КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Еңбек және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы

 

 

ӨНДІРІСТІК  САНИТАРИЯ 

5В073100 - «Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі»

мамандығының студенттері үшін

зертханалық жұмыстарды орындауға арналған     

әдістемелік нұсқаулар  

 

 

Алматы 2012 

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: Байзакова С.М., Мананбаева С.Е. Өндірістік санитария: 5В073100 - «Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі» мамандығының студенттері үшін зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар. Алматы: АЭжБУ, 2012-30 б.

 

         Әдістемелік нұсқау зертханалық жұмысты  өткізуге байланысты материалдарды қамтиды, онда әр зертханалық жұмыстың, эксперименттік қондырғылардың сипаты келтірілген, тәжірибелік деректерді өңдеудің және жүргізудің әдістері, ұсынылған әдебиеттер тізімі мен бақылау сұрақтары  берілген. Әдістемелік нұсқау «Өміртіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығында оқитын студенттерге арналған.

                  Без.3, кесте 20, қосымша 1, библиогр. – 7 атау.

 

Пікір беруші: техн.ғыл.д–ры, проф.  Жұмағұлов Қ.Қ.

 

           «Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес   акционерлік қоғамының 2012 ж. жоспары бойынша басылған.

    

 

© «Алматы энергетика және байланыс университетінің» КЕАҚ, 2012 ж.

Кіріспе

 

Ұсынылып отырған әдістемелік нұсқау «Өндірістік санитария» пәнінен зертханалық жұмыстарды орындауға арналған.

Өндірістік санитария – бұл тәжірибелік қызмет саласы, ол еңбек шартын үйрену мен адамның физиологиялық мүмкіндіктері негізінде алдын алу құралдары мен тәсілдерін жасайды және жұмысшылардың денсаулығын сақтайды.

Еңбек шарты орындалатын жұмыстың, еңбекті ұйымдастыру ерекшелігінің, ғимараттағы жоба шешімінің және сол жердегі құрылым мен бөлме сипатымен анықталады.

Берілген жұмыстың мақсаты - «Өндірістік санитария» пәні бойынша білімді меңгеру және жұмыс орнындағы еңбек шартын анықтау.

Зертханалық жұмысты орындаудың басты мақсаты – жұмыс орнындағы көрсеткіштерді анықтау және теориялық сұрақтарды зерттеу. 

 

1 зертханалық жұмыс №1. Жасанды өндірістік жарықтандырудың   сипаттамаларын зерттеу

 

Жұмыстың мақсаты: өндірістік жарықтандырудың нормалауымен және бақылауымен танысу, пайдалану коэффициент әдісі мен жасанды жарықтандырудың теориялық есебін жасау, сондай-ақ жасанды өндірістік жарықтандырудың сипаттамасын зерттеу.

 

1.1 Теориялық мәліметтер

 

Табиғи жарықтандыру болмаған жағдайда немесе жеткіліксіз болғанда жасанды жарықтандыру қолданылады, қыздырмалық шам, жоғары және төмен қысымды газоразрядтық шамдар, жазық және саңылаулы жарықжолдар ретінде жарықтың осындай көздері іске асырылады.

Көздің талу жағдайы заттарды көру әсерінен ілесетін процестердің кернеулігіне байланысты болады. Сондай процестерге көруге икемделу, үйлесу және бейімделу жатады.

Еңбектің қолайлы жағдайларын жасау үшін өндірістік жарықтандыру келесі талаптарға сәйкес болуы қажет:

-         жұмыс орнын жарықтандыру  “Табиғи және жасанды жарықтандыру.

Жалпы талаптар” 2.04-05-2002 ҚР ҚНжЕ бойынша орындалатын жұмыстың сипаттамасына сәйкес болу қажет;

- жұмыс орнындағы және қоршаған кеңістік шектеріндегі жарық мүмкіндігінше бірқалыпты таралу қажет;

-  жұмыс орнында көлеңке болмау қажет;

- түсті дұрыс тарату үшін қажетті жарықтың қажетті спектралдық құрамын жарықтандыруды қамтамасыз ету қажет;

- жарықтандыру жүйесі басқа зиянды факторлардың (шуыл және т.б.) көзі болмау қажет, сондай-ақ  электрге және өртке қауіпсіз болу қажет.

Жасанды жарықтандыру түрлері:  жұмысты, апаттық, қорғаныстық.

Жұмысты жарықтандыру – ғимарат сыртында жұмыстардың өндіріс орындарында және бөлмелерінде нормаланған жарықтандыру жағдайларын (жарықталу, жарықталу сапасы) қамтамасыз ететін жарықтандыру.

Апаттық жарықтандыру қауіпсіздік және эвакуациялық жарықтандыру болып бөлінеді. Қауіпсіздік жарықтану жұмысты жарықтандырудан 5% құрайды (бірақ ғимараттарда 2 лк кем емес және кәсіпорын аумақтарына арналған 1 лк және егер жұмысшы жарықтандыруды сөндіргенде және сонымен байланысты жабдықтың қызмет етуі бұзылғанда  өрт, жарылыс, адамдардың улануы, технологиялық процесс ұзақ істен шыққанда және т. б. жағдайларда қарастырылады [1].

Нормативтік жарықтандыруды апаттық сөндіргенде бөлмеден адамдарды көшіру үшін эвакуациялық жарықтандыру қарастырылады. Ол адамдардың өтуіне арналған қауіпті орындарда, сатылы торларда орналастырылады. Өту жолдарындағы жарық ғимараттарда 0,5 лк кем емес және сыртында 0,2 лк  болуы тиіс [1].

Қорғаныстық жарықтандыру түн мезгілінде шекараның бойында қорғалатын аумақтары да ескеріледі.

Жарықтандырудың келесі жүйелерін айырып тануға болады:

- жалпы жарықтандыру - бөлмені немесе оның бір бөлігін бірқалыпты жарықтандыру;

- жергілікті жарықтандыру – стационарлық немесе тасымал жұмыстарын  жарықтандыруға арналған;

- қиыстырылған жарықтандыру – жергілікті және жалпы жарықтандыру жиынтығы.

Тек жергілікті жарықтандыруды қолдануға тыйым салынады. Жұмыс істейтін орын мен қоршаған кеңістік арасындағы үлкен жарық айқындарды болдырмау үшін жалпы жарықтандыру үлесі қиыстырылғанда 10 % кем емес болуы керек.

Жасанды жарықтандыруды нормалау ҚР ҚНжЕ 2.04-05-2002 “Табиғи және жасанды жарықтандыру жалпы талаптарға” сәйкес жүргізіледі, жұмыс орындарындағы жарықтандыру көзбен орындайтын жұмыстарға, жарық көзінің және жарықтандыру жүйесінің түріне байланысты нормаланады.

Көзбен істейтін жұмыстың жағдайлары төмендегі параметрлермен анықталады:

- айыру объектісінің мөлшері – жұмысты жүргізген кезде бөлуді қажет ететін ең аз мөлшер;

- фон – айыру объектісіне тікелей жататын бетті анықтау. Беттің түсі мен фактурасына байланысты жарықтану коэффициентімен (ρ) сипатталынады. Фон ρ>0,4 жарық болып, 0,2<ρ<0,4 орта және ρ<0,2 күңгірт болып есептелінеді;

- объектінің (К) фонымен айқындылығы – абсолюттік шама бойынша объекті мен фонның шағылысу коэффициенті айырымының фонның шағылысу коэффициентіне қатынасымен сипатталынады. Айқындылық К<0,2 аз деп; 0,2< К<0,5 – орта деп; К>0,5 – үлкен деп есептелінеді.

Көзбен істейтін жұмыстың жағдайлары фонның жарықтығын көтергенде жақсарады, ол бөлменің (қабырға, төбе, еден) және өндірістік жабдық беттерінің шағылысу  коэффициентін көтерумен жетеді.  

Жарықтанудың абсолюттік мәнінен басқа, жарықталудың сапалы  сипаттары: өте жарық көрсеткіші және жарықталудың толық коэффициенті нормаланады.

Жасанды жарықтану есептемесі келесі тапсырмалармен қорытындыланады: жарық жүйесін таңдау, жарық көзінің түрін, шамды орналастыру, жарықтехникалық есептеуді орындау және жарық қондырғыларының қуатын анықтау [2,3].

Жарықтың техникалық есептемесі:

   - пайдалану коэффициенті әдісімен;

   - нүктелік әдіспен;

    - меншікті қуат әдісімен орындалуы мүмкін.

Пайдалану коэффициенті есептік бетке түсетін жарық ағынының жарықтандыру аспабының толық ағыны қатынасына тең коэффициент мәнін анықтаумен бекітіледі. Одан кейін берілген жарықты құру үшін қажетті сәуле көзінің жарық ағыны анықталады. 

Меншікті қуат әдісі бойынша жарықтандыруды есептеудің маңызы, шамның типі мен оны орнату орнынан, жұмыс бетіне ілудің ұзындығынан, көлденең беті мен  ғимарат көлемінің жарықтылығына байланысты меншікті қуаттың мәнін анықтаудан тұрады.

Нүктелі әдіс шырақтың жарық таратуынан және оның геометриялық өлшемдеріне байланысты берілген шартты жарықтандыруда жарық ағынын анықтауды болжайды, бұл мән кеңістіктік изолюкстің графиктері бойынша алынады.

 

1.3 Тәжірибелік қондырғыны сипаттау

 

Ю-16 фотоэлектрлі люксметрдің көмегімен тәжірибе жүргізіледі (1.1суретті қара)

Ю-16 люксметр – фототоктың өзгеріс қағидасына негізделген аспап. Жарық ағынының сезімтал қабатына берілетін  селен фотоэлементінің және соған гальванометр арқылы қосылған тізбекте  ток пайда болады. Гальванометр бағдаршасының ауытқуы жарықтылыққа пропорционал. Бұл аспап люксметрлерде өлшенген және оның үш шкаласы 25, 100, 500 лк болады.  

 

1.1 сурет

 

Ауқымдардың қайта қосқышы құрылғы корпусында  орналасқан. Егер  жарықтану   лк болса, онда селенді фотоэлементте коэффициентті жұтқыш орналастырылады. Жұтқышты қолданған  кезде құрылғы шкаласының өзгеру шегі 2500, 10000, 50000 лк тең  болады. Өзгерген  кезде фотоэлемент жарықталудың  анықтауын қажет ететін беттің жоғарғы жағында сезімтал  қабатқа  орналастырылады.

 

1.4 Тапсырманы  орындаудың реті

 

1.4.1 №1 тапсырма.

Жалпы  жарықтанудың үлесін  анықтай  отырып, құрама жарықтануды зерттеу. Өлшенген  жарықтану бойынша берілген жарықтандырудың жұмысы  сипаттамасын анықтау керек.

         Жалпы  жарықтануды жоғарыда қосылған  шаммен, құрама жарықтану шамдарды бір  уақытта қосу арқылы есептейді.

 

1.4.1.1 Тапсырманың орындалу реті:

а) жоғарғы шамдардың бірін қосып, 0, 10, 20, 30, 40, 50 нүктелеріне люксметрді көлденең қойып, жарықты өлшеңіз;

б) жоғарыдағыға қосымша  20, 40, 60, 80 см биіктікке  рет-ретімен орналасқан шамдарды  қосыңыз және 0, 10, 20, 30, 40, 50 горизонталь нүктелеріндегі жарықтануды өлшеуді  жүргізіңіз;

в) әрбір  жағдайда жалпы жарықтанудың бөлігін  %-бен   формула бойынша анықтаңыз  және оның  жеткіліктілігі  туралы қорытынды  жасаңыз;

г) алынған  мәндерді  1.1-кестеге  енгізіңіз;

д) оқытушы  берген жергілікті жарықтандыру  шамының  іліну  биіктігінде көлденең  беттің нүктелерінің  бірінде  жарықтануды  анықтап және 1.8-кестедегі  мәндерді  қолданып, берілген  жарықтануда  жүргізуге  болатын жұмыстың  сипаттамасы  туралы  қорытынды  жасаңыз, алынған  мәндерді  1.1-кестеге  енгізіңіз.

1.1 к е с т е - Өлшем нәтижелері (№1 тапсырма)

  

1.2 к е с т е  – Орындалған жұмыс сипаттамаларының нәтижесі

 

1.4.2  №2 тапсырма.

Жергілікті жарықтандыру шырағы үшін горизонталь жарықталуларға тең

 (қисық изолюкс) қисық сызу және шырақ ілгілерінің ең пайдалы биіктігін таңдау.

Ол үшін мыналар қажет:

а) жергілікті жарықтандыру шамын 20 см биікте көлденеңінен  қосу;

б) 0, 10, 20, 30, 40, 50, 60 нүктелерінде көлденең бетте жарықтануды өлшеу;

в) аналогиялық көлденең жарықтануды 40, 60, 80, 100 см ұзындықта ілінген жергілікті шаммен өлшеу.

Алынған мәндерді 1.3 кестеге енгізу керек және осы өлшемдермен көлденең жарықтануға тура етіп, график тұрғызу керек. Ордината шамның іліну ұзындығын қарастырады, абсцисса 1.2 суреттің көлденең ара қашықтығын көрсетеді. 1.3 кестеден алынған өлшемдерге қарап, жарықтанудың  тең  мәндері алынады  және өзара иілмелі қисықпен қосылады, олардың  әрқайсысының  қарсысына жарықтану  мәні жазылады.

Неғұрлым  пайдалы шамның іліну  биіктігі төмендегідей  анықталады: абсцисса  осінде максимал  жарықты  табуға  тиіс берілген қашықтыққа сәйкес нүктені  табады. Көлденең бойымен осы  нүктеден жарықтану  неғұрлым  көп  болатын келесі  нүктеге  дейін  көтеріледі; неғұрлым  пайдалы шамның іліну  биіктігі осы  нүктенің  ординатасымен  анықталады. Горизонталь қашықтық  оқытушының  нұсқауы бойынша  алынады.

 

1.3 к е с т е - Өлшем нәтижелері (№2 тапсырма)

 

 

Қорытынды: Нормалық жарықтануды шамның қолайлы іліну ара қашықтығын Е =     лк  , көлденең бетте l =   см   қолданады.

 

 

 

 

 

 

 1.2 сурет

 

1.4.3  №3 тапсырма

Жасанды жарықтануды өндірістік ғимараттарда пайдалану коэффициенті әдісімен есептейді.

Бұл әдіспен анықтауда шамның жарық ағыны мына теңдеумен анықталады.

 

,

(1)

 

мұндағы     E - жарықтанудың ең аз берілгендері, лк;

K - қор коэффициенті; 

S - жарықтану алаңы, м²;

Z - біркелкі емес жарықтану коэффициенті;

N - шам саны, шт; 

 - жарық ағынының пайдалану коэффициенті, т.с.с.  ағын қатынасы, есептелген бетке берілуі барлық шам ағынының қосындысына; ғимарат индекс ұзындығы (i) қабырға мен төбеге шағылу коэффициентіне тәуелді.

Ғимарат индексі мына теңдеумен анықталады:

 

,

(2)

 

мұндағы        - жұмыс орнынан шамның іліну ұзындығы, м;

А, В - ғимараттың ені мен ұзындығы, м.

Шағылу коэффициенті өндіріс ғимаратының қалпына тәуелді болып таңдалады.

1.4 кестедегі берілген тапсырмаларды пайдаланып есептеу теориясымен жүргізіледі.

Есептеу реті:

а) 1.4 кестеден оқытушының берген нұсқауы;

б) 1.4 кестенің мәліметтері бойынша ғимараттың жарықтану ауданы S, м²,  ғимарат индексі  i (2) теңдеумен шығарылады;

в) 1.6 кестесі бойынша пайдалану коэффицентінің мәнін табу;

г) 1.7 кестеден көрермен жұмысының дәрежесін ескере отырып, жарық көзінің түрін және жарықтану жүйесінің жарықтану Е, лк мәнімен таңдау;

д) 1.8 кестеден қор коэффициентінің мәнін алып, өндірістік ғимаратты сипаттау;  

е) (1) теңдеу мәні бойынша, жарық ағынын F, лм есептеу;

ж) алынған жарық ағыны бойынша F шамды таңдау, 1.9 кестені пайдаланып, есептелген жарық ағынының таңдалған жарық ағынынан өзгерісі  болуы керек.

     Алынған мәндерді 1.5 кестеге жазу керек.

 

1.4 к е с т е – Жасанды жарықтануды  есептеу үшін берілген тапсырма (№3 тапсырма)

Параметрлер	Нұсқа
Алынатын шамдар	I,а	II,б	III,в	IV,в	V,а
	НГ	ППД	НГ	ЛД	ДРЛ
Ғимарат ұзындығы А, м	10	12	18	20	40
Ғимарат ені В,м	8	10	10	14	25
Шамның іліну ұзындығы, h, м	2,5	2,5	3	4,2	5,5
Шамның жалпы саны, N, шт	10	15	25	30	60
Көрермен жұмысының дәрежесі	III, а	IV, б	V, а	III, б	IV, а
Төбеге шағылысу коэффициенті, ρпот, %	50	30	70	30	30
Қабырғаға шағылысу ρстен, %	30	10	50	10	10
Біркелкі емес коэффициенті, Z	1,2	1,1	1,2	1,1	1,2
Өндіріс ғимаратының сипаттамасы	Шаңы аз бөлінетін ғимарат

 

1.5 к е с т е – Жасанды жарықтану есептелуінің  нәтижесі (№3 тапсырма)

Нұсқау нөмірі	S, м2	i	η, %	K	N, шт	E, лк	F, лм	Қорытынды
								Шам түрі	Қуат, Вт	Жарық ағыны, лм

1.6 к е с т е - Жарық ағынының пайдалану коэффициент мәні

 

1.7 к е с т е –Жасанды жарықтанудың жарық нормасы (ҚР ҚНжЕ 2.04-05-2002-дан «Табиғи және жасанды жарықтану. Жалпы талабы» )

Көрермен жұмысының сипаттамасы	Объектінің аз немесе эквивалентті өлшемі, мм	Көрермен жұмысының  дәрежесі	Көрермен жұмысының  қосалқы разряды	Объектінің фонмен  қарама-қарсылығы	Фонның сипаттамасы	Жарық, Е, лк
						Комбинациялық жарық жүйесінде		Жалпы жарықтану жүйесінде
						Барлығы	Соның ішінде жалпы
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Үлкен дәлділік	0,3-тен 0,5-ке дейін	III	а	Аз	Қараңғы	2000	200	500
			б	Аз	Орташа Қараңғы	1000 750	200 300	300 300
			в	Аз Орташа Үлкен	Жарық Орташа Қараңғы	750   600	200   200	200   200
			г	Орташа Үлкен Үлкен	Жарық Жарық Орташа	400	200	200
Орташа дәлділік	0,5-тен 1-дейін	IV	а	Аз	Қараңғы	750	200	300
			б	Аз Орташа	Орташа Қараңғы	500	200	200
			в	Аз Орташа Үлкен	Жарық Орташа Қараңғы	400	200	200
			г	Орташа Үлкен Үлкен	Жарық Жарық Орташа	-	-	200
Аз дәлділік	1-ден    5-дейін	V	а	Аз	Қараңғы	400	200	300
			б	Аз Орташа	Орташа Қараңғы	-	-	200
			в	Аз Орташа Үлкен	Жарық Орташа Қараңғы	-	-	200
			г	Орташа Үлкен Үлкен	Жарық Жарық Орташа	-	-	200
Қатты    (Өте аз дәлділік)	Аз 0,5	VI		Фон мен объектінің контрастылы-ғынан және фон сипаттамасынан тәуелсіз		-	-	200

 

1.8 к е с т е –  Қор коэффициентінің мәні К_қ

 

1.9 к е с т е – Қыздыру және газоразрядты шамдардың  U=220 В кезіндегі жарық ағыны мен қуаты

1.4.4 Бақылау сұрақтары

 

1.4.4.1 Адам  ағзасына  жарықтың  әсері. Еңбектің дұрыс  жағдайын  құруда  жарықтың  маңызы.

1.4.4.2 Негізгі  жарық техникалық  бірліктер.

1.4.4.3 Жасанды  жарықтану  жүйелері  мен  түрлері.

1.4.4.4 Жасанды  жарықтану  көзінің  түрлері (артықшылығы  мен  кемшіліктері).

1.4.4.5 Жасанды  жарықтануды  нормалау  қағидалары.

1.4.4.6 Жарық техникалық  есептеу  әдістері.

1.4.4.7 Люксметр құрылғысы және жұмыс  істеу  қағидасы.

1.4.4.8 Көру  жұмысы  шартын анықтайтын  параметрлер.

2 Зертханалық жұмыс №2.  Жедел сызықтық–колористикалық әдіспен өндірістік бөлменің ауасындағы зиянды газдардың маңызын анықтау.

 

           Жұмыстың  мақсаты: Өндірістік бөлмелердің газдануын талдау әдістерімен және оларды желдету үшін ауаны алмастыру есебімен таныстыру.

         

 2.1 Теориялық мәліметтер

 

           Әртүрлі технологиялық процестерді өткізген кезде өндірістік бөлменің ауасында көптеген зиянды заттар бөлінеді.

           Қазіргі даму тәсілімен жұмыста және күнделікті тұрмыста зиянды заттар адам ағзасымен түйіскенде өндіріс жарақатын алуы мүмкін, кәсіптік аурулар немесе денсаулық ауытқуынан болатын аурулар табылады (МЕМСТ 12.1.007-88).

           Зиянды заттар адам ағзасына тыныс жолдары, ас қорыту, тері қабаты, және ауыз қуысы арқылы өтуі мүмкін.

           Арнайы алдын алу шаралары жасалмағандықтан, зиянды заттар кәсіптік улануға алып келуі мүмкін. Өндірістік жағдайлардағы уланулар жедел және созылмалы болып бөлінеді. Жедел уланулар аяқ асты қауіпті жағдайда (мысалы апаттық жағдайда) болуы мүмкін, ал созылмалы уланулар адам ағзасына ұзақ уақыт зиянды ортада жүргеннен болуы мүмкін.

Адам ағзасының улануы 4 сатыдан тұрады (МЕМСТ 12.1.007-88):

1- қатерлі қауіпті заттар (бензин, сынап, қорғасын, озон, фосген және т.б.);

2 - өте қауіпті заттар (азот оксиді, бензол, йод, марганец, хлор, сілті т.б.);

3 - қауіпті заттар (ацетон, сернистті, ангидрид, метил спирті және тағы басқалар);

4 - аз қауіпті заттар (аммиак, көміртегі оксиді, этил спирті,скипидар және тағы басқалар).

Аса қауіпті емес улы заттар ұзақ мерзімде тұрғанда өте қауіпті болуы мүмкін соны есте сақтау керек.

Улану дәрежесі ол заттардың химиялық құрамына, уақытына, қоршаған ортаға тарауына байланысты болады. (МЕМСТ12.1.005-88). Қазіргі таңда мұндай регламентациялар үш сатыда жүргізіледі:

1) әсердің жобаланған қауіпсіз деңгейін түсіндіру (ӘЖҚД);

2) шекті рұқсат етілген шоғырлануды  түсіндіру (ШРШ);

3) жұмысшылардың еңбек шарттарын және олардың денсаулығын ескеріп, ШРШ-ы түзету жұмыс зонасы ауасындағы зиянды заттардың шекті рұқсат етілгені МЕМСТ12.1.005-88-та көрсетілген.

‹‹Жұмыс аймағының ауасы. Қауіпсіздіктің жалпы талаптары››, олардың қауіптілік класында көрсетілген.

Зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациялық жұмыс аймағының ауасында, осындай   концентрациялар күнделікті 8 сағат жұмыс уақытында немесе басқа ұзақтықта, бірақ 41 сағаттан аспайтын аптасына бүкіл еңбек өтімінде аурулар мен адам денсаулығының ауытқуын, жаңа әдістермен табылып оны жұмыс процесінде анықтап немесе ұзақталған өмір ұзақтығының қазіргі немесе одан кейінгі ұрпақтарының ШРШ-ы мг/м³ өлшенеді.

Жұмыс аймағын 2 м биіктікте еденмен немесе жұмысының уақытша тоқталуы арақашықтығымен есептеу керек.

МЕМСТ12.1.005-88 токсикалық затқа ШРШ бекітілді.

 

                          ,                                       (2.1)

 

мұндағы  С₁, С₂ ... С_n улы заттардың жұмыс аймағының өлшенген концентрациясы;

ШЖШ₁, ШЖШ₂...ШЖШ_n – зиянды заттардың шекті рұқсат етілгені (МЕМСТ12.1.005-88).

Өндіріс аурулары және уланулардың ескертілуі:

а) жаңа техналогиялық процестердің жетілдіруі, зиянды заттарды қолдануға шектеуімен зиянды заттарды зиянсыз заттарға ауыстыру. Жұмыс орнындағы ауаның құрамына  зиянды заттардың кірмеуіне жақсы герметизация, тұйықталған процестерді вакумның ішінде жүргізу, технологиялық циклдің,  технологиялық процестердің үздіксіздігі, ескірген қондырғыларды жаңа қондырғыларға ауыстыру;

б) өндіріс процесстерінің механизациясына және автоматизациясына, дистонционалдық басқарылудың қолданылуы;

в) қондырғының оқшауламасымен, зиянды технологиялық процестері бар ғимараттар;

г) өндіріс ғимаратын желдету.

Ауаның бірқалыпты ауысуы деп лас ауа орнына таза ауаның енуін айтамыз.

Желдету арқылы ауаның қозғалысы механикалық және табиғи болып бөлінеді. Олардың бірігуі – аралас желдету болып аталады. 

 

1 к е с т е - Зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясы     (МЕМСТ12.1.005-88)

Зат	Шекті рұқсат етілген концентрациясы  мг/м3
Аммиак	20
Ацетон	200
Бензин	300
Бензол	20
Күкіртті газ	10
кестенің жалғасы
Күкіртті су тегі	10
Күкіртті көмір тегі	10
Скипидар	300
Этил спирті	1000
Бутил спирті	200
Метил спирті	50
Толуол	50
Фенол	5
Формальдегид	1
Хлорбензол	50
Дихлорэтан	10
Трихлорэтан	10
Хлорлы сутегі	5
Хлор	1
Этилді, диэтилді эфир	300
Көміртегі оксиді	20

 

Ауа алмасуын ұйымдастыру әдісі бойынша оны жергілікті және жалпы болып бөлінеді. Тұрақты және жалпы көлемді уақыт іс-әрекеті бойынша – тұрақты әрекет ету және апаттық.

Табиғи желдету (аэрация) бөлме ішіндегі жылы ауаның және бөлме сыртындағы суық ауа тығыздығының айырмашылығы есебінен, сондай-ақ осы бөлмелердің ішкі және сыртқы ауа қысымының айырмашылығы арқылы қажетті ауаалмасуды жасайды.

Механикалық желдету кезінде электрқозғалтқышты қозғалысқа әкелетін желдеткішпен құрылатын қысымның айырмашылығы арқылы ауаалмасу жасалынады;

Егер де теехникалық және санитарлы техникалық шаралар зиянды заттардың әсерін толық залалсыздандырмаса, онда жеке қорғау құралдарын қорғау керек.

Улы заттардан қорғану үшін, қажетті қорғаныс (ҚҚ) тыныс алу жолы (газдан қорғаныс, аэрозолдан қорғаушы респираторы) арнайы киім, арнайы аяқкиім, қолды қорғау құралы (резеңкелі қолғап, қорғаныс пастасы және мазі) бет-әлпет, көз (қорғаныс көз әйнегі).

Ауа ортасында санитарлы бақылау үшін келесі сараптау әдісі қолданылады:

а) фотометрлік, яғни боялған сұйықтықта жарық жұту қасиетімен негізделеді;

б) люменеценттік  әдіс бұл - әртүрлі заттардың жарық жұтылу энергиясын жарық ағыны ретінде берілуі;

в) спетркөшірмелі әдіс бұл - элементтердің ғимарат жалын вольттік доғасының (3500-4000 ^о С) спектрлік сәуле шашылуын анықтау ;

 г) полярографиялық әдіс - диффузиялық ток мүмкіндігін өлшеу электролизде қолданылатын сұйықтықты сынап электродтары арқылы анықтау;

д)  хромотографиялық әдіс - әртүрлі сұйықтық компоненттерінде газдық араластырғышпен органикалық сұйықтық.

Жұмыс ғимаратындағы ауасында зиянды заттардың құрамын бақылау үшін тездетілген әдіс анализі қолданылады.

а) колометрикалық әдіс - бұл  сұйықтың, фильтрлік қағаз немесе жылтыраған қатты сорбент арқылы құрамындағы зиянды заттарды ауадан соруы негізделген және мәнерлеу жолымен және мәнерлеу стандартты шкаласымен салыстырғандағы интенсивтілігін өлшеу;

б) сызықты колористикалық әдіс мидинаторлық қондырғы арқылы ауа таратуын тексеру  және боялған ұнтақ қабатының алдын-ала дайындалған шкала арқылы ұзындығын өлшеу, яғни осы ұзындықтағы концентрациялық заттың тәуелділігін көрсетеді. Сараптау УГ-1,УГ-2 аспабында қолданылады.

 

2.3 Өндіріс ғимаратында ауадағы зиянды газдарды газанализатор УГ-2 көмегімен анықтау (теориялық)  (6)

 

2.3.1 Аспаптың тағайындалуы.

Әмбебап бұрмалы аспап – газанализатор УГ-2 экспрессиялық сандық анықталған зиянды заттардың өндіріс ғимаратының  ауасына арналған индикатор ағартқыштың қысқа сипаттамасы, газанализатор УГ- 2 комплексіне кіреді 2-кестеде көрсетілген.

 

2.2 к е с т е– Зиянды заттардың тізбесі газанализатор УГ-2 және индикатор сипаттамасымен анықталады

Анықталатын зат	Ауа көлемінің сарапталуы	Ағартқыш жарамдылығы, ай	Арнайы индикатор ағартқыш реагені
Аммиак	200 100	8 8	Көк бромфенол
Ацетилен	300	24	Калий иодаты, күкірт қышқылы
Ацетон	300	10	Соляноксил гидроксаламині, көк бромфенол
Бензин	300	24	Калий иодаты, күкірт қышқылы
Бензол	300	24	Калий иодаты, күкірт қышқылы
Ксилол	300	12	О-дианизидин
2.2 кестенің жалғасы
Азот оксиді	300	16	Калий иодаты, күкірт қышқылы
Көміртегі оксиді	200	18	Иодат каллий, крахмал, иод, иодид сынабы
Күкірт диоксиді	300	8	Калий иодаты крахмал, йод, сынап иодиті
Күкірт сутегі	300 100	20 20	Свинц ацетаты, хлорлы барий
Толуол	300	24	Калий иодаты, күкірт қышқылы
Мұнай көміртегі	300	24	Калий иодаты, күкірт қышқылы
Хлор	300	24	Флуоресцеин, калий бромиді
Этил эфирі	400	15	Хромды ангидрид, күкірт қышқылы

 

2.3.2 Жұмыстың қағидасы.

УГ-2 газанализатордың жұмысының қағидасы сызықтық-колористикалық әдісте негізделген. Ол түйірлі сіңіргішпен толтырылған оған түсті білдіретін реагентпен салынған көрсеткіш түтік арқылы ауажинайтын құрылғының көмегімен зерттелетін ауаны аспирациялаудан тұрады. Осындай түтіктегі индикатор ағартқышы өз түсін табылған ұзындыққа ауыстырады. Құбырдағы индикатаралық ұнтақтың боялған баған ұзындығы ауадағы талданатын газдың шоғырлануына пропорционал, әрі ол шкала бойынша өлшенеді, өлшемі мг/м³.

УГ-2 газталдағышы ауажинағыш құрылғыдан  және  сүзгілейтін, әрі  тотықтыратын қысқыштардың  индикаторлық  құбырларын  дайындау үшін  ЗИГ арнайы жиынтықтарынан тұрады:  ауажинағыш құралғының дәйектемесі,  индикаторлық  құбырлардың  және сүзілетін қысқыштардың  саймандары стендтегі 1,2,3,4,5,6 суреттерде келтірілген.

 

2.4 Концентрацияда карбоксид көміртегінің көмегімен түкті аспиратор МАМ-4 анықтау (эксперименталдық бөлімі)

 

МАМ-4 түкті аспиратор көмегімен зиянды қоспалары болатын ауаның белгілі көлемін көрсеткіш түтігі арқылы сору жүргізіледі.

 

 

 

2.4.1 Индикаторлық құбыр.

Индикаторлық құбыр өзінен арнайы реагентпен толтырылған шыны құбырды білдіреді. Оның соңғы жақтары тартылған және дәнекерленген, сыртқы диаметрі 7 мм, ұзындығы 125 мм.

         Талдаудың нәтижелерін есептеу үшін құбырдың бетінде реактивті қабаттың аймағында анықталатын газдың шоғырлану мәндеріне сәйкес келетін сақина енгізілген. Құбырдағы тілше зерттелетін газ әрекетінің бағытын көрсетеді.

         Құбырдың бір соңының бетіндегі ақ бояулы қабатты сол бойынша талдауды бөліп алуды жазу үшін арналған. Егер ауада зиянды газдар болмаса, онда құбырдың қайталап анықтау үшін 5-ретке дейін бір күнде пайдалануға болады. Оңды көрсетулерден кейін құбырдың қайталап пайдаланбайды. Боялған реңі бірнеше күн аралығына дейін тұрақты болады, сондыќтан құбыр жасалынған талдаудың растылығын көрсетеді.

Индикаторлық құбырдың жарамды мерзімі – дайындаған күнінен бастап 15 ай.

 

2.4.2      МАМ-4 түкті аспиратор.

Түкті аспиратор индикаторлық түтік арқылы ауаны сору үшін қызмет етеді. Түкті сорғыштың толық жұмыс істеуі сорылатын ауаның көлемі – 100 ±5 мл болу қажет. Түтіксіз түкті сорғының ашылу уақыты – 1-2 с., габариттік мөлшері – 104х52х95. Өлшемі – 300 г.

 

 

2.4.3 Әрекет принципі.

Аспиратордың негізгі бөлігі резеңкелі түк, қақпағына астарланған. Түктің ішінде екі пружина ол сығылып ұсталған. Ауа шығарушы клапан қамтамасыз етіледі. Белбеу түктің кіруін болдырмайды. Бекіткіш белбеу көлемді реттеуге қызмет етеді. Аспираторды бір қолмен реттейді. Толық жүріс үшін резеңкелі тукке 100 мл  ауа сорады. Сығылған түкке индикатор желісі арқылы ауа кірмейді. Айтарлықтай үлкен кедергі көрсетеді, шығару клапнына қарағанда кері жүрісте шығару клапаны жабылады. Қоздырылған аспиратор түрімен тек қана индикаторлық желі түк бастапқы көлемін алады.

Герметикалық аспиратура клапанды мұқият тазартуға жетеді. Ол үшін бұранданы бұрайды, клапанды жабатын, егер резеңке беті бүлінбесе оны қатты қарама-қарсы жағымен үрлейді.

Тура сараптау үшін осы ауа сору жылдамдығын анықтау үлкен мәнге ие болады. Онда аспираторды қолдану алдында түкті желісіз тексеру  керек, 1-2 сек ішінде. Егер түктің ашылу уақыты белгіленгеннен көбейіп кетсе, тез арада қорғаныс торын тексеру керек.     

 

 

 

2.4.4 Индикатор желімен түктік аспиратура арқылы сараптауға дайындау.

Анықтау алдында аспиратураның герметикалығына көз жеткізу керек. Ол үшін аспиратураның кейбір индикаторлық  желісімен түкті түбіне дейін соғады. Егер қысылған түк 10 мин ішінде ашылмаса, онда аспираторды саңылаулы деп есептеуге.

Ары қарай индикаторлық түтікті ашады.  Ол үшін желінің екі ұшын арнайы сындырады. Аспираторда табылатын оң қолмен аспиратор корпусын  қамтиды. Резеңкелік түкті соңына дейін соғады сосын жібереді. Аяғында белбеудің тартылуы сорып алумен анықталады. Келесі сығу арасы 3 сек.  10 сығындалған түкке 1л ауа өткізуін қамтамасыз етеді.

 

2.5 Жұмыс істеу реті:

а) «14»,  «9» және «15»  крандары жабық түрінде (тіке) бекіту керек;

б) «1» шахтасы арқылы көміріді тасып, «2» пешке салып, одан кейін шахтаны жабу керек;

в) «3» тумблері арқылы тақташаны қосу, «4» индикатарымен қосылуды және «5» вольтметрінің көрсеткішімен бақылау керек;

         г) «6» тумблермен пешті қосу керек.  Пештің қосылуын «7» индикаторы мен «5» вольтметр көрсеткішімен тексеру керек;

д) 10 минут өткеннен кейін пешті сөндіру керек;

е) «9» кранды ашып және индикаторлық құбыр арқылы ауаның газдалғанын анықтап «11» камераға «10» канал арқылы өткізу қажет, одан кейін «9» кранды жабу керек;

ж) камераның газдалғанын анықтауды  МАМ-4 түктік аспиарторы және индикаторлық құбыр арқылы жүзеге асырылады.

Анықталатын ауа индикаторлық трубаның бірнеше аспиратордың жүрісінен сорылады. Күкірт (СО) концентрациясы  ауадан 100 мл (1 аспиратор жүрісі) өткенде  индикатор түтікшесіне арналған сыртқы қорабының оң жақ шкаласында байқалады. Егер де газдалу дәрежесін анықтаған кезде «П» аспиратордың жүрісі жасалса, онда концентрация «П» дейін азаяды.

Түтікше шкаласын сыртқы қорабының шкаласымен қосып, жасыл арқылы СО пайыздық концентрациясын анықтайды. СО концентрация көлемі 3 кестеде берілген (мг/л);

з) ауа көлемін жөнелдетіп есептеу, анықталған концентрация СО камерада желдету жолы арқылы оны шекті рұқсат етілген формула арқылы есептеу

                                                     V=K  ,                                                   (2)

бұндағы Сi –камерадағы күкірт концентрациясы (СО) анықталған өлшем (мг/м³);

С₂ - шекті рұқсат етілген күкірт концентрациясы  (СО) (ШРШ) мг/м² (2.1 кестені қара) ;

Vi – камера көлемі (0,037);

К-1,25 (қосымша коэффициент барлық жағдайда ескерткен бірнеше күкірт концентрациясының (СО) қатуы);

и) «14» және «15» кранын ашу;

к) тумблермен желдетуді қосу «12».  «13»  индикатордың қосуын қадағалау, амперметрдің ашылуымен ротометр «16» көрсеткішін орнату, «60» бөлімшемен жоғарғы желдетудің айналуы.

 

2.3 к е с т е  -Пайыздық концентрацияны көлемдікке айналдыру

%	мг/л
0,0010	0,0125
0,0016	0,0200
0,0020	0,0250
0,0024	0,0300
0,0030	0,0375
0,005	0,0625
0,01	0,125
0,02	0,250
0,03	0,375
0,05	0,625
0,10	1,25
0,20	2,50
0,30	3,75

 

Алынған көлем нәтижесінде желдету камерасының уақыты  4 кесте арқылы анықталады;

 

2.4 к е с т е - Желдету камерасының уақыт тәуелділігі ауаның есептелген көлемі бойынша  /ротометр көрсеткіші «60»-қа тең болған кезде/  анықталады

Көлем, л	Уақыт, мин
10	1
25	3
50	5
100	10
150	15
200	20
250	25
300	30

 

л) 4-кестеде алынған желдетудің өту  уақыты  бойынша желдетуді өшіру және «14», «15» крандарын жабу керек;

м) ж-пунктінде жазылған тәсіл бойынша күкірт концентрациясын (СО) камерада өлшеулер жүргізу қажет;

н) шекті рұқсат етілген концентрациядан алынған нәтижелерді салыстыру;

о) зертхана тақтасын «3» тумблермен өшіру керек;

п) жүргізілген тәжірибеге келесі формада хаттама құру керек;

р) өткізілген зерттеулердің негізінде желдеткіш жұмысының тиімділігі туралы қорытынды жасау керек.

 

 

2.1 сурет - Карбоксидінің көмір қышқыл газымен  газдалған камераны табу үшін қолданатын сүзбе

 

1.Көмірді пешке жүктеу шахтасы.

2. Пеш.

3. Жүктеуді қосу тумблері / қондырғы қосу қосқышы/.

4. Қосу индикаторы /Қондырғыш/.

5. Вольтметр.

6. Пешті қосу қосқышы.

7. Пешті қосу индикаторы.

8. Амперметр.

9. Тәжірибе үшін таңдалған ауа каналының краны.

10. Ауаны таңдау каналы.

11. Камера.

12. Желдеткішті қосу тумблері.

13. Желдеткішті қосу индикаторы.

14.Таза ауа беретін канал краны.

15. Аса газдалған ауа шығаратын канал краны.

16. Ротометр.

 

Сынақ хаттамасы

1.     Жұмыстың мақсаты_____________________________________________

_________________________________________________________________

2.     Жұмыстың мазмұны ____________________________________________

_________________________________________________________________

3.     Тексеру нәтижесі бойынша кесте құру.

 

 

2.5 к е с т е - Тексеру нәтижесі

 

2.6 Бақылау сұрақтары

 

2.6.1 Шекті рұқсат етілген улы заттар қалай аталады?

2.6.2 Өндірістен қауіпті улы заттар  қанша класқа бөлінеді?

2.6.3 Зиянды заттармен уланудың қаупі мен дәрежесі қандай факторларға байланысты болады?

2.6.4 Қандай жағдайда жұмыс ауасының аймағында бір уақытта, бірнеше бірқалыпты жағдай әсер етуі керек?

2.6.5 Ауаның улануына және кәсіптік ауруларды ескерту үшін қандай шаралар қолдану керек?

2.6.6 Ауа аймағында қандай санитарлық әдістер қолданылады?

2.6.7 Анализдің қай түрінде әмбебап газанализатор  УГ-2 жұмыс мақсаты негізделген?

2.6.8 Таңды аспиратор МАМ-4 пен зиянды заттардың концентрациясын қалай анықтайды?

 

3 Зертханалық жұмыс №3. Өндіріс ғимаратындығы метрологиялық жағдайларды зерттеу

 

Жұмыстың мақсаты: жұмыс аймағындағы микроклимат параметрлерін анықтау және алынған мәндерді МЕМСТ 12.005–88 оптималды нормалармен салыстыру.

 

3.1 Теориялық мәліметтер

 

Өндіріс ғимаратындағы микроклиматты қадағалау жұмыс аймағындағы микроклимат параметрлерін келесі аспаптармен өлшеу арқылы жүргізіледі.

Ауа температурасын анықтау үшін термометрлер (сынапты және спитртті), термографтар, термоанемометрлер қолданылады. Жұлулық сәлелену кезінде екі термометрден тұратын булық термометрлер қолданылады. Термометрдің бірінде қойма беті қараға боялған, ал екіншісі күміспен жалатылған.

Ылғалдылықты анықтау үшін желдеткішті (Ассман) немесе желдеткішсіз (Август) психрометрлер қолданылады. Екі  жағдайда да психрометр екі термометрден – құрғақ және ылғалды термометрлерден тұрады. Термометрді ылғалдандыру термометрлердің бірін матамен қапталған шарикті сумен сулау арқылы жүзеге асады. Ассманның аспирационды психрометріндегі термометрлер металды негізге орнатылған, жылулық сәулелену кезінде өлшеулер алу үшін термометрлердің  шарлары екі қабатты гильзаларға орнатылған, ал желдеткіш басқа ауа ағындарының әсерін болдырмайды. Екі термометрдің көрсетуі негізінде эмпирикалық формула арқылы біріншіден ауаның абсолютті, содан соң салыстырмалы ылғалдылығы есептеледі. Салыстырмалы ылғалдылықты  құрғақ және ылғалды термометрлердің көрсетулері бойынша  және номограммалар арқылы анықтауға болады.

Ауа қозғалысының жылдамдығын анықтау үшін ауа ағыны энергиясы әсерінен айналатын айналманың (вертушка) айналу санын санау негізінде жұмыс істейтін анимометрлер қолданылады. Ауа қозғалысының жылдамдығы  1–10 м/с болғанда қанатты анемометр, 10–30 м/с дейін табақты анемометрлер қолданылады. Ауа қозғалысының жылдамдығы 1м/с төмен болғанда кататермометр қолданылады (немесе термоанемометр), өйткені қарапайым анемометрлердің механизмдерінің инерттілігі салдарынан үлкен ауытқулар пайда болады.

Атмосфералық қысым микроклиматтың нормаланбайтын параметрі, алайда салыстырмалы және абсолютті ылғалдылықты есептеу үшін оның мәнін білу қажет. Атмосфералық қысымды өлшеу  үшін барометр–анеройдтардың әртүрлі модельдері қолданылады.

  

3.2  Атмосфералық қысымды анықтау

 

Атмосфералық қысымды барометр–анеройд ВАМИ арқылы анықтаңыз, оның цифрблатасында доға тәрізді сынапты термометр орнатылған, бұл термометрдің көрсетуі бойынша қоршаған орта температурасына түзетулер енгізіледі. Аспаптың көрсетуін жазып алмас бұрын, оның ішіндегі механизмдердің әсерін болдырмау мақсатында көрсетулерді жазып алғаннан соң, корпусына соғып қойыңыз. Үш түзетуді ескеру керек: шкалалық, температуралық және қосымша, яғни

 

Р=Р_пр+Р_шк+Р_қос+Р_{темп .}                                                  (2.1)

 

Аспаптың шкаласына түзету 3.1 кестесінде келтірілген.

 

3.1 к е с т е – Аспаптың шкаласына түзету

Шкаланың көрсетуі	710	700	690	680	670	660	650
Түзету	-1,2	-1,2	-1,1	-1,0	-1,1	-1,1	-0,9

 

Температуралық түзету келесі формуламен анықталады

 

              P_темп=ΔPt,                                                                  (2.2)

мұндағы ΔP – 1^оС –ге келетін температуралық түзету (ΔP=0,06 мм. сын. бағ.);

t – градустың оннан бір бөлігі дәлдігімен алынатын барометр термометрінің температурасы.

Аспаптың жөндеу куәлігі бойынша қосымша түзету–13мм.сын.бағ.

 

Мысал: Барометр–анероид бойынша Р_пр= 685 мм.сын.бағ. және температура 21,5^оС өлшеніп алынған. 2.1 кестесіне сәйкес шкалалық түзету –1,05 мм.сын.бағ. құрайды, температуралық түзету Р_темп=0,0621,5=1,29 мм.сын.бағ., қосымша түзету  Р_қос=13 мм.сын.бағ. Сонда                                  Р=685–1,05+1,29+13=698,24 мм.сын.бағ. Егер мм.сын.бағ/сын Па келтіру керек болса, онда 1 мм.сын.бағ.=133,322 Па екенін ескеру керек. Есептелген атмосфералық қысымның мәнін зерттеу хаттамасын 3.2 кестесіне енгізіңіз.

 

3.3  Ауа температурасын анықтау

 

Зертханада Ассман психрометрінің құрғақ термометрін (сол жағындағы термометр) қолдана отырып ауа температурасын анықтау. Термометр көрсетуін зерттеу хаттамасының 3.2, 3.4 кестелеріне жазыңыз.

 

 

3.4  Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын анықтау

 

Аспирационды Ассман психрометрін қолдана отырып, зертханадағы ауаның салыстырмалы ылғалдылық мәнін есептеу. Ол үшін құрғақ және ылғалды термометрлер көрсетулерін алмастан 3–4 мин бұрын, ылғалды термометр қоймасындағы матаны стендтің 2 жайындағы пипетканы алып, суды астынан бере отырып сулау керек. 3 мин-тан кейін желдеткішті сөндіріп, ылғалды және құрғақ термометрлерінің көрсетулерін хаттаманың 3.2 кестесіне жазып алыңыз. Содан соң абсолютті ылғалдылықты (А) есептеңіз, яғни салмақтық бірліктермен (г/м) немесе мм.сын.бағ. су буының қысымы түрінде сипатталған зерттеу мезетіндегі ауаның су буы құрамын анықтаңыз.

 

А=F_вл– 0,5(t_c–t_вл) Р/755.                                      (3.3)

 

Мұндағы F_вл–ылғалды термометр көрсетіп тұрған температура кезіндегі қаныққан су буы қысымы, мм.сын.бағ. (А қосымшасындағы 1-кестені қара),

0,5 – тұрақты психрометрлік  коэффициент;

t_c–t_вл –– құрғақ және ылғалды термометр көрсетулерінің айырмасы;

Р–2.1 тапсырмасында есептеліп табылған атмосфералық қысым, мм.сын.бағ.

Одан соң пайызбен сипатталған, абсолютті ылғалдылықтың максималды (М) (берілген температура кезінде ауадағы су буы саннының ең үлкен мәні) ылғалдылыққа қатынасы түрінде салыстырмалы (В) ылғалдылықты есептеңіз.

B=A/M100,  %

немесе

B=A/F_c100,  %,

мұндағы F_c – құрғақ термометр көрсетіп тұрған температура кезіндегі қаныққан су буы қысымы, мм.сын.бағ. (А қосымшасындағы 1-кестені қара).

Алынған мәліметтерді хаттаманың 3.2, 3.3 кестесіне енгізіңіз. Содан соң үстелде көрсетілген психрометрлік  график – номограмма арқылы салыстырмалы ылғалдылықты табыңыз. Графиктегі тік сызықтар құрғақ термометр көрсетуіне сәйкес, ал қиғаш сызықтар ылғалды термометр көрсеткішіне сәйкес. Салыстырмалы ылғалдылық ылғалды және құрғақ термометрлерінің көрсетуіне сәйкес тік және қиғаш сызықтардың қиылысу нүктесі алынады. Алынған мәндерді 3.2 кестеге енгізіп, есептелген В мәндермен салыстырыңыз. Ауытқуларды пайызбен сипаттайды, ол 5% аспау керек.

3.2 к е с т е - Зерттеу хаттамасы                                                    

  

3.5  Ауа қозғалысының жылдамдығын анықтау

 

Ауаны дауылдату кезінде ауа қозғалысының жылдамдығын анықтау. Ол анеометрдің цифрблатасының екі есептік нүктелерін – тәжірибиеге дейін және тәжірибиеден кейін мәндерін  салыстыру арқылы жүргізіледі. Бұл айырымды тәжірибе жүргізуге кеткен уақытқа бөліп, тариривтік график бойынша ауа қозғалыс жылдамдығының нақты мәнін табамыз. Анеометр стендте айродинамикалық құбырда орналасқан, ондағы ауа ағынын желдеткіш тудырады. Оны қосу үшін стендтегі ауыстырып-қосқышты 1 қалпына бұрау керек. Бастапқы есептік нүктені бекіте отырып, аспап бағыттары мен секундомерді қосыңыз, 100 сек өткеннен соң аспап бағыттары мен секундомерді тоқтатыңыз, екінші есептік нүктені бекітіңіз. Дәл нәтижелерді алу үшін әдетте үш өлшеу жүргізіледі, санауыш көрсетулерінің айырмасын анықтап, нәтижелерді қосып, жүгізілген үш өлшеудің уақытына бөліңіз. Одан соң тариривті график бойынша 1 сек ішіндегі бөлінудің орташа мәнін, м/с–пен өлшенетін  жылдамдыққа келтіреді. Алынған мәндерді  хаттаманың 3.3 және 3.4 кестелеріне жазыңыз.

 

3.6  Микроклиматты санитарлық-гигиеналық бағалау

 

Зертхана микроклиматын  санитарлық-гигиеналық бағалау. Ол үшін жұмыс күшіндегі МЕМСТ–12.1.005-88 – нен берілген жұмыс категориясы үшін микроклиматтың оптималды параметрлерін, жыл периодын және жұмыс кезінде анықталған нақты мәндерін хаттаманың 3.4 кестесіне енгізіңіз. Кестедегі мәліметтерді салыстыру негізінде жағымды микроклимат құрудың қосымшасын және қорытынды шығарылады.

 

3.3 к е с т е  - Ауа қозғалысының жылдамдығын анықтау

Аспаптың көрсетуі	Көрсетулердің айырмасы	Тәжірибе ұзақтығы	Айналу жиілігі	Ауа қозғалыс орташа жылдамдығы, м/с
басы	аяғы

 

 

3.4 к е с т е - Алынған мәндерді МЕМСТ–12.1.005–88 мен салыстыру

 

 

        3.7   Бақылау сұрақтары

 

3.7.1 Өндірістегі негізгі метрологиялық параметрлер.

3.7.2 Ауаның температура ылғалдылығы адамның жұмысы мен денсаулығына қалай әсер етеді?

3.7.3      Комфортты метрологиялық жағдай дегеніміз не?

3.7.4      Жұмыс орны микроклиматын нормалаудың қандай әдістері бар?

3.7.5      Желдеткіштің мақсаты және оның түрлері.

3.7.6      Ауаның метереологиялық жағдайын қандай аспаптарменқадағалауға болады?

   

 

А қосымшасы

 

1 к е с т е  –  Кебу және ылғалдық термометр бойынша температурамен қойылған бу қысымының тәуелдігі

Кебу және ылғалды термометрі бойынша температурасы	Қойылған су буларының қысымының, мм рт. Ст.
15	12,79
16	13,68
17	14,63
18	15,46
19	16,43
20	17,53
21	18,63
22	19,83
23	21,07
24	22,38
25	23,76
26	25,21
27	26,74
28	28,35
29	30,04
30	31,84
31	33,70

 

2 к е с т е  – Жұмыстың түріне байланысты микроклиматтың оңтайлы және рұқсат берілген нормалары

Жыл мерзімі	Жұмыс түрі	Температура, ْС		Салыстырмалы ылғалдылығы, %		Ауа қозғалысының жылдамдығы, м/с
		опт.	рұқсат етілетін	опт.	рұқсат етілетін	опт.	рұқсат етілетін
Суық	Женіл Жеңіл   Орта   Ауыр Ауыр	22-24 21-23   18-20   17-19 16-18	18-26 17-25   15-24   13-23 12-20	40-60 40-60   40-60   40-60 40-60	75 75   75   75 75	0,1 0,1   0,1   0,1 0,1	0,1 0,2   0,3   0,4 0,5
Жылы	Жеңіл Жеңіл     Орта     Ауыр Ауыр	23-25 22-24   21-23   20-22 18-20	20-30 19-30   17-23   15-23 13-28	40-60 40-60   40-60   40-60 40-60	55 75   65   70 75	0,1 0,2   0,3   0,3 0,4	0,1-0,2 0,1-0,3   0,2-0,4   0,2-0,5 0,2-0,6

 

Әдебиеттер тізімі 

1. ҚНжЕ РК 2.04-05-2002. Естественное и искусственное освещение. Общие требования. – М.: 2002.

2. Князевский Б.А. Охрана труда в электроустановках – М.: Высшая школа, 1984.

3. Айзенберг Ю.Б. Справочная книга по светотехнике. - М.: Энергоатомиздат, 1983.

4. Белов С.В. Безопасность жизнедеятельности. - М.: Высшая школа, 1999.

5. ГОСТ 12.1.005-88 ССБТ. Воздух рабочей зоны. Общие требования.

6. Метрологическое обеспечение безопасности труда: справочник./Под ред. Сологяна И.Х. Том 2. -М.: Изд-во стандартов, 1989. 

 

Мазмұны 

1	Кіріспе Зертханалық жұмыс № 1. Жасанды өндірістік жарықтандырудың сипаттамаларын зерттеу.	3  4
2	Зертханалық жұмыс №2. Жедел сызықтық-колористикалық әдіспен өндірістік бөлменің ауасындағы зиянды газдардың маңызын анықтау.	14
3	Зертханалық жұмыс №3. Өндірістік ғимаратындағы метрологиялық жағдайларды зерттеу.	4
	А қосымша	29
	Әдебиеттер тізімі	30

 

2012 ж. жин. жоспары, реті 51