АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

Орыс және қазақ тілдері кафедрасы

 

ҚАЗАҚ ТІЛІ -2 пәні

Жылуэнергетика мамандығының барлық оқу түрлерінің

студенттері үшін өздік жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау

 

                                                           

Алматы 2008

           ҚҰРАСТЫРУШЫ: Д.М. Арыстанғалиева ҚАЗАҚ ТІЛІ-2 пәні.  050717-Жылуэнергетика мамандығының барлық оқу түрлерінің студенттері үшін өздік жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау Алматы: АЭжБИ, 2008. – 55.                    

          Жылуэнергетика факультетінің студенттеріне арналған  бұл әдістемелік нұсқау  Қазақ тілі- 2 пәнінен студенттің өздік жұмыстарының бағдарламасына сәйкес жазылған. Нұсқауда мамандық бағытына сай мәтіндер сұрыпталып, тапсырмалар берілген. Студенттердің кәсіби бағытталған тілін дамытуға арналған ғылыми стильде жазылған мәтіндер, сонымен қатар орыс тілінен қазақ тіліне аударуға арналған мәтіндер берілген. Нұсқау студенттердің өз бетімен  жұмыс істей білу дағдысын қалыптастырып, сауатты аударуға  машықтандыруға септігін тигізеді.

Сырттай оқу бөлімінің студенттері үшін бақылау жұмыстары:

 №1 бақылау жұмысын орындау тәртібі:

№1 СӨЖ бойынша берілген құрылғыларға техникалық сипаттама жазу                   (1 бет);

сөз тіркестерінен сөздік құру (20 сөз тіркесі); 

      №2 бақылау жұмысын орындау тәртібі:

№2 СӨЖ бойынша берілген тапсырмаларды  толық орындау;

 №3 бақылау жұмысын орындау тәртібі:

№3 СӨЖ бойынша берілген тапсырмаларды толық орындау;

жұмыс сынақ кітапшасының соңғы  санына сәйкес  таңдап  алынады;

  

№1 СӨЖ     (Ауызша)

Топтағы студенттер 3-4 тен бөлініп, жоба бойынша жұмысты орындайды .  Әр топша студенттеріне жұмыс бөлініп  беріледі.

Жұмыстың орындалу мерзімі: семестр бойы.

Жұмыстың мақсаты:

Студенттер өз мамандығына сәйкес тақырыпты алып, сол бойынша  жұмыс істеуге дағдыланады.

Жұмыстың кезеңдері:

а) берілген тақырып бойынша материалдар іздеп  табу;

ә) қажет дегендерін іріктеу, сұрыптау;

б) студенттің міндеттерін белгілеу;

в) қорытынды қорғау.

Жұмыстың түрі:

а) пікір сайыс (дискуссия)

б) презентация

в) дөңгелек үстел

Көрнекі құралдар:

сурет

сұлба

компьтер (ноутбук)

Жобаланатын құрылғылардың атаулары:

1. Суытқыштар

2. Сорғылар

3. Энергия сақтаушы жабдықтар

4. Санауыштар

5. Радиаторлар

6. Конвективтік мұз ерітуші құрылғы

7. Желдеткіштер

8. Су баптағыштар

9. Сүзгілер

10.Турбиналар            

№2 СӨЖ     (Жазбаша)

Жұмыстың орындалу мерзімі: 1 ай.

Жұмыстың мақсаты:

Жарнама жұмысын жоғары дәрежеге жеткізудің негізгі шарты-жарнама мәтіндерінің тілін көркемдеп жазу.

Тұтынушылардың сол тауарға қызығушылығын арттыру үшін қажетті сөздерді орынды жұмсауға және қысқа да нұсқа жаза білуге машықтандыру.

Орындалатын жұмыс :

жарнаманалатын техникалық жабдықтардың тақырыптарын бөлу;

техникалық жабдықтың тарихынан мағлұмат беру (1 бет) ;

сыртқы (көшедегі), баспасөзде  берілген үш жарнама мәтініндегі қателерді тауып, дұрыс  нұсқасын беру;

қорытынды ретінде нақты түріне жарнама жазу;

Қойылатын талаптар:

жұмысты  А 4 форматында  14 шрифтпен басу;

берілген жұмыстың  түпнұсқасы толық жазылуы керек;

жұмыстың мазмұны, қолданылған әдебиеттер тізімін көрсету;

жұмыс мерзімінде өткізілуі керек;

 Жарнамаланатын құрылғылардың тізімі:

 1. Су жылытқыш құрылғылар

2. Қыздырғыштар

3. Жылытқыштар

4. Газ құбырлары

5. Қазандықтар

6. Пештер

7. Термометрлер (сұйықтық, газдық, кедергілік т.б.)

8. Кабельді электрлік жылыту жүйелері

9. Түтін шығарғыш (түтін шығарғыш газдық конвекторлар)

10. Гидрооқшаулатқыштар

11. Плиталар

12. Жылыту жүйелері

13. Жылы едендер

14. Төбелік қорғаныс торкөздері ( потолочная защитная решетка)

15. Өлшеуіш аспаптар

16. Сорғы қондырғылар

17. Камин

18. Конвектор

19. Су санауыштар ( ыстық және суық су санауыштар, суэлектромагниттік,

ультрадыбыстық, құйын – акустикалық, (вихре-акустические)

20. «Экодоктор-эконом » сүзгісі

  

№3  СӨЖ    (жазбаша)

Жұмыстың орындалу мерзімі: 1 ай.

Қойылатын талаптар:

жұмысты  А 4 форматында  14 шрифтпен басу;

берілген жұмыстың  түпнұсқасы толық жазылуы керек;

жұмыстың мазмұны, қолданылған әдебиеттер тізімін көрсету;

жұмыс мерзімінде өткізілуі керек;

Тапсырмалары:

1. Мәтін бойынша сөз тіркестерінен (20) сөздік жазыңыз.

2. Мәтіннен анықтауыштық сөз тіркестерін тауып жазыңыз, оларды аударыңыз.

3. Модаль сөздері бар (тиіс, керек, жөн, қажет) сөйлемдерді теріп жазып, аударыңыз.

4. Себеп және шартты  мағыналарын беретін конструкциялары бар сөйлемдерді теріп жазып, аударыңыз.

5. Мағыналық бөліктерге бөліп, оларға тақырыпат (заголовок) қойыңыз.

6. Септеулік шылаулар (үшін, арқылы, бойынша,бірге, қарай, кейін, дейін, сайын) арқылы жасалған сөз тіркестерін (10 сөз тіркестерін) теріп жазып, олармен сөйлемдер құраңыз.

7. Мәтінді жазбаша аударыңыз. 

 

1- нұсқа

Газ турбиналы электр стансалары

         ГТЭС-та  қозғаушы ретінде турбиналар қолданылады, олардың жұмыс заты болып органикалық отынның жану өнімдері саналады.

ГТЭС  қуаты бу турбиналары бар электр стансасының (БТЭС) қуатынан кем, п.ә.к.-і 35%-дан аспайды (БТЭС-те 41,5 дейін болады). Газ турбиналары бар қондырғылардың өте төмен п.ә.к.-і  жұмыс затының турбина алдындағы шамалы қысымымен түсіндіріледі (жуықтап алғанда қысымы 4-6 бар, ал БТЭС-те ол 130-240 бар болады) және газ турбинасының металл беттері қатты ыстыққа шыдамсыз болғандықтан, газдың алғашқы температурасының мәні 750-1150 °С-қа дейін шектеледі. ГТЭС газ тәріздес немесе сұйық отынмен жұмыс жасайды. Қатты отынды ГТЭС жағдайында қолдануға болмайды, себебі газ турбинасының металл беттері тозуға тез ұшырайды  (әсіресе қозғалмалы бөліктері). ГТЭС- тің БТЭС- пен салыстырғанда келесі артықшылықтары бар:

-         аз капиталдық қаржылар;

-         су қажеттілігі аз;

-         жүктемені өте үлкен аралықта реттеу мүмкіндігі;

-         шың немесе жартылай шың электр стансасы ретінде қолдану ( жұмысын қатты үдете алады, агрегаттарды іске қосу және ағыту уақыты шамалы) мүмкіндігі;

-         ГТЭС ықшамды;

ГТЭС  кемшіліктеріне келесілер жатады:

-         ГТЭС жалпы және жеке газ турбиналық қондырғыларының қуаты аз;

-         ауаны сығуға жұмсалатын өз басының энергия шығыны өте жоғары (40%-ға дейін), ол отынның температурасы төмен жану өнімдерін алумен байланысты және ауаны еселеу коэффициентінің мәні жоғарылаған кезде жүзеге асады.

Келесі  ГТЭС түрлері кездеседі:

        а) жұмыс заты атмосфераға жіберілетін жағдайда ашық  немесе тұйықсыз  деп аталады;

         б) жұмыс денесі ретінде тұйық  контурда айналымда болатын және жану өнімдерінің әсерінен қызатын газ саналатын жабық немесе тұйық деп аталады.

2- нұсқа

Бу газ электр стансалары

ГТҚ –ны бу турбиналы қондырғымен бірге қолданса, ГТЭС бу газ электр стансасына айналады (БГЭС).

БГЭС келесі үйлесімдерде орындалады:

-жоғары тегеурінді бу генераторы (ЖТБГ) бар;

- алдын ала қосылған турбинасы бар;

- қазан-утилизаторымен қиюласқан БГЭС.

         Бірінші нұсқада ошақ камерасында қысымы 4,5-5,5 бар жоғары тегеурінді тығыз газды бу генераторы орнатылады. Ошақтан шығарда температурасы 700-900°С болатын ошақтық газдар газ турбинасына жіберіледі. Турбинадан шыққан газдар жолында жылыту мақсатына қолданылатын, суды қыздыратын регенератор немесе бу генераторының сыртқы су экономайзері орнатылады.

         Газ турбиналы қондырғының п.ә.к.-ін  ауаның артықтық еселеуішін кәдімгі мәндеріне дейін (1,15-1,25) азайту және кететін газдардың температурасын 160-240°С –қа дейін төмендету (энергетикалық бу генераторындағыдай) арқылы 42-43%- ке дейін жеткізуге болады. Бу генераторынан алынған аса қызған бу бу турбиналы электрстансасының сызбасында қолданылады.

Ошақ камерасында қысымның жоғарылуы бу генераторының габариттерін кішірейтуге мүмкіндік береді, яғни оның негізгі шығындары азаяды.

                                                         3 -нұсқа

Атом электр стансалары

      Атом электр стансалары (АЭС) букүштілік қондырғылар сияқты жұмыс істейді және ядролық отын ( табиғи U-238,байытылған  U-235) уран ыдырағанда өте көп мөлшерде жылу бөлінеді. Ядролық отынның ыдырауы атомдық реакторда жүреді (негізінен жылулық  нейтрондар көмегімен). Келешегі мол болып тез нейтрондармен жұмыс жасайтын реакторлар (реактор-көбейткіш) саналады, онда белсенсіз элементтер белсендіге айналады: U-238-ші Рu-239-ға, торий (Th-232)   U-233-ке. Екіншілік Рu-239 және U-233 әрі қарай отын ретінде жылу реакторларында қолданыс табады.

       Атом ыдыраған кезде реакторда органикалық отынды жаққанмен салыстырғанда   есе көп жылу бөлінеді. Сондықтан АЭС-те ядролық отын ЖЭС-ке қарағанда аз жұмсалады. Мысалы, ГРЭС-400 сағатына 200 тонна отын жақса, АЭС бір жылда тек 200 тонна отынды қажет етеді. Алайда атом ыдыраған кезде, тек қана жылу бөлініп қоймай, γ- сәулелер де бөлінеді, олар тірі организмдер үшін өте қауіпті, өткір рентген сәулелері болып саналады.

Осыған байланысты АЭС-та биологиялық қорғаныс мәселелерін шешуге және алыстан басқару жүйелерін енгізуге тура келеді.

      АЭС-те жұмыс заты болып қанығуға жақын су буы саналады. Бу реакторларда немесе арнайы бу генераторларында өндіріледі. Реакторлар сумен су жылу алмасатын тұрқы түрінде (су реакцияны баяулатушы ретінде ғана қолданылмай, жылу тасығыш ролін де атқарады) немесе көмір графиті баяулатушы ролін атқаратын каналдар  түрінде жасалынады (жылуды бөлетін элементтерді ЖБЭЛ салқындату үшін тағы да су қолданылады).

Реакторда өндірілген бу кәдімгі бу турбиналы электрстансаларына ұқсас турбинаға жіберіледі.

      Бірінші атомдық электр стансасы 1954 жылы Обнинск қаласында құрылды. Қазіргі кезде бүкіл әлемде әр типті АЭС-тер қолданылады [3,6]:

-         бір контурлы

-         екі контурлы

-         үш контурлы              

4- нұсқа

1 Еліміздің  отын-энергетикалық жүйесінің құрылымы

Қазіргі заманда күнделікті өмірді электр энергиясыз елестету мүмкін емес. Тіршілікте электр энергиясын өндіруге қатыстылардың барлығын электр энергетикасы немесе жай ғана энергетика деп атайды. Сонымен қатар осы екі түсініктің арасында үлкен айырмашылық  бар: ел энергетикасы деп аталатын және құрылымдық бөлігіне электр энергетикасы кіретін энергетика үлкен және күрделі кешен болып табылады. Ел энергетикасына халық шаруашылығының барлық отын энергетикалық жүйесі, сонымен қатар басқа энергия тасығыштар мен отынды өндіру және тасымалдау, пайдалану жүйелері, электрэнергиясы кіреді. Жалпы энергетика отын өндіру өнеркәсібінен, электрэнергетикасынан және өнеркәсіптік энергетикадан құралады.

Өнеркәсіптер мен тұрмыста төмендегідей әр алуан қайрат қорлары қолданылады: газ тәрізді, сұйық және қатты отын, жылу және электр энергиясы. Өнеркәсіпте сонымен қатар басқа да қайрат қорларын колдануға болады: сығылған ауа, оттегі (техникалық), жасанды газдар. Қайрат қорларының қолдану деңгейін өнеркәсіптік өндірістер жайындағы мәліметтер айқылдайды. Өнеркәсіпте қазанды – пештерде пайдаланылатын отын елімізде өндірілетін отынды – қайрат қорларының 2/3 бөлігін құрайды. . Өнеркәсіптік өндірістерде өндірілетін электр энергияның 60% -ын, ал жылу энергияның 80% - ын пайдаланады. Тек 1 тонна алюминийді өндіру үшін әртүрлі қайрат қорлары шығындалады, оның ішінде 7-9 тонна шартты отын жұмсалады. 8 млн. тонна жылдық отынды құрайтын Қарағанды металлургия комбинаты (бұрынғы «Испат-Кармет») энергетикалық қайрат қорларының қолдану масштабын айқындайды. Органикалық отынды көп пайдаланатындардың бірі жылу электр стансалары, олар қазандық отынның 25-30%-ын пайдаланады.

Электрэнергетикалық өнеркәсіптің негізін құрайтын электрстансалар энергетикалық қорларын пайдалану түріне қарай төмендегідей жіктеледі:

-                     су электр стансасы (СЭС) және сулық жинағыш электр стансасы (СЖЭС) - өзен ағындарының энергиясын пайдаланады;

-                     атом электр стансасы (АЭС) және атомды жылу электр орталығы (АЖЭО) -  ауыр элементтерінің атом энергияларын пайдаланады;

-                     жылу электр стансалары (ЖЭС) – органикалық отындардың химиялық энергиясын пайдаланады.

5- нұсқа

1.1 Еліміздің  отын-энергетикалық жүйесінің құрылымы

Әлемде өндірілетін электр энергияның 70%-ын құрайтын жылу электр стансаларының ауқымы кең.

Органикалық отындарды пайдаланатын ЖЭС төмендегідей жіктеледі:                  

     а) жылулық қозғалтқыштар түрлері бойынша:

    1) бу турбиналы – БТЭС;     2) газ турбиналы – ГТЭС;     3) бугазды – БГЭС.

     б) жіберілетін энергия түріне байланысты:

    1) мемлекеттік аудандық электр стансасы (МАЭС) деп те аталатын шықтағыш электр стансасы (ШЭС) – электр энергиясын ғана өндіреді;

          2) жылу электр орталығы (ЖЭО) - жылу және электр энергиясын өндіреді.

Сонымен қатар жылу энергиясы аудандық қазандарда (АҚ), жылумен қамтамасыз ететін атом стансаларында (ЖҚАС) және атомдық жылу орталықтарында (АЖО) да өндіріледі. Бу турбиналы электр стансасының түпкілікті жылулық сызбасы ЖЭС-тің түпкілікті ерекшеліктері өндірілетін өнімдердің әртүрлілігі болып табылады да, ол жылулық сызбалардың айырмашылықтарын және жұмыстық дененің көрсеткіштері мен қолданылатын қондырғылардың арасындығы айырмашылықтарды анықтайды. Тек электрэнергиясын өндіретін шықтатқыш электрстансаларда «К» (конденцациондық) типті турбиналар орналастырылады. Жылу және электр энергиясын өндіретін жылу электр орталықтарына «Р» (қарсы қысымды), «Т» және «ПТ» (қосымша бу алу және конденсациясы бар) типті турбиналар орнатылады.

Букүштілік қондырғының (БКҚ) жұмыс істеу қағидасына негізделіп, бу турбиналы электр стансасына жататын болғандықтан, әртүрлі жылу электр стансаларының жылуқозғалымдық жұмыс істеу қағидасы өзгермейді.

Шықтатқыштың БКҚ – дағы орны ерекше. Жылу козғалымның екінші заңы бойынша айналу құбылысын жүзеге асыру үшін әртүрлі температурадағы екі жылу көзі болуы керек, олар: жылуқабылдағыш және жылубергіш. Жылуқабылдағыштың қызметін бу өндіргіш атқарады да ондағы жылу жұмыстық  денеге  беріледі, ал жылу бергіш қызметін шықтатқыш атқарып, ондағы жұмыстық  дене қоршаған ортаға жылуды береді (салқындатылған суға). Соңдықтан шықтатқыш (немесе оның орнын басатын жүйе) букүштілік қондырғының  негізгі бөлігі болып саналады.

                                                       6- нұсқа

1.2 Еліміздің отын-энергетикалық жүйесінің құрылымы

Өнеркәсіптер мен тұрмыста төмендегідей әр алуан қайрат қорлары қолданылады: газ тәрізді, сұйық және қатты отын, жылу және электр энергиясы. Өнеркәсіпте сонымен қатар басқа да қайрат қорларын колдануға болады: сығылған ауа, оттегі (техникалық), жасанды газдар.Қайрат қорларының қолдану деңгейін өнеркәсіптік өндірістер жайындағы мәліметтер айқындайды. Өнеркәсіпте, қазанды – пештерде пайдаланылатын отын елімізде өндірілетін отынды – қайрат қорларының 2/3 бөлігін құрайды. . Өнеркәсіптік өндірістерде өндірілетін электр энергияның 60% -ын, ал жылу энергияның 80% - ін пайдаланады. Тек 1 тонна алюминийді өндіру үшін әртүрлі қайрат қорлары шығындалады, оның ішінде 7-9 тонна шартты отын жұмсалады.  8 млн. тонна жылдық отынды құрайтын Қарағанды металлургия комбинаты (бұрынғы «Испат-Кармет») энергетикалық қайрат қорларының қолдану масштабын айқындайды. Органикалық отынды көп пайдаланатындардың бірі жылу электр стансалары, олар қазандық отынның 25-30%-ын пайдаланады.

Электрэнергетикалық өнеркәсіптің негізін құрайтын электрстансалар энергетикалық қорларын пайдалану түріне қарай төмендегідей жіктеледі:

су электр стансасы (СЭС) және сулық жинағыш электр стансасы (СЖЭС) - өзен ағындарының энергиясын пайдаланады;

атом электр стансасы (АЭС) және атомды жылу электр орталығы (АЖЭО) -  ауыр элементтерінің атом энергияларын пайдаланады;

жылу электр стансалары (ЖЭС) – органикалық отындардың химиялық энергиясын пайдаланады.

                                              7- нұсқа

1.3 Еліміздің отын-энергетикалық жүйесінің құрылымы

Әлемде өндірілетін электр энергияның 70%-ын құрайтын жылу электр стансаларының ауқымы кең. Органикалық отындарды пайдаланатын ЖЭС төмендегідей жіктеледі: а) жылулық қозғалтқыштар түрлері бойынша:1) бу турбиналы – БТЭС;    2) газ турбиналы – ГТЭС;    3) бугазды – БГЭС.

б) жіберілетін энергия түріне байланысты:    1) мемлекеттік аудандық электр стансасы (МАЭС) деп те аталатын шықтағыш электр стансасы (ШЭС) – электр энергиясын ғана өндіреді;  2) жылу электр орталығы (ЖЭО)  жылу және электр энергиясын өндіреді.

Сонымен қатар жылу энергиясы аудандық қазандарда (АҚ), жылумен қамтамасыз ететін атом стансаларында (ЖҚАС) және атомдық жылу орталықтарында (АЖО) да өндіріледі.

Бу турбиналы электр стансасының түпкілікті жылулық сызбасы ЖЭС-тің түпкілікті ерекшеліктері өндірілетін өнімдердің әртүрлілігі болып табылады да, ол жылулық сызбалардың айырмашылықтарын және жұмыстық  дененің көрсеткіштері мен қолданылатын қондырғылардың арасындағы айырмашылықтарды анықтайды. Тек электр энергиясын өндіретін шықтатқыш электрстансаларда «К» (конденцациондық) типті турбиналар орналастырылады. Жылу және электр энергиясын өндіретін жылу электр орталықтарына «Р» (қарсы қысымды), «Т» және «ПТ» (қосымша бу алу және конденсациясы бар) типті турбиналар орнатылады.

Букүштілік қондырғының (БКҚ) жұмыс істеу қағидасына негізделіп, бу турбиналы электр стансасына жататын болғандықтан, әртүрлі жылу электр стансаларының жылуқозғалымдық жұмыс істеу қағидасы өзгермейді.                                       

Шықтатқыштың БКҚ–дағы орны ерекше. Жылу козғалымның екінші заңы бойынша айналу құбылысын жүзеге асыру үшін әртүрлі температурадағы екі жылу көзі болуы керек, олар: жылуқабылдағыш және жылубергіш. Жылуқабылдағыштың қызметін бу өндіргіш атқарады да, ондағы жылу жұмыстық  денеге  беріледі, ал жылу бергіш қызметін шықтатқыш атқарып, ондағы жұмыстық  дене қоршаған ортаға жылуды береді (салқындатылған суға). Соңдықтан шықтатқыш (немесе оның орнын басатын жүйе) букүштілік қондырғының негізгі бөлігі болып саналады.

8- нұсқа
Жылу электр стансасындағы су мен бу ысырабы
Жылу электр стансасында су мен бу ысырабының орнына техникалық термодинамикада айналмалы процестердi қарастырғанда, берілген жұмыс затының мөлшерi әр уақытта өзгермейтiн болып қабылданады. ЖЭС-те нақты процесс будың, судың және шықтың ысырапталуы себебінен жұмыс затына қарасты тұйықсыз болып саналады. Жұмыс затының ысырапталуы iшкi (стансаның өз басында) және сыртқы (тек қана ЖЭО үшiн) болып екiге бөлiнедi. Жұмыс затының сыртқы ысыраптары жылуды қолданушыларға байланысты және оны келесi себептер туғызады:
- қолданушылардың араластырушы жылу алмастырғыштарды қолдануы;
- қолданушыға буды тасымалдау және шықты керi қайтару кезiнде болатын шығындар және қолданушының қондырғыларында саңылаулар болуы;

- қолданушының шықты әртүрлi қоспалармен ластандыруы салдарынан оны ЖЭС-те ендi қолдану мүмкiндiгi болмауы.

Жұмыс затының iшкi ысыраптары келесi себептерге байланысты:

- жұмыс затының  ЖЭС қондырғыларының тесiктерi арқылы шығындалуы;

- будың қосалқы мұқтаждарға шығындалуына байланысты ( отынды кептiруге, бу генераторының қызу беттерiн бумен тазартуға);

- ЖЭС технологиялық қондырғыларының қалыпты жұмысын қамтамасыз етуге ( мысалы, бу генераторын су мен будың сапасын жогарылату үшiн бумен үрлеп тазарту). КЭС-те жұмыс затының шығындары 0,8-1,1%, ал ЖЭО —да 1,3-1,8%, ал үрлеп тазарту үшiн жұмсалатын бу шығындары — 3-5% құрайды. Мұндай ысыраптардың орнын:

- химиялық тәсiлмен тазартылған сумен (ХТС);

- термиялық тәсiлмен тазартылған сумен (ТТС) толтырады.

Термиялық тәсiлмен тазартылған су  буландырушы құрылғы деп аталатын арнайы жылу алмастырғыштан алынған будың тазартылған шығыны. Буландырушы құрылғыда химиялық тәсiлмен тазарған су немесе шикi (табиғи) су буланады, ол буланады, ол буға ешқандай қоспасыз айналады. Алынған бу арнайы салқындатқышта (буландырғыш конденсаторында) немесе жаңғыртушы қыздырғышта таза шыққа айналады. Алынған буды салқындату үшiн әдетте негiзгi конденсатты (конденсатордан шыққан) қолданады, мұндай амал осы будың жылуын қайтадан сызбаға қайтаруға мүмкiндiк бередi. Себебi алғашқы суды қыздыру және буландыру үшін буды арнайы бу алымынан алады   (мұның өзi конденсатор арқылы өтетiн бу мөлшерiн азайтады және ЖЭС-тің п.ә.к.-ін жоғарылатады), сондықтан буландырғышта пайда болған буды екiншiлiк бу деп атайды.

Буландырғыш деп iшкi қыздырушы секциясы бар вертикал цилиндрлiк аппаратты айтады. Қыздырушы секция жоғарғы және төменгi шеттерi тақтаға бекiтiлген түтiктерден құралады. Қыздырушы секцияның цилиндр тәрiздi қабы болады. Бу алымынан келген бу қаптың iшiне, түтiктер арасындағы кеңiстiкке жiберiледi. Суды қыздырып және буға айналдыруға қолданылған бiрiншiлiк (қыздырушы) будың конденсаты секциядан үнемi шығарылады. Қыздырылған су секцияның түтiктерiн жартылай толтырады.

 

 

 

9- нұсқа

                                                     Мұнай

Жер қойнауындағы химиялық элементтердің сан  алуан қосындыларынан пайда болған сұйық-каустобиолиттер. Негізінен алғанда көмірсутектерінен тұратын бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде жекеленеді: метанды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның құрамында оттегі, азот, күкірт, асфальтты шайыр қосындылары да кездеседі.Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр, қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алаңында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. Мұнай судан жеңіл, оның меншікті салмағы 0,65 – 0,95 г/см. Мұнай өз бойынан электр тогын өзкізбейді. Сондықтан ол электроникада изолятор ( айырушы ) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин, керосин, лигроин, парафин, көптеген иіс – су түрлері, кремдер, парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі – дәрмектер, пластмасса, машина дөңгелектері, т.б.

Мұнайдың зерттелуі

Мұнайдың пайда болуы туралы бірнеше теориялар (болжамдар - гипотезалар) бар. Бұл болжамдар екі топқа бөлінеді: органикалық және анорганикалық болжамдар - гипотезалар.

Органикалық теория - мұнайдың жәндіктер мен өсімдіктердің және аралас - өсімдік пен  жәндіктердің қалдығынан пайда болуының мүмкіндігін дәлелдейді. Ал анорганикалық теорияда мұнайдың жаратылуы карбид теориясы, жанартау теориясы, космос, т. б. теориялар арқылы дәлелденеді.

Мұнайдың пайда болуын органикалық теория бойынша дәлелдегендердің бірі - М. В. Ломоносов еді. Ол алғашқы рет 1763 жылы мұнайдың жер қойнауында жиналған өсімдіктердің жоғарғы қысым әрі температура арқылы көмірленіп, өзгерген қалдықтарынан түзілу мүмкіндігін атап көрсетті. Бірақ мұнай жөнінде нақтылы ынта-ықылас қойылған кез - XIX ғасырдың екінші жартысы еді. Осы мезгілде Л..Лекер мұнайды балдырдың шіруімен  байланыстырды. Ал, К.Энглер мен  Г.Гефер мұнайдың пайда болуын терең білу үшін теңіз жануарларының майын алғызды. Кейінгі кездерде органикалық теорияны қолдағандар - А. Д. Архангельский , И. М. Губкин, В. В. Вебер, Н. Б. Воссаевич, П. Смит болды. Мұнай туралы органикалық теория осылай орныға бастады.   

10- нұсқа

Мұнай қорын құру қажет пе ?

Мұнайды шикізат есебінде сыртқа сатудан түскен табыстың бір бөлігін арнаулы мұнай қорларында жинақтап отырған мемлекеттер (Норвегия, Кувейт, Сауд Аравиясы) әлемде баршылық.

Норвегияда мұнай қорын құрудың мақсаты мынадай: мұнайдың әлемдік саудадағы бағасы, оған деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына және әртүрлі саяси жағдайларға байланысты ешуақытта тұрақты болмайды, сондықтан баға көтерілген жылдары одан түсетін табыстың бір бөлігі мұнай қорында жинақталады да, керісінше, баға тым төмендеген уақытта қордағы қаржы экономикалық күйзелісті болдырмау үшін өндіріс орындарын сақтауға, мемлекеттің әлеуметтік міндеттерін орындауға жұмсалады. Дегенмен, Норвегия, Кувейт мемлекеттерінің мұнай қорын құруының ең басты себебі – бұл мемлекеттердің экономикасы мұнайдан түсіп жатқан өте үлкен қаржыны игере алмайды, былайша айтқанда артық ақшаны елдің ішінде жұмсайтын жер жоқ, инфляция қаупі күшейеді.

 Оларда мұнайдан түскен табыстың тағы бір бөлігі жан басына бөлініп, әрбір жеке адамның мемлекетке деген сенімі өте жоғары.

 

Мұнай өнімдері қалай тасымалданады ?

Мұнай және мұнай өнімдерін қашық жерлерге жеткізу үшін теміржол, су көлігі, құбыр жолы және автокөлік қолданылады. Кейбір жағдайларда олар ұшақпен және тікұшақпен тасымалданады.

Су көлігімен (теңізбен, өзенмен) ішкі мұнайды және мұнай өнімдерін (бензин, керосин, дизель отынын, мазутты, т.б.) өздігінен жүретін (танкерлер) және өздігінен жүрмейтін (лихтерлер, баржалар) типтегі кемелермен тасиды.   Автокөлікпен мұнай өнімдері ірі мұнай  базарларынан ұсақ мұнай базаларына, әрі қарай тұтынушыларға жеткізіледі.

 Бұл ретте өнімдер автоцистернамен, сол сияқты ұсақ ыдыстармен өте көп мөлшерде және кез келген қашықтыққа тасымалдауға болады.11- нұсқа

11-нұсқа

Ескене мен Қарсақ мұнайы қалай алынды?

1911 жылдан бастап тұз күмбезді аймақтардың қатарынан Жайық - Ембі ауданы да орын алды. Белгілі мұнайшы – академик И.М.Губкин Ембі ауданының болашағын жоғары бағалап, «Егер ауданның осы мыңнан астам күмбездерінің 1/5 бөлігі мұнай өнімін беретін болса, онда бұл ауданда мұнайдың жалпы қоры жоба бойынша 1млрд тонна болмақ»  деген. Солардың бірі – Ескене тұз күмбезі. Сақталған деректерге қарағанда, Ескене алаңында ертеде мұнайдың тамшылары жер бетіне шығып жатады екен.1908 жылдан бастап мұнай өнеркәсібін жеке меншіктен мемлекет меншігіне айналдырғанға дейін Ескенеде 7 ұңғы ( 2278 ), Сатыбалды алаңында 4 ұңғы (440 м ) қазылған. Бұрғылау жұмыстарын «ағайынды Нобельдер» серіктестігі жүргізген. Жұмыс қарқыны төмен жүріп, ұңғылар тайыз қазылған. Сондықтан барлау жұмыстарынан нәтиже болмаған. Мінеки, сол Ескене алаңында 1932 жылы барлау бұрғылау жұмыстары жүргізіліп, оңтүстік – батыс алаңда №7 скважинадан 672м тереңдіктен бірінші рет тәулігіне 300 тонна мұнай фонтаны атқылады. Мұнай өте жеңіл, сыбағалы салмағы – 0,797-0,799 г/см, құрамында 40%-ға дейін бензин болды. Соңынан қазылған кейбір скважиналар тіпті тәулігіне 800 тонна мұнай фонтанын берді. Ескене мұнай алаңы 1934 жылы пайдалануға берілді. 1943 жылға дейін тайызда жатқан мұнай қабаттарын анықтау үшін жеңіл станоктармен бұрғылау жұмыстары жүргізілді. Жаңа алаңнан тәулігіне 90 тоннаға шейін мұнай өнімі алынды. Сол кездегі ең жоғары сапалы мұнай Пенсильванияда ( АҚШ ) шығатын. Демек, Оңтүстік Ескене, мұнайы жер жүзіндегі ең сапалы мұнай болды. Сол кезде бұл мұнайды жүк машиналарына бензин орнына бірден пайдаланды.

12- нұсқа

Мұнайды пайдалану болашағы

Қазақстан  көмірсутек шикізатының жалпы барланған қоры бойынша дүние жүзінде бірінші ондыққа кіреді . Республикада көмірсутектің 191 кен орны ашылған , онда барланған шығарылатын мұнай қоры 2.1 млн.т , шықтың қоры 0,7 млрд.т және 2,6 трлн.м газ бар деп есептелінеді.

 Мұнай мен газдың болжаулық геологиялық қорларын қосқанда Қазақстанда шартты отынның 20 млрд.т - нан көп немесе 7 млрд.т мұнай мен шық және 7,5 трлн.м газ бар деп бағаланады.

Қазіргі өндіру қарқыны бойынша есептесе барланған мұнай қоры Қазақстанға 120 жылға, ал газ 400 жылға жетеді.

 Мұнайдың өнеркәсіптік қоры алты әкімшілік облыста (Ақтау, Маңғыстау, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Жезқазған және Қызылорда) бар. Батыс Қазақстанның төрт облысында  122 барланған ке орнының 113-і орналасқан, онда бастапқының 95%-ы және шығырылатын қалдық мұнай қорынының 94%-ы бар. Осы алқапта істейтін кен орындардың 98%-ы және шығарылатын қоры 100 млн.т-дан көп барлық ірі кен орындары орналасқан.

Республиканың қалған жерінде мұнайдың өнеркәсіптік қоры Орталық Қазақстанда (Жезқазған облысы, Құмкөл кен орны оның шығарылатын қалдық қоры 92,3 млн.т-дей) және Оңтүстік Қазақстанда (Қызылорда облысы) жалпы шығарылатын қоры 38,3 млн.т 7 шағын кен орны бар. Батыс Қазақстандағы мұнайдың қалдық қорының негізі бөлігі (64%-ы) Каспий маңындағы ойпатта шоғырланған, сол қордың 86%-ы 12 ірі кен орындарында шоғырланған, оның үшеуі ( Теңіз, Қарашығанақ және Жаңажол) 100 млн.т-дан көп қорға ие.

13- нұсқа

Биогаз – болашақ отыны

Биологиялық заттардан биологиялық алу сонау 1776 жылдан белгілі. Онда биологиялық заттардың энергияға және тыңайтқыштарға  ыдырау процесі жүзеге асады. Бұл құбылысты алғаш болып аңғарған және батпақты жерден метан газын алған Вольт еді. Оны биогаз деп атаған да Вольт еді. Сазды жерден алынған бұл газдың құрамында 61 – 75 % метан, 23 -28 % көмірқышқыл газы және де 1 – 2 % басқа газдар ( азот, сутегі, оттегі ) болды. Алайда, ол кезде биогазға деген мұқтаждық болмады. Сондықтан оны өндіру, өндірісті әрмен қарайғы жетілдіру жұмыстары қолға алынбады. Жер бетінде онсыз да арзан энергия көздері жеткілікті болатын және энергия көзін тұтынуда бүгінгідей қарқындылық жоқ – тын. Органикалық заттардан энергия алу мәселесі  XX  ғасырдың орта тұсына қарай бой көрсете бастады. 1930 жылы Басвелл жуынды суларды метандық ашыту әдісімен биогаз алуды қарастырды. Одан кейін бұл тақырыпты 1964 жылы Маккарти қозғады. Ал 1978 жылы Баадер ауыл шаруашылығында биогаз алу процесінің теориялық және практикалық ғылыми  негіздемесін ұсынды. Бертін келе Баадердің бастамасы 1990 жылы Н. Ковалевтің зерттеу жұмысымен толыға түсті. Органикалық заттардың толық биогазға айналу процесінің химиялық теңдеуін Ферри мен Вольт көрсетті.

Биохимиялық процестен бөлінетін биогаз иіссіз көгілдір түсті болады. Оның жанған кездегі бөлінген жылуы 18 – 24 Ккал мөлшеріне тең. Мысалы, көлемі 28 куб метр ыдыстағы биогаздың жану энергиясы 16,8 куб метр табиғи газдың, 20,8 л мұнайдың немесе 18,4 л дизельдік жанармайдың энергиясына тең. Биогазды отын ретінде тікелей пештерге жағуға болады, бірақ құрамында көмір қышқыл газы болғандықтан, оны тұрмыстық газ плиткаларына пайдалану үшін газ плиткасының конструкциясына арнайы өзгерістер жасау қажет. Ғылыми зерттеулер мен деректерге қарағанда бір тонна құрғақ заттан анаэробты өңдеу арқылы шошқаның қиынан 300 куб метр биогаз немесе 360 кг шартты отын, ірі қараның қиынан 450 куб метр биогаз немесе 321 кг шартты отын, құс саңғырығынан 660 куб метр биогаз немесе 428 кг шартты отын алуға болады. Алынған биогазды жаққанда генератор арқылы электр энергиясы алынады. Мысалы, 1000 куб метр (немесе 1400 куб метр биогазды) жағу арқылы 1000 к Вт/ сағ. электр  энергиясын және бұған қосымша 510 мың Ккал жылу энергиясын алуға болады. Осы алынған электр энергиясы мен пайдаланылған жылу мөлшері 112,5 кг мазут шығындалатын жанармайдың өніміне тең. Биогазды мотор жанармайы ретінде  де пайдалануға болады. Өйткені, биогаздың калориясы – «6000 Ккал/куб·метр», октандық саны – «110», тұтану температурасы «645 градус».

14- нұсқа

Әлемдік өркениет тарихы дегеніміз қуат көздерін іздестіру мен пайдалану тарихы

Егер адамзат қоғамының тарихына назар аударатын болсаңыз, жер бетіндегі тұрмыс пен тіршіліктің дамуы жаңа энергия көздерін игеру мәселесімен тығыз байланысты болып келетіндігін байқауға болады. Алғашында тезек пен ағаш диірмен үшін су ағыны болады. Кеме қатынасында жел энергиясының мүмкіндіктері пайдаланылды. Бірте-бірте адамзат жердің қойнауларына қол сала бастады. Көмір қазу, оны отын ретінде пайдалану игерілді. Өмірге электр жарығы келді. Сөйтіп адамзат қараңғы түннің өзінде өзіне қажетті күнді орнатып алғандай болды. Электрмен қатарлас мұнай игеріле бастады. Ол мәшине жасау саласының дамуына өлшеусіз ықпал етті. Газды көгілдір отын ретінде пайдалану да адамзат тұрмысын жеңілдете түсті. Ақыр аяғында жиырмасыншы ғасырдың ортасынан бастап атом энергиясын игеру өріс алды. Қазір әлемнің кейбір елдері өздеріне қажетті энергия көздерінің елеулі бөлігін атом қуатынан, яғни атом электр стансаларынан алып отыр.

 

Қуаты мол Қазақстан

Қазақстанда қуат көздерінің барлық түрлері бар. Мұнайымыз бен газымыз жеткілікті. Көміріміз қазіргі өндіріс қарқынымен жүз жылға жетеді деп есептелінеді. Еліміздің шығысында, атап айтқанда Ертіс өзенінің үстінде электр энергиясын мейілінше арзан бағамен өндіре алатын бірнеше су-электр стансалары жұмыс істеп тұрса, Екібастұздағы ГРЭС-2 әлемдегі көмірмен жанатын ең ірі деген 30 стансаның құрамына кіреді. Ол жылына 4000 мегаватқа дейін электр қуатын өндіре алады.    

Қазақстанның тағы бір үлкен байлығы-уран қоры. Еліміз қазіргі күні әлемдегі уранның барланған қорының 30 пайызға жуығына ие болып отыр. Ал уранның атом электр стансаларының азығы екендігі белгілі. Демек, әлемде атом қуатына деген сұраныс артқан жағдайда, Қазақстан қосымша табыс көзіне кенелетін болады. Бұған елімізде барлық мүмкіндік бар. Қажетті шикізат жеткілікті. Оған қоса Өскемендегі Үлбі металлургия зауытында (ҮМЗ) уран таблеткалары жасалынады. Бұл зауыт кезінде бүкіл Кеңес Одағы мен ол құрған Варшава Шартына қатысушы шығыс Еуропа мемлекеттерінің осы өнімге деген сұранысының 80 пайызын қамтамасыз етіп тұрған әлемдік деңгейдегі монополист кәсіпорынға айналған болатын. Ал осы өндіріс орны құрамына кіретін «Қазатомөнеркәсіп» компаниясының уран өндіру технологиясы дүние жүзіндегі ең алдыңғы қатарлы технология.         Міне, осындай өзіндік ерекшеліктер нәтижесінде Қазақстан қазіргі әлемдік уран сату нарығында бәсекелестік кабілеті өте жоғары елдердің бірі болып саналады. Бірақ сөйте тұра біз атом электр куатын көп пайдаланбаймыз.

Егер Германия, Франция секілді елдер өздеріне қажетті электр куатының 30-дан 70 пайызына дейінгісін атом стансалары арқылы алса, біздің оны пайдалану көрсеткішіміз 1 пайыздан да төмен болып отыр.

         Бізде басқа қуат қөздері де мол болғандықтан, Қазақстан қазіргі уақытта атом қуатына зәру елдер қатарына жатпайды. Онан кейін энергияның бұл түрінің аса сақтық пен біліктілікте қажет ететін қаупі де бар. Соның бір мысалы-Чернобыль апаты. Адамзат бұл оқиғаның тақсіретін әлі ұмыта койған жоқ.

15- нұсқа

1 Оңтүстік Қазақстан отын энергетика кешенің келешегі

         Отын энергетика кешені (ОЭК) салаларын өркендету «Қазақстан-2030» стратегиясының басым бағыттарынын бірі болып, экономикалық дамудың алдағы міндеттерін шешуді қамтамасыз етудің және макроэконикалық тұрақтылықты куаттаудың елеулі тұтқасы болғалы тұр. Бұл саланың маңызын болашағы бар салалар мен экономика секторының тиімді дамуы үшін шикізат базасын жасау, елдің экспорттық  әлеуетін қолдау, мемлекет бюджетінің кірістерін қамтамасыз ету сияқты міндеттер айқындайды. Қазақстанда отын-энергетикалық  ресурстардың айтарлықтай қоры бар. Мұнайдың ашылған кен орындарының өзінен ғана екі миллиард тоннадан астам газ алуға болады. Саланы нарықтық тұрғыдан қайта құру кезеңінде ОЭК біркелкі дамымағаны рас. 1990 жылы 90 миллиард киловатт-сағат электр қуаты өндірілген еді. Бұл әрбір тұрғынға шаққанда 5500 киловат қуат келеді деген сөз. Электр стансаларының белгіленген қуаты 19,8 миллиард киловат-сағат болатын. Алайда, Қазақстан электр стансаларының қазіргі кезендегі өндіріс мүмкіндігі 95 миллиард киловат-сағат бола отырып, оның нақтылы 60 миллиардын ғана шығарып тұр. Бұл оның деңгейі тоқсаныншы жылмен салыстарғанда 32 пайыз төмендеп кетті деген сөз.

         Электр қуатын өндірудің негізгі көздері Екібастұз, Ақсу, Тараз, Қарағанды және Алматы ГРЭС-тері болып табылады. Еліміздегі электр қуатының сегіз пайызын Бұқтарма, Өскемен, Шульба, Қапшағай, Шардара сияқты су-электр станциялары береді. Ал Ақтау қаласында Қазақстандағы бірден-бір шапшаң нейтрондар реакторымен жұмыс істейтін атом-электр стансасы  және бар. Соған қарағанда еліміз отын-энергетика ресурстарымен өзін-өзі қамтамасыз ете алатын республика болуға тиіс еді. Бірақ біртұтас энергетика жүйесінің жоқтығынан электр стансалары бірегей жоғары вольтты жүйеге бірікпей, экономикамызда елеулі мәселелер (проблемалар) туғызып отыр. Бүгінгі таңда республика 17 миллиард киловатт-сағат электр қуатына зәру. Оның салқыны еліміздің, әсіресе, оңтүстік өңіріне тиіп отыр.         

         Оңтүстік Қазақстан облысының аумағында үш жылу-электр стансасы және бір су-электр стансасы орналасқан. Облыстың жылдық орташа тұтыну қажеті 1427 миллион киловат-сағат. Оның 730 миллионы таяу өңірлерден қуатты жеткізу арқылы шешіледі. Сондықтан аймақ Тараз, Екібастұз ГРЭС-терімен қатар Түркіменстан және Қырғызстан республикаларынан да қуат алуға мәжбүр.

16- нұсқа

2 Оңтүстік Қазақстан отын энергетика кешенінің келешегі

Алайда, сырттан алынатын электр қуатының графигі ұдайы тұрақты бола бермейді. Мұның өзі облыстың экономикалық жағдайына, тұрғындарда тұрмыс күйіне әсер етіп, қуат бағасының қымбаттауына әкеп соғады. Сондықтан қарыз деген қордаланып қалады. Әйтеуір, 1996 жылдан  2001 жылға дейін облыс бойынша электр қуатын өндіру мен бөлу біршама жақсарды. Мұның өзі аудандарда кейбір кішігірім электр стансаларын орнатылуы есебінен болып отыр. Облыстың электр қуаты жөніндегі жылдық орташа тұтыну мөлшері 1996-2000 жылдары 1430 миллион киловатты құрады. 2000 жылы электр қуатын өндіру мен бөлу облыс бойынша 1587 миллион киловат-сағат болса, оның 15 пайызы шағын және орта деңгейдегі қалаларға бөлінді. Дәл қазіргі кезеңде шағын және орта деңгейдегі су-электр стансаларын салу есебінен энергетикалық қуат едәуір жинақталды.     Жоғарыда көрсетілген бес жылдың ішінде ғана соның есебінен 880 миллион киловат-сағат электр қуаты пайдаланылды. Бірақ шешімен күткен, күрмеуі қиын мәселелер бұл салада әлі де жетерлік. Біздіңше, энергетиканы өркендетудің қол бөгеп отырған факторлары мынандай:

-         жұмыс істеп тұрған қуаттардың аумақтық орналасуының біркелкі еместігі, электр қуатын тым алысқа тасымалдау;  жабдықтардың жалпы тозуы; жабдықтардың тозуы салдарынан жылу-электр стансаларын айналадағы ортаға экологиялық тұрғыдан теріс әсер етуі;                                                                

-         қуат іркетін кәсіпорындардың жұмысын ұйымдастырудағы нақтылықтың жоқтығы; қуат ресурстарын тұтынғаны үшін қаржы жинау деңгейінің төмендігі және дебиторлық қарыздың  көптігі. Облысты жылумен жабдықтау үшін орталықтандырылған жылу жүйесі жұмыс істейтіні белгілі. Дей тұрғанмен, қазандық жабдықтарының 70 пайызы әбден ескірген, бүгінгі өскелең талаптарға жауап бере алмайды.    Кейінгі кезде жеткізілген газдың жалпы көлемі 1996 жылмен салыстырғанда екі еседей азайып кетті. 1999 жылдың бірінші қаңтарында көмірдің теңгерме қорының құны – 370,07 миллион теңге құрады. Энергетикалық кешенді дамыту электр қуаты мен газды өндіріп, оларды жүйелі түрде бөле отырып, аудандардың қуат қажетсінуін арттыра түспек. Алдын ала есеп бойынша, 2010 жылға дейін қуат өндіру 11,7 пайыз артып, 200 79,2 мың теңгенің өнімін өндіруге мүмкіндік береді.

17- нұсқа

1. Энергетика   технологии

 

По определению Г.М. Кржижановского — Л.А. Мелентьева  энергетика охватывает сложную совокупность процессов преобразования, распределения и  пользования всех видов энергетических ресурсов от их добычи до приемников энергии включительно. В этом определении под приемниками понимаются по­требители конечной энергии.

К числу приемников конечной энергии относятся, например, топливные и электрические двигатели, про­мышленные печи, различные устройства, реализую­щие термовлажностные процессы, коммунально-бытовые приборы и др.

По одному из определений, конечная энергия — это энергия, подведенная непосредственно к приемни­ку — потребителю энергии — перед ее конечным пре­образованием в различные заключительные формы энергии, которые уже непосредственно участвуют в реализации материального производства неэнергети­ческой продукции и различных услуг.

В приемниках конечной энергии последняя в на­иболее общем случае может быть представлена как совокупность трех последовательных компонент:

входящей (поступающей в приемник) энергии;

части входящей энергии, преобразованной в проме­жуточную форму энергии;

части входящей энергии, преобразованной в заклю­чительную форму энергии.

Так, к примеру, для двигателя внутреннего сгора­ния можно выделить следующие три компоненты ко­нечной энергии:

топлива в баке двигателя;

продуктов сгорания топлива при высоких темпера­туре и давлении;

механическая на валу двигателя (полезная энергия приемника конечной энергии).

Отношение компонент 3/1 соответствует КПД дви­гателя (приемника конечной энергии).

Для промышленной печи эта последовательность компонент включает в себя:

энергию подведенного к печи топлива;

энергию высокотемпературных продуктов горения топлива;

энергию (теплоту) термически обрабатываемых ма­териалов (тел), полученную в печи (полезную энергию приемника конечной продукции).

И в данном случае отношение компонент 3/1 соот­ветствует КПД промышленной печи (приемника конеч­ной энергии).

18- нұсқа

2.    Энергетика   технологии

В соответствии с изложенным формируется струк­турная схема энергетики, базирующейся на топливе. Схема включает в себя четыре (I—IV) органи­чески связанных производственных комплекса энерге­тики (ПКЭ) и одновременно иллюстрирует содержание их функциональной ответственности. В ПКЭ III распо­лагается и служба главного энергетика промышленного предприятия, деятельность которой реализуется в области энергетики, именуемой промышленной энер­гетикой, содержащей и промышленную теплоэнерге­тику.

Эти комплексы образуют два полюса энергетики. Один, состоящий из первых трех ПКЭ, обеспечивает производство, транспортировку, прием и распределе­ние энергетической продукции по потребителям ко­нечной энергии. Другой, базируемый на ПКЭ IV, вклю­чает в себя всю совокупность приемников конечной энергии и формирует энерготехническую базу реализа­ции материального производства неэнергетической продукции и различных услуг.

Эти два полюса органически связаны между собой, но, к сожалению, практически только по потокам энергии.

Производственные комплексы энергетики I—III профессионально обслуживает многочисленный отряд энергетиков, а ПКЭ IV — как правило, специалисты, зачастую весьма далекие от энергетики (вследствие ис­торических особенностей формирования производственных комплексов материального производства, осо­бенностей технологии реализации многих услуг). Ес­тественно, что это не может не сказываться на эффективности энергоиспользования. Так, коэффициент по­лезного использования энергии в сфере материального производства неэнергетической продукции нередко опускаются до 5 %, а иногда и ниже 2,5 %.

Относительный уровень полезной энергии, числено равный КПИ первичной энергии в 1970-1980гг в СССР составлял 37…42%. Такой уровень КПИ энергии соответствует положению, согласно которому энергетическая эффективность использования конечной энергии однозначно определяется КПД приемников конечно энергии.

Отмеченный уровень КПИ первичной энергии объективно многократно завышен. И причиной этого является оценка энергетической эффективности использования конечной энергии по уровню КПД приемников конечной энергии и по уровню полезной энергии в данном приемнике.

В этом заключается принципиальная ошибка и методологии анализа, и оценки энергетической эффективности использования топливно-энергетических ресурсов в стране.

 

19- нұсқа

3.     Энергетика   технологии

 

Полезно использованная энергия, в конечном счете, определяется не только уровнем эффективности приемника конечной энергии, но и уровнем минимально необходимой энергии для получения полезного для человека эффекта при производстве материального продукта или при реализации услуги. Этот минимально необходимый уровень энергии (полезной энергии) в данном случае всецело определяется содержанием технологии материального производства и технологии реализации услуг.

Это положение можно проиллюстрировать некоторыми примерами. Так, уровень полезной энергии и КПД работающих осветительных приборов (приемников конечной энергии) читального зала библиотеки не зависит от присутствия в зале читателей и их количества. При отсутствии читателей в зале уровень полезной энергии и КПД этих работающих приборов не изменятся. Однако с точки зрения пользователя полезной энергией в данном случае является минимальная часть конечной энергии, необходимая для реализации нормативных условий освещения в зале с учетом и числа читателей. При отсутствии в зале читателей полезная энергия равна нулю, и КПИ конечной энергии на освещение зала при работающих осветительных приборах   также равен нулю.

Таким образом, КПД приемника конечной энергии (в данном случае светильника) однозначно не определяет эффективность использования конечной энергии. Последняя здесь определяется и фактом человеческой деятельности, и соответствующими нормативами освещения, то есть особенностями технологии освещения. Другой пример. КПД двигателя (приемника конечной энергии) грузового автомобиля при движении без трения не равен нулю. Но КПИ конечной энергии в этом случае равен нулю, так как теоретически необходимая энергия (полезная с точки зрения человека) равна нулю, в этом случае КПД двигателя однозначно не охватывает эффективность использования подведенной к показателю конечной энергии. Последняя будет определятся также технологией организации автотранспортных перевозок.

Полезная энергия приемника конечной энергии (термической печи) зависит от теплоты нагрева стали, при этом практически КПД термических печей обычно находится на уровне 35...50%.

Однако этот КПД не характеризует реальную эффективность использования конечной энергии, так как для КПД использователя энергии в конечном счете важным яв­ляются не количество тепла, переданного в термичес­кой печи обрабатываемой стали, а теоретически необ­ходимые, минимальные затраты энергии на реализа­цию процесса термообработки в температурном интер­вале от /нм до tM = toc.

 

20- нұсқа

4.     Энергетика   технологии

 

Используя одно из направлений регенеративного теплоиспользования — технологическую регенерацию теплоты (применение теплоты охлаждения стали через промежуточный теплоноситель для нагрева стали, можно реализовать модель энергетически идеальной теплотехнологии, для которой полезная энергия, достаточная для термообработки стали, опре­делится теплотой нагрева стали от /'м до tKu. Этому значению полезной теплоты процесса термической об­работки соответствует уровень КПИ конечной энер­гии, численно многократно уступающий КПД прием­ника конечной энергии (термической печи).

И в данном случае технология также определяет эффективность использования конечной энергии.

Эти примеры особенно наглядно иллюстрируют ошибочность положения, по которому эффективность использования конечной энергии определяется только по значению КПД приемников конечной энергии, и од­новременно указывают на незавершенность термино­логической формулы энергетики.

Последствия отмеченного принципиального недо­статка традиционной структурной схемы энергетики проявляются и в многократно завышенном значении КПИ энергоресурсов страны, и в том, что главный ре­зерв энергосбережения оказался вне границ структур­ной схемы энергетики.

Изложенное показывает, что необходимо раздви­нуть границы второго полюса энергетики, базируемого на ПКЭ IV, включив в него и энергетический аспект технологии материального производства неэнергети­ческой продукции и реализации различных услуг. Скорректированная структурная схема энергетики, отличается от предыдущей схемы составом и принципиальным содержанием фун­кциональной ответственности ПКЭ IV. Эффективность использования конечной энергии по данной схеме оп­ределяется не только энергетическим совершенством приемников конечной энергии, но и уровнем миними­зированных энергетических затрат, принципиально до­статочных для реализации технологии в границах замкнутых производственных и других комплексов.

Полезное энергопотребление — теоретически не­обходимые минимальные затраты энергии на обеспечение нужд человека. Если принять их по экспертной оценке равными 10 % уровня первичной энергии (что, однако, может быть заметно выше действительных при учете дополнительных затрат энергии на вспомога­тельные нужды, на сервисное обслуживание техноло­гического объекта и потерь технологического продукта при его конечном использовании), то получится, что суммарные затраты энергии,  составляют примерно 30 %,  60 % -  сфера реализации технологий на базе приемников конечной энергии.

 

21- нұсқа

5.     Энергетика   технологии

 

Все сказанное свидетельствует об исключительно расточительном использовании энергии, а также дает весьма четкое представление и о потенциале государс­твенного резерва энергосбережения, и о месте главно­го, почти целинного, пласта в этом общем резерве энергосбережения — в сфере конечного энергоисполь­зования (ПКЭ IV).

Структура потребителей энергии на конечной ста­дии ее использования (в ПКЭ IV) формируется, как это следует из изложенного, различными технологиями соответствующими технологическими комплексами производства неэнергетической продукции и реализа­ции различных услуг.

К числу наиболее энергоемких можно отнести тех­нологии, базирующиеся:

преимущественно на совокупности теплотехнологических процессов (называемых теплотехнологией);

в основном на совокупности механических процес­сов;

на реализации различных услуг в коммунально-бы­товой сфере.

В числе перечисленных особого внимания заслужи­вают теплотехнологии. Их отличает не только первенс­тво в общем уровне энергоемкости (это около 60 ° первичной энергии), но и весьма низкие значения КПИ энергии, редко превышающие 10% и нередко опуска­ющиеся до 5...2 %. При этом некоторые действующие многооперационные теплотехнологии обладают таки­ми резервами энергосбережения, которые многократно превышают таковые в приемниках конечной энергии. Вот почему иногда озвучиваемое положение, утверж­дающее, что главный резерв энергосбережения в теплотехнологических комплексах находится не в прием­никах конечной энергии, а между ними, не является парадоксом.

Отсюда следует, что важен не только «адрес» об­ласти главного резерва энергосбережения, т.е. сферы использования конечной энергии в технологиях, но и конкретный экстремальный «район» этого резерва - технолнология, реализуемая в теплотехнологических  комплексах, в первую очередь в энергоемких отраслях промышленного производства: в черной металлургии, промышленности строительных материалов, цветной металлургии, в химической и нефтехимической промышленности и др.              .

По своему назначению теплотехнология — это основной (доминирующий) способ материального производства предметов потребления (от булочки и бумаги, металлов и строительных материалов, оружейного, удобрений и др.), а по своему содержанию-совокупность методов преобразования природного сырья в товарные продукты на основе изменения теплового состояния сырья.

 

                                              22- нұсқа

6.     Энергетика   технологии

 

По уровню совершенства теплотехнология является однако традиционным (древним) способом, следы которого проявляются в чрезмерно высоком потреблении топливно-энергетических ресурсов, природного сырья, пресной воды и в мощном выбросе экологически вредных отходов.

Указанная область главного резерва энергосбережения - практически не имеет ни самостоятельной организационно-управленческой энергетической структуры, необходимых  профессионально подготовленных энергетических кадров.

Можно утверждать, что область конечного использования энергии, где сосредоточены главные резервы сбережения, — это практически отторгнутая от нашего энергетического хозяйства  страны  область энергетики. Однако она не менее важна, чем область этих трех ПКЭ структурной схемы энергетики. И поэтому организация и оптимизация их взаимосвязи в разработке стратегии развития энергетики могут быть радикально эффективными только при организационной увязке стратегии развития энергетики со стратегией технологического, энергетического, экологического и технического развития, в первую очередь, основных энергоемких отраслей промышленного производства.

Выше изложенное, во-первых, высвечивает главные стороны низкой энергетической эффективности области конечного использования энергии и недостаточного знания к разработке одного из главных резервов энергосбережения в стране, во-вторых, диктует необходимость вычленения области конечного использования энергии и придания ей статуса новой общей энергетики под логичным названием «энергетической технологии» и, в третьих, позволяет восстановить «справедливость» — утвердить энергетику технологии в качестве фундаментального звена  скорректированной структурной схемы энергетики.

23- нұсқа

7.     Энергетика   технологии

 

Для но­вой области энергетики технологии нужны не просто энергетические кадры, а кадры энергетиков нового по­коления, способных решать (помимо оперативных энергетических, теплотехнических, технических и эко­логических задач приемников конечной энергии) и фундаментальные задачи энергетики технологии. К их числу (на примере теплотехнологий) можно отнести:

-         явление энергоемкости и энергетической эффек­тивности теплотехнологических объектов (установок, систем, комплексов) в границах замкнутых теплотех­нологических комплексов;

-         прогноз потенциала предельно полного и практи­чески возможного резерва энергосбережения в замкну­тых теплотехнологических комплексах;

-         разработку перспективных моделей теплотехнологического оборудования нового поколения;

-         установление (на основе энергетического сценария развития) опорных признаков энергоматериалосберегающих и экологически совершенных теплотехнологи­ческих систем и комплексов будущего;

-         разработку перспективных моделей совершенство­вания действующих теплотехнологических систем и комплексов.

В качестве основы методологической базы для ре­шения фундаментальных задач энергетики теплотехнологии выступает концепция интенсивного энергосбе­режения.

В заключение можно привести логически вытекаю­щую из сказанного формулу более полного определе­ния энергетики, а также формулу энергетики техноло­гии. Энергетика — это сложная совокупность процес­сов производства носителей первичной энергии, пре­образования, транспортировки, распределения и ко­нечного использования всех видов энергетических ре­сурсов в технологиях производства неэнергетической продукции и реализации услуг. Энергетика технологии - новая область энергетики, охватывающая сферу ис­пользования конечной энергии, обеспечивающую тех­нологически и энергоэкономически безупречные усло­вия конечного энергоиспользования при реализации многообразных технологий материального производс­тва неэнергетической продукции и различных техноло­гий в сфере услуг.

 

24- нұсқа

Тоқтаусыз ток шығаратын  механизм немесе тағы да мәңгілік қозғалтқыш туралы

Бір қозғалғаннан тоқтамай қозғалатын механизмді  жасауға  адам баласы жүздеген жылдар бас қатырып келеді. Қызық болғанда, бір адамдар мәңгілік  машинаны жасау мүлде мүмкін емес десе, енді біреулер ол ойды жоққа шығарады, мәңгілік  қозғалтқыштың түбі жасалатынына сенім артады. Мәңгілік қозғалып тұратын механизмді жасау мүмкін емес дейтіндердің пікірінше, энергияның сақталу заңына сәйкес, өндірілетін энергия көлемі шығындалатын энергия көлемінен көп болуы тиіс. Басқаша болуы мүмкін емес. Бұл жөнінде Француз ғылым академиясы 1775 жылдың өзінде шешім қабылдап, мәңгілік қозғалтқыш туралы өтініштерді қабылдауды доғарған. Ал мәңгілік машинаны  жасауға болады дейтіндер  әртүрлі және қызықты мәліметтерді алға тартады. Мәселен, сол Француз ғылым академиясының өзі кезінде ауадан ауыр болатын ұшатын  аппараттардың, яғни бүгінгі күнгі ұшақ, тікұшақтардың жобасын қараудан бас тартқанын тарих жоққа шығармайды.

Жалпы, ғылымның даму барысында ашылған заңдылықтардың өзгеріске ұшырайтынын уақыт көрсететінін дәлелдеп келеді. Айталық, осыдан жүз жыл бұрын атомдардан энергия алу идеясының жабайы көрінетіні әбден заңды нәрсе еді, ал бүгінде ол қалыпты құбылыс саналады. Евклидтің геометриясы Лобочевскийдің, Риманның геометриясымен  толықтырылды, ал Ньютонның механикасы қазіргі физиканың көптеген сұрақтарына жауап бере алмайтындықтан, кванттық, релятивистік механикаға жол берді. Сондықтан да бүгінгі ғылым мен техника заңдылықтарының өзі ескірмейді, орнына ертең басқа теория келмейді деудің өзі қисынсыз. Олай болса, мәңгілік қозғалтқышты ешқашан жасалмайды деп айту ағаттық екені айқындалады.

Әрине, мәңгілік қозғалтқышты жасауға талай адамның тер төккені шындық. Соның нәтижесінде көптеген механизмдердің құпиялары ашылды, қозғалтқыштардың пайдалы әсер коэффиценті артты. Болмайды деген механизмдердің өзі мұқият зерттегенде бірталай мағлұматтарды жарыққа шығарды. Мәңгілік қозғалтқышты жасауды мүмкін дейтіндердің қатарына біздің замандасымыз Нұрлан Қанатбековты жатқызуға болады. Ол кісі Жердің гравитациялық тартылыс заңдылығын пайдалану арқылы энергия алудың әдісін ұсынады. “Жаман айтпай жақсы жоқ” дегендей, алғашында біз де   автордың идеясына күмәндана қарадық. Перпетуум мобилені жасау мүмкін емес, ол энергияның сақталу заңына қайшы және ол мәселеге дүниежүзілік ғалымдар тарапынан нүкте қойылған деген уәж айттық.

25- нұсқа

Қатты отынның құрамы және негізгі сипаттамалары

Отын деп әдейілеп жаққан кезде көп мөлшерде жылу беретін жанғыш затты атайды. Бұл тарауда біз өндірісте және энергетикада қолданылатын органикалық отындарды қарастырамыз. Өзінің күйіне қарай отындар қатты, сұйық және газ тәрізді, ал өндірілуіне қарай – табиғи және жасанды болып бөлінеді.

Қазбалы қатты отындар (тақтатастан басқа) өсімдіктердің органикалық шіруі арқасында пайда болады. Олардың ішіндегі ең «жасы кішісі» - шымтезек батпақты өсімдіктердің шіріген қалдықтарынан пайда болады. Одан кейінгі «жасы үлкені» қоңыр көмір – біртекті қара масса, ауада көп тұрғанда тотықтанып, күлге айналып кетеді. Сонан соң тас көмір келеді, оның беріктігі үлкен де, кеуектігі аз болады. Ең ұзақ сақталған органикалық масса - антрацит - көптеген өзгерістерге ұшыраған және 93%-ы сутегіден турады. Аталған қатты отындардың барлығы жаңарылмайды. Жаңарылатын қатты отын түріне ағаш жатады. Бірақ оның энергетикалық баланстағы үлесі өте аз, тек қана кейбір шеткі аудандарда ғана отын ретінде қолданылады. Жанғыш зат отынның қасиеті кебу күлсіз күйімен анықталады. Оның құрамына органикалық масса және колчеданды күкірт енеді. Отынның химиялық құрамы күрделі болғандықтан, элементарлық талдау әдісіне сүйене отырып, оны құрайтын элементтердің массалық құрамы арқылы сипаттайды. Органикалық отындағы жанғыш заттарға сутегі, көміртегі және күкірт жатады. Отынның жасының ұлғайғанына қарай ондағы көміртегі құрамы арта түседі. Оттегі және басқа элементтер күрделі органикалық құрамалар ретінде сақталынады. Отынның құрамында оттегі көп болған сайын сутегі мен көміртегінің құрамы азайып, жылу беру қуаты кемиді. Оттегінің құрамы отынның жасы ұлғайған сайын азаяды, мысалы ағашта ол 42% болса, антрацитте – 2% шамасында. Көміртегі толық жанғанда зияны аз көміртегі диоксиді CO2 түзіліп, 1 кг көміртегіне шаққанда 32,8 МДж жылу мөлшері бөлініп шығады. Жану процесін дұрыс ұйымдастырмаған жағдайда (ауаның мөлшері жетпеген кезде), жану өнімі ретінде аса улы көміртегі оксиді CO пайда болып, бөлінген жылу мөлшері 9,2 МДж ғана болады. Күкірт жанғанда улы күкірт тектес ангидрид SO2 және одан да улы күкіртті ангидрид SO3 түзіледі. Жану өнімдерімен олардың сыртқа шығарылуы қоршаған ортаны ластайды. Отынның органикалық күкірт құрамы S0saf көмірдің жасына байланысты болмайды және әртүрлі өндірілетін орнына байланысты түрліше болады.

26- нұсқа

Сұйық отынның құрамы және негізгі сипаттамалары

Сұйық отындардың барлығы дерлік мұнайды өндегеннен алынады. Ол үшін шикі мұнайды 300-3700C-қа дейін қыздырып, алынған буды әртүрлі температураларда сұйылатын фракцияларға бөледі: сұйытылған газ (шығымы 1%), бензин (15%, tk=30-1800C), керосин (17%, 120-3150C), дизель отыны (18%, 180-3500C).

Қайнау температурасы 330-3500C-тағы сұйық қалдықты мазут деп атайды. Аталған фракциялар жағармай алынатын және іштей жанатын қозғағыштарға қажетті отындар – бензин, керосин және дизельді отын алынатын шикізат болып табылады. Мазутты фракция ары қарай өңдеуге жіберіліп, крекинг арқылы таза мұнай өнімдерін, сондай-ақ химиялық өндіріске шикізат алуға болады.

Сондықтан қазіргі кезде мазутты отын ретінде қолдану шектелінген. Оны кейбір жағдайларда қозғағыш отыны ретінде де пайдалануға болады, себебі құрамы негізінен көміртегі (С'^84-86%) жөне сутегіден (№=10-12%) тұрады.  Кейбір қазба орындарындағы мұнайдан алынған мазуттың құрамында өте үлкен шамада (4,3% -ға дейін) күкірт кездеседі. Сондықтан оны жаққан кезде қондырғылар мен қоршаған ортаны сақтау қиынға түседі. Мазуттың күлділігі 0,14% -дан аспау керек, ал құрамындағы су мөлшері 1,5%-дан үлкен болмауы қажет. Күлдің құрамында ванадий, никель, темір жөне басқа металлдар бар, сондықтан оны ванадий немесе басқа металл алуға шикізат ретінде жиі пайдаланады.Соңғы кезде көмірден сұйық отын алу мәселесі өзекті болып отыр, бірақ ол табиғи сұйық отынға қарағанда қымбатқа түседі.

27- нұсқа

Газ тәрізді отынның құрамы және негізгі сипаттамалары

Газ тәрізді отынға негізінен табиғи газ жатады. Оның табиғаттағы қоры 0& мол. Табиғи газдың негізгі компонентіне метан СШ жатады, ал кейбір жерлердің газында аз мелшерде азот N2, жоғары көмірсутегілер С„Нт және диоксидті көміртегі СО2 кездеседі. Мұнайды өндіру кезінде ілеспе газ деп аталатын, құрамында метаны аздау, бірақ жоғары көмірсутегі көп, жанған кезде мол жылу шығаратын газ алынады. Мұндай газды пайдалану қазіргі кезде өте өзекті мәселелердің бірі болып тұр. Бірқатар елдерде ілеспе газ бен электр стансалары жұмыс істейді. Егер табиғи газ жүретін құбыр жақын болса, онда ілеспе газды соған апарып қосқан абзал.

Өндіріс пен тұрмыста өте кең тараған сұйытылған газ қолданылады. Ол мұнайды және оның  ілеспе газдарын өндеу арқылы алынады. Оның қүрамында техникалық пропан (93% СзН83Н6), техникалық бутан (93% С<Ню+С4Н8) және олардың қоспалары бар. Пропанның сұйылу температурасы атмосфералық қысымда -44,5°С-қа, ал бутандікі +5°С-қа тең. Соған сәйкес 20 °С-та пропанның қысымы 0,8, ал бутандікі 0,2 МПа болады. Сондықтан бұл газдар  сұйық күйінде азғантай қысымда (2 МПа-дан кіші) шағын баллоңдарда тасымалданады. Металлургиялық зауыттарда ілеспе өнім ретінде коксты және донналық газдар алынады. Аталған екеуі де осы зауыттардағы пештер мен технологиялық аппараттарды жылытуға арналады. Олардың біраз бөлігі тұрмыстық газбен жабдықтауда қолданылуы мүмкін, бірақ қүрамында СО-ның көптігінен (5-10%) оның қолданылуы шектелінеді де, негізінен зауыттың электр стансаларындағы ошақтарда жағылады.

Көмір   шахталары   орналасқан   аудандарда  өзіндік   "отын"   ретінде І   қабаттарды желдету кезінде бөлініп шығатын метан қолданылуы мүмкін. Оның ауадағы шоғырлануы 2,5 тен 40% -ға дейін болу қаупі бар. "Метан-ауалы" қоспаның    жарылыс    қаупі    5-15%    шоғырлану    аралығында болғандықтан, аталған шоғырлану мөлшері будан тыс шектерде жату керек. Соңғы кездерде біраз жерлерде органикалық қалдықтардың анаэробты ферментациясының өнімі - биогаз қолданыс тауып жүр. Ол органикалық қалдықтардың  шіруінен   пайда  болады.   Шетелдерде   (Қытай,   Жапония) биогаз   көзі   ретінде   алдын   ала   ерекшеленген   тұрмыстық   сыпырынды қолданылады. Қалдықтарды анаэробты шіріту-қоршаған ортаны ластаудан қорғау мәселесін шешетін бірден бір жол.

 

28- нұсқа

Отынды тасымалдау жолы. Отынды қабылдау және түсіру

Теміржол эстакадасының бойында жеке вагонды отынмен бірге өлшейтін таразы орнатылған. Қыс уақытында бірнеше вагонды, отынды алдын ала кептіру үшін мұз еріткіш бөлмеге кіргізеді. Мұнда ыстық ауамен үрлеу арқылы отынның құрамындағы мұз бен қарды ерітеді. Вагоннан отын бетіндегі тесіктерінің өлшемі 350*350мм болатын торы бар, жер бетінен төмен орналасқан бункерлерге түседі. Егер өте ірі көмір кесектері тордан өтпей қалса, оларды бөлшекте фрезерлеуші машина ДФМ көмегімен ұсақтайды. Сондықтан мұндай машина тордың бетінде орналасады. Қабылдаушы бункерден отын дағырасына магнит сепараторлары ілінген ленталық отын жеткізгіштер көмегімен ленталық конвейерге беріледі. Ленталық отын жеткізгіш отынды алдын ала ұсақтағышқа жеткізеді. Отын ұсақтағыштың тістері зақымданбауы үшін көмірдің ішінде кездесетін металл денелерді сепараторлармен аластау қажет. Ұсақтағыштан  кейін отын №1-ші конвейерлер жұбына беріледі. Конвейер лентасының бетінде жеке-жеке науалар орналасқан. Оларға отынға отын жеткізгіш тиейді. Олар отынды бірінші аудару түйініне дейін жеткізеді.

Ленталық конвейер жарық биіктігі 2,2 м, ені конвейер еркін козғала алатындай өлшемде болатын жабық галерея ішінде орналасады. Галереяның бойында әрбір 100 м-ден кейін бір конвейерден екіншісіне өтуге болатын кішігірім көпірлер салынған.

 Бірінші аудару түйініне келген отын № 2-ші конвейерлер жұбына аударылады да, әрі қарай тасымалданады. Отынның бір бөлігін қоймаға жіберу үшін 13- ші соқасы бар лақтырғышты қолданып 12- ші конвейерге тиейді, ал керісінше коймадан бірінші аудару түйініне жеткізу үшін 10-шы конвейерді қолданады. Отынның қалған бөлігін №2  конвейер 15-ші жұқалап ұсақтағышқа жеткізеді. Бұл жерден отынның өлшемдері 15-25 мм-ге жуық болып шығады, қазан қондырғыларына жібермес бұрын әрбір науадағы отынды 17-ші таразы көмегімен өлшейді де, № 3-ші конвейерлерден № 4-ке аударып, қазандық бункерлеріне жібереді.

29- нұсқа

Көмір диірмендерін топтау

Көмір ұнтақтаушы диірмендер  бір-бірінен отынды ұсақтау ережесіне және қозғалмалы бөлігінің айналу иілігіне сәйкес ажыратылады. Қолданыста бар диірмендерде отынды ұнтақтау оның кесектерін диірменнің ұнтақтаушы денесімен соққылауына немесе диірменнің қозғалатын және қозғалмайтын бөліктерінің арасында қысылып қалған кезінде езгіленуіне негізделген. Айналу жиілігіне байланысты диірмендер жай жүрісті (айналу жиілігі 16-24 айн/мин), орта жүрісті (айналу жиілігі 50-300 айн/мин) және тез жүрісті (айналу жиілігі 600-1500 айн/мин) болып үш түрге бөлінеді.

         Жылуэнергетикада келесі негізгі диірмендер қолданылады:

         - шарлы дағыралы диірмендер (ШБМ)

         - балғалы диірмендер (ММ)

         - орта жүрісті диірмендер (СМ)

         -тез жүрісті-ұрғыш диірмендер (ББМ)

         -желдеткіш-диірмендер (МВ).

30- нұсқа

1. Диірменнің жұмыс ережелері, кұрылысы және энергетикалық сипаттамалары

         Шарлы дағыралы диірменде дағыра үнемі айналып тұрады. Дағыраның ішкі көлемінің 15-30% -ы диаметрлері 25-75мм болат шарлармен толтырылады. Дағыраның ішкі бетін тез тозудан сақтау үшін қалыңдығы 100мм марганецтелген болатпен брондалады. Шарлар орталыққа (центрге) тартқыш  күштің әсерінен жоғары көтеріліп, ең жоғары биіктікке жеткенде, дағыраның брондалған ішкі бетінде тыныш жатқан отын қабатына құлайды. Сонымен болат шарлар дағырада отынды ұнтақтау жұмысын жасайды. Құлаған шарлар отын қабатының ішінде дағырамен бірге айналған кезде отынды үйкейді. Осы үйкеліс салдарынан да отын ұнтақталады.

         Шарлы диірмендер вентилденетін және вентилденбейтін болып жасалады. Сызрань ауыр машина жасау зауыты шығаратын ШББМ 70 диірмені үшін типтік өлшемдері ШБМ 400/800/16,7 деп көрсетіледі. Мұнда 400см-дағыраның 800 см ұзындығы, ал  16,7 – бір минуттағы айналу жиілігі. Диірменнің массасы- 70тонна. Шарлы дағыралы диірмен кұрғақ, күлділігі мол тас көмірлер мен жартылай антрациттерді ұнтақтау үшін қолданады.

         Балғалы диірмендердің жұмысы жоғарыда қарастырылған балғалы ұсақтағыштардың жұмысына ұқсас. Ротор айналған кезде, онымен бірге айналатын балғаларға жоғарыдан түскен отын бөлшектері соғылып, жарылады, балғалар осы отын кесектерін диірменнің қабырғасына үлкен жылдамдықпен лақтырады. Қабырғаға соғылған отын кесектері екінші рет жарылады. Отынды кептіруші ыстық ауа немесе басқа агентті жіберу тәсіліне байланысты диірмендер аксиалдық ММА (ауа диірменнің бір бүйірінен ротордың осі бойымен жіберіледі) және тангенциалдық ММТ (роторға көлбеу жанама бойымен жіберіледі). Ротор өте жылдам айналады және тез қызады, сондықтан оның ішін қуыс жасап, салқын сумен үнемі салқындатып отырады. Балғалы диірменнің үстіне центрге тартқыш инерциялық немесе шахталық сепараторлар орналастырылады. Олар диірменнен шыққан дайын тозаңды фракцияларға ажыратады. Балғалы  диірменді тас көмірлер мен олардың ұшпа заттарының мөлшері мол, тез реакцияға түсетін өнімдері диірменді тас көмірлер мен олардың ұшпа заттарының мөлшері мол, тез реакцияға түсетін өнімдері v>28%   және к>1, қоңыр көмірлер үшін, тақтатас пен фрезерлік торф үшін қолданады. Балғалы диірмен бу өнімділігі 12 т/сағ-тан жоғары кез келген бу қазандары үшін тез тұтанатын және тез жанатын дөрекі тозаңды дайындайды.

31- нұсқа

2. Диірменнің жұмыс ережелері, кұрылысы және энергетикалық сипаттамалары

         Орта жүрісті диірмендер шарлармен немесе оқтаулармен жабдықталады. Отынды ұнтақтау үшін үнемі айналып тұратын үстелдің бетіне шарлар немесе конус тәріздес оқтаулар орнатылады. Айналған үстел мен оқтаудың немесе шарлар арасында қысылып қалған отын езіліске ұшырап, соның салдарынан ұнтақталады. Орта жүрісті диірмендерге диаметрі 190-270мм болат шарлар қашықтықта орналасқан жоғарғы сақиналарға бекітіледі, төменгі сақиналар үстелдің тікелей бетінде орналасады. Үстелдің жоғарғы бөлігіне айналмалы сепаратор орнатылған. Сепаратордан өтпеген отын бөлшектері тағы бір рет үстелге құлайды да, шарлардың әсерінен тағы езіледі. Егер диірменде оқтаулар қолданылса, оның диаметрін d=0.7D деп алады, мұнда  D-айналмалы үстелдің орташа диаметрі. Арнайы каналдармен келетін ыстық ауа дайын көміртозаңын ілестіріп алып, тез жоғарыдағы сепараторға алып шығады. Мұндай диірмендер ұсақталу қабілеті төмен, темір және басқа масыл қосылыстарға бай отындарды ұнтақтау үшін қолданылады.     Желдеткіш диірмен кұрылысы қарапайым, қалақшалары жазық радиал орналасқан кәдімгі орталыққа (центрге) тартқыш желдеткіш, ол бір уақытта диірменнің де желдеткіштің де қызметін атқарады. 

        Диірменнің қозғалып тұратын бөлігі шеттерінде қалақшалар бекітілген айналмалы дөнгелектен тұрады. Қалақшаларға тағы да қалыңдығы 30-40мм брондалған ұрғыштар бекітілген.  Диірменге берілген отын ұрғыштар мен қалақшаларға температурасы 950-1100°С, ыстық ошақ газдарымен тасымалданады. Ылғалды отын алдымен диірменге кіре берістегі шахтада кебеді, мұнда ол беттік ылғалдығынан арылады. Кебу үрдісі (процесі) диірменнің ішінде жалғасады. Ұнтақталған отынды қалақшалар диірменнің үстінде орналасқан инерциялық немесе орталыққа (центрге) тартқыш сепаратор итермелейді. Қоңыр көмір үшін диірменнің жұмыс өнімділігі  100 т/сағаттан астам. Мұндай диірмендерді ылғалдығы мол (w=3,6 – 7,2%кг/МДж), аса қатты емес (к1,2) қоңыр көмірлер үшін қолдануға болады. Диірменнің типтік өлшемдері үш саннан кұралады: М-В 2700/850/590.  Олар диірмен роторының диаметрін -2700 мм, қалақшаның жұмыс енін -850мм, ротордың айналу жиілігін – 5900 айн/мин білдіреді.

                                                 32- нұсқа

Стационарлық вагон төңкергіштер

     Жылу электр стансаларына қазіргі кезде төрт роторлы және қырлы станционарлық вагон төңкергіштер қолданылады. Төрт тіректі төңкергіш жер бетінен төмен орнатылады, арнайы түсірген отынды қабылдайтын бункерлер жер бетінен төмен орнатылады, сондықтан арнайы түсірген отынды қабылдайтын бункерлерді жер бетінен өте терең, төмен орналастыру қажет. Осындай жағдайлар отынды қабылдау буынының құнын арттырып жібереді. Қырлы төңкергіштерде мұндай қиындықтар жоқ. Массасы, габариттері және қозғалтқышының қуаты бойынша қырлы төңкергіштердің төрт тіректімен салыстырғанда кемшіліктері бар. Сондықтан қазіргі кезде тек қана төрт тіректі төңкергіштер қолданылады. Оның негізгі элементтеріне ротор, ортақ платформасы бар екі бесік, төңкеру механизмі, ролик тіректері, вибраторлар жатады. Ротордың төрт дөңгелегі бір-бірімен төменгі жақта көлденең түтікшелер арқылы жалғасады, ал жоғарыда екі тіреу арқылы байланысады.

Тіреулерге үш терезе ілінеді, терезелерге вибраторлар орнатылған. Вибратор төнкерілген вагонның ішінде қалып қойған отындарды сілкілеп түсіру үшін қолданылады. Вагон төңкергіш келесі түрде жұмыс істейді: вагондарды оның ішіне біртіндеп итеріп кіргізеді. Ротор 0(градустан)-тан 16(градусқа) бұрылғанда вагон  орналасқан платформа ауырлық күшінің және пружиналық буфердің әсерінен төңкергіштің бір бүйір қабырғасына құлай бастайды . Құлау процесі бір қалыпты өту үшін қозғалтқыштардың біреуі динамикалық тежелу қалпында жұмыс жасайды. Вагон бүйір қабырғаға толық жатқан кезде қозғалтқыш кәдімгі жұмыс қалпына келеді. Әртүрлі 8,6,4 ості вагондар үшін ротор енді 58,64,83 (градустар) сәйкес бұрыштарға бұрылғанда, вагон төңкеріліп, оның ішідегі отын қабылдаушы бункерлерге құлай бастайды. Төңкерілу бұрышы 175 (градусқа) жеткенде, төңкеру механизмінің электр қозғалтқыштары өшеді де , қабырғаларға жабысып қалған отынды 5-15 с вибраторды қосу арқылы сілкілеп түсіреді. Ротор кері айналғанда бесіктер және платформа вагонмен бірге алғашқы орнына қайтып келеді.

34-нұсқа

Жылутехникалық өлшеулердің классификациясы

Жылутехникалық өлшеулерге жататын техникалық өлшеулер:

-         температураны өлшеу;

-         қысымды немесе қысымқұламасын өлшеу;

-         сұйықтың деңгейін өлшеу;

-         сұйықтың, газдың және будың шығынын өлшеу;

-         газдардың құрамын өлшеу;

-         су мен будың сапасын бақылау т.с.с.

Өлшеу принципі өлшеу негізіне алынған физикалық құбылыстар арқылы анықталады. Мысалы, температураны өлшеу – заттың  ұлғаю құбылысына, вакуумды өлшеу теңестіруші сұйықтың деңгейінің көтерілуі құбылысына негізделеді. Өлшеу принципін жүзеге асыру үшін әртүрлі техникалық құралдар қолданылады. Өлшеу құралы дегеніміз өлшеулер үшін қолданылатын, қалыпты метрологиялық қасиеттері бар техникалық құралдар. Өлшеу принципі мен өлшеу құралдарын анықтайтын ережелер жиынтығын өлшеу әдісі деп атайды.

Техникалық өлшеулерге кеңінен қолданылатын әдістер: тікелей бағалау әдісі, диференциал және нөлдік әдіс. Тікелей бағалау әдісі бойынша өлшеніп жатқан шаманың мәні тура әсет ететін өлшеу аспабының санақ қондырғысының көрсетуі бойынша алынады. Мысалы, серіппелі манометр көмегімен қысымды, амперметрдің көмегімен ток күшін өлшеу кезінде осы әдіс қолданылады. Дифференциал әдісті қолдану кезінде өлшеу аспабына өлшеніп жатқан шама мен базалық (мәні белгілі)шамалардың айырмасы әсер етеді. Мысалы, газ қоспасының құрамын жылу өткізгішті бойынша өлшеу ауаның жылуөткізгіштігімен салыстыру арқылы жүргізіледі. Бұл әдіс жеткілікті дәлдікпен өлшеу мүмкіндігін береді. Тек қана өлшеніп жатқан шаманың мәніне өте жақын болатын базалық шаманың мәнін жоғары дәлдікпен білу қажет.

Нөлдік әдісте өлшеніп жатқан шаманың мәнін алдын ала белгілі шамамен салыстырады, олардың арасындағы айырманы белгілі мәнді өзгерте отырып, нөлге дейін жеткізеді. Осы әдісте қолданылатын өлшеу аспабы екі шаманың өзара тең екенін немесе олардың айырмасы нөлге тең екенін көрсету үшін қызмет етеді. Бұл әдістің мысалы ретінде термо-ЭҚК-ні өлшеудің компенсациялық әдісін, теңестірілген көпірлік сұлба бойынша кедергіні өлшеуді қарастыруға болады.Нөлдік әдістің дәлдігі өлшеніп жатқан шамамен теңестірілетін белгілі шамамен берілу дәлдігімен қамтамасыз етіледі.

35- нұсқа

ЖЭС мен өндірістік кәсіпорындардың отын балансы, оның құрылымы

Қазіргі кезде барлық өндірілетін электр энергиясы мен жылудың негізгі үлесі ЖЭС-да шығарылады. Осы мақсатпен жылу электр стансалары табиғи отынды (көмір, мазут, газ), әсіресе көмірді өте көп мөлшерде жағады. Мысалы  куаты 4000 МВт ЭГРЭС-1 Екібастұз стансасы тәулігіне 60000 тонна сапасы төмен жергілікті көмірді жағады. Осындай орасан зор отын мөлшерін уақытында стансаға тасымалдап, оны жағуға дайындап, бу қазандарына үзіліссіз жеткізу қажет. 

Жер бетіндегі табиғи энергетикалық ресурстар осы геологиялық дәуірде қайталанатын және қайталанбайтын болып екі топқа бөлінеді. Қайталанбайтын ресурстар қатарына органикалық отындар – көмір, мұнай газ, тақтатас, торф, сонымен қатар ыдырайтын химиялық элементтер уран, торий, геотермалдық жылу энергиясы, термоядролық синтезге қажетті сутегі мен басқа элементтердің изотоптары кіреді.

Табиғи қайталанатын энергетикалық ресурстарға - өзендер гидроэнергиясы, күн сәулесінің энергиясы, өсімдіктер, теңіз және мұхит толқындары мен жел энергиясы жатады. Осы аталған ресурстар біріншілік  ресурстар болып саналады. Екіншілік ресурстар болып әртүрлі технологиялық процестерден бөлінген ыстық газдар (мұнай зауыты, домналық газдар) және тағы да басқа өндірістік қалдықтар энергиясы саналады. Келесі кесте жер бетіндегі энергия көздері ресурстарын көрсетеді.

Энергия көзі                                                             Ресурсы, ЭДж

                                                                             (1Э =1018 Дж)                                                                                    

1.Қайталанбайтын:                                                

ядролық ыдырау энергиясы                                    1 .97 .10 6

қазанды органикалық отынның химиялық            

энергиясы                                                                  5  .21 .10 5                        

термоядролық энергия                                         3 .6 .10 9

геотермалдық энергия                                          2 .94 .10 6

2.Әр жылда қайталанатын энергетикалық ресурстардың (бір жыл ішінде беретін энергиясы):

жер бетіне жеткен күн сәулелерінің жылулық                        

энергиясы                                                                                 2,4 .106

теңіз толқындары беретін энергия                                           2,52 .10 6

жел энергиясы                                                                              6,12  .103

өзендер гидроэнергиясы                                                       1,19 .10 2

орманның биоэнергиясы                                                       1,46 .10 3         

          Кестеден қайталанбайтын энергетикалық ресурстардың ( көмір мұнай, табиғи газ, уран және т.б,) энергетикалық куаты аса зор екенін көреміз және оны игеру мүмкіндігі бар. Сондықтан ЖЭС-та, өнеркәсіпте, құрылыста, ауыл шаруашылығында және тұрмыста қолданылатын ресурстардың 90% -ын осы энергетикалық ресурс құрайды. Органикалық отынның энергетикалық ресурсы көмір  мен антрациттерде шоғырланған. Қазіргі кезде жер бетіндегі бар тас көмір қорының 77%, ал қоңыр көмір қорының 23%-ы  игерілген. Әлемдегі барлық көмір қорының  89%-ы ТМД  елдерінің, АҚШ және Қытайдың үлесіне тиеді. Ал көмірдің әлемдегі барлық зерттелген қоры 600-680млрд.т шартты отын мөлшерін құрайды. Егер көмірді пайдалану жыл сайын 3,04 млрд.т құраса, онда жер бетіндегі оның зерттелген қоры келесі 200-230 жылда бітуі мүмкін. Қазақстандағы көмірдің геологиялық қоры 176,7 млрд.т.

1993 ж. зерттеулер  осы қордың 22%-ы ғана игерілгендігін көрсетеді. Ашық тәсілмен қазылатын тас көмір қоры республикамызда 21 млрд.т. Оның 51% -ы Екібастұз, 26,4%-ы Торғай, 8,8%-ы Майкөбе, 7%-ы Шұбаркөл көмір бассейндерінің үлесіне тиеді.  

36- нұсқа

1 Мини-ТЭЦ:    зарубежный    опыт

 

Термин «мини-ТЭЦ» появился в России сравни­тельно недавно, хотя небольшие ТЭЦ (теплоэлектро­централи), на которых устанавливали паровые котлы среднего давления и теплофикационные или противо-давленческие турбины, появились до войны.

Во второй половине прошлого столетия основной упор был сделан на сооружение мощных паротурбинных ТЭЦ с поперечными связями. И уже в 70-е годы наша страна занимала первое место в мире по доле комбини­рованной выработки электрической и тепловой энергии.

Многие годы считалось, что экономия топлива, до­стигаемая за счет выработки электроэнергии при тепло­вом потреблении, оправдывает затраты на решение про­блем, возникающих при централизованном электро-                                       и теплоснабжении. Однако в последнее время в России (а еще раньше в некоторых странах Европы и Северной Америки) все чаще возникают сомнения в целесообраз­ности централизованного электро- и теплоснабжения.

Автоматизация и компьютеризация технологичес­ких процессов требуют многократного повышения на­дежности электроснабжения по сравнению с современ­ным уровнем, что обеспечивается надежностью не только генерирующего оборудования, но и линий элек­тропередачи. Особенно актуальна эта проблема для Рос­сии: протяженность только магистральных линий элек­тропередачи составляет примерно 2 554 тыс. км (из них высокого напряжения — 35 кВ и выше — 642 тыс. км).

Не менее остро стоит проблема надежности тепло­снабжения и качества обеспечения комфортных усло­вий в жилищно-коммунальной сфере. Многолетняя практика использования схем централизованного теп­лоснабжения показала, что технический уровень теп­лотрасс (даже в Москве, не говоря уже об удаленных городах и рабочих поселках) настолько низок, что по­тери тепла часто достигают 15...30% передаваемых нагрузок (при норме 5 %). При этом еще следует учи­тывать и высокие капитальные затраты на канальную прокладку теплотрасс в условиях города.

Еще одним важным недостатком централизованно­го теплоснабжения является то, что при ремонтных ра­ботах и ликвидации аварий нужно одновременно от­ключать множество потребителей. Таким образом, практика последних лет подтверждает, что в условиях рыночных отношений централизованная система элек­тро и теплоснабжения является мощной и жесткой ос­новой для сохранении монополии в этой области. Она не позволяет каждому потребителю эффективно осу­ществлять оптимальное управление, отрицательно влияет на возможности энергосбережения.

 

 

37- нұсқа

2 Мини-ТЭЦ:    зарубежный    опыт

 

Для промышленных предприятий, крупных торгово-развлекательных комплексов, больничных центров, а в неко­торых случаях — и для коммунальных хозяйств все ча­ще оптимальным оказывается создание собственных мини-ТЭЦ, которые не только многократно повышают надежность энергоснабжения, но и избавляют от необ­ходимости оплачивать потери в сети, кражи электро­энергии и тепла, льготы для определенной части насе­ления и многое другое.

Сторонники автономных систем тепло- и электро­снабжения проводят аналогию между новым подходом к этой проблеме и недавним переходом пользователей ЭВМ от больших, громоздких электронно-вычисли­тельных машин к сетям, выполненным на базе мини­атюрных персональных компьютеров.

Автономная теплоэлектроцентраль (мини-ТЭЦ) в отличие от крупной электростанции принадлежит ос­новному потребителю. При этом повышается надеж­ность электроснабжения, сокращаются до минимума потери энергии при транспортировке и обычно снижа­ются затраты на производство тепла и электричества. Использование газа или легкого жидкого топлива на мини-ТЭЦ позволяет обеспечить выполнение жестких европейских норм по допустимым выбросам токсич­ных загрязнителей в атмосферу. Поэтому в некоторых развитых странах сооружение мини-ТЭЦ поддержива­ется на законодательной основе. Правительство Вели­кобритании, например, возвращает часть налогов вла­дельцам мини-электростанций с низким уровнем за­грязнения окружающей среды.

Бундестаг ФРГ принял закон, в котором определены компенсации и льготы владельцам энергетических уста­новок. Кроме того, централизованные сети обязаны покупать излишки электроэнергии по тарифам, мало отли­чающимся от их собственных тарифов при реализации.

В некоторых штатах США приняты законы, по ко­торым владельцы автономных источников энергии ос­вобождаются от налогов и получают компенсацию за счет бюджета на часть капитальных расходов. Элект-роснабжающие компании обязаны покупать у владель­цев мини-ТЭЦ излишки электроэнергии.

 

38- нұсқа

3 Мини-ТЭЦ:    зарубежный    опыт

 

Финансовые привилегии для владельцев мини-ТЭЦ вызваны отчасти тем, что стоимость природного газа (на сжигание которого обычно рассчитано это оборудова­ние) как в США, так и в Западной Европе значительно превышает стоимость угля, служащего топливом для крупных электростанций. По последним данным (2005 г.), в США промышленные предприятия платят за природный   газ 8...9 дол. за 1млн ВТU (британских тепловых единиц), что составляет 266...281 дол/тыс.м . В Европе для индивидуальных потребителей природный газ стоит 0,25 евро/м , т.е. почти 300 дол/тыс.м . В то же время цена высококачественного каменного угля и в США, и в Западной Европе колеблется от 30 до 45 дол. за 1 т условного топлива (в зависимости главным образом от приведенного содержания серы).

Автономная теплоэлектроцентраль, рассчитанная на нужды ее владельца, обычно комплектуется нескольки­ми модулями, одновременно вырабатывающими элект­рическую и тепловую энергию. Каждая когенерационная установка состоит обычно из двигателя (дизельного, газопоршневого, газовой турбины), генератора, тепло­обменников и коммуникационных систем. Мощность та­ких установок меняется от нескольких киловатт до не­скольких десятков мегаватт. Установки с двигателями внутреннего сгорания, работающие на газе, имеют более высокий КПД по отпуску электроэнергии, чем газотур­бинные. Да и стоимость оборудования оказывается ни­же. Однако в тех случаях, когда существует потребность в постоянном большом количестве тепловой энергии с температурой выше 110 °С или эксплуатируются уста­новки большой мощности, применение газовых турбин становится более выгодным.

В качестве топлива для когенерационных установок можно использовать не только природный газ, но и по­путный газ нефтедобычи, биогаз, сжиженный газ, жид­кое дизельное топливо или керосин. Имеется даже опыт использования шахтного газа и биогаза, выделя­ющегося из сточных вод.

Важным достоинством мини-ТЭЦ являются их хоро­шие экологические характеристики: при сжигании газа выбросы твердых частиц и оксидов серы отсутствуют, а интенсивность выбросов оксидов азота N0 удовлетво­ряет национальным стандартам большинства стран.

Но главное преимущество мини-ТЭЦ — их техни­ко-экономические показатели. Опыт сооружения и эксплуатации первых установок такого рода в России подтвердил, что они отличаются высокой надежностью,  простотой управления, низкой себестоимостью вырабатываемой электрической и тепловой энергии. Оборудование, устанавливаемое  на мини-ТЭЦ,  имеет небольшие габаритные размеры, его монтаж осуществляется без чрезмерных финансовых и трудовых затрат. В  большинстве случаев обеспечивается дистанционное управление работой оборудования, а также программирование режимов работы на любой период времени.

 

39- нұсқа

4 Мини-ТЭЦ:    зарубежный    опыт

 

Применение мини-ТЭЦ позволяет отказаться от сооружения дорогостоящих теплотрасс и от потерь тепла при транспортировке горячей воды, что также является • существенным преимуществом.

Рассматриваются две схемы' комбинированного по­лучения тепловой и электрической энергии (рис. 1). Пер­вая — традиционная, с водогрейным котлом и паровой турбиной, вторая — с газовым двигателем. Расчеты газа паказывают: для выработки одинакового количества элек­троэнергии (1 кВт • ч) и одинакового количества тепла (1,25 кВт • ч, или 1,075 Мкал) в первом случае придется  затратить такое количество природного газа, при сжига­нии которого выделяется 4,33 кВт • ч (т.е. 3,724 Мкал или приблизительно 0,45 м  газа при теплоте сгорания Q = 34,64 МДж/м ). Во втором случае при использовании качественного оборудования понадобится только 2,5 кВт*ч первичной энергии (т.е. 2,15 Мкал или приблизительно 0,26 м природного газа). Несложно посчитать, что выигрыш в затратах на топливо при использовании мини-ТЭЦ, созданной на базе газопоршневого двигателя составляет (1-) *100%=42%. Это объясняется, в первую очередь, отсутствием потерь энергии в конденсаторе паровой турбины. Кроме того, при эксплуатации газопоршневой или дизельной установки практически полностью используется тепло выхлопных газов, систем смазки и охлаждения. Так, потери при работе модуля газового двигателя .JМ5 320 08 yt превышают 10 %. Далее рассматриваются примеры      эффективного использования мини-ТЭЦ за рубежом.

          

40- нұсқа

Отынды ұсақтау тәсілдері

 

            ЖЭС- те отынды бір рет ұсақтайды, егер отын кесектерінің өлшемі 25-30 мм-ден аспаса, ал егер өлшемдері осыдан асса, екі рет ұсақтайды. Бірінші ұсақтауды ішінара, ал екіншісін майдалап ұсақтау деп атайды. Отынды ішінара ұсақтағыштар отын жолының басында, ал майдалап ұсақтағыштар отынды стансаның негізгі корпусына апаратын жолда орналасады. Ішінара ұсақтау үшін тісті дискілері бар, тісті оқтаулары бар ұсақтағыштар, ал майдалап ұсақтау үшін балғалы ұсақтағыштар қолданылады. Ұсақтағыштың негізгі жұмыс көрсеткіші болып ұсақтау дәрежесі және ұсақтауға шығындалатын электр энергиясының меншікті шығыны саналады. Ол отын кесегінің ұсақтағышқа кірердегі өлшемінің, одан шығардағы өлшеміне қатынасымен анықталады.

Ұсақтағыштарда отынды соққылау, үйкелеу, жаншу, түйреу тәсілдерін қолданып ұсақтайды. Нақты ұсақтағышта осы тәсілдің біреуі негізгі, ал қалғандары қосымша ретінде қолданылады. Мысалы балғалы диірменде негізгі тәсіл ретінде соққы, ал қосымша тәсіл ретінде үйкеу қолданылады.

Отын ұсақтағыштартардың түрлері: тісті дискілері бар, тісті оқтаулары бар, балғалы

         Тісті дискілері бар ұсақтағыштарда бір-біріне қарсы екі горизонталь ротор айналып тұрады. Олар бетінде тістері бар иіндерге ұқсас. Тістер ұсақтағыштың негізгі жұмыс элементтері, оларды иіннің бетіне нығыздап бекітеді. Ұсақтағышқа түскен отынды тістер түйреп алып сындырады да, ұсақ күйінде отын құйылатын өңешке лақтырады. Жетекші иіннің айналу  жиілігі жетектелетін иіннің айналу жиілігінен 15%-ға жоғары. Мұның өзі тістердің отынды қармауын және ұсақтауын едәуір жеңілдетеді. Мұндай отын ұсақтағыштың жұмысында өзіне тән  кемшіліктері кездеседі. Мысалы өте ірі отын кесегі немесе отынның металл қосылыстары тісті дискіге құлағанда, тістер қажалып немесе сынып кетеді. Кейде ірі кесектерді ұсақтағыш майдаламай жібере салады. Ылғалдығы мен күлділігі мол отындар тісті беттерге жағылып, оны майлап, ұсақтағыштың жұмыс тиімділігін төмендетеді. Электр энергиясының меншікті шығыны мұнда 0,1 кВт сағ/т жуық.

Тісті оқтаулары бар ұсақтағышта екі оқтау қатар орналасады. Оқтаулардың бетінде тістері болады. Оқтаудың біреуі қозғалмалы тірекке, ал екіншісі қозғалмайтын тірекке орнатылады. Оқтаулардың арасына  отын түскенде, қозғалатын тірекке орнатылған оқтау өзінің алғашқы орнынан сәл ауытқиды. Тіректің ауытқу шамасы араға түскен отын  кесегінің өлшеміне, оның қаттылығына және тіректі орнына қайтаратын серіппелердің керілу күшіне байланысты. Оқтаулардың беті тегіс немесе бедерлі болуы мүмкін. Кейде ұсақтағыштың бетіне тістердің орнына шегелер де орнатылады. Тегіс бетті оқтаулары бар ұсақтағышта отынды жаншу және жартылай үйкеу арқылы ұсақтайды. Электр энергиясының меншікті шығыны мұндай ұсақтағышта 0,15-0,3 кВт сағ/т-ға жуық.

Отын ұсақтағыштар: тісті дискілері бар, тісті оқтаулары бар, балғалы болады.

         Балғалы ұсақтағыштың тек бір ғана роторы болады. Роторға дискілер кигізілген, ал дискінің шеттеріне бірдей  аралықтарда балғалар (ұрғыштар) ілінген. Балғалар ұсақтағыштың негізгі жұмыс элементі болып саналады. Ұсақтағыштың корпусында отынды кері лақтырушы плита, кері лақтырушы бөрене, екі колосниктік тор орналасқан. Отын ұсақтағышқа жоғарғы аузынан жіберіледі. Ротор айналған кезде, онымен бірге айналатын балғаларға жоғарыдан түскен отын бөлшектері соғылып, жарылады, балғалар осы отын кесектерін плитаға қарай үлкен жылдамдықпен лақтырады. Плитаға соғылған отын кесектері екінші рет жарылады. Енді соңғы рет отын кесектері бөрене мен балғалардың арасында қысылып қалған кезде, қатты үйкеліске ұшырап немесе жаншылып, соның салдарынан майдаланады. Өте жақсы майдаланған отын кесектері колосниктік тордың тесіктерінен өтіп, төмен құлайды. Тордан өтпеген отын кесектері тұсынан балғалар айналып өткен кезде тағы да үйкеліп немесе жаншылып майдаланады. Ұсақтағыштың балғалары, плитасы, торлары уақыт өткен сайын тез тозады. Балғалар 700 сағат үздіксіз жұмыс жасайды.

Балғалардың тозған бастарын сосын 180°–қа кері айналдырып, қайтадан тозбаған қырымен роторға іледі.

41- нұсқа

Температураны өлшеу әдістерінің және температураны өлшеу құралдарының классификациясы

Қазақстанда температураны өлшеу жұмыстары СТ РК 2,25 – 2001  «ҚР өлшеулердің біртектілігін қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Температураны өлшеу құралдарының мемлекеттік эталондары мен мемлекеттік тексеру сұлбалары»  деген стандарт бойынша жүзеге асырылады. Термометр – сигналды бақылаушының қабылдауына ыңғайлы, автоматты басқару жүйелерінде өңдеуге, таратуға, қолдануға жарамды түрде өндіруге арналған температураны өлшеу құралы. Температураны түйістіру әдісімен өлшеу үшін қолданылатын термометрлер: а) ұлғаю термометрлері ( Сұйықтық термометрлер температураны  сұйықтардың жылулық тепе–теңдегі бойынша, дилатометрлік немесе биметалдық термометрлер  қатты денелердің жылулық тепе – теңдігі бойынша өлшейді);        б)манометрлік термометрлер (Газдық термометрлер температураны газ қысымының температураға тәуелділігі бойынша, конденсациялық термометрлер   сұйықтың қаныққан буының қысымының температураға тәуелділігі бойынша, сұйықтық термометрлер жабық терможүйенің көлемінің температураға тәуелділігі бойынша өлшейді );

в) термоэлектрлік термометрлер. Бұлардың жұмыс істеу принципі әртекті өткізгіштерден тұратын термопарада өндірілетін жылулық электр қозғаушы күшті (Термо-ЭҚК) өлшеуге негізделген;

г) кедергілік термометрлер. ( Мұнда температураны өлшеу заттың электрлік кедергісінің температураға тәуелділігіне негізделген ).

Температураны түйісусіз әдісімен өлшеу үшін пирометрлік термометрлер қолданылады:

а) жарықтық пирометрлер температураны қызған дененің  көрінетін жарық толқын ұзындығы диапазонында сәуле шығару жарықтылығы бойынша өлшеуді;

б) радиациялық пирометрлермен температураны өлшеу қызған дененің толық сәуле шығаруының жылулық әсеріне негізделген (толқын ұзындықтарының барлық диапазонында );

в) түстік пирометрлердің жұмыс істеу принципі дененің әртүрлі спектрлік диапазондардағы сәуле шығару интенсивтіліктерінің қатынасын анықтауға негізделген.

42- нұсқа

Температураны өлшеудің термоэлектрлік әдісі

         Бұл әдіс термоэлектрлік термометрдің сезімтал элементі - әртекті    өткізгіштерден жасалған термопараның Термо –ЭҚК-ң температураға қатал тәуелділігінің негізінде 1821 жылы Зеебек ашқан термоэлектрлік құбылыстарға сүйене отырып құрылған.Екі әртекті өткізгіштердің (термоэлектродтардың) ұштарының дәнекерленген қосылыстарында сезімтал элемент – термопара түзіледі. Қосылу аймағында сол нүктенің температурасына тәуелді термо- ЭҚК өндіріледі.

Алғашқы өлшеу түрлендіргішінің құрамына мына элементтер кіреді: Ұзына бойы оқшауланған, бір-бірімен дәнекерленіп қосылған екі термоэлектродтан тұратын термоэлектрлік термометр; қорғаныш қабы; линияға қосу қысқыштары бар ұштары. Термоэлектрлік термометрмен бірге жұмыс істейтін екінші реттік құралдар: магнитэлектрлік милливольтметр; потенциометрлер; қалыптандырғыш түрлендіргіштер.

Термоэлектрлік термометрлердің артықшылығы: өлшеудің үлкен диапазонын қамтитындығы, жоғарғы сезімталдығы, жылдам іске қосылатындығы, бөгде ток көздерін керек етпейтіндігі, дистанциялық басқаруды жүзеге асыру мүмкіндігі.

43 - нұсқа

                               Сорғылардың қолданылу салалары

Халық шаруашылығында ең көп, жиі қолданылатын сығымдағыштар -            -қалақты машиналар. Газ ағызатын қалақты машиналардың берісі 1000000 м3/сағ., сұйықтарды ағызатын қалақты машиналардың берісі 100 000 м3/сағ., тегеуріні 2500 м. су бағанасына дейін жетеді.

Жылу энергетикасындағы қазандық қондырғыларды қоректендіруде, конденсаторларға салқындатушы су, жылуландыру жүйесіне желілік су беруде және конденсаторды ағызуда ортадан тепкіш сорғылар өте кең қолданылады. Қазандық қондырғылардың түтін сорғыштары мен үрлеуші желдеткіштері ретінде жоғары берісті ортадан тепкіш желдеткіштер қолданылады. Соңғы уақытта қазандықтардың өнімділігінің артуына байланысты өстік сорып-үрлеуші қондырғылар пайдаланыла бастады. Бу өнімі аз қазандықтарда және қазандық суға қосатын ерітінділердің дәл мөлшерлерін беру үшін сорғылардың, қысымдағыштардың майлау және реттеу жүйелерінде роторлы сорғылар қолданылады. Ағындық сорғылар бу турбинасы конденсаторын ауадан тазарту үшін және абоненттерді жылулату нүктелеріндегі тура және кері суларды араластырғыштар ретінде қолданылады. Поршенді қысымдағыштар қазандық қондырғылардың қыздыру беттерін үрлеп тазарту үшін, сондай-ақ әртүрлі мақсаттарда қажет қысымдарды ауа алу үшін қолданылады. Газ турбиналы қондырғыларда және көп берісті газды сығу үшін өстік қысымдағыштар қолданылады. Соңғы кезде өнеркәсіптік жылу энергетикасындағы жоғары берістерді іске асыруда өстік сорғылар да қолданыла бастады. Жылу электр стансасында қазбалар скважинасынан суды көтеру үшін немесе резервті сумен жабдықтау үшін кейде эрливттер пайдаланылады

                                                     44- нұсқа

Сығымдағыштарды топтастыру, қолдану салалары

Сығымдағыштар – сұйықтар мен газдарға энергия беруге арналған машиналар. Оларды арналуы бойынша былайша етіп топтастыруға болады:

-         сорғылар деп сұйықтарға энергия  (кинетикалык,потенциялық,жылулық) беріп, оларды ағызуға арналған машиналарды;

-         желдеткіштер деп газдарға қысым арту дәрежесі 1,15-тен аспайтын энергия беріп, орнын ауыстыруға арналған машиналарды;

-         қысымдағыштар деп газдарға 1,15-тен жоғары қысым арту дәрежесімен энергия беретін, жасанды салқындатылатын машиналаларды атаймыз.

 Қысым арту дәрежесі 1,15-тен жоғары, бірақ салқындатылмайтын машиналарды газүрлегіштер деп те атайды.Энергетикалық белгілері бойынша сығымдағыштар динамикалық және көлемдік машиналар болып негізгі екі топқа бөлінеді.

Динамикалық машиналарда ағынға энергия машинаның кірері мен шығарын тұрақты жалғастырып тұратын жұмыстық қуыста әсер ететін күштер арқылы беріледі  (қалақты машиналар).

Көлемдік машиналарда сұйыққа энергия көлемі өзгеріп, кірері мен шығары алма-кезек жалғасып тұратын жұмыстық камераларда беріледі (поршенді,роторлы машиналар).Сондай-ақ өнеркәсіпте ағынды сорғылар (қысымдағыштар да) мен пневматикалық көтергіштер қолданылады. Жұмыстық сұйық ағыны 1 саптамадан өткенде жылдамдығы, кинетикалық энергиясы артады. Нәтижесінде 2-камерадағы қысым төмендеп, 3-беттегі атмосфералық қысым мен камерадағы қысымдар айырмасының әсерінен сұйық  3-деңгейден 2-камераға көтеріледі. Мұнда ол саптамадан үлкен жылдамдықпен шыққан сұйықпен бірге 4-кеңейтілген кұбыр арқылы Hr  биіктігіне көтеріледі. Ағынды сорғылардың пайдалы әсер коэффициенті аз болғанымен, құрылымы қарапайым, сондықтан олар кең колдалынады.   Пневматикалық көтергіштердің жұмыс қағидасы өте қарапайым және сирек колданылатындығынан біз оларды қарастырмаймыз. Өнеркәсіпте көбіне бұрғылау скважиналарына су беру үшін эрлифт немесе газлифт деп аталатын ауалық (газдық) көтергіштер жиі қолданылады.

45- нұсқа

Ленталық конвейлер

Отынды жеткізу жүйесінде ленталық, винттік, ожаулы және қырғылары бар конвейерлер қолданылады. Осы аталғанның ішінде ленталық конвейердің орны ерекше. Оның массасы аз, лентасы ұзын (бірнеше жүз метрге созылады), отынды тасу жылдамдығы жоғары, электр қуатын үнемді жұмсайды, оны пайдалану және жөндеу қиын емес, автоматтандыру мүмкіндігі мол. Ленталық конвейердің негізгі элементтері болып металдан құралған тірегі (конвейердің рамасы), иілгіш ұзақ лента (ол жүк көтеруші және тартылыс беруші орган), электр қозғауы бар қозғалыс  туғызушы дағара, ролик тіректері лентаны тіреп тұрады, лентаны керіп тұрушы құрылғылар. Отын лентаның жоғарғы жұмыс бетіне түсіріледі, ал конвейерден арнайы отын түсіргіштер арқылы немесе қозғаушы дағара арқылы түсіріледі.

Ленталық конвейерді горизонталь, көлбеу немесе жеке горизонталь және көлбеу бөліктерден тұратындай етіп жасайды. Конвейерден көлбеулік бұрышы барлық отындар үшін 180. ЖЭС-тің отын жолында лентасының жұмыс тармағы науа пішіндес конвейерлер қолданылады. Сондықтан лентаны тіреп тұратын үш ролик науа тәрізді орналасады. Екі шеткі роликтер 300 бұрышпен көлбеу орналасады.

 

 

46- нұсқа

                                                       Отын жеткізгіштер

          Бункерлерден отынды ленталық конвейерге отын жеткізгіштер тасымалдайды. Отын шаруашылығында көбінесе ленталық, тербелмелі, қалақшалы жеткізгіштер қолданылады. Ал пластиналық жеткізгіштер сирек қолданылады. Отын жеткізгішті іріктеу оның жұмыс өнімділігіне, отынның түріне, үйлесіміне байланысты.                               

                                         Қалақшалы отын жеткізгіштер

Мұндай жеткізгіштерді түбінде саңылауы бар бункерлерден отынды түсіру үшін қолданылады. Бункердің саңылауы астына үстел орнатылады да, үстелдің бетімен арбашада орналасқан қалақшалы дөңгелек айналмалы қозғала отырып, оның саңылауы арқылы біресе кері қозғалғанда шығып тұрады және қалақшалар белгілі остің бойымен үнемі айналып тұрады. Бункерге кіргенде қалақшалар отынды қармап алып, айнала бере конвейерге лақтырады.

 

Ленталық отын жеткізгіштер

Ленталық отын жеткізгіштің құрылысы ленталық конвейерге ұқсас, тек қана лентасы қысқа және беті жазық болады. Лентаның жұмыс тармағын          бір-біріне 250-500 мм қадамда орналасқан роликтер ұстап тұрады. Лентаның бос тармағына да роликтер тіреп тұрады, не болмаса дағаралар еркін  керіп  тұрады. Лентаның  жұмыс тармағына қозғалмайтын борттар орнатылады. Қарама-қарсы борттардың ара қашықтығы (0,8-0,8)В, ал биіктігі (0,25-0,5)В болады. Ленталық  жеткізгіштер үшін ені 1400-1600 мм лента қолданылады, ал отынды тиейтін жерде, лентаның астына металл жазық бет немесе диаметрі 400-500 мм дағара орнатады.   

                          Пластиналық отын жеткізгіштер

Отын қоймасында арнайы тиегіш крандармен жабдықталған бункерлерден  отынды конвейерге түсіру үшін міндетті түрде пластиналық жеткізгіштер қолданылады. Жеткізгіш шынжыр айналып тұратын табанның үстінде орналасқан рамадан, жұмыс бетінен, табанды айналдыратын электрлік қозғалтқыштан және редуктордан тұрады. Жеткізгіштің жұмыс беті бөлек-бөлек пластиналардан құралған. Пластиналар соққыға төзімді болаттан жасалған. Пластиналардың бетіндегі отын шынжыр табан айналғанда жылжи отырып, жеткізгіштің алдында орналасқан отын қабылдағыш жеңге құлайды.

Отынның қатты, ірі кесектері пластиналардың арасында тіреліп қалса, жеткізгіш істен шығып, пластиналар сынып қалуы мүмкін. Жеткізгіштің жұмыс өнімділігі шынжыр табанды айналдыратын төрт жылдамдығы бар электр қозғалтқыш арқылы реттеледі. Пластиналық отын жеткізгішті жасау үшін  көп металл шығындалады және жұмыс барысында электр энергиясын көп қажет етеді.

Тербелмелі отын жеткізгіштер

Қоймадағы отын беруші бункерлердің астына тербелмелі отын жеткізгішті орнатады. Отын жеткізгіш біресе ілгері, біресе кері қозғалатын арбашаның үстінде орналасқан науадан тұрады. Арбаша не жазық, не көлбеу беттің бойымен қозғалады. Арбаша ілгері, оның бос бетіне бункерден біраз отын төгіледі. Ол кері қозғалғанда, отынның біраз бөлігі тербеліс әсерінен отын қабылдағыш жерге сусып түседі.

  

Мәтінде қолданылатын терминдер

1.      бойлер (сетевой подогреватель) – су жылытқыш, су қыздырғыш;

түрлері: тік орнатылатын ПСВ, жатық орнатылатын ПСГ

2. вентилятор – желдеткiш түрлері:

1)     ыстық ауа үрлеуге, салқын ауа үрлеуге, диірменнің ауа үргіш  

 желдеткіштері;

        2) ортадан тепкіш; осьті; қалақшалары артқа бұрылған, алға бұрылған.

        3) вентилятор дутьевой – үргіш желдеткіш, вентилятор мельничный –   

        диірменнің  желдеткіші

3.водогрейный котел – су жылытқыш қазан

        түрлері: прямоточный водогрейный на газе мазуте (ПТВМ) – тік ағынды су    

        қыздырғыш газ бен  мазут жағатын;

        котел водогрейный на газе мазуте (КВГМ) – су қыздырғыш қазан газ бен 

        мазут жағатын;

        котел водогрейный на угле (КВТК) – су қыздырғыш қазан көмір жағатын;

4. датчик – датчик, өлшем көрсеткiші

       датчик индукционный – индукциялық  датчигі (өлшем көрсеткiші)

       датчик электрический – электрлік датчик

5. золоуловитель – күлтұтқыш, күл ұстағыш

6. камера сгорания – жану камерасы

      камера дожигания – жағып бітіру камерасы

      камера охлаждения – салқындату камерасы

      камера сгорания – жану камерасы

      камера топочная – оттық камерасы

      камерная топка – камералы ошақ 

7. манометр – манометр, қысымөлшегіш

манометр механический – механикалық манометр (қысымөлшегіш)

манометр электрический – электрлік манометр (қысымөлшегіш)

8.маслоохладитель – май салқындатқыш

9.маслоуказатель – майкөрсеткіш

10.машина асинхронная – асинхронды машина

машина синхронная – синхронды машина

машина тяго-дутьевая – тартып-үрлеу машинасы

машина электрическая – электр машинасы

машина электронно-вычислительная – электрондық есептеуіш машина

мельница – диірмен

мельница валковая – білікшелі диірмен

мельница молотковая – балғалы диірмен

мельница шаровая барабанная – шарлы дағыралы диірмен

мельница-вентилятор – желдеткіш-диірмен

11.насос – насос, сорғы, қысымдағыш

насос багерный – багерлік сорғы

насос винтовой – бұрандалы сорғы

насос вихревой – құйынды сорғы

насос конденсатный – конденсат (шық) сорғы

насос лопастной – қалақты сорғы

насос объемный – көлемдік сорғы

насос питательный – қоректендіру сорғы

насос поршневой – поршенді сорғы, піспекті сорғы

насос роторной – роторлы сорғы

насос сетевой – тораптық сорғы, желі сорғысы

насос струйный – ағыншалы сорғы

насос центробежный – ортадан тепкіш сорғы

насос циркуляционный – айналым сорғысы

12.радиационный пароперегреватель – сәулелік бу қыздырғыш

13.регулятор – реттегіш

регулятор питания – қоректендіру реттегіші

регулятор уровня – деңгей реттегіші

редуктор – шегергіш

редукционно-охладительная установка – қысым мен температураны шегергіш қондырғы

редукционный клапан – қысым шегергіш жапқыш

14.тяго-дутьевая машина – сору-үрлеу машинасы

 

 

Мазмұны

1.Алғы сөз                                                                                                          

2. №1 СӨЖ                                                                                                                 3

3.Жұмыстың мақсаты                                                                                               4

4. Жарнамаланатын құрылғылардың тізімі                                                        5

5. Қойылатын талаптар                                                                                             6

6. №3 СӨЖ                                                                                                         7

7.Газтурбиналары бар электрстансалары                                                               7                                                                                                      

8. Бу газ электр стансалары                                                                                      8

9. Атом электр стансалары                                                                                 8

10. Еліміздің  отын-энергетикалық жүйесінің құрылымы                                    9

11. Жылу электр стансасындағы су мен бу ысырабы                                         13

12.   Мұнай                                                                                                   15                                  

13. Мұнай қорын құру қажет пе ?                                                                         16

14. Ескене мен Қарсақ мұнайы қалай алынды?                                                    17

15.  Мұнайды пайдалану болашағы                                                                      17

16. Биогаз – болашақ отын                                                                               18

17. Әлемдік өркениет тарихы дегеніміз қуат көздерін іздестіру мен       

пайдалану тарихы                                                                                                    19     

18. Оңтүстік Қазақстан отын энергетика кешенің келешегі                              20

19. Энергетика   технологии                                                             22

20. Тоқтаусыз ток шығаратын  механизм немесе тағы

 да мәңгілік қозғалтқыш туралы                                                                            29

21. Қатты отынның құрамы және негізгі сипаттамалары                                 30

22. Сұйық отынның құрамы және негізгі сипаттамалары                                31

23. Газтәрізді отынның құрамы және негізгі сипаттамалары                           32

24. Отынды тасымалдау жолы. Отынды қабылдау және түсіру                        33

25. Көмір диірмендерін топтау                                                                         33

26.  Диірменнің жұмыс ережелері, кұрылысы және  энергетикалық        

        сипаттамалары                                                                                          34

27. Стационарлық вагон төңкергіштер                                                                 36

28. ЖЭС мен өндірістік кәсіпорындардың отын балансы,                      

      оның құрылымы                                                                                               38

29. Мини-ТЭЦ:    зарубежный    опыт                                                             40

 

30. Отынды ұсақтау тәсілдері                                                                          43

 

31. Отын ұсақтағыштартардың түрлері: тісті дискілері бар, тісті

       оқтаулары бар және балғалы                                                               

32. Температураны өлшеу әдістерінің және температураны

     өлшеу құралдарының классификациясы                                                         45

33. Температураны өлшеудің термоэлектрлік әдісі                                          46

34. Сорғылардың қолданылу салалары                                                            46

35. Сығымдағыштарды  топтастыру, қолдану салалары                                 47

36. Ленталық конвейлер                                                                                    48

37. Ленталық отын жеткізгіштер                                                                       49

37. Мәтінде қолданылатын терминдер                                                             50

39. Әдебиеттер тізімі                                                                                         55

  

 

Әдебиеттер тізімі

1.Р.А Мұсабеков. Сығымдағыштар мен бу турбиналары . Оқу құралы.-Алматы:АЭжБИ,2005.-83 б.

2. М. Ә. Әділбеков. Жылутехника. Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы.- Алматы: 2003.-238 б.

3.     Н. К. Бекалай. Жылутехникалық өлшеулер мен бақылау. Дәрістер жинағы.-Алматы:АЭжБИ,2006.- 54 б.

4.     С. Қ. Әбілдинова. ЖЭС және өнеркәсіптік кәсіпорындардағы отын технологиясы. Дәрістер конспектісі.-Алматы:АЭжБИ 2006,46 б.