Коммерциялық емес акционерлік қоғам

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Өнеркәсіп қондырғыларының  электржетегі және автоматтандырылуы кафедрасы

 

 

 


               АВТОМАТТЫ ЖҮЙЕЛЕРДІҢ ЭЛЕКТР МАШИНАЛАРЫ

 5В071800 – Электр энергетикасы мамандығының барлық оқу түрлерінің студенттері үшiн зертханалық жұмысты  орындауға арналған әдістемелік нұсқау

 

 

 

Алматы 2011

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: Сагитов П.И., Цыба Ю.А. Алмуратова Н.К. Автоматты жүйелердің электр машиналары.  5В071800 - Электр энергетика мамандықтарының барлық оқу түрлерінің студенттеріне арналған дәрістер жинағы– Алматы: АЭжБУ, 2011.- 50 б. 

 

«Автоматты жүйелердің электр машиналары» курсы бойынша жасалған зертханалық жұмысты  орындауға арналған әдістемелік нұсқау. Электр энергетика мамандықтарына арналған, жұмыстың теориялық сұрақтары және электр машина қондырғысының автоматты жүйелеріндегі кеңінен қолданылатын сапалы элементтер қарастырылған. 

Без.37, әдеб. көрсеткіші. – 9 атау.  

 

Пікір беруші: техн.ғыл.д-ры, проф.  Жумагулов К.К. 

 

“Алматы энергетика және байланыс институтының” коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2010 ж. баспа жоспары бойынша басылады. 

 

© “Алматы энергетика және байланыс университетінің” КЕАҚ, 2011 ж.

 

1 зертханалық жұмыс. Адымдық қозғалтқыштың жұмыс тәртібін зерттеу

 

Жұмыстың мақсаты: адымдық қозғалтқыштың құрылғысымен, әсер ету қағидасымен және жұмыс тәртібімен танысу.

 

1.1 Қондырылған жабдықтар және стенд жайында негізгі мәліметтер

 

Зертханалық тақтаның құрылымдық таңбасы 1.1 суретте келтірілген. Бұл жабдықтарды жинақтаушы жинақ зерттелетін құрылымдық сұлба өткізгіштерінің ең аз санын талап ететіндей жасалған.

Құрылымдық тақтада: (АҚ) қозғалтқыш білігінде 0,1 ден 1,0*102 дейінгі аралықты құрайтын электр магниттік тежелу мен адымдық қозғалтқыш және өлшегіш аспаптар, басқару элементі және тежелуді реттегіш ретінде ЛАТР қарастырылған.

Сол секілді тақтада импульсті қоректену жүйесі мен адымдық қозғалтқыштың басқару блогы орнатылған. Басқару импульсінің шамасын бақылау үшін VП вольтметр, ал тежелу иін күшін өлшеу үшін қозғалтқыш білігіне иін күш датчигі МТ орнатылған. Қозғалтқыш роторының айналу жылдамдығы және бұрылу бұрышы электрондық тахометрмен өлшенеді. П1 ауыстырып қосқышы кернеуді АҚ импульсті қоректену жүйесіне береді, ал қосқыш В1 тежелудің қоректенуіне береді. В2 қосқышы адымдық қозғалтқыштың орамына UП=7В және UП=10В  кернеуін беруді іске асырады.

 

1.2 Жұмыс бағдарламасы

 

1.2.1 Зертханалық стендтағы жинақтаушы элементтердің техникалы сипаттамаларымен және белгіленулерімен танысу.

1.2.2. Зерттеудің сұлбасын 1.2 суреті бойынша жинақтау

1.2.3. Қозғалтқыштың адымдық және үздіксіз тәртіп кезіндегі жұмысымен танысу, ротор қадамын анықтау.

1.2.4  Адымды қадамның механикалық f=f(M)max сипаттамасын алу .

1.2.5 Адымды қадамның шекті динамикалық fпр =f(M)max сипаттамасын алу.

   

1.3  Жұмыстың орындалу тәртібі және әдістемесі

 

1.3.1 Стендте кернеу болмаған кездегі өлшегіш аспаптардың, клемманың және жалғастырушы өкізгіштердің жағдайларын тексеру.

1.3.2 1.2 суреттегі көрсетілген электрлік сұлбаны жинау, осы қозғалтқыштың үздіксіз және адымдық тәртіптегі жұмысқа қабілеттілігін тексеру. Ол үшін П1 ажыратып қосқышты қосып, В2 қосқышын адымды кадам орамының кернеуін UП=7В  немесе U1П=10В    жағдайына келтіріп қосу.

 

Адымды қадам басқару блогының көмегімен квазистатикалық (адымдық) немесе қондырылған (үздіксіз) жұмыс тәртібін орнату, адымды қадам айналу бағытын таңдау. Қадамдық тәртіп кезінде қадам саны кез келген мәнде болуы мүмкін, бірақ 9-дан 999-дейін болуы керек. Берілген адымды қадам мүмкіншілігі бойынша ажыратып қосу кернеуінің үздіксіз тәртіп кезіндегі  басқару импульсінің жиілігі 700-1900 Гц аралықта болу керек.

Қозғалтқыштың ротор қадамы қадамдық немесе үздіксіз жұмыс тәртібі кезіндегі теңдеуден

,

мұндағы     - қадамдық тәртіпте адымды қадам ротор білігінің

бұрылу бұрышының мәні

к – берілген қадам саны,

n – АҚ роторының айналу жылдамдығы,

f – басқару импульсінің жиілігі

және n  мәндері электронда тахометр көрсетуі бойынша жазылады.

1.3.3 Бақыланған МТ момент датчигі көрсетуі бойынша АҚ ротор

білігінде тежелу моментінің мәнін 25*10-3 тен 120*10-3 аралықта ұстау үшін В1 қосқышын АҚ шекті механикалық сипаттамасын алу үшін (1.2 суретті қараңыз) қосады.

Шекті механикалық сипаттама қозғалтқыштың синхрониздену кезіндегі ротор білігіне максималды моменттен (M)max импульсті басқарудың беру жиілігіне тәуелділігін көрсетеді. Сондықтан орнатылған тәртіпте әр берілген басқару импульсінің жиілік мәні тежелу регуляторының сағат тілі бойынша айналу жолында ротор білігіндегі тежелу моменті АҚ синхронизмнен шықпай тұрғанда, яғни АҚ тоқтағанша ұлғаяды. Бұл кездегі максимал тежелу иін күштің (M)max мәні әр 200 Гц сайын аралығы 700-1900 Гц болатын жиілік үшін Мт момент датчигінің көрсетуі бойынша алынып отырады.

Мт өлшеу нәтижелері, f және n мәндері  1.1 кестеге енгізіледі. Тежелу моменті үлкен, яғни Мт>100*10-3 Нм болған кезде АҚ ұзақ зерттелмей, электр магниттік тежелу секілді қыздырылады.

 

1.1  К е с т е -  f=f(M)max тәуелсіздігін тұрғызуға арналған мәліметтер

Өлшеу нәтижелері

n

f, Гц

МТ, 10-3 Нм

VП, В

 

700ден 1900 дейін

200Гц кейін

 

UП=7В  кезінде

 

700ден 1900 дейін

200Гц кейін

 

U1П=10В  кезінде

 

 

Шекті  механикалық сипаттама В2 қосқышының екі жағдайында, яғни АҚ оралымындағы кернеу UП=7В  және U1П=10В кезінде алынады.

АҚ шекті механикалық сипаттамасын f=f(M)max 1.1 кестедегі мәлімет бойынша тұрғызу.

1.3.4  Басқару блогының  шекті динамикалық сипаттамасын алу үшін АҚ үздіксіз жұмыс тәртібінде  қойылады және 1.4.3 тармағындағы сенімді әр 200 Гц сайын шекті аралығы 700-1900 Гц болатын әр басқару импульсінің жиілігінен ротор білігіне тежелу моментін ұлғайта отырып, синхронизден қозғалтқышты шығарады. Бұл кезде қозғалтқыш тоқтағаннан кейін әр басқару импульсінің жиілігінен қолмен тежеу реттегішінің сағат тіліне қарсы айналу жолында ротор білігіндегі Мт тежелу моменті АҚ синхронизмнен шықпай тұрғанда, яғни қайтадан жіберілмей тұрғанда азаяды. Бұл жағдайдағы қозғалтқыштың синхронизден шықпаған кезіндегі ротор білігіне жүктеменің әр нақты шамасы үшін басқару импульсінің беру жиілігін АҚ шекті жиілігі fпр ретінде сынауға болады. Әр fпр мәні үшін Мт өлшеу нәтижесін 1.2 кестеге енгізу.

Сол секілді шекті динамикалық сипаттамасын В2 қосқыштың екі жағдайында, яғни АҚ аралығында кернеу UП=7В  және U1П=10В кезінде алуға болады.

АҚ-ның шекті динамикалық сипаттамасын fпр=f(M)max 1.2 кестедегі мәліметтер бойынша тұрғызу.

 

1.2 К е с т е - fпр=f(M)max тәуелділігін тұрғызуға арналған мәліметтер

Өлшеу нәтижелері

f, Гц

МТ, 10-3 Нм

VП, В

700ден 1900 дейін

200Гц кейін

 

UП=7В  кезінде

700ден 1900 дейін

200Гц кейін

 

U1П=10В  кезінде

 

1.4    Мазмұны

 

1.4.1  АҚ қадамдық және үздіксіз жұмыс тәртібін зерттеу сұлбасы.

1.4.2  Ротор қадамын анықтау үшін мәліметтер.

1.4.3  Шекті механикалық сипаттамасын тұрғызуға қажетті өлшемдегі мәліметтер.

1.4.4  Приемистосты шекті динамикалық сипаттамасын тұрғызуға қажетті мәліметтер.

1.4.5  Жұмысты орындау нәтижесінде алынған қадамдық қозғалтқыштың шекті динамикалық сипаттамасы үшін шекті механикалық сипаттамасының мәліметтері.

1.4.6  Қорытынды.


Подпись: 1.1 – сурет

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.5    Бақылау сұрақтары

 

1.5.1  Автоматика жүйесіндегі қадамдық қозғалтқыштың белгілері

1.5.2  Магнит электрлік қадамдық қозғалтқыштың құрылысы және жұмыс істеу қағидасы.

1.5.3  Реактивті қадамдық қозғалтқыштың құрылысы және жұмыс істеу қағидасы.

1.5.4  Қадамдық қозғалтқыштың жұмыс тәртібі және оның

сипаттамалары.

1.5.5  Қадамдық қозғалтқыштың жиілігі нені сипаттайды және ол неге тәуелді?

1.5.6  Қадамдық қозғалтқыштың шекті механикалық сипаттамасы және

ол нені сипаттайды?

1.5.7  Қадамдық қозғалтқыштың шекті динамикалық сипаттамасы және ол нені сипаттайды?

1.5.8  Ротор жағдайындағы статикалық қателік және оның жүктемеге және максимал моментке тәуелділігі.

1.5.9  Электр магниттік моменттің келтірілген бұрышына тәуелділігі.

1.5.10 Қадамдық қозғалтқыштың симметриялық емес үш тактілі және бір сызықты алты тактілі коммутация түсінігі.

1.5.11 Қадамдық қозғалтқыштың төрт тактілі және алты тактілі әр

сызықты коммутация түсінігі.

1.5.12          Автоматика жүйесіндегі әртүрлі қадамдық қозғалтқыш типтерінің қолданылу аймақтары.

 

 

 

 

 

2 зертханалық жұмыс. Тұрақты токты қоздыруға тәуелсіз қозғалтқыштың жылдамдық және механикалық сипаттамасын зерттеу

 

Жұмыстың мақсаты және теориялық жағдайы.

Жұмыстың мақсаты жылдамдық сипаттамасын алу болып табылады

                        

 

және келесі әртүрлі тәртіптегі қоздыруға тәуелсіз тұрақты токты қозғалтқыштың механикалық сипаттамасына  есептемесін жүргізу. Қоздыруға тәуелсіз қозғалтқыштың механикалық сипаттама теңдеуі белгілі болғандай мына түрде болады

             =,                                               (1)

мұндағы U - желі кернеуі;

Ф – қозғалтқыштың магнит ағыны;

М – қозғалтқыштың моменті;

R – якорь орамындағы ішкі қосымша кедергілерден тұратын якорь тізбегіндегі толық кедергі;

k – якорьдың құрылмалы еселеуіші;

(1) кейіптемеден U, Ф және R көрсеткіштерінің өзгеруі кезінде  жазықтағы М механикалық сипаттама жағдайын өзгертуге болатынын көруге

болады.

(1) графикалық теңдеу түзу түрінде 1 - суретте бейнеленеді. Желідегі кернеудің, тұрақты магнит ағынының өзгермеуі кезінде идеалды бос жүріс жылдамдығына ω0 сәйкес координат остеріне жалпы нүктелері арқылы әртүрлі кедергілік якорлық тізбектің механикалық сипаттамалары өтеді.

Қозғалтқыштың якоры желіден ажыратылып және сыртқы кедергіге қосылған жағдайда динамикалық тежелу орын алады. Осы кездегі механикалық сипаттама теңдеуі келесі түрде болады

.                                                        

Қозғалтқыштың өзгермейтін магнит ағыны кезінде динамикалық тежелу сипаттамасы координат арқылы өтпелі, тікелей болады. 1- суреттегі 2 квадратта якорь тізбегінің  әртүрлі кедергілері  кезіндегі тұрақты токты қозғалтқыштың қозуға механикалық сипаттамалары динамикалық қозуға тәуелсіздігі көрсетілген.

Алдымен якорлық тізбекте және қоздырудың қалыпты тогында сыртқы кернеу болмаған кезде, қалыпты кернеудегі қозғалтқыштың табиғи сипаттамасы  алынады. Өндірулік тәртіптен қозғалтқыштық токқа өткенде сыналынатын қозғалтқыштың якорының тізбегі және жүктемелі қондырғысы өзінің кернеуін өзгертеді. Якордың тізбегіне енгізілген қозғалтқыштың реостаттық сипаттамасын, қосымша кедергілерін алған кезде тапсырма бойынша қозғалмалы тәртіптегі якордың номиналды ток кезінде номиналдың қандай да бір бөлігіне тең сыналатын қозғалтқыш жылдамдық шамасын ( мысалы,  немесе тежелу тәртібінде   шамасы) алу керек. Қозғалтқыштың якорлық тізбегінің кедергісі номиналды жүктеменің жылдамдығының азаюына пропорционалды болғандықтан, қосымша кедергі аналитикалық жолмен анықталуы мүмкін

 

 

Осыдан                            

мұндағы  - якордың номиналды ток кезіндегі қозғалтқыштық тәртіпте                    

берілген жылдамдығы;

 - қозғалтқыштың ішкі кедергісі;

 - қозғалтқыштың номиналды кедергісі.

Қарсы қосылу тәртібінде жұмыс істейтін қозғалтқыштың берілген нүктесінде қосымша кедергіні  анықтау үшін оның жылдамдығы кері екенін ескеру қажет, сәйкесінше, (3) <0 кезінде

 

 

Сонда                                

1-суретте IV квадратта болатыннүктесі арқылы туындайтын номиналды ток кезіндегі реостаттың сипаттамасы келтірілген.

 

 

Рекуперативті тежелу тәртібінде сипаттамаларды алу үшін жүктемелі машиналар көмегімен сыналатын қозғалтқышқа жылдамдық - өтпелі идеалды бос жүріс жылдамдығын, осы бағытта яғни, оның айналу және қозғалу тәртібі жөнінде жеткізу қажет. Солай бола тұра, сыналатын қозғалтқыштың айналу жылдамдығы идеалды бос жүріс жылдамдығынан 30% -дан артық аспауы қажет. 1 - суретте толық магнит ағыны және өзгермейтін желі кернеуі кезіндегі тәуелсіз қоздырылмалы қозғалтқыш үшін қозғалмалы және тежелмелі тәртіптегі табиғи және реостаттық сипаттамалар келтірілген.

 

 

 

 

 

Қозғалтқыштың динамикалық тежелу тәртібіндегі сипаттамасын алу үшін сыналатын қозғалтқыш якоры желілерден ажыратылып, қосымша кедергілерге жалғанады. Сыналмалы қозғалтқышқа қоздыру обмоткасы желілерге жалғанады, ал ток оларға алдыңғы жағдайдағыдай әсер етеді.

Якорлық тізбекте қосымша кедергінің тиімді шамасы келтірілген қатынасқа негізделіп, графикалық жолмен анықталуы мүмкін

 

Осыдан               

мұндағы    - якордың номиналды тогы кезіндегі тежелмелі тәртіптегі қозғалтқыштың жылдамдығы.

Динамикалық тежелу сипаттамасын алған кезде жылдамдықты нөлден бастаған ыңғайлы. Жүктемелі машинаның якорлық тізбегіндегі токты шектеу үшін оны қосарда сыналатын қозғалтқышпен жалғанатын жүктемелі машина берілген қоздыруда болуын қадағалау қажет, сонымен қатар оны қоректендіретін өндіргіштің қоздырылған күйде болмауы қажет. Якорлық тізбектің жүктемелі машинаға қосылысынан кейін өндіргіштің қоздыру тогы біртіндеп өсе бастайды. Бұл кезде жүктемелі машина және осымен байланысқан сыналмалы қозғалтқыш айнала бастайды.

Қозғалтқыштың әлсіз ағын  =ƒ(I) және  = ƒ(M) есептеуі кезіндегі сипаттамаларын алу үшін қозғалтқышты қоздыру тогын оқытушының белгілеген шамасына дейін азайтумен іске асырылады. Бұл тәжірбие кезінде сұлба табиғи сипаттама алған жағдайдағыдай қалады. Қозғалтқыштың әлсіз ағыны үшін  =ƒ(I) және     = ƒ(M)  сипаттамалары 2- суретте келтірілген.

 

Жұмыстың орындалу тәртібі:

1)     Электр жабдықты қондырғылармен танысу.

2)       кезіндегі өндіргіштік және қозғалтқыштық тәртіпте

қозғалтқыштың  =ƒ(I),  =ƒ(M) табиғи сипаттамасын алу және тұрғызу.

3)      Қарама-қарсы қосылғандағы берілген жылдамдық мәні арқылы

қозғалтқыш тәртібінде  кезіндегі қозғалтқыштың

реостаттық сипаттамаларын    = ƒ(M)  алу және тұрғызу.

4)     Әлсіз ағын кезінде қозғалтқыштың сипаттамасын  =ƒ(I),  =ƒ(M)

алу және тұрғызу.

 

Сыналатын қозғалтқыштың мәліметтері:

Түр: П-21,              РН=0,37кВт,                         U=220, B,

                                     IЯН =1,6А,                             R=24, Ом,

                                     IЯН =0,15А,                           ПН=725 айн/мин.

 

3 зертханалық жұмыс. бір фазалы асинхронды қозғалтқышты зерттеу

 

Жұмыстың мақсаты: бірфазалы асинхронды қозғалтқыштың құрылысымен, жұмыс істеу қағидасымен танысу және оның сипаттамасын зерттеу.

 

         3.1 Стенд және қондырылған жабдықтар туралы негізгі мәліметтер

 

Стендте электр магниттік тежегіш орнатылған білікке қысқа тұйықталған роторымен үш фазалы асинхронды қозғалтқыш орнатылған. Тежелу моментінің реттегіші ретінде ЛАТР қолданылады. Тежелу моментінің сипаттамасын Мт аспабымен бақылайды. Сұлбада П1 ауыстырып-қосқышы тежегішке үш фазалы кернеу, ал В1 қосқышы қоректену кернеуін береді.

Қозғалтқыштың ротор білігіне айналу жылдамдығын өлшеу үшін жиілік-өлшегішпен өлшенетін шығыс кернеулі жиілікті тахогенератор орнатылған. Бұдан басқа, стендте сандық вольтметр және амперметр, сол секілді қуат өлшеу еселеуіші cos үшін аспап орнатылған.

Үш фазалы асинхронды қозғалтқышты бір фазалы жұмыс кезінде ауыстырып-қосқанда статор орамына үш жағдайдағы (С123) ауыстырып-қосқышқа жалғанған шықтағыш қолданылады. Сұлбаны құрастыру иілгіш оқшауланған өткізгіш көмегімен іске асырылады.

3.1 суретте минималды аз өткізгішті талап ететін зерттеулік сұлбасы үшін жинақтағыш жабдықтардан құрастырылған зертханалық стендтің құрылымыдық тақтасы келтірілген.

 

         3.2 Жұмыс бағдарламасы

 

3.2.1 Қысқа тұйықталған ротор мен бір фазалы және үш фазалы асинхронды қозғалтқыштың құрылысымен және әсер ету қағидасымен танысу, бір фазалы қозғалтқыш ретінде үш фазалы қозғалтқышты қолдану мүмкіншіліктерін қарастыру.

3.2.2  Зерттеу сұлбаларымен және зетрханалық стендпен танысу.

3.2.3 Сұлбаны 3.2 суретіне сәйкес жинау және үш фазалы асинхронды қозғалтқыштың механикалық сипаттамаларын, сол секілді жұмыстық жүктемеге қуат еселеуішінің тәуелділігін алу.

3.2.4 Сұлбаны 3.3 суретіне сәйкес жинау және бір фазалы асинхронды қозғалтқыштың механикалық сипаттамаларын, сол секілді статор тізбегіне үш мәнді жұмыстық шықтағыштың қосылуы кезіндегі жүктемеге қуат еселеуішінің тәуелділігін алу.

3.2.5 Бір фазалы және үш фазалы асинхронды қозғалтқыштың жұмысы кезіндегі алынған нәтижелерді салыстыру және қорытындылау.

 

3.3 Жұмыстың орындалу тәртібі

 

3.3.1 Стендте кернеудің болмауын, өлшегіш аспаптың, клеммалардың және қосқыш өткізгіштің жағдайын тексеру. Зерттеу сұлбаларымен және зертханалық стендпен танысу.

3.3.2 Электрлік сұлбасын 3.2 суреттегідей жинау және П1 ауыстырып -қосқышын қосып, үш фазалы қозғалтқышқа кернеу беріліп, қалған ажыратып-қосқыштар өшіріліп тұруы керек.

Осыдан кейін, В1 ауыстырып-қосқышын жоғары жағдайда қосады және қозғалтқыш білігіндегі жүктемелік тежелу реттегішін сағат тілі бағыты бойымен қолмен айналдыра отырып іске асырады. Осы кезде барлық аспаптың көрсетулері жазылып, 3.1 кестесіне енгізіледі. Тежелу моментін өлшеуіш аспаптың көрсеткішін 0,1 Н*м көбейту қажет.

 


Подпись: 3.3 - сурет


3.3.4 кестесінің мәліметі бойынша масштабпен асинхронды қозғалтқыштың cos=f(Мт), I=f(Мт) механикалық сипаттамаларын және тәуелдіктерін  тұрғызу.

   Осы берілген тарауды аяқтағаннан кейін П1 және В1 ажыратып-қосқышын өшіру керек.

 

3.1 К е  с т е - n=f(Мт); cos=f(Мт); I=f(Мт)тәуелділіктері

Өлшеу нәтижелері

V1

A, А

n,айн/мин

cosφ, о.е.

f, Гц

Мт,Н*м

1

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

5 дейін

 

 

 

 

 

 

 

3.3.3 Ары қарай бір фазалы асинхронды қозғалтқышты зерттеу үшін үш фазалы қозғалтқышты бір фазалы қозғалтқышқа келтіріп, сүлбені 3.3 суретіне сәйкес жинау керек. Жиналған сүлбе бойынша үшфазалы асинхронды қозғалтқыш статорында көмекші орамаларымен бірфазалы шықтағыштық қозғалтқышты ұсынады. Сұлба бір фазалы асинхронды қозғалтқыштың ω=f(Мт) механикалық сипаттамасын алуға, cos=f(Мт) және I=f(Мт) тәуелдіктерін алуға мүмкіндік береді.

Жұмыстық коденсаторға П1 ауыстырып-қосқышты С1 жағдайына қойып, бір фазалы қозғалтқышқа кернеу береміз (3.3 суретті қараңыз).

         Осыдан кейін В1 ауыстырып-қосқышын жоғары жағдайда қосып, қозғалтқыш білігіндегі жүктемені тежелу реттегішін сағат тілі бағыты бойынша қолмен айналдыра отырып көбейтеді. Бұл кезде барлық аспаптың көрсеткіштері жазып алынады және 3.2 кестеге енгізіледі.

Тәжірибелік жұмыста конденсатордың ауыстырып-қосқышын кезекпен С2 және С3 жағдайына қойып, қайталайды. 3.2 кестенің мәліметтері бойынша алдыңғы алынған масштаб бойынша бір фазалы асинхронды қозғалтқыштың механикалық сипаттамаларын, сол секілді алынған әртүрлі мәліметтері бойынша cos=f(Мт) және I=f(Мт) тәуелділіктерін тұрғызу.

3.2 К е с т е

Өлшеу нәтижелері

Положение

выключателя  С

     №

  п\п

V1,

 B

А,

А

   n,

об/мин

*,

     о. е.

f,

Гц

Мт,

Н м

 

С

1

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

С

1

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

С

1

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

C

 
3.2 - сурет

 

 

 

 

 

 

 

 

  3.3 - сурет

 

4 зертханалық жұмыс.  Тахогенераторларды зерттеу

 

Жұмыстың мақсаты: синхронды және тұрақты тоқ тахогенератордың құрылысымен, жұмыс істеу қағидасымен танысу, олардың көрсеткіштерін есептеу және сипаттамаларын зеттеу.

 

4.1 Стенд және қондырылған  жабдықтар туралы негізгі мәліметтер

 

         Зертханалық стендтің құрылымдық тақтасы 3.1 суретте көрсетілген, бұл зертханалық жұмыстың кешендік жабдықтар жинағы оқшауланған зерттелген сұлбаны құрылымдауда жұмсақ өткізгіштердің минимал санын талап ету үшін жасалынған.

Стендте жетекті тұрақты ток электр қозғалтқышы, синхронды тахогенератор және тұрақты ток тахогенераторы, айналу жылдамдығын өлшеу үшін өзара байланысты қатты білікті сандық электронды тахометр орнатылған.

         П1 ауыстырып-қосқышы сандық вольтметр, амперметр және жиілік өлшеуіш қоректенуіне, ал П2 ауыстырып-қосқышы тұрақты токты тахогенераторының орамдарын қоздырудағы және жетекті электр қозғалтқышы орамның қозуындағы кедергіні реттеу үшін орнатылған. Жетекті электр қоздырғышының якорлық орамы оның айналу жылдамдығын өзгертетін кернеуді реттегішке қосылған. Синхронды тахогенераторының шығысындағы кернеу жиілігі U2 вольтметрімен өлшенеді.

Зерттелетін сұлбаны құрылмалау оқшауланған жұмсақ өткізгіштер көмегімен іске асырылады.

 

         4.2 Жұмыс бағдарламасы

 

4.2.1 Синхронды және тұрақты токты тахогенератордың құрылысымен, жұмыс істеу қағидасымен, сол сияқты олардың негізгі көрсеткіштерімен танысу.

4.2.2 Зертханалық стендпен, синхронды және тұрақты ток тахогенераторының зерттеу сұлбаларымен танысу.

4.2.3 Синхронды тахогенераторға зерттеу жүргізу.

4.2.3.1  4.1 суретімен сәйкес синхронды тахогенератордың зерттеу сұлбасын жинау, оның сезімтал емес аймақтарын анықтау, шығыс сипаттамаларын алу және U=f(n) сипаттамаларын тұрғызу.

         а) бос жүріс тәртібінде Zн=;

         в) активті жүктеме тәртібінде R=1.0 нОм:

         с) сыйымдылық жүктеме тәртібінде С=0,5 мкФ.

4.2.3.2 Тахогенератордың жұмыс сапасын анықтайтын негізгі көрсеткіштері ретінде синхронды тахогенератордың сызықтылығын және крутизиндерін анықтау.

4.2.3.2. n=600 айн/мин кезіндегі жүктеме шамасынан тахогенератордың шығысындағы кернеу тәуелділігін U=f(z) алу және тұрғызу.

          а) активті жүктеме үшін U=f(R);

          б) сыйымдылықты жүктеме үшін U=f(Хс).

4.2.4 Тұрақты тоқты тахогенераторды зерттеу.

4.2.4.1 4.2 суреті бойынша тұрақты токты тахогенератордың зерттеу сұлбасын жинау, оның сезімтал емес аймақтарын анықтау, шығыс сипаттамаларын алу және U=f(n) тұрғызу.

        а) бос жүріс тәртібінде Zн=;

        б) активті жүктеме тәртібінде R=1,0 кОм

4.2.4.2 Тұрақты токты тахогенератордың сызықтылығын және крутизндерін анықтау.

4.2.4.3 n=600айн/мин кезіндегі жүктеме шамасынан тахогенератордың шығысындағы кернеу тәуелділігін U=f(z) алу және тұрғызу.

4.2.4.4 Тұрақты токты тахогенератордың асимметриялы шығу сигналын анықтау.

4.2.5 Тахогенератор зерттеу кезінде алынған мәліметтерді салыстыру және қорытындылау. Тахогенератордың қайсысы сапалы көрсеткішті екендігін анықтау.

 

         4.3  Жұмыстың орындау тәртібі

 

4.3.4 Стендте кернеудің болмауын, өлшегіш аспаптың, клеммалардың және қосқыш өткізгіштің жағдайын тексеру. Зерттеу сұлбаларымен және зертханалық стендпен танысу.

4.3.5 Синхронды тахогенераторды зерттеу.

4.3.5.1 4.1 суретте ұсынылған электрлік сұлбаны жинау, бұл кезде П2 қосқышы ажыратылған жағдайда болуы керек.

4.3.5.2 Синхронды тахогенератордың сезімтал емес аймақтарын анықтау келесі түрде болады: П1 ауыстырып-қосқышы қосылып, сандық вольтметрге, амперметрге және частометрге қорек беру, жетекті электр қыздырғыштың орамын қоздыратын және тұрақты токты тахогенератордың орамын қоздыратын кернеуді  0-ден 110В қоректендіруші реттегішке жалғанатын П2 ауыстырып-қосқышымен қосу.

         Осыдан кейін кернеу реттегішін сағат тілі бойымен бұрай отырып, жетекті электр қыздырғыштың минималды мүмкіндік айналымына келтіру және жылдамдықты көбейте отырып, тахогенератордың шығыстағы (кернеу және жиілік) сигналдың пайда болу сәтін қадағалау. Бұл кезде шығысында сигнал (U2 және f) пайда болу кезіндегі айналу жылдамдығының 0-ден жылдамдыққа дейінгі аралығы жазып алынады. Ол аралық тахогенератордың сезімтал емес аймағын анықтайды.

4.3.5.3 Тахогенератордың бос жүрісі тәртібі кезіндегі, яғни Rн= кезіндегі тахогенератордың шығыс сипаттамаларын алу үшін әр 150 айн/мин сайын кернеу реттегішін сағат тілімен бағыттап бұрай отырып, электронды тахометр, частометр f және вольтметр U1 көрсеткіштерін 4.1 кестеге енгізу.

         Тәжірибеде тахогенератор орамының шығысына жалғанатын активті Rн=2,0 кОм жүктеме тәртібінде және сыйымдылығы С=0,5 мкФ жүктеме тәртібінде қайталанады.

 

4.1 К е с т е - U1=f(n) және f=f(n) тәуелділіктері.

 

Zн=

 

U1,В.

 

 

 

 

 

 

f, Гц

 

 

 

 

 

 

n, айн/мин

150

300

450

600

750

900

Zн=R

Rн=2,0 кОм

 

U1,В.

 

 

 

 

 

 

f, Гц

 

 

 

 

 

 

n, айн/мин

150

300

450

600

750

900

Zн=Хс

Сн=0,5мкФ

 

U1,В.

 

 

 

 

 

 

f, Гц

 

 

 

 

 

 

n, айн/мин

150

300

450

600

750

900

 

4.3.5.4 Алынған масштабта 4.1 кестесінің мәліметтері бойынша бір графикке синхронды тахогенератордың U1=f(n) сипаттамаларын тұрғызу және генератордың үш фазалы ЭДС жиілікті тәуелділігінің f=f(n) айналу жылдамдығына тәуелділігін тұрғызу.

4.3.5.5 Бос жүріс тәртібінде алынған сипаттамалар үшін өспелі кернеудің өспелі айналу жиілігіне қатынасын көрсететін крутизинді анықтау 

                

                                                   С=мВ/об/мин.

 

         Тахогенератордың шығыс сипаттамасын жылдамдығы әр 150 айн/мин сайын 5-6 аймаққа (ординат осі бойынша) бөліп, крутизиндердің әр аймағындағы кернеу осімен анықтау.

Шығыс сипаттамаларының орташа арифметикалық мәнін, олардың санына бөлінген крутизиндердің жеке аймақтарының қосындысын анықтау.

Сызықты шығу сипаттамаларын сипаттайтын крутизиндердің әртүрлі  жеке аймақтарда орнатылған максимал мәнін табу

%.

4.3.5.6 Тахогенератордың шығу кернеуінің жүктеме шамасына U=f(z) тәуелділігін анықтаған кезде жылдамдықты n=600 айн/мин қою керек. Активті жүктемені Rн= тен Rн=1,0 кОм  ұлғайта отырып, U1 вольтметр 5 көрсеткіші жазып алынады.

Тәжірибеде таза сыйымдылықты жүктемелер үшін ұқсас тәжірибелер жүргізіледі және нәтижелері 4.2 кестесіне енгізіледі.

 

4.2 К е с т е - U1=f(Rн) және U=f(Хс) тәуелділіктері

Rн, кОм

2,5

2,2

1,8

1,4

1,0

U1,В.

 

 

 

 

 

 

Сн, мкФ

0

0,1

0,2

0,35

0,6

1,0

Хс, кОм

31

15,5

9

5,3

3,18

U1

 

 

 

 

 

 

n, айн/мин

150

300

450

600

750

900

 

4.3.5.7 Бір графикке 4.2 кестедегі мәліметтермен алынған масштаб бойынша синхронды тахогенератордың 2 сыртқы сипаттамалары U1=f(Rн) және U=f(Хс) тұрғызылады.

Осы әдістеме бөлімі орындалғаннан кейін П1 және П2 ажыратып-қосқышыты өшіру қажет.

4.3.6. Тұрақты токты тахогенераторды зерттеу.

4.3.6.1 4.2 суретте көрсетілген сұлбаны жинау, бұл жағдайда П1 және П2 ауыстырып- қосқыштары ажыратылған жағдайда болу керек.

4.3.6.2 Тұрақты токты тахогенератордың сезімтал емес аймақтары бөліміндегі синхронды тахогенератор үшін қарастырылған

әдістемедегідей, П1 және П2 ауыстырып-қосқышытары қосылған жағдайда анықталады. Бұл кезде U2 вольтметр бойынша тахогенератордың шығысындағы кернеудің пайда болу моменттін анықтап алған дұрыс.

4.3.6.3 Тахогенератордың бос жүрісі тәртібі кезіндегі, яғни Zн=кезіндегі тахогенератордың шығыс сипаттамаларын алу үшін әр 100 айн/мин сайын кернеу реттегішін сағат тілімен бағыттап бұрай отырып, электронды тахометр, частометр f және вольтметр U2 көрсеткіштерін 4.3 кестеге енгізу.

Тәжірибе тахогенератор орамының шығысына жалғанатын активті R=1,0 кОм жүктеме тәртібінде қайталанады.

 

4.3 К е с т е - U2=f(n) тәуелділігі

=

 

U2

 

 

 

 

 

 

n, айн/мин

 

 

 

 

 

 

Rн=1,0 кОм

U2

 

 

 

 

 

 

n, айн/мин

150

300

450

600

750

900

 

4.3.6.4 Алынған 4.3 кестесінің мәліметі бойынша 4.3.5.4 бөліміндегі масштаб бойынша бір графикке тұрақты токты тахогенератордың U=f(n) 2 шығу сипаттамасын тұрғызу.

4.3.6.5 Тұрақты токты тахогенератордың сызықты және крутизинді шығу сипаттамалары 4.3.5.5 бөліміндегі синхронды тахогенератор қарастырған әдістеме секілді анықтамады.

4.3.6.6 Жүктеме шамасына U=f(Rн) тахогенератордның шығыс кернеуінің тәуелділігін анықтау үшін электр қозғалтқыштың жетекті жылдамдығынан n=600 айн/мин келтіру керек. Активті жүктемені Rн= тен Rн=1,0 кОм  біртіндеп ұлғайта отырып, U2 вольтметр көрсеткішінің 5 мәнін жазып алып, 4.4 кестесіне енгізу керек.

 

4.4 К е с т е - U2=f(Rн) тәуелділігі

Rн, кОм

2,5

2,2

1,7

1,0

U2

 

 

 

 

 

n, айн/мин

150

300

450

750

900

4.3.6.7 Алынған 4.4 кестесіндегі мәліметтер бойынша тұрақты токты тахогенератордың U=f(Rн) сипаттамалары тұрғызылады.

Осы әдістеме бөлімін орындау кезінде  П1 және П2 ажыратып-қосқышын өшіру қажет.

4.3.7 Бос жүріс тәртібіндегі кері айналу жылдамдығы 600 айн/мин кезінде  П1 және П2 ауыстырып-қосқышын қайта қосады және жетекті қозғалтқыш якорындағы полярлы кернеуді ауыстыру кезінде тахогенератордың ЭДС шығыс мәнін алады. Қарастырылған жағдайда (600 айн/мин) айналу жылдамдығы бірдей тура және кері бағытталу кезіндегі тахогенератордың шығыс ЭДС мәніннің ΔU=Un-Uобр айырмашылығын көрсететін асимметриялы шығыс сигналдарын есептеу

 

%.

4.3.8 Тұрақты токты тахогенератордың және синхронды тахогенераторлардың  сипаттамаларын сызықтық, крутизин және сезімтал емес аймағы бойынша салыстыру және қорытындылау. Тахогенератордың қайсысы сапалы көрсеткішті екендігін анықтау.

 

                 4.4 Мазмұны

 

4.4.1 Синхронды тахогенераторды зерттеу.

4.4.1.1 Синхронды тахогенераторды зерттеу сұлбасы.

4.4.1.2 Осы әдістемедегі 4.3.5.2 бөлімімен сәйкес синхронды тахогенератордың сезімтал емес аймағын анықтау бойынша тәжірибенің нәтижелері.

4.4.1.3 Сыйымдылықты жүктеме С=0,5 мкФ және активті жүктеме Rн=2,0 кОм , Rн= бос жүрісті тәртіптегі жұмыстың f=f(n) тәуелділігін және синхронды тахогенератордың шығу сипаттамасын тұрғызу үшін берілген өлшемдер тиімді.

Бір графикте алынған масштаб бойынша үш тәуелділік f=f(n) және синхронды тахогенератордың U=f(n) үш шығыс сипаттамаларының тәуелділіктері тұрғызылады.

4.4.1.4 Қарастырылып отырылған әдістеменің 4.3.5.5 бөлімімен сәйкес сызықты және крутизинді шығыс сипаттамаларын есептеу.

4.4.1.5 Алынған мәліметтер тахогенератордың шығыс кернеуінің сыйымдылықты жүктемеге және активті шамасына тәуелділігін тұрғызу үшін қажет.

Алынған масштаб бойынша бір графикте синхронды тахогенератордың сыртқы U=f(Rн) және U=f(Хс) сипаттамалары тұрғызылады.

4.4.2 Тұрақты токты тахогенераторды зерттеу.

4.4.2.1 Тұрақты токты тахогенератордың зерттеу сұлбасы.

4.4.2.2 Осы әдістемедегі 4.3.5.2 бөлімімен сәйкес синхронды тахогенератордың сезімтал емес аймағын анықтау бойынша тәжірибенің нәтижелері.

4.4.2.3 Активті жүктеме Rн=1,0 кОм және Rн= бос жүрісті тәртіптегі жұмыстың f=f(n) тәуелділігін және синхронды тахогенератордың шығу сипаттамасын тұрғызу үшін берілген өлшемдер тиімді. Осы бөлімінде алынған масштаб бойынша бір графикте U=f(n) тұрақты токты тахогенератордың екі шығу сипаттамалары тұрғызылған.

4.4.2.4 Қарастырылып отырылған әдістеменің 4.3.5.5 бөлімімен сәйкес сызықты және крутизинді шығыс сипаттамаларын есептеу.

4.4.2.5 Алынған мәліметтер тахогенератордың шығыс кернеуінің сыйымдылықты жүктемеге және активті шамасына тәуелділігін тұрғызу үшін қажет.

Тұрақты токты тахогенератордың сыртқы сипаттамасы U=f(Rн) 4.4.1.5 бөліміндегі алынған масштабпен тұрғызылады.

4.4.3 Тұрақты токты және синхронды тахогенераторлардың сапалы көрсеткіштерінің нәтиже қорытындылары.

 

         4.5  Бақылау сұрақтары

 

4.5.1 Автоматика жүйесіндегі тахогенератор қандай сапада қолданылады?

4.5.2 Синхронды және асинхронды тахогенератордың құрылысы және жұмыс істеу қағидасы?

4.5.3 Тұрақты токты тахогенератордың құрылысы және жұмыс істеу қағидасы?

4.5.4 Синхронды тахогенератордың артықшылықтары және кемшіліктері.

4.5.5 Асинхронды тахогенератордың артықшылықтары және кемшіліктері.

4.5.6 Тұрақты токты тахогенератордың артықшылықтары және кемшіліктері.

4.5.7 Тахогенераторға қойылған талаптар және оның негіздері?

4.5.8 Тахогенератордың жұмыс сапасын анықтайтын негізгі көрсеткіштер.

4.5.9 Нөлдік сигнал және ол тахогенератордың қандай түрінде болады?

4.5.10 Асимметриялы шығыс кернеуі неге негізделген және ол қандай тахогенераторда пайда болады?

4.5.11 Тахогенератордың сезімтал емес аймағының асимметриялы және температуралық қателіктері деген не?

4.5.12 Жүктеменің азаюымен бірге тахогенератордың шығыс сипаттамалары крутизинде неге азаяды?

4.5.13 Тахогенератордың орамының шығыстағы реактивті кедергі құраушыларына қандай шығыс сипаттамалары әсер етеді?

 

 

 

 

 


 

4. 1 сурет Синхронды тахогенераторды зерттеу сұлбасы

 

 

 

 

 

 

 

 

4.2 сурет Тұрақты ток тахогенераторын зерттеу сұлбасы

 

5 Зертханалық тақтаның сипаттамасы

 

         Зертханалық стенд (1суретті қараңыз) зертханалық-машықтану сабақтарында трансформаторларды, асинхронды және синхронды машиналарды, сонымен қатар тұрақты ток машиналарын да зерттеу жүргізу үшін қолданылатын оқу құралы болып табылады.

 

5.1   Зертханалық  стенд құрлысы

 

5.2 Инвертор

 

Симметриялы үшфазалы торап жасау үшін арналған. Кернеу мен жиіліктің біркелкі реттелуін іске асырады. Кернеудің тапсырмасы жиіліктің тапсырмасынан тәуелсіз және U/f = const  режімінде орындала алады. Тоқты тұрақты тоқ түйінінде өлшейді, сонымен қатар шығыс сызықты кернеуді де.

Күштік бөлімі Mitsubishi ASIPM PS11035 (номиналды тоғы 7А; қуаты 1,5кВт-қа дейін қозғалтқыштар үшін) күштік модулінің негізінде іске асырылған.

         Реттеу аралығы:

-         дискреттілігі 0,63Гц жиілік тапсырмасының аралығы 0..163 Гц.

-         дискреттілігі 1В сызықтық кернеу тапсырмасының аралығы 0..220В.

 

5.2.1 Кең-импульсті түрлендіргіштер

Зәкір орамының қорегін және ТТҚ қозуын, сонымен қатар СҚ орамының қозуы.

Құрамы:

Күштік бөлім:

а) ASIPM Mitsubishi PS11035 интеллектуалды күштік модуль, құрамына келесі блоктар кіреді:

- IGBT-транзисторлардағы екіфазалы көпірлер ТТҚ зәкірінің

орамын қоректеу үшін қолданылады;

-   қалған жартыкөпір синхронды машинаның қозу орамын қоректеу

үшін қолданылады;

б) IRF840 өрістік транзистор – ТТҚ-ң қозу орамын қоректеу үшін.

Түрлендіргіштердің күштік қоректеуі, тұрақты және айнымалы тоқтар қозғалтқыштарының арасындағы энергия рекуперациясын жүзеге асыратын жиіліктік түрлендіргіштің тұрақты тоқ тізбегінен болады.

1) ATMega16 микроконтроллер, төмендегілерді іске асырады:

- зәкірдің және қозу орамдарындағы тоқтардың индикациясын және өлшемін;

- қозғалтқыштың айналу жылдамдығының индикациясын және өлшемін;

- ТТҚ қозу орамының тоқ реттеуішінің жүзеге асырылуын;

- КИТ зәкір жұмысының келесі жұмыс режімдерінің жүзеге асырылуын:

- зәкірдің тоғы бойынша кері байланысты бірконтурлы басқару жүйесі –

синхронды қозғалтқышты зерттеу кезінде қолданылады;


5.1 сурет

 
Подпись: 25


 

- қозғалтқыштың айналу жылдамдығымен және зәкір тоғы бойынша кері байланыстармен екіконтурлы басқару жүйесі – айнымалы тоқ қозғалтқыштарын зерттеу кезінде қолданылады;

- басқарудың тұйық жүйесін өшіру – тұрақты тоқ машинасын зерттеу кезінде қолданылады;

- тумблерлер мен резисторлардың сұрауы;

- компьютермен байланыс;

- HCPL-788J бөлектейтін күшейткіштің негізіндегі гальваникалық түйін платалы токтарды өлшеу үшін шунттар.

 

5.2.3 Сандық өлшеуіш құралдар

Әрбір құрал ток пен кернеуді өлшей алады. Токты және кернеуді тура өлшеуден басқа есептеп шығарады:

-         айнымалы ток пен кернеудің әрекеттегі мәндері;

-         ток пен кернеудің арасындағы жылжу бұрышы;

-         активті қуат.

        

         5.3 Жұмысқа дайындық және орындалу реті

 

         5.3.1 Жұмысты бастамас бұрын берілген паспортты мұқият оқу және жасайтын зертханалық жұмыстың сұлбасымен толығымен танысу керек.

         5.3.2 Жұмыстың принциптік сұлбасын дәптерге сызып алу. Сұлбалар арасындағы түйіндердің коммутациясын қалай жасауға болатынын ойластыру, олардың не үшін қолданылатынын, сұлбаның және оның элементтерінің жұмысын анықтау. Осыдан кейін бөгеттердің қосылған жерлері көрсетілген монтаждық сұлбасын сызу немесе осыған сәйкес аппараттар элементтерінің коммутациясы жүргізілетін қосылу кестесін құру.

         5.3.3 Сұлба құруды тек торап қорегі өшіп тұрғанда ғана жасау керек. Сұлбаны құрып болғаннан кейін, зертханалық жұмыстарға қоса жүрген суреттерге сәйкес дұрыс жалғанғандығын мұқият тексеру керек. Сұлба монтажында қысқа тұйықталудың жоқтығына көз жеткізу керек. Осыдан кейін зертханалық жұмысты орындауға оқытушыдан рұқсат алу керек. 

         5.3.4 Жұмысқа кіріспей тұрып, барлық тумблерлерді өшіріліп тұрған күйлеріне сәйкес төменгі жағдайға орнату керек. Жұмыс жүріп жатқан кезде, өлшеніп жатқан параметрлердің мөлшерлері паспорттық берілгендерінен асып кетпеуін бақылау керек.

        

         5.4 зертханалық жұмыс. Бірфазалы трансформаторды зерттеу

 

         Жұмыстың мақсаты: берілген жұмыстың мақсаты болып бірфазалы трансформаторды әртүрлі жұмыс режимдерінде сынау және қысқа тұйықталу және бос жүріс тәжірибелері бойынша трансформатордың пайдаланылатын сипаттамаларының параметрлерін анықтауға тәжірибелік дағдылар алу және олардың паспорттық берілгендерге сәйкестігін тексеру.

        

         Жалпы мағлұматтар

 

         Кез келген трансформатордың қасиеті оның параметрлері мен сипаттамаларымен бағаланады. Соңғысының зерттеулері параметрлері жобалау сатысында есептеу жолымен анықталатын орналастыру сұлбасында, егер трансформатор дайын болып және пайдаланылып жүрсе – тәжірибеде жүргізіледі.

         Инженерлік машықтануда параметрлер мен сипаттамаларды нақты анықтаудың жай және жеткілікті тәсілі болып бос жүріс (б.ж.) тәжірибелік (сынақтау) тәжірибелерін  және қысқа тұйықталу (қ.т.) тәжірибелерін жүргізу табылады. Б.ж. және қ.т. режімдері - б.ж. кезінде жүктемедегі тоқ I2=0, қ.т. кезінде U=0 болғандықтан, трансформатор пайдалы жұмыс жасамайтын, трансформаторлардың жұмысының шекті режімі болып табылады.

         Б.ж. және қ.т. көмегімен кез келген пайдаланылатын (жүктемелік) режім үшін параметрлер мен сипаттамаларды есептеуге болады: трансформатордың жұмысы жүктеменің кез келген сипатында (активті, индуктивті, активті-индуктивті, активті-сыйымдылықты және т.б.).

        

         Зертханалық жұмысты орындауға тапсырмалар

 

         1 Жүктемелік сипаттаманың және қысқа тұйықталудың, бос жүрістің сипаттамаларын алу.

         2 Трансформатордың орналастыру сұлбасының параметрлерін анықтау.

         3 Трансформатордың сыртқы сипаттамасының тұрғызылуы.

         4 Трансформатор жұмысының әр түрлі режімдері үшін векторлық диаграммаларды тұрғызу.

 

         Жұмыстың орындалу реті

 

         Бос жүріс режімі

 

         Бос жүріс режімі шекті (екінші орам жабық болатын) режім болып табылады. Оның қысқыштарындағы кернеу U20   ЭҚК Е2. Бос жүріс кезіндегі магнитті ағын жасаушы бос жүріс тогы кіші, 

             ,

         мұндағы I  – трансформатордың номиналды тоғы.

         Бос жүріс сипаттамасы

                     кезінде      

  

         Бос жүріс сипаттамасын алудағы зертханалық орнату жұмысының реті

 

         ЕСКЕРТУ!!! Сұлбаны құрау кезінде, тораптық автоматты өшіруші өшірулі болу керек, панельдегі барлық тумблерлер төменгі жағдайда болулары керек.

         Кернеуді реттеу үшін бос жүріс тәжірибесіндегі бірфазалы трансформатордың қосылу сұлбасында инвертор қолданылады. Бірінші сапасында төменгі кернеу ТК НН (by) орамын қолдану керек.

         Сұлбаны жинау (4.1суретті қараңыз). Автоматты өшіруші «Торапты» қосу керек. «Инвертор жұмысының режімі» панеліндегі «Кернеу тапсырмасы» және «Жиілік тапсырмасы» резисторларын сол жағына орнату керек. «Инвертор жұмысының режімі» панеліндегі «Тәуелсіз басқаруды» тумблер қылып орнату. Инверторды қосу. Резистормен «Жиілік тапсырмасын» 50Гц жиілікті орнату. К1 іске қосқышын SB1 түймесін басып қосу. Инвертор кернеуін (pV4 құралы) «Кернеу тапсырмасы» резисторымен, 5-6 нүкте (олардың біреуі номиналды кернеуге сәйкес келуі керек) үшін тең аралық арқылы ақырындап 0-ден 130В-ға дейін өзгертіп, pV2, pW2, pA2, pV3 құралдарының көрсеткіштерін алу керек. Берілгендерді 4.1-кестесіне енгізу. «Кернеу тапсырмасы» резисторын ақырындап сол жаққа (pV4=0 құралы) шығару. Инверторды өшіру, торапты автоматты өшірушіні өшіру.

         Трансформаторға келтірілген кернеуді 0,5U2НОМ-ден 1,15U2НОМ -ге дейін өзгертіп, бос жүріс тоғының шамамен бірдей интервалы арқылы бестен кем емес өлшемін алу. Өлшеуіш құралдардың көрсеткіштерін 4.1-кестесіне енгізу. Б.ж. алу кезіндегі міндетті нүкте болып, бос жүрістің номиналды қуаты Р өлшенетін тораптың  номиналды параметрлері (U10=U1H, f1=f1H) болып табылады.

 

         5.1 К е с т е – Бос жүріс сипаттамасының берілгендері

Өлшеулер

Есептеулер

U1, B

 

 

 

I0, A

 

 

 

P0, Bт

 

 

 

U20, B

 

 

 

R0, Ом

 

 

 

X0,Ом

 

 

 

Z0,Ом

 

 

 

cosφ0

 

 

 

K

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         Экспериментті бітіргеннен соң:

         - RP5 «Задание напряжения» реттегішін ақырын сол жақ жағдайына қою;

         - SA6 тумблерін өшіру;

         - SA26 тумблерімен Инверторды өшіру;

         - инвентордың шығысынан зерттелетін трансформаторды ажырату SB2 қажет.

 

Қысқа тұйықталу режімі

 

         Қысқа тұйықталу режімі, екінші орамы қысқаша тұйықталған трансформатор жұмысының басқаша шекті режімі болып табылады.

         Қысқа тұйықталуды трансформаторды пайдалану процесінде және қысқа тұйықталудың тәжірибелі режімінде ажыратады. Пайдаланып отырған қысқа тұйықталуда бірінші орамға тораптың толық кернеуі қосылған және орамдарда номиналдыдан жоғары тоқтар жүріп жатады. Қысқа тұйықталудың тәжірибелі режімінде бірінші орамға қысқа тұйықталудың төмендетілген кернеуі беріледі, ол арқылы екінші орамда  номиналды ток жүреді.

         Трансформатордың қысқа тұйықталу тәжірибесінде әдетте кернеуді тоқтың номиналды мәні ТК орамға қарағанда төмен ЖК орамға келтіреді. Кейбір жағдайларда бұл ваттметрді тогтың трансформаторынсыз бірінші торапқа қосуға мүмкіндік береді.

         Қысқа тұйықталудың сипаттамасы

                     кезінде .

 

         а) Қысқа тұйықталу сипаттамасын алудағы зертханалық орнату жұмысының реті

         Сұлбаны жинау (4.2 суретті қараңыз). Автоматты өшіруші «Торапты» қосу керек. «Инвертор жұмысының режімі» панеліндегі «Кернеу тапсырмасы» және «Жиілік тапсырмасы» резисторларын сол жағына орнату керек. «Тәуелсіз басқаруды» қосу. Инверторды қосу. Резистормен «Жиілік тапсырмасын» 50Гц жиілікті орнату. К1 іске қосқышты SB1 түймесін басып қосу. «Инвертор жұмысының режімі» панеліндегі «Кернеу тапсырмасы» резисторын ақырын жылжыта айналдырып  трансформатордың қысқа тұйықталу тогын 0-ден 1А-ге дейін өзгерту керек (РA2 құралы). Ескерту, IК  тогы 1.2IН тогынан аспау керек. IК  тогының тең аралығы арқылы (5-6 нүкте, олардың біреуі номиналды кернеуге сәйкес келуі керек), РW2, РV2, РA2 құралдарының көрсеткіштерін алу керек. Берілгендерді 3.2-кестесіне енгізу. Қ.т. тогының I=I1НОМ  мәніне сәйкес келетін өлшемдер мәнінің астын сызып қою. «Кернеу тапсырмасы» резисторын ақырындап сол жаққа (РV4) шығару.

 

         5.2 К е с т е

 

Өлшеулер

Есептеулер

UK, B

I1K, A

PK, Bт

UK,Р

UК.Р,%

RК,Ом

XК,Ом

COSΦK

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         Экспериментті бітіргеннен соң:

         - RP5 «Задание напряжения» реттегішін ақырын сол жақ жағдайына қою;

         - SA6 тумблерін өшіру;

         - SA26 тумблерімен Инверторды өшіру;

         - инвентордың шығысынан зерттелетін трансформаторды ажырату SB2 қажет;

         Кестедегі берілгендер бойынша қ.т сипаттамаларын тұрғызу (UK функциясының I, PК, cosK  жалпы координаттық торында). Сипаттамаларда қ.т. тогына IК = I1НОМ  сәйкес нүктелерін UКНОМ, РК. НОМ  белгілеу.

 

 

         Жүктеме режімі

 

         Трансформатор жүктеме режімінде нөлден номиналдыға дейінгі аралықта жүктемелердің бірімен жүктеледі: активті, активті-индуктивті немесе сыйымдылықты.

         а) жүктеме режімінің сипаттамасын алудағы зертханалық орнату жұмысының реті

         Сұлбаны жинау (5.3 суретті қараңыз). Автоматты өшіруші «Торапты» қосу керек. «Инвертор жұмысының режімі» панеліндегі «Кернеу тапсырмасы» және «Жиілік тапсырмасы» резисторларын сол жағына орнату керек. Инверторды қосу. «Жиілік тапсырмасы» резисторымен 50Гц жиілікті орнату. К1 іске қосқышты SB1 түймесін басып қосу. «Кернеу тапсырмасы» резисторымен 220В транформатордың бірінші орамының номиналды кернеуін орнату. pA2, pV2, pW2 (бірінші тізбек), pV3, pA3 (екінші тізбек) көрсеткіштерін алу. SA1 қосу. SA5 ауыстырып қосқышты сол жағына қосу. pA2, pV2, pW2 (бірінші тізбек), pV3, pA3 (екінші тізбек) құралдарының көрсеткіштерін алу. Жүктемедегі кедергі бұл жағдайда Rн=R1+R4+R7+R9+R6+R3 (номиналдарды стендтің паспорттық берілгендерінен алу не болмаса стенд өшіп тұрған кезде өлшеп алу). SA5-ті орташа күйге ауыстыру. pA2, pV2, pW2 (бірінші тізбек), pV3, pA3 (екінші тізбек) құралдарының көрсеткіштерін алу. Жүктемедегі кедергі бұл жағдайда Rн=R1+R4+R6+R3. SA5-ті оң күйге ауыстыру. pA2, pV2, pW2 (бірінші тізбек), pV3, pA3 (екінші тізбек) құралдарының көрсеткіштерін алу. Жүктемедегі кедергі бұл жағдайда Rн=R1+R3. SA5-ті сол жақ күйге қою. SA1-ді өшіру. Инверторды өшіру. Инвертор жұмысының режімі» панеліндегі «Кернеу тапсырмасы» және «Жиілік тапсырмасы» резисторларын сол жақ күйге орнату. Автоматты өшірушіні өшіру. Өлшеудің берілгендерін 4.3-кетесге енгізу.

Назар аударыңыз! SA7 тумблерін өлшеу кезінде минималды уақытқа қосу қажет.

 

         5.3 К е с т е – Жұмы сипаттамалары

Өлшеулер

 U1, B

I1, A

P1, Bт

U2, B

I2, A

P2, Bт

 

 

 

 

 

 

 

 

         Экспериментті бітіргеннен соң:

         - SA5 ажыратып қосқышын сол жақ шеткі жағдайына қоямыз;

         - SA7 тумблерімен трансформатордың екінші орамасынан жүктемені ажрату қажет;

         - RP5 реттегішімен инвертордың кірісіндегі кернеуді нөлге келтіреміз (PV4 өлшеуіш арқылы тексереміз);

         -  SA26 тумблері арқылы инверторды өшіреміз;

         - инвентордың шығысынан зерттелетін трансформаторды ажырату SB2 қажет.

 

         Тәжірибелік зерттеулердің өңдеу бағдарламасы

        

         4.5.1 Б.ж. және қ.т. тәжірибелері бойынша және жүктеме режіміне есептеу және тұрғызу:

         а) R0, X0, Z0, cosφ0, К, RК, XК, ZК параметрлері және олардың салыстырмалы мәндері. Номиналды мәнге сәйкес келетін өлшемдерді белгілеу керек, мысалға, оларды жуан сызықпен сызу керек. Кестедегі берілгендер бойынша трансформатордың б.ж. және қ.т. сипаттамаларын құру;

         б) қ.т. кернеуі және оның құраушылары салыстырмалы бірліктермен берілген;

         в) сыртқы сипаттамалары;

         г) қ.т. тәжірибесінің берілгендерін қолданып, оқытушы берген жүктеме қуаты (cosφн=1, cosφн=0,8 - жүктеменің индуктивті сипаты, cosφн=0,8 - жүктеменің сыйымдылықты сипаты) коэффициентінің мәнін трансформатордың U2 = f(I2) сыртқы сипаттамаларын есептеу және құру. Есептеудің берілгендерін 4.3-кестеге енгізу. cosφн=1 үшін сыртқы сипаттамасын эксперимент түрінде алу;

         д) Трансформатордың ПӘК-ң жүктемеден тәуелділігі:

 

                  5.3 К е с т е

β

cosφ2=1

cosφ2=0,8(инд)

cosφ2=0,8(емк)

 

 

ΔU, %

U2, B

ΔU, %

U2, B

ΔU, %

U2, B

 

 

 

 

 

 

 

 

қ.т. және б.ж. тәжірибесінің және паспорттық берілгендерін қолданып, оқытушы берген жүктеме қуаты (cosφн=1, cosφн=0,8 - жүктеменің индуктивті сипаты, cosφн=0,8 - жүктеменің сыйымдылықты сипаты) коэффициентінің мәнін трансформатордың сыртқы сипаттамаларын h=f(β)  есептеу және құру. Есептеудің берілгендерін 4.4-кестесіне енгізу. Стендте орнатылған жүктеме кедерісінің мәнін және cosφн=1  үшін h  -ді экспериментті түрде анықтау;

 

                  5.4 К е с т е

β

0,25

0,50

0,75

1,0

1,2

η

При cosφ2=1

 

 

 

 

 

η

При сosφ2=0,8

 

 

 

 

 

 

 

 

  

         е) DU2  айнымалы жүктемедегі екінші кернеудің пайыздық өзгеруін алынған сипаттамалар бойынша анықтау және өрнек бойынша есептеу;

         ж) активті, активті-индуктивті және активті-сыйымдылықты жүктелген трансформатордың және қысқа тұйықталудың, бос жүріс режімінде трансформатор сынақтарының векторлық диаграммаларын құру.

 

         5.6 Зертханалық жұмыс нәтижелерінің талдауы

 

         5.6.1 Транформатордың бос жүріс сипаттамаларын талдау кезінде олардың бастапқы кернеудің U1 кейбір мәнінде болатын, магнит өткізгіш магниттік қанығумен шартталған, қисық сызықтылығына назар аудару керек.

         Тәжірибелі жолмен алынған бос жүріс тоғы I0ном мен қуатын р0ном  зерттеліп жатқан трансформатордың каталог бойынша мәндерімен салыстырады. Тәжірибелі мәндердің каталогтықтан сәл ғана жоғарылауы трансформаторда ақау бар екендігін білдіреді: магнитөткізгіштегі пластина бөлігі арасындағы қ.т. немесе әйтеуір орамның үлкен емес бөлігінде орамаралық қ.т.

         5.6.2 Қ.т. сипаттамаларын талдау кезінде қ.т. магнитөткізгіштің қанығу күйімен шартталған, өлшемі қ.т. орам кернеуіне келтірілген өлшеміне пропорционал (қуаты орташа және жоғары трансформаторларда Uк10%) қ.т. тәжірибесінің негізгі магнит ағынының аз шамасына қатысты,  қ.т. тоғының сызбасының түзусызықтылығына назар аудару керек.

         5.6.3 Трансформатордың сыртқы сипаттамаларын талдау кезінде жүктеме сипатының трансформатордың екінші кернеуінің өзгерісінің өлшеміне әсері туралы қорытынды жасау қажет.

         5.6.4 Трансформатордың ПӘК-нің жүктемеден тәуелділігін талдау кезінде мына сызбалардың түрін түсіндіруге тура келеді. ПӘК-нің тәжірибелі мәнін, оның каталог бойынша мәнімен салыстырады. Трансформатордың ПӘК-нің, жүктеме қуатының коэффициенті төмендеген кезде төмендеуін түсіндіру.

 

 

 

5.1 сурет - Бос жүріс әдісімен бір фазалоқ трансформаторды зерттеу

 

5.2 сурет - Қысқа тұйықталу әдісімен бір фазалы трансформаторды зерттеу

 

 

 

5.3 сурет - Бір фазалы трансформатордың жұмыс сипаттамаларын зерттеу

 

         5 Зертханалық жұмыс. Трансформатордың үшфазалы екі орамды байланысты топтарын тәжірибелі анықтау

 

         5.1 Жұмыстың мақсаты

 

         - үшфазалы трансформаторлардың фазалық орамдарының әртүрлі байланыс топтарын оқып үйрену.

         - трансформаторлардың байланыс топтары туралы теориялық мәлімдемелерді экспериментті түрде дәлелдеу және үшфазалы трансформаторлардың байланыс топтарын тәжірибелі анықтау туралы практикалық дағдыларды игеру.

 

5.2            Негізгі теориялық жағдайлар

 

         Үшфазалы трансформатордың фазалық орамының әрбір түріне сызықты жоғары кернеу векторына сәйкес келетін нақты сызықты төменгі кернеу векторлардың жылжыту бұрышы сәйкес келеді.

         ЭҚК ЕАХ  және Еах арасындағы фазалар жылжуы байланыс тобы деп аталады. Фазалардың бұл жылжуы 0-ден 3600-қа өзгерсе, ал жылжу қысқалығы 300 болса, онда байланыс тобын белгілеу үшін мынадай сандар қатары қабылданған: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 және 0.

         Орамдардың әртүрлі байланыс амалдарын қолдану арқылы үшфазалы трансформаторларда 12 байланыс топтарын жасауға болады.

         ЖК және ТК орамдарының бірдей байланыс сызбаларында, мысалға Y/Y немесе Δ/Δ болса, байланыс топтары жұп болады, ал бірдей емес байланыс сызбаларында, мысалға Y/Δ немесе Δ/Y – тақ болады.

         0, 6, 11 және 5 байланыс топтарын негізгі деп атайды.

 

5.3           Байланыс топтарын тексерудің тәжірибелі әдістері

 

         Трансформаторларды пайдалану процесінде немесе дайындау кезінде кейде байланыс топтарының тәжірибелі тексеруіне қажеттілік туады. Бұндай тексерудің бірнеше түрі бар, ең кең таралғаны фазометр және вольтметр әдістері болып табылады.

         5.3.1 Фазометр әдісі.

         5.1, а - суретте көрсетілген, j фазометр көмегімен сызба бойынша қосылған, ЖК және ТК орамдарының сәйкес келетін сызықты кернеулерінің арасындағы фазалық жылжу бұрышын тікелей өлшеуге негізделген. U  фазометрінің параллельді орамын ЖК жағына қосады, ал I  тізбекті орамды  - ТК жағына. Тізбекті орамдағы тоқты қысқарту үшін оны қосымша кедергі  арқылы қосады. Одан кейін трансформаторды торапқа симметриялы үшфазалы кернеумен қосады. Өлшеу ыңғайлы болу үшін, фазометр толық шкалалы (360°) болуын қадағалау керек.

  

5.1 сурет – Байланыс топтарын Y/Y- 0  фазометр (а) және

вольтметр (б) әдістерімен тексеру

 

         5.3.2 Вольтметр әдісі.

         Бұл әдіс сызықты кернеулер (ЭҚК) арасындағы фазалық жылжу бұрышының тікелей өлшеуін жүргізбейді. Бұл жанама әдіс.

        

         1-тәсіл

Бұл тәсіл ЖК және ТК орамдардың аттас шығыстары арасында  кернеулерді (ЭҚК) вольтметрмен өлшеуге негізделген. Егер Y/Y-0 байланыс тобын тексеретін болса, онда  А және а  шығыстарын өткізгішпен байланыстырып, кернеуді UbB (b және Bшығыстары арасында) және UcC (с и С шығыстары арасында) өлшейді. Егер шамаланған байланыс тобы Y/Y-0 дұрысына сәйкес келсе, онда кернеу

                                                         (5.1)

         мұндағы  - ЖК және ТК орамдарының сызықты кернеулерінің (ЭҚК) қатынасы, яғни сызықты кернеулердің (ЭҚК) трансформациясының коэффициенті.

         Егер 6, 11 немесе 5 байланыс топтарын текғсеретін болса, онда кернеудің өлшенген мәндері үшін мына өрнекті қолданады:

Y/Y- 6 тобы                       ;              (5.2)

 Y/A — 11 тобы            ;       (5.3)

 

   Y/Д — 5 тобы          ;          (5.4)

 

         мұндағы Uab және UxyЖК, ТК орам шығыстарындағы сызықты кернеулер.

         Егер өлшеулер нәтижесі бойынша және келтірілген өрнектер бойынша  кернеулер теңдігінің шарттары сақталмаса, онда бұл трансформатор шығысының маркировкасында бұзылулар болғанын білдіреді.

 

         2-тәсіл.

         «А»  және «а»  қысқаштарын қосқыш құрылғымен байланыстырып, АВ, ВС, СА, вА, вВ, сА, сВ, сС  қысқаштары арасындағы кернеуді өлшейміз. Алынған берілгендер бойынша еркін масштабта бірінші сызықты кернеулердің теңжақты үшбұрышын АВС  сызамыз. «А»  және «а» нүктелері бірпотенциалды болса, онда екінші сызықты кернеулер «а» үшбұрышының ұшы бірінші сызықты кернеулер үшбұрышының ұшымен тура келеді. Екінші сызықты кернеулер үшбұрышының «в» ұшын үш кесіктердің қиылысу нүктесінен табамыз: АВС  үшбұрышының «А»  ұшынан жүргізілген, «вА» кесігін;   «В» ұшынан жүргізілген, «вВ» кесігін;  «С» ұшынан жүргізілген, «вС» кесігін. Екінші сызықты кернеулер үшбұрышының «с» ұшын «сА», «сВ», «сС» үш кесіктің қиылысу нүктесінен табамыз.

 

         5.3 Зертханалық жұмысты орындауға тапсырма

 

         5.3.1 №1 зертханалық жұмысының бос жүріс тәжірибесінің берілгендерін  пайдаланып 0, 5, 6 және 11 байланыс топтары үшін КЛ  есептеу.

         5.3.2 Үшфазалы трансформатордың 0, 5, 6 және 11 байланыс топтарын эксперименттік тексеру.

         5.3.3 Үшфазалы трансформаторлардың төрт негізгі байланыс топтары үшін эксперименттік берілгендер бойынша сызықты кернеулердің  топографиялық диаграммаларын тұрғызу.

         5.3.4 Есеп беру және жасалған жұмыс туралы қорытынды  жасау.

 

5.4            Зертханалық қондырғылар жұмысының тәртібі

 

         Ескерту!!! Әрбір тәжірибе алдында барлық тумблерлер беттік панельде – төменгі жақта болу керек.

         5.4.1 Екінші орамның түзу жұлдыз сызбасына байланысы

         Вольтметр әдіс.і

         (5.2 суретті қара) сұлбасын құру. pV2 вольтметрді трансформатор шығысына bB жалғау. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB3 түймесін басып, контактілері сыналып жатқан трансформаторды -3, 380В, 50Гц торапқа қосатын, К2 іске қосқыш катушкасына қорек беру. pV3 (Uab) және pV2 (UbB) құралдарының көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. pV2 вольтметрді сС шығысына жалғау (5.2 суретті қара – үзік сызық). SB3 түймесімен К2-ны қосу. pV2 көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2-ны өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

         Фазометр әдіс.і

         (5.3 суретті қара) сұлбасын құру. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB3 түймесін басып К2 іске қосқыш катушкасына қорек беру. Фазометр көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2-ны өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

         5.4.2 Екінші орамның кері жұлдыз сұлбасына байланысы

         Вольтметр әдісі.

         (5.4 суретті қара) сұлбасын құру. pV2 вольтметрді трансформатор шығысына уB жалғау. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB3 түймесін басып, контактілері сыналып жатқан трансформаторды -3, 380В, 50Гц торапқа қосатын, К2 іске қосқыш катушкасына қорек беру. pV3 (Uху) және pV2 (UуB) құралдарының көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. pV2 вольтметрді  zС шығысына жалғау (5.4 Сурет – үзік сызық). SB3 түймесін басып К2 іске қосқыш катушкасына қорек беру. pV2 (UzC) көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

         Фазометр әдісі.

         (5.5 суретті қара) сұлбасын құру. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB3 түймесін басып К2 іске қосқыш катушкасына қорек беру. Фазометр көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

         5.4.3 Екінші орамның тура үшбұрыш сұлбасына байланысы

         Вольтметр әдісі.

         (5.6 суретті қара) сұлбасын құру. pV2 вольтметрді трансформатор шығысына вB жалғау. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB3 түймесін басып, контактілері сыналып жатқан трансформаторды -3, 380В, 50Гц торапқа қосатын, К2 іске қосқыш катушкасына қорек беру. pV3 (Uаb) және pV2 (UbB) құралдарының көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. pV2 вольтметрді  cС шығысына жалғау (5.6 суретті қара – үзік сызық). SB3 түймесін басып К2 іске қосқышты қосу. pV2 (UсC) көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

         Фазометр әдісі.

         (5.7 суретті қара) сұлбасын құру. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB1 түймесін басып К2 іске қосқышты қосу. Фазометр көрсеткіштерін жазып алу. SB2 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

         5.4.4 Екінші орамның кері үшбұрыш сұлбасына байланысы

         Вольтметр әдісі.

         (5.8 суретті қара) сұлбасын құру. pV2 вольтметрді трансформатор шығысына уB жалғау. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB3 түймесін басып, контактілері сыналып жатқан трансформаторды -3, 380В, 50Гц торапқа қосатын, К2 іске қосқыш катушкасына қорек беру. pV3 (Uху) және pV2 (UуB) құралдарының көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. pV2 вольтметрді  zС шығысына жалғау (5.4 суретті қара – үзік сызық). SB3 түймесін басып К2 іске қосқышты қосу. pV2 (UzC) көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

         Фазометр әдісі.

         (5.9 суретті қара) сұлбасын құру. Автоматты өшіруші «Торапты» қосу. SB3 түймесін басып К2 іске қосқышты қосу. Фазометр көрсеткіштерін жазып алу. SB4 түймесімен К2 іске қосқышты өшіру. Автоматты өшіруші «Торапты» өшіру.

 

5.5            Зертханалық жұмыс нәтижесінің талдауы

 

         Зертханалық жұмыстың нәтижесін талдау кезінде есте ұстау керек:

         1 Трансформаторлар байланыс топтары ЖК және ТК орамдар байланысының сұлбасымен ғана анықтала қоймай, шығыстарының маркировкаларымен де (орауыш бағытымен) анықталады.

         2 Зертханалық жұмыста зерттелген төрт байланыс топтары негізгі болып табылады және де әрқайсысы байланыс тобына ЖК жағының не болмаса, ТК жағының орам шығысының айналдыра маркировкалау жолымен екі туынды байланыс тобына түрлене алады. Әрбір негізгіден қандай туынды байланыс топтары алынатынын көрсету керек.

         3 Қарастырылған байланыс топтарының қайсысы Мем.СТ бойынша қаралғанын белгілеу керек.

 

         5.6 Бақылау сұрақтары

 

         5.6.1 Үшфазалы трансформаторлардың орамдарының қандай түрлері және байланыс топтары болуы мүмкін?

         5.6.2 Үшфазалы трансформатордың орамының байланыс тобын вольтметрдің көмегімен қалай анықтайды?

         5.6.3 Трансформатордың байланыс тобы немен анықталады?

         5.6.4 ЖК және ТК орамдардың бірдей байланыс сұлбасында қандай баланыс топтары алынуы мүмкін?

         5.6.5 Қандай байланыс топтары негізгі, ал қандай – туынды деп аталады?

         5.6.6 Қандай жағдайда негізгі байланыс топтарынан туынды байланыс топтарын алуға болады?

         5.6.7 МемСТ бойынша қарастырылған байланыс топтарын айтыңыз, және оларға сәйкес орамдардың байланыс сұлбасын және топографиялық диаграммаларын салыңыз.

         5.6.8 Трансформатордың байланыс тобын анықтау кезінде фазометр әдісі неден тұрады?

         5.6.9 Вольтметр әдісі бойынша байланыс тобын анықтау кезінде қандай мақсатта А-а шығыстарын байланыстырады (5.1, а суретті қара)

 

     

5.2 сурет - түзу жұлдыз. Вольтметр әдісі

 

5.3 сурет - Түзу жұлдыз. Фазометр әдісі

 

 

5.4 сурет - Кері жұлдыз. Вольтметр әдісі

5.5 сурет - Кері жұлдыз. Фазометр әдісі

5.6 сурет - Түзу үшбұрыш. Вольтметр әдісі

5.7 сурет - Түзу үшбұрыш. Фазометр әдісі

 

 

 

5.8 сурет - Кері үшбұрыш. Вольтметр әдісі

 

 

5.9 сурет - Кері үшбұрыш. Фазометр әдісі

          

Әдебиеттер тізімі 

1.     И.Ф Ильинский. Учебное пособие для ВУЗов -М.: «Изд.дом МЭИ» 2007г.

2.     С.А.Ковчин, Ю.А.Сабинин. Теория электропривода. Учебник для

вузов. -Санкт-Петербург: Энергоатомиздат, 2000г.

3.     Бертинов А.И. Специальные электрические машины – М.: Энергоиздат, 1982-552 с.

4.     Сагитов П.И., Цыба Ю.А. Электрические машины систем автоматики – Алматы: АИЭС, 2004.-90 с.

5.     Копылов И.П. Электрические машины.- М.: Логос, 2000.-660 с.

6.     Копылов И.П. Электромеханика планеты земля.-МАИ, 1998.-260 с.

7.     Пиотровский Л.М. Электрические машины.- Л-д.: Энергия,1972.-497 с.

8.     Брускин Д:Е., Зорохович А.Е., Хвостов В.С. Электрические машины и микромашины – М.: Высшая школа, 1972. -430 с.

9.     Гинзбург С.А., Лехтман И.Я., Малов В.С. Основы автоматики и телемеханики.-М.: Энергия, 1968.-512 с.

 

2010 ж. жиынтық жоспары, реті 116