АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

Орыс және қазақ тілдері кафедрасы

 

 

 

ҚАЗАҚ ТІЛІ 1

5В0717 мамандығының студенттері үшін №2 семестрлік жұмыстарға арналған әдістемелік көрсеткіш 

 

Алматы 2010

 

ҚҰРАСТЫРУШЫ: Арыстанғалиева Д.М., Төлеубаева К.Т. Қазақ тілі 1.  5В0717 мамандығының студенттері үшін №2 семестрлік жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік көрсеткіш. - Алматы: АЭжБИ, - 2010.- 38 б.

Көрсеткіш жылуэнергетика бакалаврларының оқу бағдарламасына сәйкес орындалатын өздік жұмыстарға арналып құрастырылды.

Жылуэнергетика мамандықтарына қатысты жазбаша аударуға арналған мәтіндер және мәтін контексі бойынша қайталау, бекіту мақсатында грамматикалық тапсырмалар берілген.

Көрсеткіш жылуэнергетика бағытында даярланатын студенттерге ұсынылады.

 

№2 СӨЖ     (Жазбаша)

 

№2 бақылау жұмысын орындау тәртібі:

·        СӨЖ бойынша берілген тапсырмаларды  толық орындау;

·        Жұмыстың мерзімі: 1 ай.

 

Қойылатын талаптар:

·        жұмысты  А 4 форматында  14 шрифтпен басу;

·        берілген нұсқаның  түпнұсқасы толық жазылуы керек;

·        жұмыстың мазмұнын, қолданылған әдебиеттер тізімін көрсету;

·        берілген тапсырмалар толық орындалуы керек

·        жұмыс мерзімінде өткізілуі керек;

 

Тапсырмалар

1. Терминдерді теріп жазып, түсініктемесін беріңіз.

          2. Біріккен сөздерді теріп жазыңыз, мәтіннен өзгеше 5 сөйлем құраңыз.

          3. Анықтауыштық тіркестерді теріп жазыңыз, аударыңыз.

          4. Мәтіннен изафеттік сөз тіркестерді теріп жазып, аударыңыз.(10)

          5. Есімшелі тіркестерді (-атын, -етін, -итін) теріп жазып, аударыңыз.

          6. Себеп мағынасын беретін (себеп-салдар салалас, себеп бағыныңқы    сабақтас) сөйлемдерді көшіріп жазыңыз, аударыңыз.

          7. Мәтіннен бес сөйлем таңдап алып, оны сұраулық шылаулардың біреуі арқылы (ма, ме, ба, бе, па, пе) және сұрау есімдіктері арқылы (кім? не? қай? қайсы? қандай? қалай? қайда? қайдан? қашан? қанша? т.б.) сұраулы сөйлемге айналдырып жазыңыз (барлығы он сөйлем).

          8. Мәтінге жоспар құрыңыз.

          9. Мәтінді толық аударыңыз.

 

          1-нұсқа

Судайындау қондырғыларының аппаратурасын жайластырудың   

          принциптері

 

Сужылытқыштардың құрылысына компоновтік ірі ЖЭС аппаратурасының принципі судайындатқыш құрылғылардың бөлек ғимаратқа алып шығарылады.

Ғимараттың жартысы су жылытумен үш немесе төрт қабатты башня сияқты орындалады.

Сужылытқыш құрылғылар бөлек ғимаратқа қолданады: 1) құрылғылардың үлкеюі; 2) реагенттің қолдануының сұрауы, ғимараттарда сужылытқыш теміржолдарда қанағат етеді; 3) жеңіл шарттар құрылады.

Сужылытқыш құрылғылардың қосылған көмекші корпуста немесе қосымша салған ЖЭС-тің ғимаратында арнайы ғимараттар қысқарып қосатын трубалардың ұзындығы. Басқа жаққа қарағанда құрылғылардың рұқсаты және реагенттің әкелуі сужылытқыштардың қоймалары теміржолмен көтеріледі. Сужылытқыш ғимараттардың құрылғылары бірқабатты болады.

Құрылғылардың негізгі құрал жабдықтарына байланысты. Ортақ құрылғылардың кеңеюі аппараттарды қамтамасыз етеді. Құрал жабдықтар технологиялық су тазарту сүлбесіне сәйкес келу керек. Филотрдеу залында керегемен фильтрдің арасынан өтетін жол 500мм-ден жоғары болады, ал бос өтетін жол фильтрмен қосылады. Монтаждан кейін фронттық құбырөткізгіш – 700 мм-ден аспауы керек. Фильтрлердің жатуы бір-біріне фронтты орналасқан. Бактра ішкі жақта орналасқан және шет жақта орналасқан.

Қорды сақтау үшін тұзсыздалған суды және лайланған конденсат немесе сондай-ақ жиналған су, құрылғыларға МАЭС мынандай агрегаттар 150, 200 және 300 МВт-дай қолданады. Акка көлемі 1000 м3 және ЖЭС-та 50 және 100 МВт шығырларға үш бака көлемінің 500 м3 коррозияға қарсы ішкі қорғауға сәйкес болу керек. Үш бактың біреуі лайланған конденсатты тазартуға арналған.

Реагенттік шаруалық бір ғимараттарда жылу дайындайтынмен орналасады. Механизацияланған көлемі негізгі реагенттермен және фильтрлейтін материалдар, сондай-ақ гидравликалық тұз еріткіштер.

Реагенттер қоймасы темір жолмен кең жай көлікпен реагенттер қоймасы жағалауында орналасады, жылумен жабдықтау ғимараттарына арнайы емес бар металдарды түсіреміз. Реагенттік қоймасы  әр уақытта сумен жабдықтау ғимараттың бойымен орналасады. Ұзақ әр реагент қоймасының сыйымдылығы бір вагоннан кем емес. Барлық жағдайда қойманың сыйымдылығы барлық реагенттердің айлық қажеттерінің әдісін қамтамасыз етеді.

Фосфаттарды сумен қамтамасыз ететін қоймаларда сақтап немесе сол жерде араластырғышпен және қоспа дайындау шағын бактарға берілуі керек. Үзілмейтін желдету аппаратура әр уақытта электрстансаның орталық ғимараттарында орналасуы керек.

Үлкейтулер қазандары бар бөлмеде орындалады, ол жылуалмастырушылар қазандары бар бөлмеде орналасады. Немесе насосты коридорда орналасады. Кейде жылуалмастырушылар су желдетулер қайнамаған суда тұрғызылады. Оларды дайындайтын ғимараттарда орналастырылы, қайта үрленген су әкеледі.

      

2-нұсқа                                                                                                     

Шығыр қалақшасының торкөз ағынындағы кескіндік  энергия  

шығындарын анықтау

 

Турбомашина торкөзі арқылы газ ағынының қозғалысында энергия шығыны туындайды: ағынның кинетикалық энергия бөлігінен кері айналмай жылулық түрленеді. Кескіндік  шығындар үйкеліс және қысым кедергісі әсер етуінен пайда болады. Аз иілген жұқа кескін торкөзі үйкеліс кедергісінен басым. Қалың, сондай-ақ қатты иілген торкөздерде қысым кедергісі басты рөл ойнайды.  Кескіннің  нашар айнала ағуында, ағында қосымша кедергілерді шақыратын, құйын туындайды.  Сол себептен қатты иілген қалың кескіндер, сондай-ақ маңызды шабуыл бұрышында жұмыс істейтін кескіндер үлкен кедергі жасайды. Жақсы айналып ағатын қалыптағы  кескін  жағдайындағы қысым кедергісі, қысымның оң градиенті салдарынан  шектік қабаттағы ток құбырын кеңейту және оларды кескін бетінен жоюмен түсіндіріледі. Бұл потенциалды айналып өтумен салыстыру бойынша кескінде қысым таратуларының  бұзылуын шақырады және кескіннің  көтерме күшін азайтады. Кескінді шығындар газ ағынындағы кескін айнала ағуы сипатында анықталады және қалақшаның шексіз биіктігіндегі торкөзде орын алатын,  бұл шығындар немесе қалақша биіктігіне тәуелді емес.

  Жазық турбиналық торкөздегі кескіндік  шығындарға жататындар:

           - шекаралық қабаттағы үйкеліс шығындар;

           - кескіннен  шекаралық қабаттың үзілу жағдайындағы шығындар;

           - жиек кескіні  үшін құйын жолындағы шығындар;

           - толқындық шығындар.

Ағынмен құлақшаның айнала ағуында, оның қабырғасында шекаралық қабат пайда болады.  Беттегі бұдырлықтар, төбелі ұсақ құйындар және қабаттар арасында үйкелістердің жабысқақ күштері  салдарынан газ жылдамдығы максималды мәнге дейін азаяды.  

Шекаралық қабаттағы ағынның тежелуі қабаттар асты арасындағы негізінен қатысты күштердің бар болуынан туындайды және газдың ағу түріне тәуелді. Ламинарлық ағу турбуленттілікке қарағанда, үйкелістің аз шығындарымен қоса беріледі. Дегенмен ток құбырларының диаметрлерінің үлкеюіне және арнаның өту қимасының тарылуына әкеледі. Соңғысы кескін торкөзіндегі қысым кедергісін бірден үлкеюін пайда болдырады және шекаралық қабаттағы газдың турбулентті құрылымдық ағуымен салыстырғанда  кескіндік шығындардың сомалық шамасының өсуіне әкеледі.

Қолайсыз жағдайларда кескіннің айнала ағуында (ағынның үлкен жылдамдығы, оптималды емес шабуыл бұрышы) шекаралық қабаттың дамуы, құйын түзілуімен және   қысым кедергісінің өсуінен қосымша энергия шығындарымен қабаттаса жүретін, кескіннен  ағынның  ажырауына әкеледі.

Едәуір шамада құйын түзілу мүмкіндігі қалақша торкөзінің аэродинамикалық кемелденуін анықтайды. Шекаралық қабаттың ажырауы бетінің қисығы максималды кескіннің дөңес бөлігіне жақын болуы мүмкін. Құбырдың айнымалы жұмыс режімінде торкөзге кіру бұрышын есептеуден (оптималды) қатты ерекшеленуі мүмкін. Маңызды оң шабуыл бұрышында кескіннің  дөңес бөлігінен ағынның, ал үлкен теріс шабуыл бұрышында – майыстырылуға дейін үзілу мүмкіндігі үлкейеді. Кескін торкөзіндегі қысым кедергісінің үлкеюінен қосымша шығын көздері туындайды.

         

3-нұсқа

Жылумен қамтамасыз ету жүйелерінің түрлері

 

         Жылумен қамтамасыз ету жүйелерінің міндеті тұтынушыларды керекті жылу мөлшерімен қамтамасыз ету. Жылумен қамтамасыз ету жүйелерінің екі түрі болады: орталықтандырылған және жекешелендірілген.

Жекешелендірілген жылумен қамтамасыз ету жүйелері жылумен тек бір тұтынушыны қамтамасыз етеді. Орталықтандырылған жылумен қамтамасыз ету жүйелері жылумен бірнеше тұтынушыларын қамтамасыз етеді. Орталықтандырылған жылумен қамтамасыз ету жүйелері тұтынушыларға байланысты төрт түрге бөлінеді:

- бір топ тұтынушыларды (бірнеше үйлерді) қамтамасыз етуге арналған;

- аудандық – бір ауданды жылумен қамтамасыз етуге арналған;

- қалалық – бір қаланы жылумен қамтамасыз етуге арналған;

- қала аралық – бірнеше қаланы жылумен қамтамасыз етуге арналған.

Орталықтандырылған жылумен қамтамасыз ету жүйелеріне кіретін: жылу мен жылутасығыш дайындау; жылу тасығышты (жылуды) тұтынушыға жеткізу; жылуды пайдалану. Жылу мен жылутасығыш дайындауы жылу электр орталықтарында, аудандық әлде қалалық қазандықтарында (жылу көздерінде) өтеді. Жылу тасығышты (жылуды) тұтынушыға жеткізуі жылулық желілер арқылы өтеді. Жылуды пайдалану жылу қабылдағыш қондырғыларында өтеді.

Су жылытқыш қондырғылар.

         Су жылытқыш қондырғылар Ж(Т) және ӨЖ(ПТ) шығырлардың бу алымдарынан алынған бумен жылулық желінің суын жылытуға арналған. Су жылытқыштар тік және жатық орнатуға арналған түрлері болады. Тік орнатылатын су жылытқыштың жылулық қуаты төмен. Қазіргі қуаты жоғары жылуландыру бу турбиналарында жатық орнатылатын су жылытқыштар қолданылады.

Тік орнатылатын су жылытқыш корпустан, жоғарғы су камерасынан және корпус ішіндегі жез құбырлардан жасалған жылу беттерінен құралады.           Тік орнатылатын су жылытқышқа желі су жоғары су камерасынан жіберіледі. Бу патрубок арқылы жылытқыш корпусына жіберіледі. Жылуын берген бу шықтанып, жылытқыштың астыңғы жағынан аластанады.

Жатық орнатылатын су жылытқыштар ішінде жезден (латунь) жасалған трубкалы жылу беттер орналасқан. Жылытқыш астында шық жинағыш орнатылады. Электр жүктеме құлаған кезде бу жапқышы жабылады, сондықтан турбинаны қорғау үшін жылытқыш шық жинағышпен саңылаулы патрубок арқылы қосылады. Саңылаулы патрубок қысым құлаған кезде шық жинағыштағы су қайнамау үшін жасалады. Металдың температуралық ұзаруын ескеру үшін линзалы өтеуіш орнатылады.

Су жылытқыштардың жылулық есебінің мақсаты, біріншіден, оның жылу бетінің ауданын табу, екіншіден, жылытқыштың белгілі геометриялық өлшемдері мен жылу тасығыштың сипаттамалары арқылы жылулық жүктемесінің мөлшерін табу.

Су жылытқыштардың ауданын белгілі жылулық жүктемесіне байланысты табады.

 

           4-нұсқа

Жылулық желі су тазалағыш қондырғылар

 

 Жылулық желі суын дайындаған кезде оны химиялық су тазартудан және газсыздандырғыштан (деаэратордан) өткізеді. Химиялық су тазарту арқылы желі судан тұздарды және басқа зиянды химиялық қосындыларды жояды. Қазіргі кезде құбырларға қақ тұрмау үшін желі суға ИОМс қосатын болды. Химиялық тазартылған судан зиянды газдарды (О2 , СО2) жою қажет, сондықтан суды газсыздандырғыштан (деаэратордан) өткізеді. Жылулық желі суын газсыздандыру үшін атмосфералық немесе вакуумды деаэраторлар қолданылады. Атмосфералық деаэраторда қыздырғыш жұмысын атқаратын атмосфералық қысымды бу. Деаэраторда қысымы 1 атмосфераға тең бу суды қыздырып газсыздандырады. Вакуумды деаэраторда қыздырғыш жұмысын атқаратын ыстық су. Ыстық су вакуумды деаэраторға кірген соң буға айналады, бу суды қыздырып газсыздандырады.

Химиялық тазартылған су вакуумды деаэраторға құбыр арқылы жіберіледі де, тесікті тарелкалар арқылы шашырап шығады. Ыстық су вакуумды деаэраторға кірген соң буға айналып, барботаж тақтасындағы суды қыздырып өтеді де, шашыраған су арасынан өтіп, суды қыздырып газсыздандырады. Газсызданған су патрубок арқылы жылулық желінің кері құбырына жіберіледі.

         Жабдықтардың түрлері

         Жылуландыру пункттерінің мақсаты тұтынушыға жіберілетін жылу тасығыштың көрсеткіштерін (қысым, температура, шығыс) керекті мөлшерінде қамтамасыздандыру қажет. Жылу тасығышы ыстық су жылулық жүйесінің жылуландыру пункттерінде келесі жабдықтар орналасады: су ағыншалық және ортадан тепкіш сорғылар (элеваторлар мен насостар); су жылытқыштар; ыстық су жинағыш бактар; жылу тасығыш көрсеткіштерін тексеріп реттейтін аспаптар; жылу жүйені қақтанудан және тоттанудан қорғайтын аспаптар мен жабдықтар.

Жылуландыру пункттер жергілікті – бір ғимараттық және бір топ ғимараттарға арналған болады. Негізінде, жылуландыру жабдықтарын ғимараттардың подвалдарынан шығарып жылуландыру пункттеріне орналастыру ғимраттарда шу болмау үшін дұрыс болады.

          

5-нұсқа

Ыстық сумен қыздырылатын су жылытқыштар

 

 Топтық жылуландыру пунктінде бөлікті (секциялы) және тақташалы су жылытқыштар қолданылады.

Бөлікті су жылытқыштардың ішінде Л-68 жезден жасалған құбырлар орналасады, ал сыртқы жағы диаметрі жоғары құбырдан жасалған. Бірнеше бөліктер қосылып, керекті жылу бетті су жылытқыштар жинауға болады. Жезден жасалған құбырлар ішімен қыздырылатын су өтеді, ал сырт жағынан қыздыратын ыстық су жіберіледі. Бөлікті су жылытқыштардың жылу тасығыштарының ең жоғары қысымы 1 МПа аспайды, ал жылу өткізгіш коэффициентінің мөлшері 1000 – 1500 Вт/(м2·К) аралығында болады.

Соңғы кезде тақташалы су жылытқыштар қолданылады.  Тақташалы су жылытқыштарда тақташаның бір жағынан қыздырғыш ыстық су өтеді, ал екінші жағынан қыздырылатын су өтеді. Қыздырғыш ыстық су мен қыздырылатын су бір-біріне қарсы ағады.

Тақташалы су жылытқыштардың тақташалары бөліктерге қосылып жасалады. Бірнеше бөліктерді қосып, керекті жылу бетті су жылытқыш жинауға болады. Тақташалы су жылытқыштардың ерекшелігі мен артықшылығы бұл өте жоғары жылу өткізгіштілігі мен жинақтылығы (1 м3 көлемінде жылытқыш ауданы 100 м2).

Тақташалы су жылытқыштардың пайдалануы мен күтуі өте тиімді. Тақташалы су жылытқыштар тез бөлшектенеді, бөлшектерін оңай ауыстыруға болады. Тақташаларды кірден тазалауға және ауыстыруға болады.

Жылу құбырларының құралуы

         Жылулық желілерінің құбырлары негізінде үш бөлшектерден құралады:

- жылу тасығыш өткізетін болаттан жасалған құбырлар;

- құбырлардың сыртқы жағын тотықтанудан қорғайтын және жылу шығынын төмендететін оқшауландырғыш құрылмасы;

- құбырлардың салмақтық жүктемесін және олардың жұмыс атқару кезіндегі пайда болатын әртүрлі күштерді қабылдайтын, құбырлар мен олардың оқшауландырғыш құрылмаларын қоршаған орта әсерінен қорғайтын тіректік құрылмалар (жерастымен өтетін құбырларға әсер ететін жер салмағы, жер үстімен өтетін әртүрлі көліктер салмағы және т.б. күштер).

Жылулық желілерінің құбырлар бөлшектерінің құрылымы желі құбырларының түрі мен қолданатын материалдарына байланысты. Мысалы, жер астында арықсыз салынған жылу құбырларында оқшаулағыш пен тіректік құрылмалар бір бөлшекке біріктірілген.

Жылулық желілерінің құбырлар оқшаулағыш құрылмасы оларда колданылған заттарға қарай тұтас, бір бөлшекті немесе жекеленген бірнеше бөлшектер түрінде орындалуы мүмкін. Мысалы, бірнеше бөлшектерден тұратын оқшаулағыш құрылмалар бірінің үстіне бірі салынып кұбырларды тотықтанудан қорғайтын, олардан мүмкін болатын жылу жоғалымын шектейтін және жылу оқшаулағышын ылғалданудан сақтайтын жекеленген қабаттардан құралады.

          

6-нұсқа

Жылулық желілерінің құбырларына қойылатын талаптар

 

1) Құбырлар мен олардың бойына орналастырылған құралдың жылу тасығыш көрсеткіштеріне (қысымы, температурасы) сәйкес келетін сенімді беріктігі мен саңылаусыздығы;

2) Пайдалану жағдайындағы жылулық желілер құбырларының жылу және электр кедергілерінің жоғары деңгейлі және тұрақты болуы, оқшаулағыш құрылмасының ауа өткізгіштігі мен ылғал сіңіргіштігінің төмендігі;

3) Өндірістілігі мен жинауға қолайлы болуы. Жылулық желілерінің құбырлары құрамалы бөлікті болуы, жүк көтергіш крандардың күшіне байланысты олардың зауыт жағдайында дайындалып, жасалу мүмкіншілігі;

4) Жылулық желілерінің құбырларын құрастырып, жинау жұмыстарын толық  механикаландыру мүмкіншілігін туғызу; 

5) Жылулық желілерінің құбырлар орналасуы сыну жерлерін тез табу мен жөндеуге қолайлы болуы қажет.

Жылулық желілердің құбырларын тотықтанудан қорғауға және жылу шығындарының төмен болуы үшін оқшаулағыштар қолданылады.

Бірақ жер астында орналасатын құбырлар электрхимиялық тотықтануға ұшырайды. Электрхимиялық тотықтанудың көзі болатын электрлі көліктер. Электрхимиялық тотықтанудан қорғайтын оқшаулағыштардың жоғары электрлік кедергісі мен ылғал өткізбеушілігі (ылғал сіңіргіштігінің төмендігі).

Жылу желілерінің құбырларын жобалау мен салу кездерінде, әсіресе пайдалану жағдайында әсер ететін күштердің бәрі ескеріліп, оларға қарсы алдын ала арнайы шаралар белгіленіп іске асырылады. Сонымен бірге жылу желілерінің құбырларын пайдалануға беру алдында және кейін де әртүрлі арнайы сынақтардан өткізіп отырады.

        

          7-нұсқа

1 Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларының құрылысы 

 

Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырлары арнайы арықтарда және арықсыз салынуы мүмкін.

Арнайы арықта салынатын құбырлардың оқшаулауына сырттан күш түспейді, сыртқы күштер әсері арық қабырғасына тиеді. Арықсыз салынатын құбырлардың оқшаулағыш құрылмасына жер салмағының күші түседі.

Арнайы арықтар темірбетон бөлшектерінен құрылады. Арнайы арықтар түрлері өтуге болатын, жартылай өтуге болатын және өтуге болмайтын болады. Ең сенімді бірақ өте қымбатқа түсетін де өтуге болатын арнайы арықтарға салынатын жылулық құбырлары. Бұл жылулық құбырлардың ең бірінші артықшылығы – оларды кез келген уақытта тексеруге болатындығы.

Сонымен қатар өтуге болатын арнайы арықтарға орналасқан құбырларды жөндеуге, ауыстыруға болады және өтуге болатын арнайы арықтарға орналасқан құбырларды жөндеуді жер мен жол қазбай өткізуге болады. Өтуге болатын арнайы арықтарға салынатын жылулық құбырлары ЖЭО шығысында және үлкен өндірістер аумағында қолданады. Бұл кезде өтуге болатын арнайы арықтарда өндіріске қажетті барлық құбырлар және электр кәбілдер өткізіледі.

Қала ішінде өтуге болатын арнайы арықтар барлық көлік түрлері өтетін жол астына салынады, сондықтан жылу құбырларынан басқа бұл өтуге болатын арнайы арықтарда қалаға қажетті барлық жылу, су желілерінің құбырлары және электр мен байланыс кәбілдері орналасады.

Өтуге болатын арнайы арықтарда ауа температурасы 30 оС аспау үшін табиғи желдету және арықтарға түскен суларды аластау қондырғылар мен жабдықтар орналасуы қажет.

Жұмысшыларға қауіпсіз болуы үшін кернеуі төмен 30 В электр жарық орнатылуы тиісті.

 

8-нұсқа

2 Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларының құрылысы 

 

Өтуге болатын арнайы арықтардың өлшемдері жұмысшылар өтуіне және жұмыс атқаруына қолайлы болуын көздеп таңдалады. Өтуге болатын арнайы арықтардың жұмысшылар өтуге арналған жол ені 900, ал биіктігі 2000 мм-ден кем болмауы қажет. Құбырлар оқшаулау беті мен арнайы арық қабырғасының ара қашықтығы 150-200 мм мөлшерінде таңдалады. Арықтардың бойымен әрбір 200-250 метр аралықтарында сырттан арықтарға түсуге болатын құдықтар орналасуы тиіс. Құдықтар тығыз қақпақпен (люкпен) жабылады және түсетін арнайы сатымен жабдықталады.

Жер астындағы арыққа салынатын құбырлар саны көп болмаса, бірақ олардың жұмысын жиі бақылап және кішігірім жөндеу жұмыстарын өткізу үшін жылулық желі құбырлары жартылай өтуге болатын арнайы арықтарға салынады. Жартылай өтуге болатын арнайы арықтар ішімен жұмысшылар еңкейіп өтуге болатын жағдай жасалады, сондықтан жұмысшылар өтуге арналған жол ені 400, ал биіктігі 1400 мм-ден кем болмауы қажет. Ал басқа өлшемдері өтуге болатын арнайы арықтардың өлшемдерімен сәйкес келеді.

Негізінде, жер астымен өтетін жылу желілерінің құбырлары өтуге болмайтын арықтарда, ал егер жер жағдайы келсе, арықсыз сала беріледі. Қазіргі кезде өтуге болмайтын ені 600-ден 2100 мм, ал биіктігі 300-ден 1200 мм-ге дейін арықтар қолданады.  

          Құрамалы бөлшектерден жасалған жартылай өтуге болатын арнайы арықтарға орналасқан құбырлар: арықтың үстін жабатын бөлшегі, арықтың қабырғасы, арық түбі, бетоннан жасалған ұлтан, қиыршық тастан жасалған ұлтан, темірбетоннан жасалған тірегіш плита.

         Өтуге болмайтын арықтарда орналасқан құбырлар айналасында ауа кеңестігі болады, сондықтан олардың оқшаулағышы жақсы кебуіне жағдай туады да жылу шығындары аз мөлшерде болады.

Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларын арықсыз салуға болады. Жылу желілер құбырларын арықсыз салған кезде қаржы шығыны төмен болады, ал жұмыс істеу мерзімі мен сенімділігі жағынан да қалыспайды. Жылу желілер құбырларын арықсыз салудың үш түрі болады: біртұтас қаптамалы, төкпелі және құйылған.

 

9-нұсқа

3 Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларының құрылысы 

 

Біртұтас қаптамалы арықсыз салу кезінде құбырлардың каптамасы оқшаулар мен тіректердің міндетін қатар орындайды. Жылу желілердің құбырларды біртұтас қаптамалы арықсыз салу кезінде өндірістік тәсілдер қолдануға болады. Құбырлар заводтарда біртұтас қаптамаға салынып, ұзындығы 6-12 м дайын құрама ретінде құрылысқа келеді. Дайын қаптамаға салынған құрамалар траншеяға салынып, бір-бірімен электрлі пісірумен қосылады, ал жіктері оқшауланады.

Бұл тәсіл құбырларды арықсыз және арықта салу кезінде де қолданылуы мүмкін. Біртұтас қаптамалы құбырларды арықсыз салу кезінде, оқшаулауды көбікті, біртұтас битумперлиттен  жасауға болады. Біртұтас битумперлитті оқшаулағыштарды заводта жасауға болады, бірақ битумперлитті және битумкерамзитті оқшаулағыштар көп уақыт 150 оС кезінде жұмыс атқарған кезде жылу оқшаулаулық қасиеттерін жоғалтады. Қазіргі кезде пенопропиленді оқшауларға салынған дайын құбырлар арнайы арыққа салынып, жылулық желілер салуға қолданылады. 

Жер астымен өткізілетін жылулық желілер құбырларын арықсыз салудың төкпелі құм тәрізді және құйылған оқшаулар арқылы салуға болады.

          

10-нұсқа

1  Жылулық желілердің өзендер мен жолдардан өту тәсілдері

 

         Жылулық желілердің өзендерден өту тәсілінің ең оңайы құбырларды дайын көпірлер арқылы өткізу. Егер көпірлер болмаған кезде, көпір салу қымбатқа түседі, сондықтан құбырларды дюкер арқылы су астымен өткізуге болады. Дюкер дегеніміз өзен астымен өтетін жабық арық, ішінде құбырлар орналасады және құбырларды тексеретін жұмысшылар өтуге болатын жағдай жасалады. Жұмысшылар өтетін жердің биіктігі 2 метр және ені 1 метр болады. Дюкердің механикалық беріктігі жоғары деңгейде жасалады. Дюкер сырт жағынан тоттанбау үшін оқшаулағышпен жабылады және қалқып кетпеу үшін шойыннан жасалған салмақпен басылады. Дюкердің өту жолы мен орналасуы көрсетілген.

         Жылу желілер құбырлары автомобильдер және темір жолдардың жұмысына кедергі жасамау үшін олардың астымен өткізіледі. Жол астынан өткен кезде қалқанды немесе құбырлы гидравликалық домкратпен өту тәсілдері қолданылады, сондықтан жол жұмысына кедергі болмайды.

Шахта және тоннель арқылы жол астымен гидравликалық домкратпен қалқан итеріліп өткізіліп отырады, ал қалқан өткен соң темірбетоннан немесе болаттан жасалған құбырлар орнатылады. Осы тоннель арқылы орнатылған құбырлар ішіне жылулық желілерінің құбырлары өткізіледі. Ал құбырлы тәсіл бойынша жол төсеуінің денесін болаттан жасалған гильза-құбырмен тесіп өтуге де болады. Гильза-құбыр жол төсемінен өткен соң ішін жерден тазалайды, ал жылулық желі құбырлары сол гильза-құбыр ішіне орналасады. Жол төсемінің іргесінен шыққан жылу желі құбырлары темірбетонды плитамен жабылады. Электрленген темір жол астымен өтетін жылу желі құбырлары электрлік оқшаулау арқылы тотықтанудан қорғанысы болуы қажет. 

         

11-нұсқа

2  Жылу желі құбырларын орналастыру тәсілдері

 

Жылу оқшаулағыш материалдардың сапасынан жылу шығындарының мөлшері және жылу желінің жұмыс атқару мерзіміне де байланысты. Сапасы жоғары оқшаулағыштар жылу шығындарын төмендетеді және құбырларды сыртқы тотықтанудан қорғайды.

Жылу оқшаулағыштарға негізінде келесі талаптар қойылады: жылу өткізгіш коэффициентінің төмен болуы; су сіңіргіштілігі төмен болуы және капилярлы ылғал көтерілу биіктігі жоғары болмауы; тотықтану белсенділігі төмен болуы; электрлік кедергісінің жоғары болуы; ортаның негіздік тектесулігі 8,5 төмен болмауы (рН ≥ 8,5); механикалық беріктігі жеткілікті болуы.

Жылу электр стансалардағы құбырлардың оқшаулағыштарына қарағанда, жер астымен өткізілетін құбырлардың жылу оқшаулағыштарына қойылатын талаптар бөлек болады. Егер жылу электр стансалардағы бу құбырларының оқшаулағыштарының жылу өткізгіш коэффициенті төмен және жоғары температураға төзімді болуы тиіс деп талап қойылса, су сіңіргіштілігі мен капилярлы ылғал көтерілу биіктігі жөнінде талаптар қойылмайды. Ал жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларының оқшаулағыштарының материалдарына қойылатын негізгі талаптардың біріншісі бұл су сіңіргіштілігі төмен болуы және капилярлы ылғал көтерілу биіктігі жоғары болмауы.

         Қазіргі кезде жылу желілерінің оқшаулағыштарының өте көп түрлері бар, сондықтан олардың түрін таңдаған кезде техника-экономикалық есептеу өткізеді. Құбырлардың оқшаулағыштарының жылу шығыны төмен, жұмыс атқару мерзімі жоғары және қаржы жағынан тиімді болуына талап қойылады.

Жер астымен арықта және арықсыз өткізілетін жылу желілер құбырларының оқшаулағыштарын соңғы кезде жылу шығыны төмен пенополиуретаннан жасайтын болды. Құбырлар пенополиуретаннан жасалған оқшаулағышымен бірге заводтан келеді, сондықтан да өте тиімді. Негізінде қолданылатын оқшаулағыштарына қарағанда пенополиуретаннан жасалған оқшаулағыштардың жылу шығындары 2,5 есе төмен болады, жұмыс атқаратын мерзімі жоғарылайды, ал пайдалану мен күтуге жұмсалатын қаржылар 9 есе төмендейді.

Сонымен қатар құбырларды оқшаулағышсыз жер астына перлитопластбетоннан жасалған арықтарда өткізу мәселе қарастырылып жатыр. Перлитобетоннан жасалған арықтардың жылу шығындарын төмендететін қасиеті бар, сондықтан арық ішіне құбырларды оқшаулағышсыз салуға да болады. Бұл тәсіл өте тиімді болады, оқшаулағыштың қажеті жоқ, ал құбырлар тек сыртынан тотықтықтанудан қорғау үшін бояуланады.

           

12-нұсқа

Жылулық желілер құбырларына қойылатын талаптар

 

- Белгілі қысым мен температурасында жеткілікті механикалық беріктігі мен тығыздығы;

- ауыспалы жылулық жұмыс тәртібі кезінде термиялық кедергіге беріктігі;

- механикалық көрсеткіштері тұрақты болуы;

- сыртқы және ішкі тотығуға төзімді болуы;

- ішкі жағында эрозия болмауы;

- температуралық кеңею коэффициентінің төмен болуы;

- құбырлардың қосылуының қарапайым болуы.

Жылулық желілерінде болаттан жасалған құбырлар қолданылады. Құбырлардың ішкі қысымы мен температурасына байланысты, жасалатын болат түрі, диаметрі мен қабырғасының қалыңдығы Мемлекет аралық стандартта көрсетілген. Сонымен, құбырмен өтетін жұмыс дененің белгілі шығысы, қысымы мен температура арқылы құбырдың диаметрі мен жасалатын болат түрі стандарт бойынша таңдалынады. Құбырлар бір-бірімен электр пісірумен қосылады.

Құбырлар тіреуіштердің үстіне орналасады. Жылулық желілердің тіреуіштерінің екі түрі болады – еркін қозғалысты және қозғалыссыз.

Еркін қозғалысты тіреуіштер құбырлардың температуралық ұзаруына кедергі жасамайды. Еркін қозғалысты тіреуіштер жұмыс атқару қағидасына қарай тайғанақты, шығырлы, аспалы болады. Қозғалыссыз тіреуіштер құбырлардың қозғалмай тұрақты орналасуына себеп болады және температуралық ұзару кезіндегі кернеу қүшін қабылдайды.

Құбыр қызып ұзарған кезде тайғанақты тірек арқылы қозғалады. Ал еркін қозғалысты шығырлы тіреуіштің құрылысы көрсетілген. Құбыр қызып ұзарған кезде шығыр тірек үстінде сырғанап қозғалады. Егер тайғанақты және шығырлы тіреуіштер орналастырып қоюуға болмайтын жағдай туса, аспалы тіреуіштер қолданылады.

          

13-нұсқа

Құбырдың қызып ұзаруын өтейтін өтеуіштер

 

Екі қозғалмайтын тіреуіштер арасында еркін қозғалысты тіреуіштер орналасады, ал құбырдың қызып ұзаруын өтеу үшін өтеуіштер қажет болады.

Жылу желілерде қолданылатын өтеуіштер жұмыс атқару қағидасына байланысты екі түрлі болады: құбыр бойымен және көлденең ұзаруды өтеу.

Құбыр бойымен ұзаруды өтейтін өтеуіштер қатарына майлықты, линзалы немесе толқынды және сильфонды өтеуіштер жатады. Көлденең ұзаруды өтейтін өтеуіштер қатарына П, лиралы және омега сияқты өтеуіштер жатады.

Біржақты және екіжақты майлықты өтеуіштер құрылысы көрсетілген. Стакан мен өтеуіш дене аралығында майлық тығыздағыш орналасады. Майлық тығыздағыш сақиналы тірек пен грунд-букса аралығында орналасып, құбырдың тығыздығын қамтамасыз етеді. Негізінде майлық тығыздағыш графитпен майланған асбест баудан жасалады.

Майлықты өтеуіштер құбырға электр пісіріп қосу арқылы орнатылады. Майлықты өтеуіштердің кемшілігі бұл майлық тығыздағышының тез ескіруімен байланысты, сондықтан майлық тығыздағыштарды ауыстырып тұру қажет болады. Майлықты өтеуіштерге пайдалану кезінде грунд-букса арқылы тығыздағышын қысып тұру, жақсы күтім және көп назар аудару қажет болады.  Линзалы өтеуіштер болаттан электр пісіру арқылы жасалады. Олардың гидравликалық кедергісін азайту үшін ішіне құбыр орналастырады. Линзалы өтеуіштердің беріктік көрсеткіштері төмен болады. Негізінде линзалы өтеуіштер қысымы 0,4-0,5 МПа аралығындағы құбырларда қолданылады.

          Сильфонды өтеуіштер қысымы 0,6 – 2,85 МПа және диаметрі 1000 мм дейінгі құбырларда қолданылады. Сильфонды өтеуіштердің өтеуіштік мүмкіншілігі 80-90 мм деңгейінде болады.

Жылулық желілер құбырларында П, S және омега сияқты өтеуіштер қолданылады. Бұл өтеуіштер қысымы жоғары құбырларда қолданылады. П түрлес өтеуіштер жылу желілердің жолдардан және басқа керекті жерлерден өту кезінде пайдаланылады. П түрлес өтеуіштерді құбырдың салқын кезінде тартып орнатады, сондықтан құбыр қызған кезде ұзару арқылы құбыр металында пайда болған кернеу жоғалады.

 

14-нұсқа

         Жылулық есебінің әдістемесі

        

Жылу желілерінің жылулық есебінде келесі мәселелер шешіледі:

1) құбырлардың жылу шығындарын табу;

2) құбыр айналасындағы температуралық өрісін есептеу (оқшаулағыш, арықтағы ауа, арық қабырғасының және жер температурасын табу);

3) құбыр бойымен жылу тасығыш температурасының төмендеуін есептеу;

4) құбырдың жылу оқшаулағышының қалыңдығын таңдау.

Жылу желілерінің жылулық есебі жер астында орналасқан бір және көп құбырлыға бөлінеді. Бір құбырлы жер астында орналасқан желілердің барлық термиялық кедергілері дәйекті қосылады. Көп құбырлы жер астында орналасқан желілердің барлық термиялық кедергісі қосымша кедергіні есепке алады. Арықта орналасқан құбырларға қарағанда жер астына орналасқан құбырлардың  термиялық кедергісі дәйекті қосылады. Егер бір құбырлы желіні арықсыз жер астына орналастырса, оның термиялық кедергісі оқшаулағыштың Rи және жердің Rгр кедергілерінің қосындысы болып табылады.

Егер бір құбырлы желіні арық ішінде жер астына орналастырса, арық қабырғасымен құбыр оқшаулағыштың арасында ауа болады.

         Бір құбырлы желіні арық ішінде жер астына орналастырған кезде құбыр айналасындағы температуралық өрісін есептеу үшін жылу балансының теңдеуін жазу қажет. Жылу тасығыштан арық ішіне берілген жылу мөлшері арықтан жерге кеткен жылуға тең болады, мұнда  tк – арықтағы ауа температурасы.

          Егер бірнеше құбырлы желі арық ішінде жер астында орналасқан болса, әрбір құбырдың жылу шығыны арық ішіндегі ауаға беріледі, ал содан соң арық қабырғасымен жерге және қоршаған ортаға жіберіледі. Сондықтан ең біріншіден, арықтағы ауа температурасын табу қажет, егер жер астындағы арықта n құбыр орналасқан болса, ауа температурасы жылу балансының теңдеуі арқылы табылады. Құбырлардың оқшаулағыштарының термиялық кедергісі R1 , R2 .... , R, ал жылу тасығыш температурасы τ1 , τ2 ..., τ-ге тең.

Арықтың ішкі термиялық кедергісі арықтың, арық қабырғасының және жердің кедергілерінің қосындысы болып табылады.              

          

15-нұсқа

Оқшаулағыш қалыңдығын таңдау

 

Құбырлардың оқшаулағыш қалыңдығы техникалық және техника-экономикалық шешімдер арқылы таңдалады.

Құбырлардың оқшаулағыш қалыңдығын таңдаған кездегі негізгі техникалық шешімдерге кіретін: 1) жылулық желінің әрбір нүктелерінде жылу тасығыштың температурасын керекті мөлшерде ұстап отыру; 2) жылу шығындарын нормативтік мөлшерден асырмау; 3) құбырдың оқшаулағыш сыртындағы температурасын берілген нормативтік мөлшерден асырмау (40-50 оС).

Негізінде құбырлардың оқшаулағыш қалыңдығын техника-экономикалық есептер арқылы таңдайды.

Жылулық желілерін пайдалануды ұйымдастыру

         Қалаларда жылулық желілерін пайдалану үшін "Жылулық желілері" деген өндіріс (акционерлік қоғам) құрады. Жылулық желілерін пайдаланудың негізгі міндеті болып саналатын бұл жылу тұтынушыларға уақытында және керекті көрсеткішімен жылу беру. Бұл үшін келесі шарттар орындалуы қажет:

- жылу көзі, жылулық желілер мен жылу қабылдағыш қондырғылардың келісімді жұмыс атқаруы;

- жылу тасығышты жылу тұтынушылардың жылу қабылдағыш араларында дұрыс тарату және жылудың шығысын есептеп отыру;

- жылу көздерінің және жылулық желілердің қондырғыларының жұмысы мен жағдайын қарап, уақытында жөндеп немесе ауыстырып тұру қажет;

- жылуқабылдағыш қондырғылардың жұмысы мен жағдайын уақытында тексеріп тұру қажет.

Жылулық желілерін пайдалануды ұйымдастыру кезінде қызметшілер мен жұмысшылар техникалық пайдалану және қауіпсіздік ережелерін сақтауы қажет.

           16-нұсқа

 Жылуландырудың сенімділігін жоғарылату

 

Орталықтан жылуландыру желілері, басқа энергетика жүйелерімен бірдей (газбен, сумен, электр энергиямен қамтамасыздандыру жүйелері) сенімділігі болуы қажет. Стандарт бойынша жылуландырудың сенімділігі дегеніміз бұл жылумен қамтамасыздандыру жүйелерінің уақытында керекті көрсеткішімен жылу беру. Жылуландырудың сенімділігі төмендеуінің себебі апаттар болуы және жабдықтардың бұзылуы. Жылуландырудың сенімділігін жоғарылату үшін уақытында техникалық тексерулер мен жөндеулерді өткізіп отыру қажет. 

         Жылулық желілерінің бұзылуларын табу және жөндеу тәсілдері  

Жылулық желілерінің бұзылулар себебі болатын құбырлардың қосылу жерлері мен арматура тығыздығы нашарлауы және құбырлардың жарылуы. Жылулық желінің ыстық су (жылутасығыш) таратуында қысым төмендеу желі құбырларының жарылуының белгісі болады. Ыстық су қысымын төмендетпеу үшін желіге қосымша судың шығысын жоғарылату қажет. Осымен қатар жылулық желі құбырларының бұзылған (жарылған) жерін табу қажет. Бұл үшін ең біріншіден, желіні толық тексеріп шығу керек. Егер жер астындағы желі бойымен қар еруі, жер бетіне су шығуы, желі құдықтарынан бу шығуы пайда болса бұл бұзылудың табылды деген белгісі. Қазіргі кезде жылулық желінің бұзылу жерін табу үшін электронды-аккустикалық аспаптар қолданылады.

Өтуге болмайтын арықтарда орналасқан екі құбырлы жылулық желінің жылу шығындарын есептеп табу әдісі

         Жылулық желінің жылу шығындарын табу тәсілдемесі нормаларда көрсетіледі. Өтуге болмайтын арықтарда орналасқан құбырлардың жылу шығындарын келесі тәсілдеме арқылы табуға болады.

 
17-нұсқа
Жылулық желілерді сынау

 

 Жылулық желілердің сынауының екі түрі болады: іске қосу алдындағы және пайдалану кезіндегі. Жылулық желілерді құрастырып орнатқан соң және күрделі жөндеуден соң іске қосу алдында желі жұмыс атқаруға дайын екенін білу үшін сынау өткізу қажет. Жылулық желілердің жұмыс атқару кезінде олардың құбырлары тоттанып, оқшаулағышы бұзылуы мүмкін. Сондықтан жылулық желілердің жұмыс атқару кезінде пайдалану көрсеткіштерін тексеру үшін сынаудан өткізу қажет. Жылулық желілердің сынауларына кіретіндер қысыммен тексеру, гидравликалық сынау, жылулық сынау және жылу тасығыштың максималды температурасына сынау.

Қысыммен тексеру жылулық желінің құбырлары мен жабдықтарының тығыздығын және механикалық беріктігін білу үшін өткізілді. Қысыммен тексеру кезінде жылулық желі тармағы барлық жағынан жабылып температурасы +5 тен +40 оС сумен толтырылады. Су қысымы сынау қысымына дейін көтеріледі. Сынау қысымының мөлшері 25 % жұмыс қысымынан жоғары болады  Рсынау = 1,25·Р .

Сынау қысымын 10 минуттан соң жұмыс қысымына дейін түсіру керек. Жұмыс қысымы орнатылған соң желі құбырлары тексеріледі. Егер, желі құбырларында жарылған және су ағатын жерлері табылмаса, желі сынаудан өтті деп саналады. Жылулық желілер жылына бір рет қысыммен тексерілуі қажет.

Гидравликалық сынау жылулық желінің негізгі гидравликалық сипаттамасын пайдалану кезіндегі гидравликалық сипаттамасымен сай келетінін тексеруге өткізіледі. Гидравликалық сынау кезінде бір уақытта жылу тасығыштың қысымын, шығысын және температурасын өлшейді. Өлшенген мәліметтер арқылы жылулық желі бойымен қысым құламасын ∆Р табуға болады.

Өлшенген қысым және табылған қысым құламасы арқылы пъезометриялық график, ал су шығысы арқылы қысым графигі салынады. Негізгі және пайдалану кезіндегі пьезометриялық графиктер салыстырылу арқылы құбырлардың ластанған, жартылай бітелген жерлері табылады. Желінің жылулық сынауы жылу шығындарының негізгі мөлшерін нормалық шығындарымен салыстыру үшін өткізіледі. Жылулық сынау жылуландыру маусымның соңында жылу желісі толық қызып тұрған кезде өткізіледі.

Жылулық сынау кезінде 10 мин. арасында желінің тіке және кері құбырлардың басы мен соңында өлшеулер өткізіп, негізгі жылу шығындарын табады.

Жылу тасығыштың максималды температурасына сынауы желі жабдықтарының (өтеуіштер, тіректер) дұрыс жұмыс атқаруын тексеру үшін өткізіледі. Сынақ кезінде су температурасы 30 оС/сағ. жылдамдылығымен көтеріледі, ал желі құбыр соңында максималды температура 30 мин. уақыт ұсталуы қажет. Құбырлардың негізгі ұзаруы нормалық мөлшерінен 25 % жоғары болса, бұл тіректер мен өтеуіштердің дұрыс жұмыс атқармайтынын көрсетеді. Сондықтан тіректерде құбырлардың қысылып қалған жерлерін табу қажет болады.

           

18-нұсқа

         Бу турбиналары

 

           Турбинадағы энергияның түрленуі мен турбинаның ағындық бөлігінің сипаттамалары жұмыстық дене ретінде пайдаланылатын сығылмалы сұйықтың   (су буының немесе газдың) сұйық және газ механикасындағы заңдары арқылы түсіндіріледі. Сондықтан біз мұнда бірден жылулық қозғалтқыштардың негізгі түрінің бірі – бу турбинасының жұмыс қағидасын қарастырамыз.

          Жылу электр стансаларындағы ток өндіруші генераторлардың барлығы дерлік бу турбиналарының көмегімен айналады. Бу турбинасы қазіргі жылу электр стансасының және атом электр стансасының да негізгі қозғалтқышы болып табылады. Бу турбиналары сондай-ақ теңіз кемелерінің қозғалтқышы ретінде және сорғылардың, газүрлегіштердің, т.б. машиналардың жетегі ретінде де пайдаланылады.

            Бу турбинасында жоғары қысым мен температурада сығылған будың потенциялық энергиясы алдымен саптамаларда кинетикалық энергияға, сонан соң жұмыстық қалақтарда біліктің механикалық айналу энергиясына айналады. Алғашқы бу турбинасының құрылымын 1983 жылы Швецияда Густав Лаваль жасады. Лаваль турбинасының негізінде істейтін бір сатылы активті турбинада  будың барлық ұлғаю құбылысы жылжымайтын бір немесе бірнеше саптамаларда іске асып, бу үлкен жылдамдықпен турбина білігіндегі дискіге бекітілген жұмысшы қалақтарға беріледі де корпустағы шығар құбыр арқылы шығады. Жұмысшы қалақтар торламасында бу ағынының бұрылуынан пайда болған күштер турбинаны айналдырады. Осындай арналарында бу ағыны жылдамдық алатын қозғалмайтын саптамалық торламалар мен ағынның кинетикалық энергиясы ротордың айналу энергиясына айналатын қозғалыстағы жұмыстық қалақтар торламасының жиынтығын турбина сатысы деп атайды. Турбина сатысының цилиндрлік қимасының жаймасын пішіндер торламасы дейді. Ал іс жүзінде турбина торламасы, әрине, сақиналы болып орындалады.       

              Сақиналы торламаның негізгі геометриялық параметрлері болып орта, түпкі  және перифериялық диаметрлер, қалақ биіктігі табылады, ал жазық торлама үшін торлама ені, адымы қосылады. Ал торламадағы қалақ пішінінің негізгі өлшемдері болып хорда, кірер және шығар ернеулердің қалыңдығы және пішіннің шығар бөлігіндегі арқасының формасы (дөңес, түзу, ойыс, күрделі) саналады. Пішіннің дөңес жағын бос жағы, ал ойыс жағын қысым жағы деп те атайды.

            Жалпы қағидасы бойынша саптамалық және жұмыстық торламалардың айырмашылығы жоқ, бірақ көптеген жеке жағдайларда олардың көп ерекшеліктері бар.

       

19-нұсқа

Буландырғыш

 

Тоңазытқыш қондырғы бұдан кейін қоймада сақталынатын тамақ өнімдерін салқындату үшін қоланылатын болғандықтан, тоңазытқыш тұзды суды суытуға арналған деп есептейміз. 

Буландырғыш  жылу алмастырушы қондырғы болып табылады, мұнда суытылатын денеден төмен температурада қайнайтын суық тасымалдағыштар арқылы жылу алынады. Тұзды суды суытуға арналған буландырғыштар құрылысына байланысты қарапайым, жөндеу жұмыстарын жүргізуге оңай, жылу техникалық сапасы жоғары болуы керек. Тұрмыста оқшауланған құбырлы буландырғыштар көп қолданыс тапқан.

Әрбір секция ұштары қайырылған және қабырғасы коллекторға пісіріліп жабыстырылған, тік орналасқан қысқа құбыршалардан тұрады. Коллектор орналасқан секциялар аммиакты беруге, буды соруға, майды әкетуге арналған коллекторлармен жалғанған.

Қыздырылған тұз ерітіндісі бакқа қарай ағады да, пропеллерлі араластырғыш арқылы буландырушы секцияның маңайына шашыратылады. 

Буландырғыштың түрін таңдау үшін оның буландыру бетін есептеп алу керек

Май ажыратқыштар.  

Май ажыратқыштар арқылы сығымдағыштан шыққан суық тасымалдағыш буының құрамындағы майлар шықтағыш пен буландырғышқа жіберілмей  ажыратылып отырады. 

Май ажыратқыштар шықтағыш пен сығымдағыштар арасындағы қысымдаушы құбырға орналастырылады. Бір сатылы аммиакты қысымдағыш қондырғыға соғылмалы толтырмасы бар қуыс май ажыратқышты таңдауға болады. Майды ажырату үшін бу қозғалысының бағытын  кенеттен өзгертіп, жылдамдығын әжептәуір мөлшерде азайтамыз, шамамен 7 м. Сонда шөгетін бөлшектер ыдыстың төменгі бөлігіне ағып түседі. Май ажыратқыштан кейін май жинаушы ыдысқа келеді де, сыртқа тасталады. Май жинақтағышта қысым төмен болуы үшін оны сорушы құбырмен жалғайды. Май ажыратқыштар мен май жинақтағыштарды диаметріне байланысты маркалайды.

 
20-нұсқа
Ресивер
 

Сұйық суық тасымалдағышқа арналған ресиверлер шықтағыш пен буландырғыш әртүрлі режімде жұмыс істегенде оларды сұйық тасымалдағышпен толтырып отыруды қамтамасыз етеді.  Ресиверлер – ол болаттан пісіріліп жасалған цилиндр тәрізді ыдыс. Олар белгіленуіне байланысты сызықты, қосымша, айналымдық, дренаждық болып төртке бөлінеді.  

Ресивердің өлшемдері оның сыйымдылығына байланысты анықталады, шықтағыш деңгейінен төмен орналастырылады, осыған байланысты бу жолы болуы мүмкін. Ресиверге суық тасымалдағышты атмосфераға жіберуге арналған серіппелі сақтандырғыштары бар манометр мен сұйық деңгейін көрсететін деңгей өлшегіш орналастырылады.

         Аса салқындатқыштар

Аса салқындатқыштар  жылуалмастырушы қондырғы болып табылады, олар сұйық суық тасымалдағышты шықтану температурасынан да төмендетіп суытуға арналған. Олар сумен суытылатын қарама-қарсы ағынды екі құбырдан тұрады. Суытушы су ішкі құбырмен қозғалады, ал сұйық суық тасымалдағыш құбыр аралық кеңістікпен қозғалады.

Ауа ажыратқыштар

Ауа ажыратқыштар  жүйеден ауаны әкету үшін қажет. Кабулашвилиде құрастырылған ВНИХИ ауа ажыратқыштарын таңдаймыз. Мұнда суық тасымалдағышты - ауа қоспасы қондырғының құбыр аралық кеңістігіне жиналып, осы жерде ішкі құбыр арқылы буландырушы жүйеге кететін суық тасымалдағыштың суығын қабылдап салқындатылады.

Суық тасымалдағышты - ауа қоспасының құрамындағы суық тасымалдағыш шықтанады да, қайтадан ішкі құбырға жіберіледі, содан кейін буландырушы жүйеге барады. Ал ауа болса құбыр аралық кеңістіктің жоғарғы жағынан, көпіршіктердің шығуы мен суық тасымалдағыштың пайда болған буын сіңіруге арналған шыны ыдыстағы суға жартылай ашық тұрған ысырма арқылы су деңгейіне жеткенше жіберіліп отырады.

Ауа ажыратқыштар бірінен кейін бірі орналастырылған төрт дәнекерленбеген құбырлардан тұрады. 1- және 3- құбырлармен төмен температурада буланатын суық тасымалдағыш жүреді, ал 2- және 4- құбырлармен суық тасымалдағышты - ауа қоспасы қозғалады.

          

21-нұсқа

Фильтрлер

 

Фильтрлер кішкентай тесіктері бар тотықтанбайтын болаттан жасалған экрандардан тұрады, олар суық тасымалдағыш шығынын реттегішке немесе шықтағыш бетіне шөгіп қалатын қақтардан қорғау үшін керек.  

Фильтрлерді барлық суық тасымалдағыш шығынын реттегіштердің, қысым реттегіштердің, электрмагнитті және басқа да автоматты клапандар мен қысымдағыштың соруға арналған құбыршасының алдына орналастыру керек. Берілген жүйенің көптеген компоненттері кезекпен жұмыс істейтін фильтрлерден тұрады.

Сұйық және бу тәрізді суық тасымалдағыштарды,  цилиндрлерді қақтан, шөгінділерден қорғау үшін фильтрден өткізеді. Сондай–ақ автоматты реттегіш аспаптарды да қорғау үшін қажет. Фильтр ұяшықтары 0,4 мм болатын екі-үш қабатталған дәнекерленбеген болат торлардан тұрады.

Құбырлар, құбырларды жалғау, арматура

Құбырлардың материалдарын әдетте көміртекті болаттан, алюминийден және мыстан жасайды. 

Аммиак жүретін құбырды ГОСТ 301-50 сай дәнекерленбеген болаттан жасайды. Сонымен қатар болат құбырлар егер құбыр диамерті 15см жоғары болған жағдайда басқа да суық тасымалдағыштар үшін қолданылады. Жанама (фланцевый) қосылыстарда төмпектердегі тесіктерді қалыңдығы 2 мм болатын парониттен жасалған тығыздамалармен бекітеді.

Алюминий көбінесе қуаты аз қондырғыларда қолданылады, бірақ оны ию және пісіру өте қиын, сондықтан алюминиді өте аз қолданады. Мысалы құбырлардың салмағы жеңіл, коррозияға төзімді болады және оларды көміртекті болаттан жасалған құбырлардан қарағанда оңай орналастыруға болады. Кондиционер және салқындату жүйесінде АСR мыс құбырлары көптеп қолданылуда. Оның сыртқы диамерті 0,3 тен 15 см-ге дейін.  АСR құбырларды газдардан тазартып, азотпен толтырады, ал азот пісіру кезінде пайда болатын тотықтардың азаюына септігін тигізеді. Мыс құбырларды созу өте оңай, оларды қыздырып созып, содан кейін бөлме температурасында суытуға болады. Осындай құбырлардың сыртқы диаметрі 0,3 тен 4 см және ұзындығы 8,16 мен 362 м-ге дейін жетеді. Қыздырылмай созылған мыс құбырларды июге болмайды, өйткені ол сынып кетеді. Олардың ұзындығы 2,5; 3 және 6 м болады.

Тоңазытқыш қондырғыларды жобалағанда құбыр диаметрін суық тасымалдағыштың жылдамдығына, жергілікті кедергі коэффициентіне және де құбыр бойымен болатын шығындарға  байланысты таңдалады.   

        

22-нұсқа

Қондырғыны реттеу

 

Тұзды су  температурасын реттеу үшін ПРТ реттегіштерін қолданамыз, ол тұзды су шығынын осы ерітіндінің  шығыны өзгергенде немесе суық тасымалдағыштың температурасы өзгергенде өлшеуге арналған.

         Жылу тасымалдағыштың температурасын реттеу үшін екі түрлі позицияда жұмыс істейтін реттегіш – сығымдағышты қосқандағы және өшіргендегі жұмысын басқаратын температура релесі қолданылады. Сонымен қатар бірден әсер ететін ПРТ пропорционалды реттегіштерін қолдануға болады, ол температура төмендегенде ерітіндінің айналып өту жолын ұлғайтады.  

Сығымдағыштың өндірулігін ПДД пропорционалды қысым датчигі бар сығымдағыштың айналу жылдамдығын өзгерту арқылы реттеуге болады.   

Буландырғышты суық тасымалдағышпен толтыруды реттеу үшін ТРВ термореттеуші ысырмалар (аса қызуды реттеу) қолданылады, олар буландырғыштағы будың қызуының өзгеруін қабылдап тұрады.  

Шықтану қысымын реттеу үшін су реттегіш ысырманың қысым реттегіші қолданылады, ол берілген қысым мен температураны тұрақты ұстап тұрады.

Суытылып тұрған машины іске қосарда одан ауаны айдауды реттеу үшін ауа айырғыштар қолданылады, ол қалтқысы бар реттегіш арқылы жұмыс істейді.

           

23-нұсқа

         Сығымдағыш стансаны құрастыру

 

Сығымдағыш стансаны құрастыру деп арнайы орынға сығымдағыш пен оның жабдықтарын үйлестіріп орналастыруды, сондай-ақ сығымдағыш стансаның негізгі ғимаратына өндірістік және тұрмыстық ғимараттарды үйлестіріп орналастырып, олардың ішіне сығымдағыш қондырғының барлық негізгі және қосалқы қондырғыларын үйлестіріп орналастыруды айтамыз.

Сығымдағыш стансаны құрастырғанда оған жұмсалатын бастапқы қаржы шығындары және сығымдағыш қондырғынын сынақтау үшін ұсталатын жылдық қаржы шығындары аз болуы керек, яғни жылдық келтірілген қаржы шығындарының аз болуы.

Сығымдағыш стансаны құрайтын бөліктері: негізгі ғимарат, ауа жинағыштар немесе басқа да ауа жинағыш сыйымдылықтар, сумен жабдықтаушы және сумен салқындатушы құрылғылар (сорғы стансасы, су арынын арттырушы баған, су қоймасы, бассейн және т.б), жеке бөлек немесе қандай да бір қондырғымен біріктіріліп орнастырылатын ауа жинағыш құрылғы (ау қабылдағыш, ауаны әкету шахталары, фильтркамералар), түрлі құдықтар, қондырғылар мен арматураларды жөндеуге арналған сатылар мен алаңдар, сондай-ақ трансформатор стансасы.

Ғимараттың ең үлкен ауданына орналастырылатын машиналар залы сығымдағыш станса ғимаратының негізгі бөлігі болып табылады. Әдетте машина залына фильтркамералар, фильтрлерді жууға және оларды маймен зарядтауға арналған бөлмелер, жөндеу бөлмелері, май қоймасы, қосалқы материалдар қоймасы, электр таратушы құрылғы бөлмесі, трансформатор стансасы, ауасақтағыш сыйымдылықтар орнастырылған бөлме, сумен жабдықтаудың сорғы стансасы мен тұрмыстық бөлмелер жатады.

Машина залына сығымдағыштар, соңғы сатыдағы сығылған ауаны салқындатқыштар, сыйымдылықтары кішігірім май-су айырғыштар, сонымен қатар басқа да қосалқы қондырғылар орналастырылады. 

Сығымдағыш қондырғының агрегаттық құрамаларының жетістіктері:

- әрбір сығымдағыш қондырғының тәуелсіздігі;

- сығымдағыш стансаға автоматы реттеуді орнатудың мүмкіндігі;

-құбырлар, арматуралар мен машина залының приборлардың қондырғыларын орнатудың бір типтілігі.

 

           24-нұсқа

         1 Қазан ошақтарында қатты отынды жағу тәсілдері

        

Қоспа түзілу құбылыстарының сипаты толығымен  жану өтетін ағынның ауақозғалымдық құрылымымен анықталады. Сондықтан қатты отынды жағу әдістерін жіктеу ауақозғалымдық (аэродинамикалық) қағидаға негізделген. Осы нышан бойынша қазіргі кезде қазандарда қатты отынды жағу тығыз және қайнаған қабаттық, алаулық және құйындық ошақтарда болады. Қабаттық жағуда торда еркін жатқан отын төменгі жағынан ауамен үрленеді. Газауа ағынының жылдамдығы қабаттың орнықтылығын бұзбайтындай етіп алынады.

Отын бөлшектерінің ауырлық күші газ ағыны түзетін көтеру күшінен үлкен болуы керек. Іс жүзінде қабаттық ошақтарда бөлшектері 20-30 мм және одан үлкен (100 мм-ге дейін) қатты отын жағылады. Тордағы қабаттың 1 м3 көлемінде 700-1000 кг жанған отын болады. Қабат қалыңдығы кесектер ірілігіне байланысты 300 мм-ге дейін жетеді. Жанған отынның едәуір  мөлшерінің болуы жану құбылысын тұрақтандырады. Қабаттық ошақты пайдаланғанда қазанның бу өндірулігі 14-21 кг/с (50-75 т/сағ)-тан аспайды.

Қайнаған қабатта жағылатын отын бөлшектерінің өлшемі 20-30 мм-ден кіші. Үрлеу жылдамдығын үлкейтсе, ағын түзген көтеруші күш ауырлық күшіне тең мәніне жетеді және қабаттағы бөлшектердің орнықтылығы бұзылады, осыған сәйкес үрлеу жылдамдығы аумалылық деп аталады. Үрлеу жылдамдығын одан әрі үлкейтсе, қабаттың «қайнауы» басталады. Отын бөлшектерінің көбі тордан көтеріледі және жоғары-төмен, ілгері-кейінді  қозғалады, сонда отын мен тотықтырғыш  қарқынды араласады.

Бастапқы (тығыз) қабатпен салыстырғанда қайнаған қабат көлемі 1,5-2 есе өседі. Қайнаған қабат биіктігі 600-700 мм-дей.

Қайнаған қабаттың 1 м3-де бір уақытта 400-600 кг отын болады және тектеседі. Отынның ұсақ бөлшектері қабаттан шығып ошақ көлемінде жанып бітеді. Қайнаған қабатты ошақтар қуаты аз және орташа қазандарда пайдаланады.

Бұл тәсілді қолданғанда ыстықтық салыстырмалы төмен болғандықтан зиянды газ NOх-тың түзілуі күрт төмендейді, ал SO2-ны әктаспен байланыстыру оңай. Қуатты бу қазандардың ошақтарында қатты отынды жағу әдістері: ұсақ  тозаң түрінде алауда және құйындық жағу.

 

25-нұсқа

         2 Қазан ошақтарында қатты отынды жағу тәсілдері

 

Бірінші әдісте алаулар тура ағынды немесе айналдырылған болады.  

         Екінші әдісте отын бөлшектері ірілеу болады. Құйынғыда отын бөлшегінің болу уақыты ұзартылған. Бөлшектер жанып біткенше құйынғыда айналады, сондықтан құйынғыда өлшемі 2-5 мм-дей қатты отынды жағуға болады. Бірақ құйындық жағу іс жүзінде аз кездеседі.

Қатты отынды тозаң түрінде жаққанда олар алдымен тозаңдайындау жүйесінде кептіріледі және ұнтақталады. Тозаң түріндегі отын және жануға керекті мөлшерде ауа оттықтар арқылы ошақ құтысына беріледі. Көмір тозаңының жануы ошақ құтысы арқылы қозғалған газауа ағынында қалқыған күйде өтеді. Тозаң түріндегі отынның жануы  ошақ құтысының көлемімен және отын бөлшектерінің құтыда өте аз уақыт (бірнеше секунд) болуымен шектеледі.

Отын бөлшектері жоғары ыстықтықты газауа ағынында іс жүзінде газдық ортамен бірге қозғалады (олардың жылдамдықтары бірдей). Тозаң бөлшектері ұсақ болғандықтан (бөлшек өлшемі – бірнеше  ондық микрометр)  жану уақыты өте қысқа. Майда ұнтақталған отында оның беті қатты дамығандықтан бөлшектердің жануы  өте қарқынды жүреді.

Көміртозаңдық құтылы ошақтарда көп күлді, жоғары ылғалды ұнтақталған қатты отындарды да жағуға болады. Оларда  қатты отынмен бірге және бөлекте газ және сұйық отындарды да жағуға болады. Бұл ошақтарда  ауа мен отынды дайындау, беру, жағу, қож бен күлді және жану өнімдерін  аластау  толығымен механикаландырылған.

Алауда тозаң шоғыры төмен болғандықтан (20-30 г 1 м3-де) отын қоры ошақта тым аз, сондықтан көміртозаң ошақтары  азекпінді (малоинерционны) және оларды басқару жақсы автоматтандырылады. Осы себептен көміртозаң ошақтары отын және ауа берілуінің бірқалыпты еместігіне, жану құбылысының бұзылуына сезімтал. Көміртозаң ошақтары кішкентай ауа артықтығында  жұмыс істеуді және ошақ құтысынан шығуда тиімділік және сенімділік шарттары бойынша  қолайлы ыстықтық болуын мүмкін етеді.

Көміртозаңдық құтылы ошақтардың  кемшіліктері: тозаң дайындау үшін қайрат шығыны, газдармен ағындық газ арнасына кейінгі қыздыру беттеріне шөгіп күртіктендіретін және тоздыратын едәуір күл әкетілуі және күлұстағыш орнату қажет.

Сұйық отын (мазут) мен газ алауда жағылады. Мазутты бүркігіш  көмегімен ұсақ тамшыландырады.

          

26-нұсқа

Қатты отынды жағуға дайындау

        

Қуатты ЖЭС отынды көп пайдаланады. Мысалы, қуаты 4000 МВт ЖЭС-да бір тәулікте 60 мың тоннаға жуық Екібастұз көмірі жағылады.

Отынды ұнтақтау үшін орталық және жекелік тозаңдайындау жүйелері қолданылады.

Алдын-ала дайындалған отын  ұсақталған өңделмеген көмір шанағынан 1 кептіргішке 2, одан әрі диірменге 3, содан кейін дайын тозаң орталық  шанаққа 4 келіп түседі. Тозаңдық сорғы 5 тозаңды қазандар  шанақтарына 6 береді. Шанақтардан  тозаң ошақ құтысына  8 келеді, сол жерге үрлегішпен 7 ауа да беріледі. Бірақ та, орталық тозаңдық заводтардың жабдығы күрделі, пайдаланғанда көп еңбек керек және сенімсіз, сондықтан  сирек қолданылады.

Электр стансаларда көбінесе тозаңдайындаудың жекелік жүйесі қолданылады, олар қазанның жанында орналастырады. Тозаңдайындаудың  жекелік жүйесі тікелей үрлеу және аралық шанағы  бар  деп екіге бөлінеді.

Егер отынды  кептіргенде бөлінетін су буы пайдаланған  кептіретін ортамен бірге ошақ құтысына берілсе, жекелік жүйе кептіру бойынша тұйықталған деп аталады. Егер кептіретін орта көмір  тозаңынан  тазартылғаннан кейін ауаға  шығарылып тасталса, онда жекелік жүйе тұйықталмаған болады. Ұсталған  тозаң пайдаланылады.

         Тікелей үрлеуі бар тозаңдайындаудың  жекелік жүйесі  диірмен жабдығының қазанмен қатаң  байланысты болуымен ерекшеленеді. Қазан жүктемесін өзгерткенде диірмен жабдығының жұмыс тәртібін де өзгерту керек. Бұл жүйе  тектесу қабілеті жоғары қатты отындарды жаққанда орын алады.

Аралық шанағы бар тозыңдайындаудың жекелік жүйесінде тозаңдайындау жабдығының жұмысы қазан жұмысына тәуелді емес, бұл тозаңдайындаудың осы жүйесінің негізгі артықшылығы.

Аралық шанағы бар тозыңдайындаудың жекелік жүйесінде тозаңдайындау жабдығының жұмысы қазан жұмысына тәуелді емес, бұл тозаңдайындаудың осы жүйесінің негізгі артықшылығы. Бұл жүйенің кемшілігі жабдыққа керек шығынның өсуі. Аралық шанағы бар жекелік жүйе майда ұнтақтауды қажет ететін тектесу қабілеті төмен, ұшпа заттары аз көмірлерді қуатты қазандарда жаққанда қолданылады.

 

26-нұсқа

Көмiр тозаңының сипаттамалары. Ұнтақтаудың тиiмдi майдалығы

 

Диiрменде ұнтақталып алынған көмiр тозаңы көпшашырандылықты (полидисперсный) ұнтақ болады. Ұнтақ бөлшектерiнiң өлшемi бiрнеше микрометрден 300-500 мкм-ге дейiн жетедi, ал қоныр көмiр тозаңында 1000 мкм-ге дейiн iрi бөлшектер болады. Тозаңның меншiктi бетiнiң үлкендiгiнен (300-ден 2500 м2/кг дейiн) едәуiр ауаны сiңiредi. Ауамен қосылғанда тозаң жеңiл аққыш болады да құбырмен жақсы тасымалданады.

         Көмiр тозаңындай сусымалылық жадығаттар үшiн үш тығыздық ұғымы бар: үймелiк, көрiнулiк және нағыз.  

Тозаңды елеуiштiк талдау. Тын тозаңын елеуiштiк талдау үшiн тесiгiнiң өлшемi 1000, 800, 400, 200, 120, 90, 75 және 60 мкм елеуiштер үлгiқалыптанған. ЭС-та көбiнесе тозаңды екi не үш елеуiшпен (90, 200, 1000 мкм) елеп қанағаттанады.

Тесiктерiнiң өлшемдерi жоғарыдан төмен қарай азаятын елеуiштер бiрiнiң үстiне бiрi орналастырылады. Бастапқы сынаманы жоғарғы елеуiшке салады, сосын елеуiштер жиынтығын арнаулы елек белгiлi уақыт аралығында қозғайды, елеп бiткен соң әр елеуiштегi және түптегi алынған сынаманың үлестерiн анықтайды.

         Тозаңның жарылғыштығы. Неғұрлым тозаңның меншiктi бетi үлкен (бөлшектер ұсақ болса) және ұшпа заттар шығымы жоғары болса, соғұрлым ауада қалқыған көмiр тозаңымен толтырылған көлемдегi жарылыс қарқынды болады. Ауатозаң қоспасында тозаңның 0,3 – 0,6 кг/м3 шоғыры ең қауiптi.

Тозаң жарылмайтын кептiретiн ортадағы оттектiң шектi шоғыры қоңыр көмiр тозаңы үшiн 18 %, тас көмiр тозаңы үшiн - 19 %.

Егер ұшпа заттар шығымы 8%-дан кiшi болса, отын тозаңы жарылмайды. Ондай отындар донецк антрацитi және жартылай антрацит.

         Диiрменнен кейiн кептiретiн орта ыстықтығы tд" жоғарласа, жарылу қаупi үлкейедi. Сондықтан ол ыстықтық көп отындар үшiн 70-80 0С-тан аспауы керек, ал майсыз (тощий) көмiрлер үшiн tд" < 130 0С.

         Отынның күлдiлiгi және ылғалдығы үлкейген сайын жарылыс қаупi азаяды.

Cусымалық (сыпучесть). Отын сусымалығына ең көп ықпал ететін оның ылғалдылығы мен күлділігі. Отын ұсақталған сайын оның сусымалығы азаяды. Екібастұз көмірінің ылғалдылығы 7%-дан аспаса, ол жақсы сусымалы көмірлер тобына жатады, ал ылғалдылығы 7%-дан асса, орташа сусымалы көмірлер тобына кіреді.

Отын қозғалмай көп уақыт жатса, оның сусымалығы төмендейді. Көмір тозаңының шанақтан ағуы нашарлайды.

         Ұнтақтаудың тиiмдi майдалығы. ЭС-та тозаңның майдалығын әдетте тесігінің өлшемі 90 мкм елеуіштегі толық қалдықпен сипаттайды. Оны R90 деп белгілейді. Көмiр тозаңының майдалығы қазанның тиiмдi жұмыс iстеуiне үлкен ықпал етедi.

 

27-нұсқа

Бу қазанының қыздыру беттерi

        

Бу қазаны бiрнеше қыздыру беттерден жылуалмастырғыштардан тұрады: бу түзетiн қыздыру беттері қалқандар, әдiп, буды аса қыздырғыштар, шымылдықтық, ағындықтық, сулық үнемдегiштер экономайзер, ауа қыздырғыштар. Соңғы екеуiн төмен ыстықтықты қыздыру беттерi деп атайды.

           Үнемдегiштетер.  Экономайзерлер.

           Электр стансада қорек суы алдын-ала жаңғыртулық қыздырғыштарда шығырдан алынған бумен  қыздырылып сулық үнемдегішке келеді.

          Сулық үнемдегiштерде қазанға берiлетiн қоректiк су түтiн газдарымен  ағындық жылуалмасу арқылы қыздырылады. Олардың құрылмасы (конструкциясы) өте қарапайым. Үнемдегiш иiрiлмелi (змеевиковый) құбырлардан тұрады және жатық горизонталь орналыстырылады. Құбырлар қайраттық қазанда болаттан iстелген сыртқы қосөресi диаметрi 32-ден 42 мм-ге дейiн, қабырға қалыңдығы 2,5-3,5 мм. болады. Үнемдегiштер, әдетте, көп орамды иiрiлмелерден тұрады. Иiрiлмелердiң ұштары кiрулiк және шығулық бiрiктiрмелермен коллекторге қосылады  және биiктiгi 1- 1,5 м бөлек дестелер пакеттер құрайды. Пайдалануға және жөндеуге ыңғайлы болу үшiн дестелер бiр-бiрiнен 550-600 мм қашықтықта орналастырылады. Үнемдегiш құбырларының орналасуы әдетте шахматтық түрде болады. Түтiн газдары құбырларды жоғарыдан төмен қарай көлденең ағыстайды. Үнемдегiште су төменнен жоғары қарай түтiн газдарының қозғалу бағытына қарсы қозғалады. Құбырдағы су жылдамдығы 0,4<<2 м/с аралығында жатады. Үнемдегiштер су қайнамаса  қайнамайтын, ал су қайнаса қайнайтын деп аталады.

        Әдетте, ең қарқынды тозу бiрiншi қатардағы дестелер құбырларында газ ағын бағытына 40-45 0-тағы екi нүктеде болады. Бұл жағдайда осы нүктелерде құбыр бойынша болат шыбықтарды пiсiрiстiру жақсы нәтиже бередi. Шыбықтар ағыстауды және күл бөлшектерiнiң ұшу бағытын өзгертедi.

        

28-нұсқа

Бу түзетiн қыздыру беттерi

 

         Үнемдегiште қыздырылған қоректiк су бу түзетiн буландырғыш қыздыру беттерiне келедi.

Бу түзетiн беттерде су буланады және жиi су қайнау ыстықтығына дейiн қыздырылады. Бу түзетiн беттерге ыстық ошақ газдарымен ағысталатын құбырлардың қазандық шоғы (пучок) жартылай сәулелiк бет газдардың ошақтан шығуындағы әдiп (фестон), сәулелiк қыздырылатын қабырғалық ошақтық қалқандар (топочные экраны) жатады.

Қазiргi барлық қайраттық қазандар қалқандармен жабдықталады. Қалқандар ошақтың төрт қабырғасында болады. Олар құбырлардан тұрады. Құбыр iшiнде су буланады. Жылуды сәулелiк жылуалмасу арқылы тiкелей алаудан  (факел) не жоғары ыстықтықты жану өнiмдерiнен алады.

Әдiп сиретiлген артқы қалқаннан жасалады Әдiптiң мiндетi ошақтан жану өнiмдерiнiң жатық газ жолына еркiн шығуын ұйымдастыру өндiрулiгi орташа екi шоқты қазан келтiрiлген, онда түтiн газдарының төмен ыстықтық аймағында түсiру, ал жоғары ыстықтық аймағында көтеру бар.

Өндiрулiгi орташа табиғи айналмасы бар қазан қалқанының айналмалық жолы контур буландыру бетiмен бiрге 4 бейнеленген.

Қазанның буландыру сәулелiк қыздыру беттерiн ошақ құтысында сәулелiк шахтада, ал ағындықтарды қондырғының ошақтан кейiнгi газ жолдарында, яғни ағындық шахтада орналастырады. Сәулелiк қыздыру беттерiн қабырғалық қалқанғып жасайды 1960 жылдарға дейiн теңестiрiлген тартуы бар сиретiлулiкте барлық қазандар түрлерi үшiн қалқандар қондырғы қаңқасына iлiнген тегiс құбырлардан жасалынды  1960 жылдары қайраттық энергетикалық қазан жасауда қанатты немесе қыстырмасы бар құбырлардан жасалған жарғақтық қалқандар кеңiнен қолданыла бастады Газ өткiзбейтiн (газоплотный) тiк iлiнген тақта (панель) түрiнде орындалған жарғақтық құрылмалардың (конструкции) бiраз артықшылықтары бар: жылу қабылдау жоғарылығы, масыл ауаны (паразитный воздух) сорудың жоқтығы; қондырғыларда сиретiлулiктiң орнына қысым жасау мүмкiндiгi; 10 - 15 %-ға  меншiктi метал шығысы аз; оңай және арзан қаптау (обмуровка); жеткiзудiң жоғары зауыттық құрамалығы (высокая заводская блочность поставки). Бiрақ пiсiрiстiрiлген тақталарда көршiлес шектес тақталар немесе құбырлар арасындағы ыстықтық айырмасы t<50100 0C болуы керек. Ошақта жылуалуды (теплосъем) қарқындату үшiн қалқандар кейде ошақ құтысының iшiнде тiк iлiнiсi бар екi беттi болып орындалады.

Қазiргi қуатты тура ағынды шектiден жоғары қысымды қазандар зауытта құрамалы түрде (блочное исполнение) шығарылады. Қалқандар тақта (панель) түрiнде жасалады

Тақталарда кiрулiк, шығулық бiрiктiрмелерi входной, выходной коллектор бар, оларға құбырлар пiсiрiп қосылған. Жоғары және аса жоғары қысымды  қазандар үшiн iшкi қос өресi 40-50 мм құбырлар қолданылады.

Қатты отынды жоғары ыстықтықта >1500 0С жағу қажет болғанда қалқандардың жылу қабылдауын жасанды төмендетедi, ол үшiн қалқандарды астарлайды сылайды. Құбырларға қосөресi 10-20 мм және биiктiгi 15-20 мм болат тiкендер пiсiрiстiрiледi, олар жылу өткiзiп отқа төзiмдi сыламаны ұстайды. Қожды сұйық күйде шығару үшiн отынның қарқынды жану аймағында оттықтар аймағында астарлау (футеровка) белдiгiн iстейдi.

        

29-нұсқа

          Буды аса қыздырғыштар

       

Буды аса қыздырғышта оған келген қаныққан бу берiлген ыстықтыққа дейiн аса қыздырылады. Аса қыздыру құбырлық беттерде жүзеге асырылады, олар әдетте сәулелiк-ағындық беттер. Аса қыздырғыш қондырғының ең бiр жауапты түзгiсi элемент, өйткенi онда бу ыстықтығы ең жоғары мәнiне жетедi және ол газдардың жоғары ыстықтық аймағында орналасады.

         Жылуқабылдау түрi бойынша аса қыздырғыштарды ағындықтық, сәулелiк және жартылай сәулелiк аралас деп бөледi Ағындықтық аса қыздырғыш 4,5 ағындық газ жолында орналасады.

         Аса қыздырғыштың сәулелiк қыздыру бетi 2 ошақ қабырғасында қалқан құбырларының арасында орналастырылады. Жартылай сәулелiк аралас бет U-тәрiздi көлденең адымы 450-700 мм шымылдық (ширма) 3 және төбелiк тақта 6 түрiнде келтiрiлген.

         Аса қыздырғыштар болат құбырларының сыртқы қосөресi диаметрi 28-42 мм, екiншi рет буды аса қыздырғыштар құбырларының сыртқы қосөресi 60 мм-ге дейiн болады. Құбыр қабырғасының қалыңдығы 36 мм.

         Ағындық аса қыздырғыштар иiрiлмелi құбырлардан iстеледi. Тiк 4 немесе жатық 5 орналастырылады.

         Шымылдықтық буды аса қыздырғыштар құрылмасы бойынша U-тәрізді  ғып иілген құбырлардан тұрады. Құбырлар тығыз орналасып жазық таспа түзеді. Кіру және шығу біріктірмелері бар. Шымылдықтар ошақ құтысынан шығуда бір -  бірінен әжептәуір ара қашықтықта тік орналастырылады. Жатықтарды бекіту қиындау, бірақ олардың ішіндегі ортаны қазанды тоқтатқанда шығару оңай. Тік шымылдықтарды бекіту оңай, бірақ қазанды тоқтатқанда бу  шығынан тазартылмайды.

         Әдетте шымылдықтар тегіс құбырлардан жасалады. Соңғы кезде оларды жасау үшін қанатты құбырлар қолданылады.

         Шымылдықтарда аралас жылуалмасу: сәулелік – ағындық. Шымылдықтар жоғары және шектіден жоғары қысымды қазанда кең қолданыс тапты. Қуаты үлкен қазандарда шымылдықтық буды аса қыздырғыштар (ШБАҚ) аса қыздыруға  қажет жылудың 50%-на  дейін қабылдайды.

         Шымылдықтық БАҚ құбырының ыстықтықтан тесілуін болдырмау үшін ШБАҚ тура ағынды сүлбе бойынша жасалады.

Қуатты қайраттық құрамаларда буды аралық қыздыру болады. Екіншілік буды аса қыздырғыш оның сенімділігін арттыру үшін ыстықтығы 850 0С-тан аспайтын ағындық шахта аймағында орналастырылады.

 

30-нұсқа

Ауа қыздырғыштар

 

Ауа қыздырғыштар iстеу қағидасы бойынша беттiк рекуператорлық және жаңғыртулық, регенераторлық деп бөлiнедi. Жаңғыртулық ауа қыздырғыштың негiзiнде тек айналатын бiр құрылмасын (конструкция) ғана пайдаланса, беттiк ауа қыздырғыштың түрлерi көп. Бiрақ орта және қуатты қазандарда өзiн жақсы көрсеткен болат құбырлық ауа қыздырғыш ҚАҚ—ТВП, оларда ауаның газ аймағына ағуы 5%-дан  аспайды. Құбырлық ауа қыздырғышты iстеу жеңiл, сорма аз, бiрақ кедергiсi жоғары, көп метал жұмсалады, көлемi үлкен. ҚАҚ-тар өндiрулiгi 130 кг/с-на дейiн қазанда пайдаланылады.

         Әдетте болат құбырларды тiк қондырады. Құбырлардың iшiнде жоғарыдан төмен қарай түтiн газдары өтедi, ал шоққа көлденең — қыздырылатын ауа.  Бiр арналы ауа ағыны кiшкентай қондырғыларда өндiрулiгi 30-50 кг/с дейiн болады. Шоқтағы құбырлардың орналасуы шахматтық, бойлық бағытта адым S1=8095 мм және көлденең бағытта S2=5060 мм 511,5 мм құбырлар үшiн;  401,5 мм құбырлар үшiн S1=5270 мм, S2=4050 мм.

Ауа қыздырғыштың негiзгi бөлшектерi құбырлар 5 және құбырлық тақта төрт құбырлық тақта көрсетiлген; төменгi — көтеретiн ең қалың 20 мм, екеуi аралық газдық далда (перегородка) жасау үшiн олар арқылы құбырлар еркiн өткiзiлген, жоғарғы құбырларды бекiтедi және жүйе қызғанда жоғары қарай орын ауыстырады. Ол үшiн жоғарыда линзалық өтеуiш (компенсатор)  қондырылған. Тақталар жатық бағытта да ұзарғандықтан сәйкестi өтеуiштер 7 және 8 қондырылған. Жаңғыртулық айналмалы ауа қыздырғыш (ЖАҚ-РВП) түзгілері . ЖАҚ-та  жұқа (қалыңдығы 0,5-1,5 мм) болат табақтардан (7.5 в,г-суретте) жасалған қыздыру беттері бар. Табақтар арасындағы саңлау 3 мм-ден 13 мм-ге дейiн. Осы толтырмамен (набивка)

секторлардан тұратын қуыс айналғы ротор 2 толтырылған. Айналғының қосөресi 4-тен 12 м-ге дейiн,  биіктігі 1,5 м-ден 3 м-ге дейін болуы мүмкін. Айналғы жатық жазықтықта, сирек тiк жазықтықта баяу 2-8 айн/мин айналады. Газдар жоғарыдан төмен бағытталады айналғының өту қимасының (живое сечение) 2/3-iн алады, ауа газға қарсы бағытталады қиманың 1/3-iн алады. Толтырма газ ағыны арқылы айналып өткенде қызады, ауа ағынында салқындайды. Айналғы қозғалмайтын қаптама (кожух) 1 iшiнде қондырылған. Ауалық аймақтан газдық аймаққа ауа ағуын азайту үшiн ЖАҚ күрделi және қымбат тығыздау құрылмаларымен (конструкция) жабдықталады.

ЖАҚ-ты iстеу қиын, ауа сормасы (присосы) жоғары, бiрақ олар ықшамды, метал аз жұмсалады, ауақозғалымдық кедергiсi және тотығуы аз. ЖАҚ-тар қуатты қайратқұрамаларда (энергоблок) қолданылады, олар қазан сыртында орналастыралады.

         Ауа қыздырғыш (АҚ) жану өнімдерінің ең төмен ыстықтық аймағында жұмыс істейді. Оның салқын бөлігінде ыстықтық төмендеп жану өнімдері (Н2О, SO2, SO3) шықтанады. Шық құрамында күкірт қышқылы болғандықтан АҚ бүлінеді. Бұл құбылыс әсіресе көп күкіртті отындарды жаққанда қарқындап кетеді. Бұны болдырмау үшін ауаны АҚ-қа берерден бұрын алдын ала жеткілікті етіп қыздырады. Бұл үшін ыстық ауаның бөлігін АҚ-тың салқын пакетіне (бөлігіне) кері қайтарады немесе шығырдан алынған бумен калориферде ауаны алдын - ала қыздырады. Кейде алдын-ала қыздыру үшін үнемдегіштен ыстық су алынады. 

Жөндегенде құбырлық АҚ-тың салқын бөлігін ауыстыру ыңғайлы болу үшін олар жеке текше (куб) түрінде жасалады. Жаңғыртулық АҚ-тың салқын бөлігін толтырманың қалыңдау табақтарынан жасайды.

            

31-нұсқа

1 Көмiртозаңдық бу қазандардың ошақ құтылары

        

Ошақ құрылғысының қызметi: отынның химиялық қайратын жану өнiмдерiнiң жылуына айналдыру. Бұл құбылыс ошақ құтысының көлемiнде көмiр тозаңын жағып қамтамасыз етiледi. Жану өнiмдерi қабырғалық қыздыру беттерiмен сәулелiк жылуалмасу арқылы ағындық жылуалмасу беттерiн қождандыру жағынан қауiпсiз ыстықтыққа дейiн iшiнара салқындайды.

         Тозаң түріндегі отынды ошақ құтысында жағуды ұйымдастыру күл мен қождың қасиетіне байланысты болады.

Көмір тозаңын жаққанда ошақ құтысының төменгі жағынан қож шығарудың екі түрі бар: қатты қожшығару немесе сұйық қож шығару. Ал күлдің ұсақ бөлшектері газ ағынымен бірге ошақтан қатайған күйде шығады. Алау өзегінде (жоғары ыстықтық аймағында) күл бөлшектері жұмсақ күйде болады. Егер олар қабырғаға немесе қалқанға тисе, сол беттерге жабысуы мүмкін. Бұл қождануға алып келеді. Сондықтан жану құбылысын ұйым-дастырғанда жұмсақ күйдегі күл бөлшектерінің ошақ қабырғасына тимеуін қамтамасыз ету қажет.

Қатты қож шығаруды ұйымдастыру. Қатты қож шығаруы бар ошақ құтысындағы ыстықтық таралуы. Ошақ қалқандарына жылу берілгендіктен олардың маңында ыстықтық (температура) төмен болады. Алау өзегінде жұмсарған немесе балқыған күл бөлшектері ыстықтығы  салыстырмалы төмен аймаққа түскен кезде қатаяды.

Қатты қож шығаруы бар ошақ құтыларын құрылма бойынша ашық қып жасайды, яғни биіктік бойынша ошақ қимасы өзгертілмейді. Бұл ошақтардың  ерекшелігі ошақтың төменгі жағында шептік және артқы қалқандарды жақындастырып істелген салқын құйғыштың болуы. Көлбеу бұрышы 50-600-тай, b=1-1,2 м. Салқын құйғышқа түсетін күл жалпы отын күлінің 5-10 %-ын құрайды. Қалған күл  түтін газдарымен кетеді де тек күлұстағышта ұсталады.

 

32-нұсқа

2 Көмiртозаңдық бу қазандардың ошақ құтылары

 

Сұйық қож  шығаруды ұйымдастыру. Сұйық қож шығаруды қамтамасыз ету  үшін  ыстықтық деңгейі  жоғары болуы керек. Бұл үшін ошақтың төменгі  жағында қалқандарды отқа төзімді карборундпен жылулық оқшаулайды (қалқан құбырларын астарлайды). Астарлау жақсы тұру үшін алдымен қалқан құбырларының ошақ көлеміне қарайтын жағына тікендер пісіріcтіреді (диаметрі 10 мм, ұзындығы 15-18 мм). Сосын оқшаулаумен сылайды. Ошақ едені жатық немесе ортасына қарай аз  көлбеулі етіп жасайды. Еден отқа төзімді  кірпішпен (2-3 қабат) жабылады. Еденнің ортасында қожды ағызу үшін 1 немесе 2 астарланған тесік болады. Қож шомылғы (ваннадағы) суға ағып келіп қатады.

Бұл аймақта ыстықтық деңгейін жоғарлатуға ошақты екі жағынан жіңішкерту де көмектеседі. Жіңішкерту жоғары қарай сәулелік жылуберуді азайтады. Сұйық қож түрінде жалпы отын күлінің 20-30% шығарылады.

Салқындату құтысы ашық құбырлармен қалқандалған. Онда жанып  бітпеген отын бөлшектері  жағылады және жану өнімдері  салқындайды.

Сұйық қож шығару тәсілі ұшпа заттары аз нашар тұтанатын көмірлерді  (антрацит, майсыз көмірлер) жаққанда үнемиеттік (экономикалық) тиімді. Бұл  тәсілді күлі көп көмірлерді де жағу үшін қолдану тиімді. Күлі көп Екібастұз көмірін сұйық қож шығарып жағуы оның күлі қиын балқуына байланысты.

Оттықтарда отын тұтанбайды. Олардың қызметi: екi тәуелсiз ағынды ауатозаң қоспасын және екiншiлік ауаны - тұтануға және ошақта белсендi жануға дайындау. Оттықтардың негiзгi екi түрiн ажыратады: құйынды және тура ағынды.

Құйынды оттықтарда бiрiншiлік және екiншiлік ауа немесе тек екiншiлік ауа арнаулы құйындағыштармен айналдырылады. Оттықтың кiре берiсiнде орнатылған ұлушалар немесе оттық iшiнде өстік не жанама орнатылған қалақшалар көмегiмен ағын айналдырылады. Құйынды оттықтардың көлденең қимасы дөңгелек және олардың түрлерi болады.

Тура ағынды оттықтардың көлденең қимасы тiкбұрышты  немесе дөңгелек  болуы мүмкiн. Олар көбiнесе ошаққа ауатозаң және екiншiлік ауаның қатарлас ағыншаларын бередi.

 

33-нұсқа

Газ бен мазутты жағу үшiн ошақ және оттық құрылғылары

 

Табиғи газ бен мазутты жағу жағдайларында көп жалпы жерлерi болғандықтан отынның бұл түрлері үшін ошақ құты құрылмасын (конструкция) бірдей етіп жасауға болады. Әдетте, бұндай ошақ құрылғыла-рында негiзгi отын мазут, ал табиғи газ қосалқы отын. Газ бен мазутты жағу  сипаттамаларының  жақындығы келесi көрсеткiштерден бiлiнедi.

1) бұл отындарда сыртқы ылғал жоқ деуге болады. Бу қазаны бұл отындармен жұмыс iстегенде көлемдерi жуық жану өнiмдерiнiң түзiлуi әртүрлi отындар үшiн бiр үрлеу, сору машиналарын пайдалануға мүмкiндiк бередi.  

2) мазут пен газдың жануы бу күйiнде (бiртектi орта) тiзбектi тармақталған тектесу заңдары бойынша өтедi. Екеуiнде де жану қарқыны араласу жағдайларымен анықталады, ал ошақ көлемiнiң жылулық кернеуiнiң рұқсатты ең үлкен мәндерi жуық (300 кВт/м3 - мазут үшiн және 350 кВт/м3 -табиғи газ үшiн). Сондықтан бұл отындар үшiн қазанның бу өндiрулiгi бiрдей болса ошақ құтысының өлшемдерiн бiрдей алуға болады.

         3) газ және мазутты жаққанда оларды ошаққа беру оңайланады және күлұстау, күлшығару жүйелерi жоқ.

Газмазут ошақтарының еденiн жатық не аз көлбеулiғып жасайды. Газмазут оттықтары бiр қабырғада не екi қабырғада қарама - қарсы бiр қабат не бiрнеше қабат болып орналасады. Бұрыштық жанамалық және едендiк орналастырулар де кездеседi.

         Газмазут қазандарында қиыстырылған (комбинированный) газмазут оттықтары қолданылады . Қиыстырылған оттықтардың бiр артықшылығы отынның бiр түрiнен басқасына жеңiл көшу. Отындардың әрқайсысы тиiмдi жағдайда жануы тиiс.

Бұндай оттықта ауа әкелу арналары отынның екi түрiне жалпығып жасалынады. Отынмен жақсы араластыру үшiн ауа ағыны құйындағыш құрылғы көмегiмен қарқынды айналдырылады. Газ жағуға көшкенде мазут бүркiгiш өздiгiнен (автоматически) ажыратылады және орталық құбыр iшiне тартылады.

           

34-нұсқа.

Ошақ құтысын үйлестіру

 

Дәстүрлі П-және Т-тәрізді үйлестіруі бар қазандарда және сонымен қатар N-тәрізді үйлестіруде де қондырғының барлық көлемінің үлкен бөлігін ошақ құтысы алып жатады. Сондықтан қазан өлшемдерін кішірейту үшін сәуле қабылдайтын беттерді оңтайлы орналастыру үшін шаралар қолданған орынды.

Ошақ құтысының өлшемдерін кішірейтудің тиімді тәсілі екібетті қалқандарды қолдану. Екібетті қалқан сәулелік жылуды екі жағымен қабылдайды. Бұл жағдайда Ғс өседі және қождану шарты бойынша берілген Т''ош-та ошақ өлшемдері кішірейеді. Егер пландағы ошақ өлшемдері өзгермейді деп қабылдаса, онда  мәліметтер екібетті қалқандарды қондырудың ошақ биіктігіне ықпалын көрсетеді. Бұл мәліметтер Канск-ачинск көмірін тозаң түрінде жағатын қуатты тура ағынды қазан ошағы үшін.  Екібетті қалқандарды орнатқанда (ошақ биіктігінің өзгеруі көрсетілген. Екібетті қалқандар ошақтағы ауақозғалымын (аэродинамика) бұзбау үшін қазан шебіне тік орнатылады.

Ошақ биіктігіне ең күшті ықпал ететін бір, екі калқан орнату: екі екібетті қалқандар ошақ биіктігін салыстырмалы 25%-ға кішірейтеді.

Екібетті қалқандарды ошақтың барлық  биіктігі бойынша үйлестіруді орындау көп қиындықтар тудырады. Оларды бекіту қиын.

Қайраттық (энергетикалық) қазандардың ошақ құрылғысы жағылатын отынға, күлге және олардың физикалық қасиеттеріне тәуелді.

Алдымен қож шығару тәсілін таңдайды: қатты немесе сұйық күйде шығару.

Сұйық қожбен қондырғыдан айтарлықтай жылу мөлшері шығатындықтан мұндай ошақ құрылғысын таңдаудың техника-үнемиеттік (экономикалық) негіздемесі болуы қажет. Сұйық қож ошақтың төменгі жағындағы ыстықтық деңгейін жоғарлатады, ол ұшпа заттар аз шығатын отындардың (А, ПА, Т таңбалы көмірлер) тұтануын жақсартады. Қождайтын отындар мен күлі түрпілі отындар үшін сұйық кож шығаруды қолдану орынды. Соңғы жағдайда әкетілетін күл мөлшері төмендейді және күл бөлшектері жұмырланғандықтан олардың түрпілігі азаяды.

 

35-нұсқа

Буды қоректік сумен жуу

 

Жоғары қысымды қазандарда (10-18 МПа) ылғалды будан механикалық айыру жеткіліксіз болады, өйткені бу кейбір қоспаларды жақсы ерітеді. Сондықтан буда ерітілген қоспалардың шоғырын төмендету үшін буды сумен жуу керек . Буды қоректік сумен жуғанда оның ылғалдылығы төмендемейді, тіпті біраз өседі, бірақ будағы қоспалар мөлшері төмендейді. Ол екі себептен болады: буда ерітілген қоспалар таратылу еселеуішіне (коэффициент распределения) сәйкесті жуатын суға өту нәтижесінде және қазан суы буда ішінара таза сумен - қоректікпен ауыстырылады. Жуу тиімді жүру үшін будың қоректік сумен жанасу бетін үлкейту керек, бұл үшін бу көпіршіктерін максимал ұсақтау қажет. 

         Сатылы буландыру

Сатылы буландыру әдісі бойынша дағыраның сулық көлемі көлденең қалқалармен (перегородка) бірнеше бөлікке бөлінеді, олардың әрқайсысына айналма жолдарының өз топтары (буландыру сатылары) қосылған. Барлық қоректік су онда бірінші бөлікке беріледі, қазан суы одан келесі бөлікке келеді, одан кейін келесіге тағысын тағыда. Қазанды үрлеу соңғы бөліктен жүргізіледі: екі сатылы буландыруда – екінші бөліктен, үш сатылы буландыруда - үшінші бөліктен.

         Сұйық және газ механикасы пәні және оның  әдістері 

Сұйық және газ механикасы (СГМ) сұйықтар мен газдардың теңдесу қалпын және қозғалыс заңдылықтарын зерттейтін ғылым. СГМ физиканың бөлімі. Бұдан былай қысқалық үшін “сұйық” деген аталымның мағынасы тек тамшылы сұйықтар ғана емес және газдар да деп түсінілуі керек.

СГМ пәні үш бөлімнен тұрады: сұйықтеңдесу (гидростатика), қозғалыс кейпі (кинематика) және қозғалым (динамика). Сұйықтеңдесу бөлімінде сұйықтардың және оларға батырылған денелердің теңдесуі зерттеледі. Екінші бөлімде  сұйық қозғалысының геометриялық қасиеттерін сұйыққа әрекет етуші күштерден бөліп алып қарастырады. Қозғалым бөлімінде сұйықтардың қозғалысын және оған батырылған немесе шекаралас орналасқан қатты денемен әрекеттесуі зерттеледі. Қозғалымның екі бөлімі бар: сұйыққозғалым және газқозғалым. Сұйыққозғалым сығылмайтын сұйықтың (тығыздығы тұрақты) қозғалу заңдарын зерттейді. Газқозғалым сығылатын сұйықтардың қозғалысын (тұрақты), яғни газдардың қозғалысын олардың тығыздығы елеулі өзгергенде қарастырады. Сығылатын сұйықтардың қозғалу құбылыстары сығылмайтын сұйықтардың қозғалыс құбылыстарына қарағанда күрделірек болады.

СГМ-да сұйықтардың қозғалысын зерттеу үшін маңыз (масса), қайрат (энергия) және қозғалыс мөлшерінің сақталу заңдары мен Ньютон заңдары қолданылады. Бұлардың негізінде  қозғалыстың шаққылық (дифференциалдық) теңдеулері құрастырылады.

СГМ есептерін шешкенде теориялық және тәжірибелік әдістер үйлестіріледі. Көбінесе іс жүзінде пайда болған есептерді теориялық әдіспен қозғалыс теңдеулерін аумақылау (интегралдау) арқылы шешу қиынға соғады. Сондықтан көп жағдайларда тәжірибелік әдістер пайдаланады.

           

36-нұсқа

Сұйық ұғымының анықтамасы

 

Тамшылы сұйықтар мен газдардың қасиеттері әртүрлі екені белгілі. Сондықтан оларды жалпы сұйық деген ұғымымен біріктіруге мүмкіндік беретін жалпы сипаттамалық қасиеттерін тауып көрсету қажет. СГМ-ның тұрғысынан тамшылы сұйықтар мен газдардың  екі жалпы сипаттамалық қасиеттері бар: жеңіл қозғалғыштық немесе аққыштық пен тұтастық.

Сонымен, сұйық дегеніміз тұтас және жеңіл қозғалғыш немесе аққыш орта.

Сұйықтың бұл қасиеттерін тереңірек түсіндірейік.

Өте аз жанама күш сұйық бөлшегіне едәуір уақыт әрекет етсе, бөлшек пішінін өзгертеді, яғни аға бастайды. Осыны жеңіл қозғалғыштық немесе аққыштық деп атайды.

Жеңіл қозғалғыштық сұйыққа тән қасиет болса, тұтастық қасиеті-ұйғару. Шынында барлық сұйықтар молекулалардан (затшалардан) тұрады. Затшалардың ара қашықтығы болады. СГМ жеке затшалардың қозғалысын зерттемейді, сұйықты тұтас орта деп қарайды.

Тұтастық туралы ұйғару сұйық ағынының барлық көрсеткіштерін: жылдамдық, тығыздық және қысымды үзіксіз шамалар, яғни кеңістік мекендіктердің (координаттарының) үзіксіз бернелері (функциялары)  ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Егер, ағысталған денелердің сызықтық сипаттама өлшемдері (шардың диаметрі (қосөресі), қанаттың хордасы және т.б.) затшалар ара қашықтығына қарағанда өте үлкен болса, онда сұйықтар үшін тұтастық шарты орындалады. Сұйықтың кішкене (элементар) көлемінің сызықтық өлшемі затшалар ара қашықтығына  қарағанда жеткілікті үлкен және  ағысталған денелердің сызықтық сипаттама өлшемдерінен жеткілікті кіші болуы керек.

 

 

Мазмұны

1.     Тапсырмалар                                                                                                   3

2.     Судайындау қондырғыларының аппаратурасын жайластырудың     принциптері     

3. Шығыр қалақшасының торкөз ағынындағы кескіндік  энергия   шығындарын анықтау          

4. Жылумен қамтамасыз ету жүйелерінің түрлері                        

5. Жылулық желі су тазалағыш қондырғылар                        

6.  Ыстық сумен қыздырылатын су жылытқыштар                            

7.  Жылулық желілерінің құбырларына қойылатын талаптар               

8.  1 Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларының құрылысы   

9.  2 Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларының құрылысы     

10. 3 Жер астымен өткізілетін жылу желілер құбырларының құрылысы    

11.  1 Жылулық желілердің өзендер мен жолдардан өту тәсілдері              

12. 2  Жылулық желілердің өзендер мен жолдардан өту тәсілдері              

13. Жылулық желілер құбырларына қойылатын талаптар                          

14. Құбырдың қызып ұзаруын өтейтін өтеуіштер                                      

15. Жылулық есебінің әдістемесі                                                                 

16. Оқшаулағыш қалыңдығын таңдау                                                       

17. Жылуландырудың сенімділігін жоғарылату                                           

18. Жылулық желілерді сынау                                                                      

19. Бу турбиналары                                                                                     

20. Буландырғыш                                                                                          

21. Ресивер                                                                                                    
22. Фильтрлер                                                                                                 

23. Қондырғыны реттеу                                                                                   

24. Сығымдағыш стансаны құрастыру                                                           

25. 1 Қазан ошақтарында қатты отынды жағу тәсілдері                              

26. 2 Қазан ошақтарында қатты отынды жағу тәсілдері                              

27. Қатты отынды жағуға дайындау                                                           

28. Көмiр тозаңының сипаттамалары. Ұнтақтаудың тиiмдi майдалығы      

29. Бу қазанының қыздыру беттерi                                                              

30. Бу түзетiн қыздыру беттерi                                                                         

31. Буды аса қыздырғыштар                                                                            

32. Ауа қыздырғыштар                                                                                     

33. 1 Көмiртозаңдық бу қазандардың ошақ құтылары                                 

34. 2 Көмiртозаңдық бу қазандардың ошақ құтылары                                   

35. Газ бен мазутты жағу үшiн ошақ және оттық құрылғылары                   

36. Ошақ құтысын үйлестіру                                                                            

37. Буды қоректік сумен жуу                                                                           

38. Сұйық ұғымының анықтамасы                                                                    

39. Пайдаланған әдебиеттер тізімі                                                                   

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 

1.     Л.Р.Жүнісова. Жылу энергетикалық жүйелердегі суды бақылау және сулы-химиялық режимдер. -Алматы, 2008. 6-11; 27-33б.

2.     Х.Сусербаев. Мұнай-газ ісінің негіздері. - Астана, 2008. 24-39, 124-353 б.

3. Жылу энергетикасы мамандығының студенттеріне арналған дәрістер жинағы. - Алматы: АЭжБИ, 2009.

4. Жылу электр стансалардың қазандық, қондырғылары. Оқу құралы. -Алматы, 2008.

    5. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: Энергетика/жалпы редакциясын басқарған п.ғ.д., профессор А.Қ. Құсайынов. - Алматы: Республикалық мемлекеттік Рауан баспасы, 2000.

    6. Аққошқаров Е. Физика терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. - Алматы, 1974.

     7. Құрманбайұлы Ш., Сапина С. Орысша-қазақша, қазақша-орысша терминдер мен атаулар сөздігі. - Алматы: “Сөздік-Словарь”, 2004.

     8. Е. Нұрекен, Д.Темірбаев, Б.Алияров. Жылу қайраттық атаулардың қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздігі. - Алматы, 2009.