Коммерциялық емес акционерлік қоғам
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ
Электр станциялары, тораптары және жүйелері кафедрасы
ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРДЫҢ ЖӘНЕ ҚОСАЛҚЫ СТАНЦИЯЛАРДЫҢ
НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ҚОСЫМША ЖАБДЫҚТАРЫ
Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар (5В071800 – Электр энергетикасы мамандығының студенттері үшін)
Алматы 2012
Құрастырушылар: Хожин Г.Х, Кузембаева Р.М., Мукашева Р.Т. «Электр станциялардың және қосалқы станциялардың негізгі және қосымша жабдықтары» зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар (5В071800 – Электр энергетикасы мамандығының студенттері үшін). Алматы: АЭжБУ, 2012 - 43 бет.
Бұл әдістемелік нұсқауларда жұмыстың мақсаты, керекті теориялық мәселелері, жұмысқа әзірлік, жұмысты орындау тәртібі және есеп берудің мазмұны көрсетілген. Сонымен қатар бақылау сұрақтары да берілген.
Осы әдістемелік құсқаулар 5В071800 Электр энергетикасы мамандығының студенттеріне арналған.
Без. 31, кесте 12 әдебиет көрсеткіші - 11 атау.
Пікір беруші: техн.ғыл.д-ры.,профессор Бекмагамбетова К.Х
«Алматы энергетика және байланыс университетінің» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012 ж. баспа жоспары бойынша басылады.
© «Алматы энергетика және байланыс университеті» КЕАҚ, 2012 ж.
2012ж. жиынтық жоспары, реті 2
Kiрiспе
Әдістемелік нұсқау 5В071800 – Элетр энергетикасы мамандығында оқитын студенттеріне «Электр станциялардың және қосалқы станциялардың негізгі және қосымша жабдықтары» курсы бойынша зертханалық жұмыстарын жасауға арналған құрал.
Зертханалық жұмысты жасауға техникалық қауіпсіздік ережелерімен танысқан, сынақты тапсырған және инструктаж бойынша журналда белгіленген студенттер ғана жіберіледі.
Зертханалық жұмыс бойынша нәтижесінде
- жұмыстың атауы;
- жұмыстың мақсаты;
- ток трансформаторы жайлы жалпы мағлұмат;
- негізгі жабдықтарының белгілеулері бар қондырғы сұлбалары;
- тәжірибелік және есептік мәліметтердің кестелері;
- алынған тәуелділіктердің және есептік формулаларының графиктері
болу керек.
Жұмысты қорғау үшін студент бақылау сұрақтарына және ұсынылған әдебиет тізіміне сүйеніп дайындалу керек.
1 Зертханалық жұмыс. Айнымалы тоқтың жоғарғы вольтты сақтандырғыштары
Жұмыстың мақсаты: айнымалы тоқтың жоғарғы вольтты сақтандырғыштарының тағайындалуын, олардың негізгі сипаттамаларын және құралымын оқып білу. Негізгі сипаттамаларын пайдаланып, сақтандырғыштарды таңдауға дағды алу.
1.1 Жалпы мәліметтер
Сақтандырғыш- бұл пайда болатын электр доғасының кезекті өшуіне ие анықталған мәннен асатын тоқтың әрекетіндегі арнайы тоқ өткіэетін бөліктердің күйзелуі арқылы қорғалушы тізбектің өшуіне арналған коммутациялық электрлік аппарат. Арнайы тоқ өткізуші бөліктернің күйзелуі жеткілікті уақыт аралығында белгілі бір мәннен асатын тоқ әсеріне пайда болатын булану және балқу жолдарымен орындалады.
1.2 Жіктелуі және қолдану облыстары
Төменгі вольтты сақтандырғыштарға қарағанда, жоғарғы вольтты балқыту сақтандырғыштары бүкіл қатардың ерекшеліктері бойынша едәуір аз тараған. Күштік трансформаторларды, әуелік және кабелді желілерді, конденсаторларды, электрқозғалтқыштарды және кернеу трансформаторларын қорғауға арналған.
Сипаттамалық қағидаларына тән сақтандырғыштар келесідей жіктеледі:
- сөндіру кезінде тоқты шектеу қабілетіне байланысты- тоқшектеуіш және тоқшектеуіштік емес;
- доғаның өшу әдісіне байланысты-ұсақ түйірлі толтырғышымен тығыз жанасқан;
- тоқтарды сөндіру диапазоны бойынша: 1 классты- бір сағатты тоқ балқуынан номиналды тоқ сөнуіне дейінгі диапазонмен(жалпы қолданысқа); 2 классты- бір сағатты тоқ балқуынан асатын нормаланған минималды тоқ сөндіруінен, минималды тоқ сөндіруіне дейігі диапазонмен (басты жағдайда, жүктеме ажыратқышымен бірге жұмыс істеуі үшін немесе басқа аппаратпен, тоқты сөндіруге қабілетті нормаланған минималды тоқтан кішілерді сақтандырғышты сөндіру.
Бір сағаттық тоқ балқуы - 1 сағат ішінде сақтандырғыш арқылы ағып өтетін балқыма элементті балқуға алып келетін және оның мағынасы қалыпталынған төменгі және жоғарғы шектері бойынша қортындалатын тоқ.
Сақтандырғыш нормаланып сиппатталатын электрлік тізбекті ажыратуға қабілетті, доғаның пайда болатын моментіне сәйкес, ең үлкен жұмыс істейтін мағына периодты құраушы күтілетін тоқтың моментін номиналды ажыраушы тоқ деп түсіндіріледі.
Тоқшектеуші сақтандырғыштар үшін номиналды кернеу диапазоны 3-35 кВ-ке дейін, тоқшектемейтін үшін 6-220 кВ-қа дейін, сәйкесінше номиналды тоқтың диапазоны - 2-20 А-ге дейін, номиналды тоқ ажыратулары 2,5-63 А-ге дейін және 1,6-20 кА-ге дейін.
Балқығыш сақтандырғыш тек қана тізбекті автоматты ажырату операциясын тоқтың анықталған мәнге өскені кезінде ғана орындайды. Сақтандырғыш істегеннен кейін балқығыш ендірмесін немесе аппараттың келешекте жұмыс істеуі үшін оғын ауыстыру керек.
Балқығыш сақтандырғыштардың бағалы қасиеттері:
1) Құрылымның қарапайымдылығы және сәйкесінше бағасының арзандығы (сөндіргіштермен бірге ажыратқыш, тоқ трансформа торларымен салыстырғандағы бағасы).
2) Қысқы тұйықталу кезінде тізбектің тез ажыратылуы (бір периодтан аз).
3) Қысқы тұйықталу кезінде сақтандырғыштардың кейбір түрлерінің тізбектегі тоқты шектеу қабілеттілігі.
4) Балқығыш сақтандырғыштардың кемшіліктері келесідей болады:
а) олар тоқтың өзгерісіне сезгіштіктері аз болады, осыған байланысты, сақтандырғыш-тоқ номиналды тоқтан көп өскен кезде ғана істей бастайды. Бұл негізінде қысқа тұйықталу кезінде ғана орындалады;
б) жүйе бөлімшелерінің таңдаушылық ажыратылуы қорғау кезінде сақтандырғышпен радиалды желілерде ғана қамтамасыз ете алады;
в) балқығыш сақтандырғыштардың ажыратылуы негізінде асқын кернеумен байланысты;
г) бір фазалы ажыратулар болуы мүмкін және келесі нормаланбаған жұмыс белгілі бөлімге байланысты;
1.3 Балқығыш сақтандырғыштардың негізгі мінездемелері.
Балқығыш сақтандырғыш , сонымен қатар басқа аппараттар үшін де, негізгі мінездемелерінің бірі оның номиналды кернеуі (Uном.)- полюс аралық кернеу, ол сақтандырғыш жұмысына арналған электр желілеріндегі фаза аралық номиналды кернеуге тең.
Сақтандырғыштар сонымен бірге келесі шамаларды мінездейді:
1) Сақтандырғыштың номиналды тоғы (Iном.), өзімен ұсынатыны ұзақ режимде сақтандырғыштың қыздыру бөліктерінің шарты бойыншы ең үлкен мүмкін жүктемелік тоқ.Сақтандырғыштың номиналды тоғы, алмастырылған элементтің номиналды тоғымен сәйкес келеді.
2) Алмастырылған сақтандырғыш элеметінің номиналды тоғы Iном.э – бұл негіз үшін арналған элементтің байланысулар немесе ұстаушыда негізгі қыздыру шарттары бойынша ұзақ режимде ең үлкен мүмкін жүктемелік ток.
3) Сақтандырдығыштың номиналды негізгі тоғы Iном.ос – бұл сол тоққа орнатылған негізде алмастырушы элментте ұзақ режимде бөліктердің қыздыру шарттары бойынша ең үлкен мүмкін жүктемелік тоқ.
4) Сақтандырғыштың патронының номиналды тоғы- негізі үшін арналған, оның байланысуларда шеткі ұстаушылармен (олардың бар болуында) ұзақ режимде оның қондыруымен бірге патронның бөліктерінің қыздыру шарттары бойынша ең үлкен мүмкін жүтемелік тоқ.
Сақтандырғыштың ең маңызды қорғайтын сипаттамасы 1.1 суретте келтірілген уақыт тоқты сипаттама болып келеді, яғни жұмыс істеуші тоқтың мәніне балқыту ендірме уақытының тәуелділігі. Әдетте, бұл сипаттамалар анықталған балқығыш ендірмесімен сақтандырғыштарға номиналды тоқтың толық диапазоны үшін құрылады және белгілі бір объектіні қорғау үшін сақтандырғыш қорғауға мүмкіндік береді. Абсцисса осі бойынша токтың периодикалық құрауышы жұмыс істейді, ординат осі бойынша тоқтың балқығыш уақыты секундта (логарифмдық масштабпен).
1.1 суретте көрсетілгендегідей сақтандырғыш объекті шамадан тыс жүктеулерден жақсы қорғайды, ал кіші жүктеулерде оның қорғанысы азаяды. Қисықтың жоғарғы бөлігі уақыт пен тоқтың сипаттамаларын көрсетеді, кішкене жүктемелердің өзгерісінде,мысалы, 2Iном- 3Iном дейін балқығыш ендірменің балқу уақыты үлкен диапазонда 3600 - 10 секундқа дейін өзгере алмайтынын көрсетеді. Кішкене жүктемелер облысында сипаттамалардың тұрақсыздығы жіберілген. Осылай, бір сағаттық балқу тоғы 1.3-2Iном дейінгі шектерде өзгереді.
1.1 сурет– Сақтандырғыштың уақытты-тоқтық сипаттамасы
Қорғаныс сипаттамасымен бірге доғаның ең үлкен жану уақытытың сипаттамасы қолданылады (1.2 суретті қара) – уақыттың доғаның жануына тәуелділігі оның күтілген тоқтың периодты жұмыс істеп тұрған мәніне доғаның пайда болу моментіне сәйкес номиналды тоққа Iном қатынасы. Осы қатынас 100ге тең немесе үлкен болса, уақыт 0,01с аспауы керек, бұл кварцті ұсақ түйіршікті толықтаушы бар сақтандырғыштарға арналған және 0,05-0,08 газ шығаратын тотық үшін (1.3 суретті қара). Балқығыш ендіру уақыты мен доғаның жану уақытының қосындысы ажыраудың толық уақытын береді. Күтілген тоқ дегеніміз- егер сақтандырғыш тұйықталған елемеуге болатын аз толық кедергімен алмастырылатын болса, тізбекте орнатылған сақтандырғыш арқылы ағатын тоқты айтамыз. Сақтандырғыш тесіп өтетін тоқтардағы асқын жүктеулерді ұстап қалуға қабілетті. Сонымен қоса олардың көп ретті әсері шектік рұқсат етілген асқын жүктеулердің тоқтық-уақытты сипаттамалары арқылы анықталды. 0,01-90 с диапазон аралығындағы уақытты абсцисс коэффициентіне көбейткеннен балқудың тоқтық-уақытты сипаттамасы осы негізде тұрғызылады. Бұның мағынасы алдын-ала сынақ процесстерінде анықталады, мұндағы Iпл 10, Iпл 0,01 - 10 және 0,01 с сәйкесінше уақыт кезіндегі балқу тоқтары.
Сақтандырғыш үлкен жұмыс кернеуінде мына диапазондағы тоқтарды сөндіру керек. 1ші класс сақтандырғышы үшін балқу тоғы бір сағаттан, ал 2-ші класс сақтандырғышы үшін минималды өшіру тогы номиналдыға дейін жеткенде желінің синусоидалы нөл кернеуіне байланысты ҚТ-ы пайда болған сәтте сөндіреді. Осы жердегі сақтандырғыш қондыруы кезінде тізбектегі өзіндік өтпелі қалпына келтіру кернеуі номиналданған шектен аспау керек. Ол 1.3 суреттегі координат басынан жүргізілген уақыт- кернеу координаттары.
|
|
1.2 сурет – ПК, ПКН, ПКТ сериялы сақтандырғыштарының ең үлкен уақыттағы сипаттамалары
Шектік қысықтың осы бүгілуі қалпына келу кернеуінің жылдамдығын анықтайды.
Ток шектеуінің әсері үлкен ток өткен кезде сым өте аз уақыт ішінде бүкіл бойымен ериді (балқиды).
|
|
1.3 сурет – Уақытты тоқтық балқу сипаттамаларының тұрғызылуы
Доғалық рязрядталудағы каналда жоғарғы қысым пайда болады, доғалық столбының деионизация процестері қарқынмен жүреді, доға кедергісі тез өседі, тоққа шек қойып және оны нөлдік мәнге дейін жеткізіп, қысқа тұйықталуды болдырмау керек (1.4 суретті қара).
Осылай қысқа тұйықталу тогы 2-5 есе азаяды. Ток кесігінде пайда болатын өздік индукция ЭҚК пайда болып, коммутациялық асқын кернеулер тудырады. Ток шектеуіш сақтандырғыштың қысқыштарындағы рұөсат етілген кернеулер мына мәндерден аспау керек:
Номиналдық кернеу, кВ 3 6 10 20 35
Максималды рұқсат етілген
кернеу кВ 12 23 38 75 126
1.4 сурет – Токты шектейтін сақтандырғыштың ҚТ тогын өшіруі
1.5 суретте көрсетілгендей ток шектеуіш сақтандырғыштың үлкен ток мәнінің сипаттамалық байланысы көрсетілген.
1.5 сурет - I1 токтың үлкен лездік мәні мен жұмыс істеуші ток I2 мәнінің балқығыш ендірмелік ПК типті сақтандырғыштың байланысы
Әртүрлі номиналдық токтар үшін балқығыш ендірмелікке тұрғызылған сипаттамалар. 40-тан аспайтын номиналды токтың балқығыш ендірмелік токка байланысы ток шектеуіш эффектісі қосылу тогының белгілі мәндеріне қатысты.
1.4 Балқитын айнымалы ток қорғағыштарының құрылымдары
ПК сериясындағы, 3-35 кВ кернеулерінде жұмыс істейтін кварцталған сақтағыштар ток щектеуші сақтағыштарға жатады. Олар 1.6 суретте көрсетілгендей бір тірек изоляторынан 3, изоляторларда бекітілген байланыстан 2, контактқа енгізілетін патроннан 1 тұрады.
|
а)
|
|
б)
1.6 сурет – ПК типті кварцты сақтандырғыштардың бекітілуі мен құрылымы
1.6 б суретте көрсетілген сақтандырғыш патроны шеттерінде 8 шеттерінде қалпақшалармен толықтырылған мәрмәр түтікше болып табылады. Балқитын толықтырғыш 6 номиналды токка байланысты бір немесе бірнеше күмістелген мыс өткізгіштерден тұрады. Артық кернеуді азайту үшін өшірген кезде сақтандарғыштардың жұмыс істеп кетуінде әрбір мойыншада бөлек доға жануы үшін қажетті айнымалы қималы қыстырғыштар қолданылады. Жанушы доғалар санының көбеюі нәтижесінде балқығыш элемент тек қана бір мойыншаға ие болғандағыға қарағанда сақтандырғыштарда кернеудің тезірек өсуі орындалады. Тар параллельді жану арналарына қатысты өшу электр доғаларының құрылуы әрбір параллельді доғаларда токтың өшуі мен толтырғыш материалының көп мөлшерін қолдану арқасында орындалады, сондықтан, құрастыру кезінде балқығыш элементтерді параллельді тармақтарға бөлуді болжайды. Кіші қиманың қадамында жүктелім тогының балқыма қыстырмасын өшіру үшін қалайы дөңгелекшелер қондырылады. Осы кезде қыстырманың орташа температурасы мыстың балқытылған қалайыда еруі нәтижесінде мысты балқыту температурасынан (1080°С) қалайыны балқыту температурасынан сәл асатын температурасына дейін азаяды (230°С). Мыс сымды балқытқаннан кейін қалайы бұрғылаудың орнында сымды бүкіл ұзындығы бойынша балқытатын доға пайда болады. Мәрмәр түтікшені 5-толтыратын кварц құмы 7-қалпақшаға 8-жапсырылатын қақпақпен 9-жабылатын тесікше арқылы құйылады. Төменгі қақпақта 1-балқыған толықтырғыш көмегімен 10-ұстағышта 4-серіппені 3-ығыстыратын жұмысқа қосылу көрсеткіші орнатылған. Негізгі балқығыш толықтырғштардың жануы кезінде 6, 10-балқығыш толықтырғыш та жанады. Осы кезде жұмысқа қосылғыш көрсеткіші сыртқа лақтырылады.
Мәрмәр сақтағыштарды 35кВ жоғары кернеулерде доғаны өшіруге қажеттілікпен шартталған айтарлықтай габариттерге байланысты жүзеге асыру мүмкін емес.
35 кВ және жоғары кернеулерде сыртқы қондарғыға ПСН типті атқыш және бөлгіш сақтағыштар қолданылады. 1,7 суретте көрсетілген сақтағыштар 1-негізден тұрады, ол жерде 3-үстіңгі және 6-астыңғы бастарда бекітілген, сақтағыштарды сыртқы тізбекке қосуға арналған 2-тірек оқшаулағыштарынан тұрады. 6-төменгі бастарында 4-патрон аяқшаларымен қыстырылған жірне серіппемен қамтамасыз етілген 5-байланыс пышағы орналасқан. Патрон корпусында 6-сақтағыш арналарына ие 4-болат корпусымен өзінара жалғасқан 2 және 3-винипласт түтікшелері орналасқан.
8 аяқшалары бар 7-иілгіш өткізгіші байланыс пышағының серіппесінің арқасында созылмалы жағдайын сақтайды және осы жағдайда 5-толықтырғыштарымен ұсталады. Балқығыш толықтырғыштарының жануы кезінде байланыс пышағы босайды, және серіппе әсерінен босау арқылы артынан иілгіш өткізгішті тартады. Иілгіш өткізгіштің шығаруына доға түрінде винопластты бөлшектену нәтижесінде пайда болатын газдар әсер етеді. Пышақ пен түтікше арасында өшірілгеннен кейін өшірілген тізбектің қажетті оқшаулау деңгейін қамтамасыз ететін ауа аралық пайда болады.
Сақтағыштардығы доғаның жану уақыты өшірілуші токка баланысты. Ол 0,04 с тан өсіп, үлкен өшірілуші токтарда атқыш сақтағыштар үшін 3-5 кА деңгейінде орналасады, ал 0,3 с-та өшірілші токтарда жүздеген амперлерде болады. Балқығыш толықтырғыш атқыш сақтағыштар үшін 0,3 с дейін 3-5 деңгейлерде орналасатын, ал өшуші токтарда жүздеген амперде болатын үлкен өшуші токтарда саны мен қимасы 0,04 ке қатысты орнатылтын пластинкалар немесе мыс сымшалардың және лақтырушы пышақтың механикалық жүктемесін қабылдайтын нихромды ұстағыш-өткізгіштен тұрады. Балқығыш ұстағыштар саны мен қимасы номиналды токка байланысты орнатылатын пластинкалар мен мыс сымшалардың немесе лақтырушы пышақтың механикалық жүктелімін қабылдайтын нихромды ұстағыш-сымнан тұрады. Қарастырылған сақтағыштар типтері зертханалық стендте ұсынылған.
1.5 Балқығыш сақтағыштарды таңдау
Сақтағыштарды таңдау келесі шарттарда орындалады:
1) Сақтағыштың номиналды кернеуі желінің номиналды кернеуіне сәйкес келуі тиіс.
2) Балқығыш толықтырғыштың номиналды ұзақ тогы жұмыс тогы ең көп мөлшерге ие болғанда форсирленген режимде балқымайтындай таңдалуы қажет. Толықтырғыш айнымалы үрдістерде, мысалы, қозғағышты іске қосқанда тізбектегі ток номиналдыдан 5-6 есе өскенде немесе күштік трансформаторды қосқан кезде магниттейтін ток 8-10 есе бөлінетін мәнге жеткенде балқымауы тиіс (токтың 5 период ішіндегі орташа мәні). Нәтижесінде, толықтырудың максималды номиналды ұзақ тогы қысқа тұйықталу кезінде өшу таңдаулылығын қамтамасыз ететіндей таңдалуы тиіс.
1.7 сурет - ПСН-35 типті атқыш сақтағыш
3) Балқитын сақтағыштардың номиналды өшірілуші тогы қарастырылатын кернеуде қысқы тұйықталудың күтілген тогының периодты құраушысынан аз болмауы тиіс, яғни
|
|
(1.1) |
4) Токшектеуші сақтағыштарды таңдау кезінде сипаттамалар көмегімен қорғалушы желінің қондырғысына тән аппараттардың К3 тогының ең үлкен жылулық импульсінің немесе лездік жанама тогының номиналды сипаттамаларына байланысты тексеру қажет.
Кез келген уақыт үшін ток мөлшеріндегі ауытқуы өндіруші заводтың ақпаратында көрсетілген өшіру ток мөлшерінен +20%-тен аспауы қажет.
1000В асатын кернеудегі сақтағыштардың қорғаныс сипаттамалары 1,9 суретте берілген.
1.8 сурет - 1000В жоғары кернеудегі 1.9 сурет – Завод берілгендері
сақтағыштардың есептеу бойынша ПСН-35 cақтағыштарының
сипаттамаларын құру қорғаныс сипаттамалары
Селективтілікті тексеру үшін заводтық сипаттамаларда 1,8 суретте көрсетілгендей есептікке келесі кезекте қайта құрыңыз:
1) t1 уақыт мөлшері берілген номиналды токка енгізу үшін заводтық сипаттама бойынша беріледі және оған сәйкес горизонтал ось бойынша орналастыратын I1 тогы анықталады. Осы нүктеден оңға және солға ± 0,2I1 мәндері орналастырылады.
2) Алынған нүктелер
мен t1 нүктесінің қиылысуы бойынша
перпендикулярлар жүргізіледі. 
, 
, 
, 
нүктелері анықталады
және оның жоғалтуларын еске алғандағы
қорғаныс сипаттамасы болатын ауданды шекетейтің екі
түзу жүргізіледі.
Мысалы: 30 А және 40 А терде ПСН-35 сақтандарғыштарының таңдаулылығын тексеру.
Шешуі: 1,8 сурет бойынша 10, 1, 0,4, 0,05 толықтырғыштарының жануына әкелетін 30 А үшін 20% ауытқуларын, 40 А толықтырғышы үшін 20% ауытқуды ескере отырып токтарды анықтау.
Ыңғайлылық үшін есептеулер кестеге енгізіледі.
1.1 кесте
|
Толықтырудың номиналды тогы |
Т, с |
10 |
1 |
0,4 |
0,05 |
|
30 А |
I |
55 |
67 |
100 |
200 |
|
|
1,2I |
66 |
80 |
120 |
240 |
|
40 А |
I |
65 |
100 |
145 |
300 |
|
|
0,8I |
52 |
80 |
116 |
240 |
1.6 Жұмыс есептеуінің құрамы
1. Жоғарывольтті сақтағыштардың арналуын және оларға келтірілетін талаптарды сипаттау.
2. Сақтағыштардың негізгі сипаттамаларын және олардың арналуларын келтіру.
3. Барлық номиналды деректерді көрсету арқылы жоғарывольтті сақтағыштардың типтерінің бірінің эскизін беру.
4. ПСН-35 типті 10 А және 15 А, 60 А және 100 А толықтырғыштарының таңдаулылықтарын тексеру.
1.7 Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1. Жоғарывольтті сақтағыштардың негізгі параметрлеріне анықтама беру.
2. Жоғарывольтті сақтағыштардың тоқ шектеуші қасиеттерінің себебі неде?
3. Уақыт-тоқтық және тоқ шектеуші сипаттамаларының маңызы және оларды қолдану әдісі.
4. Тоқ шектеуші және қарапайым сақтағыштардың құрылымдық сипаттамаларын түсіндіру.
5. Сақтағыштардың әртүрлі типтеріне салыстырмалы сапалық бағалау жүргізу.
6. Сақтағыштардың көрсеткіштерін таңдау және есептеу кезегі.
2 Зертханалық жұмыс. 1000 В-қа дейінгі аппараттар
Жұмыстың мақсаты: 1000 В-қа дейінгі аппараттардың құрылысын, міндеттерін, қолдану саласын, қосылу тізбектерін оқып білу және олардың техникалық мәліметтеріне сәйкес бірқатар сынақ жұмыстарын жүргізу.
2.1 Зертханалық қондырғының сипаттамасы
Зертханалық құрылғы жұмыс жасайтын стендке құрастырылған. Қорек көзі АП-503-полюсті автоматы көмегімен ортақ таратушы шкафтан беріледі. Кернеу және токты байсалды реттеу үшін ЛАТР-лар орнатылған. Олар өз автоматтарымен қоректенеді.
Құрылғының жүктемесі жүктемелік бірфазалы трансформатор арқылы жасалған, ол стендтің алдыңғы панелінде. Кернеу және ток мәндерін амперметр, вольтметр көрсетулерінен алынады. Стендтің сол жақ жоғарғы бұрышында ПМ-310 реверсивті жүргізгіш (пускатель), ал оң жақ жоғарғы жағында КТ-60 контактор орнатылған. Стендтің орта бөлігінде аппарат элементерінің сыртқа шығыс өткізгіштері орнатылған:
ЛI-С1, Л2-С2, Л3-С3 – бірінші жүргізгіштің бас түйіспелері;
Л'I-C'I, Л'2-С'2, Л'3-С '3 – екінші жүргізгіштің бас түйіспелері;
КI, КI – магниттік жүргізгіштің катушкасының кіріс өткізгіштері;
БКI, БК2 – магниттік жүргізгіштің блок-түйіспелерінің шығыс өткізгіштері;
ТРН – магниттік жүргізгіштің жылулық релесінің қыздыру элементінің шығыс өткізгіштері;
СOI, СО2, СО3 – үшфазалы асинхронды қозғалтқыштың шығыс өткізгіштері;
ПI, П2 – жүргізгіштің «пуск» батырмасының қысқышы;
«С» – жүргізгіштің «стоп» батырмасының қысқышы;
ЛI-СI, Л2-С2, Л3-С3 – контактордың бас түйіспелері;
Б К3 – контактордың блок түйіспелерінің шығыс өткізгіштері;
ФУ – фазакөрсеткіш;
П3, С3 – контактордың «пуск» және «стоп» батырмалары.
2.1 суретте қозғалтқыштың реверсивті емес жүргізгіш арқылы қосылуының принциптік сұлбасы көрсетілген. ЛI-СI, Л2-С2, Л3-С3 бас желілік түйіспелері қозғалтқышты қоректендіретін сымдарға қосылады. Электромагниттің К катушкасы 380 В желіге ИМ-310 ТРК жылулық магнит қжүргізгіштің ажыратқыш түйіспелері және «стоп», «пуск» басқару батырмалары арқылы қосылады. «Пуск» батырмасын басқанда 3,4 түйіспелері тұйықталады, кернеу «стоп» батырмасының 1,2 тұықталған түйіспелері арқылы және ПМ-310 магнитті жүргізгіштің жылулық релесінің түйіспелері арқылы К катушкаға беріледі.
Электромагнит якорінің тартылысынан кейін «пуск» батырмасын шунттайтын БК блок-түйіспелері тұйықталады. Бұл «пуск» батырмасын жіберуге мүмкіндік береді. Жүргізгішті өшіру үшін «стоп» батырмасы басылады. Қозғалтқыш артық жүктелгенде жылулық реле іске қосылады, ол К катушкасының тізбегін үзеді. Электромагнит якорі үзіледі де, жүргізгіш өшеді.
2.2 Жұмысты орындау реті
Зертханалық жұмысты жасар алдында әдістемелік нұсқаумен, керекті әдебиетпен танысып, сонымен қатар қолданылатын барлық аппараттардың паспорттық мәліметтерін оқып, жазып алу керек.
2.2.1 Реверсивті жүргізгіштің көмегімен асинхронды қозғалтқыштың қосылуы.
1. 2.1-суретіне сәйкес ПМ-310 магнитті жүргізгіштің сұлбасын құру.
2. «Сеть» автоматын қосу.
3. «Пуск» батырмасымен магнитті жүргізгішті қосып, электр қозғалқышты іске қосу.
2.1 сурет – Электроқозғалтқыштың реверсивті емес жүргізгіштің көмегімен қосылу сұлбасы
4. Э8021 амперметрімен (шкаласы 0-5) жүргізгішті іске қосқандағы жүргізгіш токтың бастапқы мәнін және кейін орнайтын номиналды токты өлшеп алу. Өлшеуді 3-5 рет жасау керек. Мәліметтер бойынша жүргізгіш токтың К еселігін есептеу, К= Iжүрг/ Iном, Iпуск – қозғалтқыштың жүргізгіш тогы, А; Iном – қозғалтқыштың номиналды тогы, А.
5. «Перегрузка» батырмасын басу. Амперметр арқылы артық жүктелу тогын өлшеп алу. Батырманы жібермей, қозғалтқыштың өшуін күту. Қозғалтқыштың өшу себебін түсіндіру.
2.2.2 Магниттік жүргізгіштің қайтару коэффициентін анықтау.
1. 2.2-суреттегі сұлбаны жинау.
2. «Сеть» автоматын және «ЛАТР» автоматын қосу.
3. Магниттік жүргізгіштің К катушкасының кернеуін «ЛАТР»-мен байсалды көбейтіп, вольтметр көмегімен Uіс.қ. іске қосу кернеуін анықтау.
4. КI катушкадағы кернеуін байсалды азайтып, вольтметр көмегімен Uқайт қайтару кернеуін анықтау. Өлшеуді 2-3 минут аралап 3-5 рет жасау.
5. Uіс.қ.,Uқайт кернеулерінің орташа мәндеріне сүйеніп Кқ=Uіс.қ./Uқайт қайтару коэффициентін анықтау.
6. Катушкаға номиналды кернеу беріп, амперметрмен катушканың тогын өлшеу.
2.2 сурет - Магниттік жүргізгіштің қайтару коэффициентін
анықтау сұлбасы
2.2.3 Жылулық реленің іске қосу тогын анықтау.
Жылулық реленің іске қосу тогын тәжірибе жүзінде 2.3-суреттегі сұлба бойынша жүйелі жуықтау тәсілімен анықтайды. I1, I3, I5 токтары түйіспелердің ажыратылуына, ал I2, I4, I6 токтары түйіспелердің қайтарылуына әкеледі. Тәжірибе I1, I3, I5 және I2, I4, I6 токтарының айырмашылығы олардың орташа мәнінің 5-10 %-на жеткенше жүргізіледі. Олардың орташа мәнін жылулық реленің іске қосу тогының шамасына тең.
2.3 сурет – Жылулық реленің іске қосу тогын анықтау үшін
жүктелу диаграммасы
1. 2.4-суреттегі сұлбаны жинау.
2.4 сурет - Жылулық реленің іске қосу тогын анықтау сұлбасы
2. «Сеть» және «ЛАТР» автоматтарын қосу.
3. ЛАТР көмегімен I1 тогын Iном ретті (I,5- I,8) орналастыру, мұндағы Iном – жылулық реле қондырғысының тогы (жылулық реленің жылыту элементінде көрсетілген).
4. Жылулық реленің істеу уақытын өлшеу (ТРК жылулық реле элементтерінің түйіспелері ажыратылады, ЛС сигналды лампасы сөнеді ).
5. Жылулық реле қосылып, түйіспесі ажырағанда I2=0,5 I1 токты азайтып, токтың реле түйіспелері бастапқы орнына келгенше қайтару батырмасын мерзімді басып тұру (ЛС сигналды лампасы жанады).
6. Тұйықталу уақытын өлшеп алу.
7. Кейін I3 > Iном етіп орнату, бірақ II-ден кіші қылып, реле істегеннен кейін токты қайтадан I4 < Iном болатындай азайту, бірақ I2-ден үлкен болатындай. Осылай тақ және жұп индексті токтың арасындағы айырмасы олардың орташа мәнінің 5-10 %-на тең болмағанша жасау керек.
Нәтижесін 2.1-кестеге енгізу.
8. Өлшеу нәтижесі бойынша жылулық реленің іске қосу тогын анықтау.
2.1 кесте
|
ж.ж. №
|
Түйіспенің ажыратылу тогы, А. |
Ажыратылу уақыты, сек. |
Түйіспенің тұйықталу тогы, А. |
Тұйықталу уақыты, сек. |
|
|
|
|
|
|
2.2.4 Реверсивті магнитті жүргізгіштің көмегімен электрқозғалтқышты қосу.
1. ПМ-310 реверсивті жүргізгіштің сұлбасын құру (2.5 суретті қара).
2. «Сеть» автоматымен қорек беру.
3. ПI батырмасымен сұлбаны іске қосу және ФУ фазокөрсеткіш арқылы фазалардың алмасуының дұрыстығын тексеру.
4. П2 батырмасымен жүргізгішті реверске қосу және ФУ фазокөрсеткіш арқылы фазалардың алмасуының ретін тексеру.
2.2.5 КТ – 60 В контакторымен асинхронды қозғалтқышты қосу.
1. 2.6-суреттегідей контактор сұлбасын жинау.
2. «Сеть» автоматын қосу.
3. «Пуск» батырмасын басу арқылы контакторды қосу.
Ескерту: «К» катушка контакторы 380 В-ке есептелген, сондықтан «фаза-фаза» сұлбасы бойынша қосылады. Әр түрлі типті контакторлардың құрылыстарын және ерекшеліктерін оқып білу.
2.2.6 АП-50 автоматының іске қосу тогын анықтау.
1. 2.7-суреттегідей сұлбаны жинау.
2. «Сеть» және «ЛАРТ I» автоматтары арқылы қорек беру.
3. ЛАТР көмегімен токты өзгерте отырып, АП-50 автоматының ток-уақыттық сипаттамаларын амперметр және секундомер көмегімен алу.
2.5 сурет - Реверсивті жүргізгіштің қосылу сұлбасы
2.6 сурет – КТ – 60 В контакторымен асинхронды қозғалтқышты
қосу сұлбасы
2.7 сурет – АП-50 автоматының іске қосу тогын анықтау сұлбасы
2.3 Жұмыстың есептік мазмұны
Зертханалық жұмыс бойынша нәтиже келесіні қамту керек:
2.3.1 1000 В-қа дейінгі апппараттар туралы жалпы мағлұматты;
2.3.2 Зерттелетін аппаратардың қосылуының принциптік сұлбаларын;
2.3.3 ПМ-310 магнитті жүргізгішінің, КТ-60 контакторынының, АП-50-2М автоматының паспорттық мәліметтерін;
2.3.4 Негізгі есептеу формулаларын;
2.3.5 Тәжірибелік мәліметтері бар кестені;
2.3.6 Тәжірибе бойынша қорытындыны;
2.3.7 Бақылау сұрақтарына жазбаша жауап.
2.4 Бақылау сұрақтары
2.4.1 1000 В-қа дейінгі электростанция және желілерде аппараттардың қандай типтері қолданылады?
2.4.2 Автоматты емес ажыратқыштар не үшін арналған (ауыстырып қосқыш, ажыратқыш)?
2.4.3 Ажыратқыш таңдау. Таңдаудың ерекшеліктері.
.4.4. Автоматты ажыратқыштар не үшін арналған? Қолдану саласы.
2.4.5 Автоматты ажыратқыштардың типтері. Олардың ерекшеліктері.
2.4.6 Автоматты ажыратқыштарды таңдау. Ерекшеліктері.
2.4.7 Контакторлар не үшін арналған? Қолдану саласы.
2.4.8 Контактор типтері. Ерекшеліктері.
2.4.9 Магнитті жүргізгіш не үшін арналған? Қолдану саласы.
2.4.10 Контактор және магнитті жүргізгіш таңдау. Мысалдар келтіру.
2.4.11 Түйіспесіз коммутациялық қондырғылар. Ерекшеліктері.
2.4.12 1000 В-қа дейінгі кернеуде қолданылатын тұрақты және айнымалы токтың коммутациялық аппаратары. Ерекшеліктері.
3 Зертханалық жұмыс. Өлшеуіш ток трансформаторлары. (ӨТТ)
Жұмыстың мақсаты: ток трансформаторларын, өлшеуіш ток трансформаторларының векторлық диаграммаларын, ток трансформаторларының түрлі үлгілерінің құрылысын зерттеу және техникалық қолдану ережелерін сақтап сынақтар жүргізу.
3.1 Өлшеуіш ток трансформаторларының векторлық диаграммасы мен сипаттамалары
ӨТТ-ң номиналды коэффициенті біріншілік номиналды токтың I1н екіншілік номиналды токтың I2н катынасы арқылы табылады:
|
|
(3.1) |
Өздігнен магниттену тогы Iµ=0 тең идеал трансформатор үшін орамадағы токтар қатынасы орамалар санының кері пропорционалына тең:
|
|
(3.2) |
мұндағы 
Реалды трансформатордың құрылысының жетілмегендігінен және магнитөткізгіштің орамаларында болатын шығынға байланысты өлшемдердің дәлдігі кемиді.
Ток қателігі
|
|
(3.3) |
Немесе пайыздарда
|
|
(3.4) |
және бұрыштық қателікті біріншілік және
екіншілік токтар арасындағы бұрыш арқылы табамыз. Ток
қателігінің теңдеуіне 
орнына 
қойғанда
|
|
(3.5) |
Жұмыс режимін сараптау және қателіктерді бағалау үшін ӨТТң векторлық диаграммалары тұрғызылады. (3.1 суретті қара). Ток қателігін ∆I диаграммада F1 және F2 өздігінен магниттелу күшінің айырымы арқылы табылады. (Аз бұрыш кезінде оны АБ деп алуға болады).
|
|
(3.6) |
Сонымен, α бұрышы аз болғандықтан ток қателігін (пайызбен) келесідей анықтаймыз.
|
|
(3.7) |
||
|
Бұрыштық қателік δ аз кезде
|
|
3.1 сурет - Өлшеуіштік ток трансформаторларының векторлық диаграммасы
Соңғы кезде дәлірек өлшемдер алу үшін ток қателігі ∆I, емес, F0 векторымен анықталатын толық қателік ε алынады. Ол ток және бұрышық қателіктерді бірге көрсетеді.
Қателіктерге көбінде болат өзекшенің өздігінен магниттену тогы әсер етеді. Өздігінен магниттену тогы азырақ және тұрақтырақ болу үшін болат сапасы жағары болу керек, себебі оның бастапқы магниттік өтімділігі көбірек.
Қателіктерді төмендетіп дәлме-дәл өлшемдер алу үшін: салқындай оралған болат, пермаллой (болат пен никель қортпасы), ораманы жалғаудың арнайы сұлбалары, өзекшенің жасанды өздігінен магниттенуі және т.б. әдістер қолданылады.
Берілген қателіктерге байланысты өлшенген ықтималдықтарға сәйкес аппараттарды таңдайды. Өзекшелер дәлдік класстары бойынша ток трансформаторларының топтары ГОСТ 7746-78 бойынша және қолдану аймағы 3.1 кестеде келтірілген. Біріншілік орамадағы токтың дәлдік класы 100-120% номиналдыға сәйкес.
3.1 кесте - ӨТТ дәлділік класы мен пайдалану аймағы
|
Өзектің дәлділік класы |
Біріншілік
ток, |
Рауалы қателіктердің шегі |
Пайдалану аймағы |
||
|
токтың % (±) |
бұрыштың (±) |
||||
|
....... |
град |
||||
|
0,2 |
|
|
|
|
Энергияны және қуатты дәлдікпен өлшеу (зертханалық дәлділік бақылау құралдары) |
|
0,5 |
|
|
|
|
Энергияны және қуатты дәлдікпен өлшеу, 1 кластық санағыштар |
|
1 |
|
|
|
|
Токты, энергияны және қуатты өлшеу; реле, 1 кластық санағыштар - есептеушілер |
|
3 5 10 |
|
|
|
|
Амперметрлерді, релелерді, фазометрлерді қосу, жетектердің орауыштарын қосу. |
ӨТТ 0.2 класы дәл өлшеулерге арналған, зерттеуді тексеру үшін электрлік станциялардың электротехникалық зерханаларында орнатады. 0.5 және 1 класс ТТры тарату қондырғыларында орнатылады.
3-10 класс ТТ релелік қорғаныс, автоматикада қолданылады, себебі онда 3% және жоғары кателіктер жіберіледі.
ӨТТ-ң дәлдік класы екіншілік
тізбектің жүктемесіне байланысты. ӨТТ-ң
жүктемесі қуатпен S2 және номиналды ток I2кезіндегі cos
φ2 немесе екіншілік тізбектің толық кедергісімен
анықталады.
Есептіу үшін 
токты алсақ, онда 
ӨТТ-ң номиналды жүктемесі болып ең үлкен қуат танылады, себебі ол осы кезде дәлдіктің жоғарғы класында жұмыс істейді. Қосымша аспаптарды іске қосқанда екіншілік тізбектегі жүктеменің артуы өлшеудің дәлдігін төмендетеді.
ӨТТ-ң жұмыс дәлдігіне біріншілік ток та әсер етеді. 3.1 кестесіндегі номиналды дәлдік класы тек берілген біріншілік ток 100- 120% тең ГОСТ-та ғана сақталады. 3.2 суретте ӨТТ жалғану сұлбалары көрсетілген.
3.2 Жұмыс бағдарламасы
3.2.1 Жұмыста көрсетілген ТТ-ң құрылымын зерттеу (техникалық мәліметтерді жазып алу).
3.2.2 ТП10, ТПФМ-10 типті ТТң қысқыштарының полярлығын тексеру.
3.2.3 ТПМФ-10 ж/е ТП-10 типті ТТң изоляция күйін тексеру.
3.2.4 ТТ-ң қателігі мен трансформация коэффициентін анықтау.
3.2.5 ТТ-ң вольтамперлік сипаттамасын алып және екіншілік орамның дұрыстығын (исправность) бағалау.
3.2.6 Жүктеме мінездемелерін алу
Толық жұлдыз сұлбасы;
б- толық емес жұлдыз сұлбасы;
в-екі фаза токтарының айырымына қосылған релесі бар екі фазалық сұлба;
г- нөлдік реттілік токты сүзгіш трансформаторға қосылған релелі екі жақты жұлдыз сұлбасы.
3.2 сурет - ӨТТ-ң жалғану сұлбасы
3.3 Жұмысқа дайындық
3.3.1 Осы жұмыстың сипаттамасы мен қажетті әдебиетпен танысу.
3.3.2 Барлық керекті суреттер мен кестелерді дайындау.
3.3.3 Бақылау сұрақтарына ауызша жауап беру
3.4 Жұмысты орындау тәртібі
3.4.1 ТТ құрылысы мен параметрлерін зерттеу.
Зертханада мынадай ТТры зерттеледі: ТПЛ-10, ТНШЛ-10, ТКФ-10, ТЗР, УТТ-6, И-64, УТТ-5.
Жұмыстың осы бөлімінде құжаттық мағлұматтарды жазып алу керек. Жоғарыда айтылған ТТң құрылысын, орама саны мен түріне назар аудару, біріншілік жақтағы қорытынды мен қысқыш маркировкасын, біріншілік орама құрылысын зерттеу.
Зертханада сыналатын ТТң құжаттық мәліметтерін 3.2 кестеге еңгізу.
3.4.2 ТТ-ң қысқыштарының полярлығын тексеру.
ТТ-ң орамаларына ваттмертді дұрыс қосу үшін, орама қысқыштарының полярланғандығын білу керек. Барлық ТТ орама қысқыштарының дәл белгіленуі болу керек.
Отандық зауыттардағы ТТң біріншілік орамының қысқыштары Л1 (орама басы) ж/е Л2 (орама соңы), екіншілік орамының полярлы қысқыштары сәйкесінше И1 және И2.
3.2 кесте – ТТ-ң құжаттық мәліметтері
|
№ п/п |
Түрі |
Номинал кернеу, кВ |
Бірінші реттік номинал кернеу, кВ |
Класс дәлділіктерінің номинал қуаты |
|||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
|
0,5 |
1 |
3 |
10 |
||||
|
1 |
ТПЛ – 10 |
|
|
|
|
|
|
|
2 |
ТЗ |
|
|
|
|
|
|
|
3 |
ТПФМ – 10 |
|
|
|
|
|
|
|
4 |
ТНШЛ – 0,5 |
|
|
|
|
|
|
|
5 |
ТКФ – 3 |
|
|
|
|
|
|
|
6 |
ТЗР |
|
|
|
|
|
|
|
7 |
УТТ – 6 |
|
|
|
|
|
|
|
8 |
И – 54 |
|
|
|
|
|
|
|
9 |
УТТ – 5 |
|
|
|
|
|
|
Қысқыштар полярлығын тексеру үшін тұрақты ток көзі мен гальванометрді қолданамыз.
Жұмыстың осы бөлімінде ТПФМ-10 типті ТТң қысқыштарының берілгендігінің дұрыстығын анықтау керек, ол үшін 3.3 суретте көрсетілген сұлбаны жинау керек.
Біріншілік орама тізбегіндегі қысқа тұйықталу «К» тетігінде, ал екінші орамада Э.Қ.К индукцияланады және оның бағыты құралдың қай қысқыштарға жалғанғанына байланысты. Егер құралдың тілшесі орта орыннан оңға ығысса, онда оның орамаларының полярлығы сұлбаға сәйкес.
Егер ығысу сол жаққа болса, онда бір ораманың қысқыштарының орнын өзгерту керек. «К» тетігінің тұйықталуы кезінде тілше ығысуы кері болатынын есте сақтау керек.
ТПМФ-10 типті зерттелетін ток трансформаторы;
К- өздігінен қайтару тетігі;
Б- Тұрақты ток көзі;
Г- шкала ортасындағы нөлі бар гальванометр.
3.3 сурет – ТТң қысқышының полярлығын анықтау
3.4.3 ТТ-ң оқшаулағышының кедергісін тексеру.
Бұл бөлімде студент:
1) 3.4 суреттегі сұлбаны жинау және ТТң екіншілік орамалары үзілмегендігіне көзі жету керек. Ол 1000В-тік мегоометр арқылы жүзеге асады. Егер үзілген болса мегоометр нөлді көрсетеді.
3.4 сурет – ТТ-ң оқшаулағышының кедергісін тексеру
ТПФМ-10-0,5-5 және ТПЛ-10-10 типті ТТң біріншілік және екіншілік оқшаулама кедергісін тағы да 1000В-тік мегоометрмен тексереді.
Корпусына қатысты екіншілік ораманың оқшаулағышының кедергісінің мәні 1000В кернеуде мегоометрмен өлшегенде 1МОмнан, ал біріншіліктікі 20-25МОмнан кем болмау керек.
3.4.4 ТТ-ң трансформация коэффициентін анықтау.
ТТ-ның трансформация коэффиценті И-54 типті эталонды ӨТТ-ның көмегімен анықталады, ол үшін 3.5-суреттегі сұлбаны жинау керек.
ТТ-ның трансформация коэффициенті әртүрлі біріншілік ток мәндерінен (5-6 мән) тексеріледі. Мәндерді 1А мен 5А арасында алу, өлшемдер мәнін 3.3 кестеге еңгізу.
Р-шаппа қосқыш;
ЛАТР- зертханалық РПО-250 типті автотрансформатор;
Т1- ТПМФ-10 немесе ТПЛ-10 типті сыналатын ТТы; Т2- И-54 типті эталонды ТТ-ы;
А1 және А0 – 0-5А амперметрлері.
3.5 сурет – Ток трансформаторларының трансформация коэффициентін анықтау сұлбасы
3.3 кесте - ТТ трансформация коэфициенті
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Үлгі ТТ трансформация коэффициенті
белгілі кезде
сыналатын ТТ-ң трансформация коэффициенті
келесі формуламен анықталады
мұндағы 
амперметрлер көрсеткіші,
үлгі мен сыналатын сәйкесінше.
ТТ-ның біріншілік орамының тогын 0 ден 
-ға дейін
өзгертіп және сыналатын ТТ-ң екіншілік орамасының
әртүрлі жүктемесі (0-ден 7 Омге дейін) кезіндегі амперметрлер
көрсеткіштерін жазып алып байланысын тұрғызу 
Ток бойынша қателік
3.4.5 ТТ өздігінен магниттену сипаттамасын алу.
Өздігінен магниттену тогы ЭҚК артуымен артады, олар өз кезегінде орама жүктемесіне байланысты.
, 
-ң ден тәуелдігі
өздігінен магниттену мінездемесімен анықталады (3.6. суретті
қара) мұнда ЭҚКң өсуі сол сияқты өздігінен
магниттену тогының
артуымен бірге жүреді.
3.6 сурет – ТТ өздігінен магниттену сипаттамасы
ТТ-ның болат өзекшесіндегі қанығу кезіндегі ЭҚКң өсуі өздігінен магниттену тоғының үлкен мәнге өзгеруін көрсетеді. Өздігінен магниттену немесе вольтамперлік сипаттама трансформатордың жарамдылығын бағалаудағы басты белгі.
Осы бөлімде студент:
1) ТПФМ-10 типті ТТң өздігінен магниттену сипаттамасын, орамдар арасы тұйықталмаған (3.7 суретті қара)
3.7 сурет - ТТ-ның өздігінен магниттену сипаттамаларын алу сұлбасы
Трансформатор движогін нөлде орнатып, шаппа қосқышты қосу. Екіншілік орамаға баратын кернеуді өсіріп ток пен кернеуді өлшеп алу. Осы мәліметтерді 3.4 кестеге еңгізу.
Кестедегі мағлұматтарға қарап 
байланысын
тұрғызу керек.
3.4 кесте – ТТ-ң өздігінен магниттену сипаттамасы
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2) тумблерді «витковое к.з. вкл» қойып, зерттелетін ТТ-ң екіншілік орамындағы орам тұйықталмағандығын келтіріп вольамперлік сипаттамасын алу. Мәліметтерді 3.5 кестеге еңгізіп қисықты тұрғызу. Екі тәуелділікті бір графикке тұрғызып салыстыру керек.
3.5 кесте - тәуелділік
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3.4.6 Трансформатордың екіншілік орама жүктемесін және жүктемелік сипаттамаларын анықтау керек.
ТТ-ның жүктемесін анықтау ток торансформаторының басты бөлімі болып табылады. Жүктеме кедергісі келесі элементтерден құралады: сымдар мен кабельдер кедергісі; байланыстырушы реле мен ТТ-ның құрылғылары; ТТ-на тізбектей қосылған реле мен құрылғы кедергілері; қосу нүктесіндегі өтпелі кедергілер.
Бұл бөлімде студент ТТ-ң жүктемелік сипаттамасын алу керекмжәне ТТ-ң екіншілік тұйықталмаған орамындағы кернеуді өлшеп және де екіншілік орамадағы әртүрлі жүктеме кезіндегі кернеулерді өлшеу керек (3.8 суретті қара).
Берілген бөлімдегі жұмысты орындау тәртібі:
1) 3.8 суреттегі сұлбаны жинау;
2) кедергісі R=0,5 Ом (15 ВА) ждүктемені алдын
ала қосып, автотрансформатордың қозғалтқышын ноль
қалпына орналастырып шаппа қосқышты Р іске қосу;
Бірінші реттік токты I1 әрбір 4-5А ден 20 А-ге дейін
өзгертіп жүктеменің сипаттамасын түсіру 
. Екінші реттік
ораманың тоғы 5А болғанда кернеуді өлшеуді
жүргізу. Содан кейін берілген кернеудің деңгейін өзгертпей,
екінші реттік ораманы тізбектен ажырату керек.
Ток трансформаторының екінші реттік орамасын қысқа уақытқа ажырату керек, себебі ол ажырату апаттық режім болып есептелінеді. Бұл жағдайдағы кернеудің көбейуіне түсініктеме беру керек.
Сол сияқты, сипаттамасын жүктемелердің
кедергілері R=3 Ом (75 Ом) және R=10 Ом (300 Ом) болғанда
түсіру қажет.
Екінші реттік ораманың кернеуін 
ток 
, 
болғанда түсіру
керек (екінші реттік орама ажыратылған). Алынған деректердің
негізінде 
тәуелділігін
тұрғызу керек. Бұл жағдайда ток трансформаторының
екінші реттік орамындағы жүктемелердің мәндері
әртүрлі деп алынады.
Алынған деректерді 3.6 кестеге енгізу керек.
R – жүктемелердің кедергілері 0,5÷10 Ом;
Р – шаппа қосқыш;
ЛАТР – түрі РНО – 250 зертханалық автотрансформатор;
Т – түрі ТПФМ сынақталынатын ток трансформаторы;
А1 және А2 – 0,5А амперметрлер;
V - 0÷60 В вольтметр.
3.8 сурет - Ток трансформаторының жүктемелік сипаттамасын түсіруге арналған сұлба
3.6 кесте - ТТ-ң жүктеме сипаттамасы
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3.5 Есептеулер мазмұны
3.5.1 Жұмыстың мақсаты.
3.5.2 ӨТТ-ң векторлық диаграммасы мен сипаттамалары.
3.5.3 ТТ-ң техникалық мәліметтері.
3.5.4 Сынақ сұлбалары, қорытынды мәләметтері мен графиктері.
3.5.5 Алынған мәліметтерді өңдеу.
3.6 Қорытынды сұрақтары
3.6.1 ТТ-ң қосылу сұлбасы мен қолданылуы.
3.6.2 ТТ-ң орын басу сұлбасының векторлық диаграммасы.
3.6.3 ТТ-ң құрылысы.
3.6.4 ТТ-ң жұмыс істеу режимі.
3.6.5 Неліктен ТТң екіншілік орамасы ажыратылғандағы жұмысы мүмкін емес?
3.6.6 ТТ-ң қателіктері. Шарттары қандай?
3.6.7 Қателікті төмендету амалдары.
4 Зертханалық жұмыс. Өлшеуіштік кернеу трансформаторлары
Жұмыстың мақсаты: өлшеуіштік кернеу трансформаторларының құрылысын, олардың сұлбаға жалғануын және техникалық пайдаланудың ережелеріне (ТПЕ) сәйкес кейбір сынақтарды жүргізу.
4.1 Өлшеуіштік кернеу трансформаторларының векторлық диаграммасы мен сипаттамалары
Электротехникалық қондырғыларында ӨКТ‑лардың екінші реттік параллель орамдарына бақылау – өлшеу жүйелер құралдарын, синхронизация құрылымдарын, релелік қорғауларын, автоматтарды, изоляциялық бақылау және т.б. мақсаттарда пайдаланады.
Тізбекке қосылатын құралдар тағайындалуымен, тұтынатын қуатымен, қуат коэффицентімен, қондыру орамымен, сенімділігіне қойлатын талабымен, өлшеу дәлдігімен ерекшелінеді.
Сондықтан электр жалғанудың бас сұлбасының әр түрлі бөлімшелері үшін ‑ генераторлар, трансформаторлар, құрама шиналар және т.б. шартына және тағайындалуына байланысты, сұлбаға бір фазалы немесе бірнеше бір фазалы, үшфазалы ӨКТ-лар жалғанады. Кейде кішігірім подстанцияларда ӨКТ-лар жарықтандыру желілерін қоректендіру үшін қызмет атқарады.
Негізінен ӨКТ ‑ бұл бос жүріс режіміне ұқсас жұмыс атқаратын кішігірім күштік трансформатор. ӨКТ үшін (шығынсыз және қателіксіз) трансформация коэффиценті жуық шамамен орама сандарының
|
|
(4.1) |
сондықтан
|
|
(4.2) |
.
Әдетте, екінші реттік ораманың номиналды
кернеуі 100 В немесе 
деп есептелінеді. Іске қосылатын
құралдардың шкалалары бірнеше реттік ораманың кернеу
деңгейіне байланысты белгіленеді.
Шынайы ӨКТ-ның магниттік өткізгіштерінде және орамдарында (қыздырылуының, құйын тоғының нәтижесінде) қателіктер пайда болады. Бұл қателіктер өлшеу дәлділіктерін төмендетеді.
Кернеу қателіктері келесідей өрнекпен анықталынады
|
|
(4.3) |
Диаграмманы тұрғызғанда келесідей
шарт қабылданады: 
және 
векторлары 180º айналдырылып
көрсетілген, ал , , 
, 
бірінші реттік орамаға
келтірілген.
4.1 сурет - Өлшеуіштік кернеу трансформаторының векторлық диаграммасы
Бұрыштық қателік- бірінші ретті орамның кернеу векторы мен 1800 бұрылған екінші ретті орамның кернеу векторының арасындағы бұрышымен δ анықталады.
ӨКТ-ң векторлық диаграммасы 10-суретте көрсетілген.
Қателіктерді төмендету үшін магниттік кедергісі аздау өзекшелерді қолданады, сол кезде магнитөткізгіштегі индукция, магниттік шашыраулар, орамадағы тоқтың тығыздығы азаяды.
ГОСТ 1983-77 сәйкес дәлдік классы бойынша ӨКТ-ні топтау 4.1 кестесінде келтірілген.
0.2 классындағы ӨКТ-лар: дәл өлшеулер үшін, жөндеу жұмыстарында тексерулер мен зерттеулер үшін, жабдықты қабылдау кезінде, есептеу машиналарын, жиілікті автоматты реттеу құралдарын қосу кезінде пайдаланады. ӨКТ-лармен электр станциялардың электротехникалық зертханаларын жабдықтайды.
4.1 кесте - ӨКТ-ның дәлділік кластары
|
Дәлділік класы |
Ең үлкен қателік |
||
|
Кернеу, % |
Бұрыштық |
||
|
---------- |
Градус. |
||
|
0,2 |
|
|
|
|
0,5 |
|
|
|
|
1 |
|
|
|
|
3 |
|
Нормаланбайды |
|
Таратқыш құрылғыларында 0,5 және 1-ші класстағы ӨКТ орнатылады. Олар щиттік құрастырылды, есептік және бақылау есептеуіштерді (счетчик) және басқа өлшеу құрылымдарды қосу үшін қолданады. Бірақ солардың кернеу қателігі 0,5 немесе 1% аспауы керек. Есептік есептеуішті қосу үшін міндетті түрде 0,5 классындағы ӨКТ пайдаланылады.
3-ші класстағы ӨКТ релелік қорғауларда, автоматты құрылғыларында, сигналдық шамдарды қоректендіру үшін және т.б. мақсаттарда қолданылады. Мұнда өлшеу қателігі 3% көп.
Дәлдік классы ӨКТ-нің екінші ретті жүктемесіне тікелей байланысты. Егер екінші ретті жүктеме өссе, онда дәлдік классы кемиді. Бір фазалы ӨКТ жүктемесі (қуаты) келесі формуламен анықталады (Вольт- ампермен).
|
|
(4.4) |
немесе
|
|
(4.5) |
мұнда
- екінші реттік ораманың номиналды
кернеуі, В;
- екінші реттік ораманың тоғы, А;
- активтік қуаттың қосындысы;
- реактивтік қуаттың қосындысы;
- екінші реттік тізбектің
толық кедергісі, Ом;
- екінші реттік тізбектің активтік
кедергісі;
- екінші реттік тізбектің
реактивтік кедергісі.
Екінші реттік тізбекке қосылатын құралдардың саны көбейсе, онда оның кедергісі азаяды да, ал ӨКТ-ның жүтемесі артады.
4.2 Жұмыстың бағдарламасы
4.2.1. Берілген ӨКТ-ң құрылысымен танысып, олардың техникалық мәліметтерін жазып алуыңыз керек.
4.2.2. Кернеу трансформаторларының шықпаларының (выводы) полярлығын тексеру.
4.2.3. Кернеу трансформаторының қателіктерін және трансформация коэффицентін анықтау.
4.2.4. Изоляцияны бақылау үшін сұлбаның жұмысын тексеру.
4.3 Жұмысқа дайындық
4.3.1. Кітаптың соңында келтірілген әдебиеттер тізімі мен баяндалған мәселелермен танысу;
4.3.2. Барлық керекті суреттерді дайындау керек.
4.3.3. Өлшенген мәндерді жазу үшін кестелерді сызу.
4.3.4. Зертханалық жұмыстың бақылау сұрақтарына ауызша жауап беру.
4.4 Жұмысты орындау тәртібі
4.4.1. КТ құрылысын зерттеу.
1) Келесі КТ-ң төлқұжат мәліметтерін жазып алу: НОМ-6, НОМ-10, НТМК-6 және И-50.
2) Жоғарыда айтылған КТ-ң құрылысын оқып зерттеу керек. Ескерілетін жағдайлар: магнитөткізгіштігінің типі, трансформатор орамдарының саны мен орналасуы, орама изоляциясы, төменгі және жоғарғы кернеулі шықпалар және олардың таңбалануы, (Үш фазалы КТ-ға арналған) орамаларының жалғану сұлбасы, майы бар бак және оның жерленуі (заземление).
4.4.2. Кернеу трансформаторларының шықпаларының полярлығын тексеру.
КТ-ның екінші орамына ваттметрлерді, электр энергия есептеуіштерін т.б. жалғау үшін алдымен КТ орамның қысқыштарының полярлығын білу керек.
Барлық КТ шықпалары нақты белгіленуі керек. Отындық бір полярлы КТ-ларда жоғарғы кернеу жағын үлкен әріппен, ал төменгі кернеу жағын кіші әріппен белгілеген.
Бір фазалы кернеу транформаторларының шықпалары жоғары кернеу жағынан келесідей белгімен анықталынады: А-орамының басталуы, Х-орамының аяқталуы. Сол кернеу трансформаторларының төменгі кернеу жағындағы бірполярлық шықпалары «а» және «х» таңбаларымен белгіленеді.
Үшфазалы бесоқтаушалы кернеу трансформаторларының сұлбалары «жұлдызша-жұлдызша» - «ашық үшбұрыш» болғанда, олардың шықпалары келесідей таңбамен белгіленеді: А,В,С,О – жоғары кернеу жағындағы шықпалары, а,в,с,о – төменгі кернеу жағындағы шықпалары, ал ашық үшбұрыш жағындағы шықпалар «а0» және «х0» таңбаларымен белгіленеді.
Шықпалардың полярлылығын және
тексеруді дұрыс жүргізу үшін гальвонометрлік тәсіл
немесе кез-келген магнитоэлектрлік жүйелі (полярлылығы
көрсетілуі керек) құралдар пайдаланылады. Ол үшін
тұрақты ток көзі 
және бір полюсті ажыратқыш
қолданылуы тиіс.
Зертханалық жұмыстың бұл пунктін орындау үшін түрі НОМ-6000/100В кернеу трансформаторының шықпалары стендінің панеліне шығарылуы қажет.
Бұл жұмыстың осы пунктінде студенттің атқаратын міндеті:
1) НОМ-6 кернеу трансформаторларның шықпаларының таңбаларының дұрыстығын анықтау. Ол үшін НОМ-6 кернеу трансформаторының орамаларының шықпаларын поляриметрге 4.1 суретте көрсетілген сұлба арқылы қосу керек. НОМ-6 кернеу трансформаторының бірінші реттік тізбегіндегі батырманы «К» іске қоссақ, онда кернеу трансформаторының екінші реттік орамасыда ЭҚК-і пайда болады. Оның бағыты бақылау - өлшеуіш құралы қай шықпаға қосылғанына байланысты. Егерде құралдың тілі оңға ауытқыса, онда көрсетілген полярлылықтың 4.1-суреттегі сұлбаға сәйкестігін көрсетеді, ал солға ауытқыса онда орамдардың біреуінің полярлылығын өзгерту керек (батырманы «К» ажыратқан уақытта құралдың тілі керісінше бағытты көрсететінін ескеру қажет).
2) НОМ-6 кернеу трансформаторының төменгі кернеу жағындағы шықпаларының (а2 және х2) полярлылығын анықтау керек (4.1 суретті қара). Бұл жағдайда И-60 кернеу трансформаторының шықпаларының полярлығы белгілі деп есептелінеді.
4.2 -суретті жинап НОМ-6 кернеу трансформаторының екінші реттік орамдарындағы шықпаларының (а2 және х2) полярлылығын анықтау керек. Ол үшін ажыратқыш ажыратылған мезгілде ЛАТР-дың көмегімен И-50 жоғары кернеу жағына 6000В тұрақтандырамыз да ажыратқышты тізбекке қосамыз. Сол мезгілде, егерде НОМ-6 кернеу трансформаторының жоғары кернеу жағындағы орамдарының шықпалары А2 және Х2, төменгі кернеу жағындағы шықпалармен а2 және х2 бір полярля болса, онда вольтметр V1 нолді көрсетеді. Егерде вольтметр V1 кернеудің деңгейін көрсетсе, онда төменгі кернеу жағындағы шықпалардың орынын ауыстырып қосу керек.
3) Екі вольтметрдің көмегімен екі үшфазалы кернеу трансформаторларының КТ1 және КТ2 (қосылу сұлбасы 12 топ, жұлдызша λ) орамдарының шықпаларының полярлылығын анықтайтын сұлбаны істеу керек.
4.1 сурет - Гальванометр әдісімен КТ-ң полярлығын анықтау
4.2 сурет - КТ-ң полярлығын түпнұсқалық трансформатор әдісімен анықтау
4.5 Қателікті және трансформация коэффицентін анықтау
КТ-нің трансформация коэффицентін және оның қателігін анықтау тікелей өлшеулер мен формула арқылы жүргізіледі.
4.5.1. 
сипаттамаларын алу.
1) 13 суретке қарап сұлба жинау, мұнда АП-1 автоматты ажыратқыш, түрі АП-50
Ескерту: зертханалық стендтің панелінде кеернеу трансформаторының төменгі кернеулі орамдардың шықпалары КТх (НОМ-6) және КТ0 (И-50) шығарылған. Сұлбаның жоғарғы вольтты бөлігі панельдің артқы жағында жинаулы.
2) Бос жүріс режимінде (В қосулы) U1
байсалды реттеу (ЛАТР көмегімен) арқылы КТх үшін
мәндерін алып, тәуелділігін тұрғызу керек.
тәуелділігі
U1-дің 4800 ден 6300 ге дейін алып, интервалды 300В алу керек.
Алынған мәндерді 4.2 кестесіне енгізу.
3) Осы мәліметтер арқылы трансформация коэффицентін КТх (к) және қателігін есептеу.
ЛАТР – реттелінетін кернеудің деңгейін алу үшін керекті лабораториялық автотрансформатор;
ТНр – үлгілі трансформатор И-50 сынақталынатын түрі НОМ-6 кернеу трансформаторын қоректендіреді;
ТНх – сынақталынатын түрі НОМ-6 кернеу трансформаторы; V1 және V2 – вольтметрлер, шкалалары 0÷150В; W-ваттметр;
Z2 – жүктемелік кедергілер (20-400 Ом).
4.3 сурет - Қателіктерді және трансформация коэффициентін анықтайтын сұлба
4.2 кесте - КТ-ның бос жүріс кезіндегі қателіктері мен трансформация коэффиценті
|
V1, B көрсетілуі |
80 |
85 |
90 |
95 |
100 |
105 |
|
U1 - U1 көрсеткішін 60В көбейту керек |
4800 |
5100 |
5400 |
5700 |
6000 |
6300 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
, В
Ескерту: Вольтметрдің көрсетуін V1 ( кернеу трансформатордың төменгі кернеу жағына жалғанған) номиналды трансформация коэффиценті Кн=60 көбейтіндісі арқылы зерттелетін трансформатордың КТ0 (И-50) алғашқы кернеуі табылады. Мысалы, Вольтметр көрсетуі U1=80 трансформатордың алғашқы кернеуінің мәніне сәйкес келеді, ол U1=80·60=4800 В
4.5.2 КТ-ның әр түрлі
жүктемелеріндегі трансформация коэффицентін 
және 
қателігін анықтау.
4.3 кесте - КТ-ның әр түрлі жүктемелеріндегі қателіктері
|
U2, ТНх бос жүріс S2, ВА |
95 |
100 |
105 |
Ескертулер |
|
|
25 В.А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
50 B.A |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
75 B.A |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
200 B.A |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
300 B.A |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Трансформация коэффициентін және қателіктерді
кернеу трансформаторының жүктемелерінің мәндері
келесідей болғанда анықталынады: S2=(25, 50, 75, 200 және
300 ВА) бұл мезгілде U2=(0,95; 1,0; 1,05)· U2ном,
яғни U2=95; 100; 105В.
Ол үшін керек:
1) сынақталынатын кернеу трансформаторларында ТНх
бос жүріс режімде болғанда, екінші реттік ораманың кернеуі U2=95В
қойылады («В»-ажыратылған, 
);
2) екінші реттік ораманың жүктемелері S2 жоғарыдағыдай деп алынып, ажыратқыш «В» тізбекке қосады да V1 мен V2 көрсеткіштерін түсіреді;
3) екінші реттік ораманың кернеуі 
және 105В деп
және S2-ның мәндері жоғарыдағыдай деп
алынып, екінші реттік ораманың кернеуінің өзгерілуі
анықталынады, яғни 
. Алынған деректер 9 кестеге
енгізіледі.
Кернеулік қателіктер , жүктеменің 
әртүрлі
мәндері үшін, жоғарыда көрсетілген өрнектермен
анықталады. Бұл өрнектерде, 
-ның мәні тәжірбеде
алынған деректермен анықталынады. Анықталған кернеулік
қателіктерді ,
сынақталынған кернеу трансформаторының паспорттық
деректерімен салыстырып, сынақталған кернеу трансформаторының
дәлділігі туралы қорытынды жасау керек.
3.5.3 Кернеу трансформаторының ТНх қателіктерін және оның белгісін дифференциалды сұлбамен анықтау.
КТ дифференциалды сұлбасын 4.4-суреттегідей жинап;
әр түрлі жүктеме кезіндегі оның қателік
мәндерін анықтау. КТ-ң екінші ретті орамдарының
тізбектеле және қарама-қарсы жалғануы вольтметрде 
- тұйықталады.
Номиналды екінші ретті кернеуде
, вольтметр қателікті лезде пайызбен
көрсетеді. Өзгеретін
кернеудің бір вольты, трансформация коэффицентінің бір пайыз
қателігіне сәйкес келеді. Қателіктің таңбасы
вольтметрлер 
және 
көмегімен анықталады. Егер 
болса,
онда 
деп есептелінеді.
4.4 сурет - Дифференциалдық сұлба бойынша КТ қателігін анықтау
Екінші реттік ораманың номиналды кернеуін -деп қабылдап
(бос жүріс режімі) жүктемелерін S2 тізбектеп қосып
, , - вольтметрлердің
көрсеткен цифрларын түсіру керек.
Алынған деректер 4.4 кестеге енгізіледі. 4.4
кестенің деректері бойынша 
әртүрлі 
болғандағы
тәуелділігін тұрғызу керек.
4.4 кесте – Кернеу трансформаторларының дифференциалды сұлбамен анықталған қателіктері
|
|
|
|
|
|
Қателіктердің белгілері |
|
25 |
|
|
|
|
|
|
50 |
|
|
|
|
|
|
75 |
|
|
|
|
|
|
200 |
|
|
|
|
|
|
300 |
|
|
|
|
|
(
бос жүріс режімі)
4.6 НТМИ типті КТ оқшауламаны бақылау сұлбасының жұмысын тексеру
НТМИ типті трансформаторлар сызықтық
және фазалық кернеулерді өлшеуге арналған. Сонымен
бірге үш вольтметрдің көмегімен (оқшауланған
нейтраль жүйесінде) оқшауламаны бақылай да алады. Олар
өзекшелі магнитөткізгіш пен үш орамнан тұрады-бірінші
ретті және екі екінші ретті, (4.5 суретіне қараңыз)
жалғану сұлбасы 
.
НТМИ екінші реті орамы жұлдызша түрінде жалғанған, оның нольдік нүктесі фазалық және сызықтық кернеулерді өлшеу қызметін атқарады.Ал тұйықталмаған үшбұрысша жалғанған орамға жерленген қысқа тұйқталудан сақтайтын қорғаныс релесі жалғанған.Дәл сондай эдіспен үшфазалы топқа бірфазалы үшорамды ЗНОМ типті трансформаторлар мен каскадты трансформаторлар НКФ жалғанады. НТМИ трансформаторы арқылы оқшауламаны бақылау келесі түрде жүргізіледі.
Қалыпты режимде қосымша екінші ретті
орамдарының ұштарындағы кернеу нолге тең, ал егер
желідегі фазалардың біреуі жерге тұйықталса, онда кернеу 
ке дейін өседі.
Ол екі бұзылмаған
фазалардың геометриялық қосындысына тең болады.
Қосымша орамның орам саны , кернеу болған жағдайда, ол 100В
тең болатындай есептеліп алынады.Тұйқталмаған
үшбұрыш тізбегіне қосылған минималды кернеу релесі
лезде жұмыс атқарып, дыбыс сигнализациясын қосады. Сосын
үш вольтмер арқылы қай фазады тұйықталу
болғанын анықтайды. Жерленген фазада вольтметр нолді, ал қалған екеуінде-
сызықтық кернеуді көрсетеді.
4.5 сурет – НТМИ типті трансформатордың орамдарының жолғану сұлбасы
Бұл бөлімде студент өз жұмысындағы НТМИ-6-ны тексеріп, 6кВ-тық бірфазалы жерге тұйықталуды тексеру керек (4.5 суретті қара).
Жұмысты орындау реті:
1) 4.5 сұлбаны жинау.
2) АП-3 автоматын қосу және бұл кезде үш фазалы 380 торабының кернеуі 6кВ КТ трансформаторына дейін жоғарыдауы керек. 6кВ торабына қосылған кернеу трансформаторы НТМИ-6. Оқшаулама дұрыстығына сенімді болу үшін негізгі орам тізбегіне қосылған үш вольтметрдің көрсетулеріне қарау керек.
3) «К» тетігін басу арқылы 6кВ торабының жерге қысқа тұйықталуы иммитацияланады. Бұл кезде, жоғарыда келтірілген сұлба бойынша екіншілік торап НТМИ-6, кернеу жоғарылату релесі қосылады да дыбыстық және жарықтық сигналдар береді. Сол кезде жерленген вольтметр фазасы нолді корсетеді.
4) НТМИ нормаль режиміне және жерге бір фазалы қысқа тұйықталудың құрылысын түсіндіру.
4.7 Есептеме мазмұны
4.7.1 Жұмыстың мақсаты.
4.7.2 КТ-ның техникалық мәліметтері.
4.7.3 Сынақтардың принципиалдық сұлбалары.
4.7.4 Әр пункттың нәтижелері.
4.7.5 Әр пункттен алынған мәндер мен мәліметтерді қорытындылап, анализдеу.
Жұмыс нәтижелері студентпен келесі сабаққа дейін жасалып, қорғалуы тиіс. Жұмыс қорғалмаған жағдайда, студент келесі жұмысты жасауға жіберілмейді.
4.8 Бақылау сұрақтары
4.8.1 КТ-ның векторлық диаграммасы мен алмастыру сұлбасы. Анықтама бер.
4.8.2 Тұрақты тоқ, екі вольтметр әдісі және фозометр арқылы бірфазалы КТ-ның жалғану топтарын анықтау қалай жүргізіледі.Схемалар келтіру және түсіндіру.
4.8.3 КТқұрылысы, КТ оқшауламасы.
4.8.4 Бос жүріс кезіндегі тоқ пен zk мен Uk шамалары қалай анықталады?
4.8.5 КТ фазировкасы қалай жүргізіледі?
4.8.6 Каскадты КТ-ның жұмыс істеу принципі мен құрылысы.
4.8.7 Сыйымдылықты кернеуді бөлгіштер.
4.8.8 Кернеу трансформаторына жуктемені анықтау қалай жүргізіледі.
4.8.9 КТ-ның қателіктерін төмендету әдістері.
4.8.10 Неге үш фазалы мен үш өзекшелі КТ оқшауламаны бақылауды іске асыра алмайды?
4.8.11 НТМИ оқшауламаны бақылағанда жұмыс істеу принципі мен құрылысы.
4.8.12 Бірфазалы КТ-ның қосылу сұлбасы мен олардың қолдану аумағы.
Әдебиеттер тізімі
1. Правила технической эксплуатации электрических станций и сетей. – М.:Энергия, 1977. – 288 с.
2. Васильева А.А.- Электрическая часть станций и подстанций. – М.: Энергия, 1980, - 608 с.
3. Неклепаев Б.Н. Электрическая часть электростанций и подстанций. – М.: Энергоатомиздат, 1986. – 640 с.
4. Рожкова Л.Д., Козулин В.С. Электрооборудование станций и подстанций. – М.: Энергия, 1987. – 600 с.
5. Васильева А.А - Электрическая часть станций и подстанций: Учебник для вузов – М.:Энергия, 1990.
6. Рожкова Л.Д., Карнеева Л.К., Чиркова Т.В. Электрооборудование электрических станций иподстанций. Учебник для вузов. – М.: Издательский центр «Академия», 2004. – 448 с.
7. Орлова И.Н. и др - Электротехнический справочник.. 7-изд. т3, кн 1. – М.: Энергоатомиздат, 1988. – 429 с.
8. Крючкова И.П, Старшинова В.А - Расчет коротких замыканий и выбор электрооборудования: Учебное пособие - М.: Академия, 2005.
9. Балаков Ю.Н., Мисриханов М.Ш., Шунтов А.В. Проектирование схем электроустановок. – М.: Издательский дом МЭИ, 2006.
10. Соколов С.Е., Кузембаева Р.М., Хожин Г.Х. Электрические станции и подстанции: Учебное пособие. - Алматы: 2006.
11. Обслуживание и ремонт электрооборудования электростанций и сетей. Название: Обслуживание и ремонт электрооборудования электростанций и сетей. Автор: Макаров Е.Ф. Издательство: Академия, 2003.
Мазмұны
|
Кіріспе |
3 |
|
1 Зертханалық жұмыс. Айнымалы тоқтың жоғарғы вольтты сақтандырғыштары |
3 |
|
2 Зертханалық жұмыс. 1000 В-қа дейінгі аппараттар |
14 |
|
3 Зертханалық жұмыс. Өлшеуіш ток трансформаторлары. (ӨТТ) |
21 |
|
4 Зертханалық жұмыс. Өлшеуіштік кернеу трансформаторлары. |
31 |
|
Әдебиеттер тізімі |
43 |