰ріндегі жылжымалы м‰лікті жалѓа береді, жалѓа алушыѓа жылжымалы м‰лікті белгілі тµлем ‰шін оны уаќытша ќолданысќа беруге міндеттеледі. Прокат обьектісі тек жылжымалы м‰лік бола алады. Прокат келісім шартымен ѓимараттарды, т±рмыстыќ емес жайларды жєне басќа да обьекттілерді, низам бойынша жылжымайтын м‰лікке  жататындарды жалѓаѓа беруге болмайды. ЌР АК 117 сатысына сєйкес жылжымайтын м‰лікке жер учаскілері, ѓимараттар, жєне т.б. м‰ліктер жерге байланысты. Ал жылжымалы м‰лікке:  жылжымайтын м‰лікке жатпайтындар жєне аќша мен ќ±нды ќаѓаздар. Мысалы: “Альфа” жєне “Дельта” кєсіпорындарыныњ арасында келісім-шарт жасалды компьютерлерді прокаттау бойынша. Мерзімі – 2 жыл ЌР АК прокатќа байланысты орнатылѓан шектеулі келісім-шарттыњ мерзімі – 1 жыл, сондыќтан “Альфа” жєне “Дельта” кєсіпорындарыныњ арасындаѓы келісім-шарт 1 жылдан соњ аяќталады.

Тасымалдау ќ±ралдарын (машина, кµлік) жалѓа беру келісім шарты бойынша жалѓа беруші жалѓа алушыѓа м‰лікті белгілі тµлем ‰шін оны уаќытша ќолданысќа беруге міндеттеледі. Азаматтыќ кодекс бойынша тасымалдау ќ±ралдарыныњ жалѓалыќ келісім шарттарында басќару ќызметтері мен техникалыќ эксплуатациясы ескеріледі.

Ѓимараттар мен ќ±рылысты жалѓа келісім шарты бойынша жалѓа беруші жалѓа алушыѓа б±л обьектілерді уаќытша ќолдануѓа беруге міндеттеледі. Егер де келісім шарттыњ белгілі формасынан ауытќу болса, б±л келісім жарамсыз болып ќалады, ал егер келісім-шартта жалѓалыќ тµлемніњ мµлшері аныќталмаса, б±л келісім жасалмаѓан болып есептеледі. Егер келісім-шарт бір жылдан аса уаќыт мерзіміне жасалса, онда ол мемлекеттік тіркеуден µту керек.

Кєсіпорынды жалѓа беру келісім шарты бойынша жалѓа беруші жалѓа алушыѓа м‰ліктік комплекті тµлем ‰шін оны уаќытша ќолданысќа беруге міндеттеледі. Кєсіпорын бір м‰ліктік кешен (комплекс), сондыќтан жалѓа беруші жалѓа алушыѓа осы кєсіпорынѓа ќатысты негізгі ќ±ралдарды, обьектілерді (жер учаскесі, ѓимараттар, µндірістер жєне т.б.) беруі керек. Жалгерге айнымалы ќ±ралдарды (шикізат, материалдар, отын жєне т. б.), жермен, ѓимараттармен, ќ±рылыс пен µндіріс ќ±ќыќтары жєне басќа да кєсіпорынѓа байланысты м‰ліктік ќ±ќыќтар µтеді.

Ќаржылыќ жалѓа келісім шарты (лизин келісімі) жалѓа беруші жеке меншікке белгілі бір ‰шінші адамнан м‰лікті алады, содан кейін оны жалѓа алушыѓа уаќытша ќолданысќа береді.

 

 7.3 Жалѓа беру келісім – шартыныњ ‰лгісі.

 Егер жалѓа беру келісім- шарты бір жылдан асса жєне бір жаќ зањды т±лѓа болып келсе, мерзімге ќарамастан б±л келісім хат ‰лгісінде жасалады. Жалѓа  беру келісім-шарттыњ ‰лгісініњ ерекше ережелері ЌР АК ќарастырылѓан, прокат келісім шарты (ЌР АК 595, 596 бабы), тасымалдау ќ±ралдары (ЌР АК 585,586 бабы), ќ±рылыс жєне ѓимараттар (ЌР АК 581 бабы), сондай-аќ кєсіпорын (ЌР АК 573 бабы). Б±л келісім шарттардыњ барлыѓы хат ‰лгісінде жасалады.

Келісім–шарттыњ ауызша ‰лгісі тек жеке т±лѓалардыњ ара-ќатынасында   шарттарды ескере отырып, келісім-шарт жасалады:

 -1 жылѓа дейін жасалса;

 -µзініњ мєні бойынша прокат келісім-шарты болмаса;

 -тасымалдау ќ±ралыныњ, ѓимараттар мен ќ±рылыс, кєсіпорын жалѓа беру келісім-шарты болмаса;

 -екі жаќтыњ келісімімен хат ‰лгісінде жасалмаса.

Хат ‰лгісінде келісім –шарт жасалынып деп екі жаќ келесі тєсілдерді ќолданады (ЌР АК 23 бабы):

 -егер ќ±жаттармен почта, телеграф, электронды байланыс арќылы айырбастап алса ;

 -келісім–шартќа отыру туралы ±сыныс хатын алѓан жаќ (оферта), белгілі мерзімде келісім-шарттыњ шарттары (акцепт) бойынша оферттегі ќызметтерді ж‰зеге асырады.

 

 7.4 Жалѓа беру келісім-шартыныњ ќатысушылары.

Жалѓа беру келісім-шартыныњ ќатысушылары жалѓа беруші жєне жалгер болып келеді. Жалгер белгілі тµлем ‰шін м‰лікті уаќытша ќолданысќа алады, ал жалѓа беруші осы м‰лікті беруге міндеттеледі. Жалѓа беруші мен жалгер атынан зањды т±лѓаларда, жеке т±лѓаларда бола алады. Жеке т±лѓалардан зањды т±лѓалардыњ айырмашылыѓы олар азаматтыќ ќ±ќыќтарѓа ие бола алады, ќызмет маќсаттарына сєйкес жєне мемлекеттік тіркеуден µткен соњ µз ќызметін іске асыра алады. М‰лікті жалѓа беру м‰ліктіњ басќару ќ±ќыќтарын іске асыру. М‰лікті жалѓа беру ќ±ќыќтары меншік иесінде. Егер  келісім–шарттыњ талаптарын ескермесе ќатысушыларды жаѓымсыз жаѓдайлар к‰тіп т±р.

 

7.5 Жалѓа алу обьектілері.

Жалѓа алу обьектісі ќолданбайтын заттар т‰ріндегі м‰лік болып келеді. Ќолданбайтын заттарѓа, ќолданѓан кезде µзініњ табиѓи ќасиеттерін жоѓалтпайтын заттар жатады. М±ндай талап обьектіге ќойылуы себебі керек, µйткені жалѓа беру заттары мерзім аяќталѓан соњ жалѓа берушіге ќайтарылуы керек. Жалѓа алу обьектілеріне: жер учаскілері, табиѓи обьектілер, кєсіпорындар жєне басќа да м‰ліктік кемендер, ѓимараттар, ќ±рылыстар, т±рмыстыќ жєне т±рмыстыќ емес жайлар, µндірістер, тасымалдау ќ±ралдары, инвентарь, ќ±рал-сайман жєне басќа да ќолданбайтын заттар ескерту жаѓдайларында низаммен  арнайы талаптар обьектіге байланысты ќойылады. М‰лікті жалѓа беруде, жалѓа беру мерзімі аяќталѓан соњ  жалѓа берушіге ќайта ќайтарылады. Жалѓа келісім-шартты ќ±растырѓанда жалѓа беру обьектісі туралы барлыќ мєліметтер кµрсетілуі керек. Егер,  м±ндай мєліметтер жоќ болса, жалѓа беру келісім –шарты жасалмаѓан болып есептеледі.

 

7.6 Жалѓалыќ тµлем.

Экономиклыќ т±рѓыдан, жалѓалыќ тµлем жалѓа берушіге табыс , ал жалѓа алушыѓа шыѓын болып келеді.

Жалѓалыќ тµлем аќшалай, м‰ліктей, µнім, ж±мыс, ќызмет т‰рінде µтеліне алады.

 

7.7 Жалѓалыќ тµлем мµлшері.

Жалѓа беру келісім-шартында ќатысушылармен м‰ліктіњ аќшалай сомасы аныќталады. Егер жалѓалыќ тµлем м‰лік т‰рінде болса, онда келісім-шартта м‰ліктіњ белгілі т‰рі  жєне баѓасы, ол бухгартерлік жєне салыќ  тіркеуінде кµрсетілу маќсатында жасалады.  Ѓимараттар мен ќ±рылыстардыњ жалѓалыќ келісім–шартында жалѓалыќ тµлем мµлшері б±л келісімніњ негізгі шарты болып табылады. Егер б±л шарт келісімде жоќ болса, жєне ол хат т‰рінде болса, онда б±л келісім–шарт  тіркелінбеген. Егер  жалѓалыќќа  бірнеше обьект бір уаќытта берілсе, онда жалѓалыќ тµлем мµлшері єрбір обьектіге жекелей жєне барлыќ обьектілерге жалпы беріледі.

 

7.8 Жалѓалыќ тµлемніњ мµлшерін µзгерту.

Жалѓалыќ тµлемніњ мерзімін жалѓа беруші мен жалгер µздері аныќтайды. Егер жалгер жалѓалыќ тµлемніњ мерзімін б±зса, жалѓа беруші одан жалѓалыќ тµлемді жалѓа берушініњ орнатќан мерзімінде (егер ол келісім –шартта ескерілсе) ќайтару керек. М±ндай жаѓдайда жалѓа беруші жалѓалыќ тµлемді алдын-ала тµлеудіњ екі мерзімдік тµлемінен асырмау керек, оѓан оныњ ќ±ќы жоќ. Егер жалгер белгіленген мерзімде жалѓалыќ тµлемді µтемесе жалѓа беруші келісім-шартты б±за алады.

 

7.9 Жалгерге  обьектісін жалѓа беру.

Жалѓа берушініњ келісім-шарт бойынша негізгі міндеті жалгерге жалѓалыќ м‰лікті беру. Жалѓа беруші жалгерге м‰лікті келісім-шарттаѓы барлыќ талаптарѓа сай беруі керек .  Обьектісін жалѓа келісім-шартта толыќ сипатталуы керек, б±л мєліметтер м‰лікті аныќтауѓа м‰ліктілік беруі керек. Заттыњ наќты сипаттамасыныњ берілу талабы жалѓа берушігеде жалгерге де мєні зор . Егер де келісім –шартта заттыњ сипаты жоќ болса, онда б±л келісім жасалмаѓан болып есептеледі. Жалѓалыќ обьект туралы барлыќ керекті мєліметтер келісім-шартта жєне жеке бір ќ±жатта кµрсетіле алады, ол келісім-шарттыњ негізгі бµлігі болып есептеледі, м±ндай ќ±жат ќабылдау-тапсыру актісі болып табылады. Жалѓалыќ обьектіні жалѓа берерде оныњ толыќ сипаттамасы ѓана емес, сондай-аќ оныњ техникалыќ жаѓдайы да келісім-шартта кµрсетілуі керек. Егер жалѓа обьектісін  жалгер µз иелігіне алѓан соњ  б±зылѓандыѓын аныќтаса, ол жалѓа берушіден µз тањдауына сай мыналарды талаптауы м‰мкін:

 -м‰ліктіњ жетіспеушіліктерін жою ;

 -жалѓалыќ тµлем аќысын азайту ;

 -м‰ліктіњ жетіспеушіліктерін жою кезіндегі кеткен шыѓындардыњ сомасын жалѓалыќ тµлемнен ±стап ќалу;

 -келісім шартты мезгілінен б±рын б±зу .

 Жалгердіњ жалѓалыќ м‰ліктен алѓан табысы, пайдасы, µнім, жемісі келісім-шарт бойынша оныњ жеке меншігі болып есептеледі. Егер келісім –шартта жалѓалыќ м‰ліктіњ табысын, µнімін, жемісін жалѓа беруші келенеді десе б±л келісім–шартта, жалгер жалѓа берушіге µндірілген µнімніњ бір бµлігін тапсыруѓа ескерілсе, онда беруге болады.

 

7.10 Жалѓа беру обьектілерініњ ќ±рылымына жєне жаќтасуѓа байланысты кеткен шыѓындар

Жалѓа обьектілерініњ ќ±рлымына жєне ќызмет етуге кеткен шыѓындарѓа  аѓынды жєне к‰рделі жµндеуге кеткен шыѓындар жєне жалѓа обьектісін эксплуатациялауѓа кеткен шыѓындар техникалыќ эксплуатацияѓа кеткен. Тасымалдау ќ±ралдарыныњ шыѓындарына:

 -тасымалдау ќ±ралдарыныњ мемлекеттік техникалыќ тексеруден µту ‰шін тµлемі;

 -тасымалдау ќ±ралдарын саќтандыруѓа кеткен шыѓындары ;

 -автомбильді алдын-ала тексеру, ол мамандандырылѓан жµндеу кєсіпорнымен ж‰зеге асырылады.

Коммерциялыќ эксплуатациялыќ тасымалдау ќ±ралдарыныњ шыѓындарына:

-      тасымалдау ќ±ралдарымен материалдары эксплуатация процесінде кеткен шыѓындар мен отын аќысы;

-      кµліктіњ коммерциялыќ эксплуатациялыќ процесіне кеткен шыѓындар мен жиынаќысы.

Жалѓа обьектілерініњ ќ±рылымына байланысты шыѓындар, эксплуатациялыќ шыѓындар, жалѓа м‰лігін жаќсарту, аѓымдыќ жµндеу ж±мыстары, к‰рделі жµндеу ж±мыстары, ажыратылатын жєне ажыртылмайтын жаќсартулар, ѓимараттарда жалѓа беруде туындайтын эксплуатациялыќ шыѓындар, тасымалдау ќ±ралдарын жалѓа беруде туындайтын эксплуатциялыќ шыѓындар .                 

Ѓимараттарды эксплуатциялау кезінде кеткен шыѓындарѓа обьектініњ техникалыќ ќалпын бір ќалыпты ±стау жєне оны д±рыс пайдалануын ќамтамассыз ету, канализацияѓа кеткен аќы тµлеміне кеткен шыѓындар. Телефон желілеріне ќосылѓан болса ѓимараттар онда б±л да шыѓын ќатарына енгізіледі.

 

7.11 Жалѓалыќ обьектініњ к‰рделі жµндеу ж±мыстары.

К‰рделі жµндеу ж±мыстары кезінде обьектініњ заќымдалѓан жерлерініњ комплекстік (кешкіндік) т‰зету, µндірістіњ т‰гелдей талдам оныњ барлыќ тозѓан бµлшектерін ауыстыру. К‰рделі жµндеулер негізгі ќ±ралдар обьектісініњ бастапќы ќ±нын µсіреді.

Жалѓалыќ м‰ліктіњ жаќсартылуы 2-ге бµлінеді. Ажыратылатын жєне ажыратылмайтын. Ажыратылмайтындарѓа  обьектіге еш заќымсыз ажыратылмай жаќсартып т±рады, ал ажыратылатындарѓа жалгердіњ µзімен жасалѓан болса, мерзім аяќталысымен жалѓа берушіге тек м‰лік не объект ќайтарылса, жаќсартулары жалгерде ќалады. Ал ажыратылмайтын жаќсартулар ‰шін жалгер жалѓа беруден кеткен шыѓындардыњ аќысын ала алады.

 

7.12 Жалѓалыќ объектісініњ ќ±рылымына ќарай міндеттерді тарату

Жалѓалыќ объектісініњ ќ±рылымына ќарай міндеттерді жалѓа берушімен жалгер  арасында ЌР азматтыќ кодексі жєне жалѓалыќ келісім шарттарымен аныќталады. Егер шыѓындарды тарату тєртібі келісім шартпен орнатылмаса ѓана, кодексте орнатылѓан ережелер ќолданылады. Жалпы ережелері бойынша, жалѓалаќ объектініњ эксплуатациясына байланысты шыѓындарды жалгер µтейді. М‰ліктіњ аѓымдыќ жµндеу ж±мыстарыныњ ж‰ргізу міндеттері жалѓаным жалпы жаѓдайларына сай жалгер ж‰ргізуі керек. Зањ бойынша барлыќ кеткен шыѓындарды жалгер µзі µтеуі керек. М‰ліктіњ к‰рделі жµндеу ж±мыстарын ж‰ргізуі міндеттері жалѓаныњ жалпы жаѓдайларына сай жалѓа беруші ж‰ргізуі керек. К‰рделі жµндеу ж±мыстарын ж‰ргізу мерзімі келісім шарт бойынша орнатылады. Жалѓа беруші µз міндеттерін б±зса, к‰рделі ж±мыстарын ж‰ргізуде жалгер µзініњ ќ±ќыѓымен келесі жаѓдайларды істеуі м‰мкін: келісім шартта ескерілген жµндеу ж±мыстарын ж‰ргізу ‰шін оныњ аќысын жалѓа берушіден талап етуге;

     - келісім-шартќа жµндеу ж±мыстарын ж‰ргізудіњ аќысын тµлем

аќысына кіргізуін;

     - келісім шартќа сай тµлемін азайтуды талап етуге;

    - келісім шарттан бас тарту.

 

7.13 Жалѓа келісім-шарттыњ тоќтауы

Жалѓалыќ мерзім аяќталѓан соњ жалѓа келісім-шарты тоќталады. Егер келісім-шартта аяќталу мерзімі ескерілмесе, м±ндай жаѓдайда кез-келген жаќ келісім-шарттан бас тарта алады, екінші жаќты бір ай б±рын ескертеді. 

 

 

    

Єдебиеттер тізімі

Негізгі оќулыќтар

1.     Основы государства и права  Республики Казахстан. Сапаргалиев Г.С., Алматы: Жеті жарѓы, 1997.

2.     Основы правовых знаний. Под общей редакцией Крылова З.Г.- М.: Экономика, 1996.

3.     Гражданское право, в 2-х томах: Учебник  под редакцией Суханова Е.А.- М.: Бек, 1993.

4.      Гражданское право, в 2-х томах: Учебник  под редакцией Толстого Ю.К., Сергеева А., Санкт - Петербург, 1996.

5.     Хозяйственное право. Круглова Н.М. Русская деловая   литература, 1997.

6.     Хозяйственное право. Мартемьянов В.С:. Учебник  для вузов в 2-х томах.- М.: Бек, 1994.

7.     Хропанюк В.Н.  Теории  государства и права: Уч.пособие, 1996.

Ќосымша оќулыќтар

1.     Теория право. Лившиц Р.З. М.: Бек, 1994.

2.     Теория  государства и права. Курс  лекций в 2-х частях.-М.: Юридич. колледж МГУ, 1995.

3.     Теория государства и права.Под редакцией Венгерова А.Б., 1993.

4.     Алексеев С.С. Государство и право. -М.: 1993.

5.     Алексеев С.С. Теория права.- М.: 1993.

6.     Учебник русского гражданского права. -М.: 1995

7.     Бахрар Д.Н. Административное право. -М.:  Бек,1993.

8.     Российское административное право: Учебник: под ред. Монахина В.М., Адушкина Ю.С., Багишева З.А.-М.: Юрист, 1996.

9.     Предпринимательское право. Курс лекций. Под. Ред. Толкуновой В.Н.- М.: Юрист, 1995.

10.            Комментарий  части второй ГК РФ для предпринимателей.- М.: Фонд  правовая культура, 1996.

11.            Тихомиров М. Юридическая энциклопедия.-М.: Юринформцентр, 1995.

12.            Бизнес в России: Универсальный  юридический справочник предпринимателя. Ответ. Ред Тихомиров.- М. ,1996.

13.            Финансовое право: Учебник под ред. Горбуновой О.Н.- М.,1996. 

14.             Финансовое право Республики Казахстан. Худяков А.И., 1996. 

15.            Основы государства и права: Учебное пособие под ред. Комарова С.А.- М.: Манускрипт, 1996.

16.            Предпринимательские правовые акты Республики Казахстан

17.            Бюллетень нормативных  актов  министерств и ведомств РК .- Алматы, 2001. 

18.            Рынок труда: правовые проблемы и перспективы. -Алматы, 1998.

19.             Кодекс законов о труде.- Алматы, 1998.

20.            Журнал "Малый бизнес Казахстана", 2002.

21.            Журнал "Предприниматель и право", 2001.

                                                                                     

Кел. жоба  2005, поз.

 

Гульжан Бабатаевна Валиева

Ермек Сейілханович Жусупов

 

 

 

 

 

 

БИЗНЕС ЖЄНЕ Ќ¦ЌЫЌ.

Дєріс сабаќатары

(электр энергетика  мамандыѓыныњ студенттері ‰шін)

 

 

Редакторы Ж.А. Байбураева

 

 

 

 

 

Басылуѓа ќол ќойылды                                 Пішіні

Таралымы                                                  Ќаѓаз типографиялыќ  

Кµлемі 2,0                                                  Тапсырыс      

Баѓасы 84 тењге

 

 

Алматы энергетика жєне байланыс институтыныњ  кµшірмелі- кµбейткіш бюросы

050013, Алматы, Байт±рсын±лы, 126