Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Орыс және қазақ тілдері кафедрасы

ҚАЗАҚ ТІЛІ-1

5В071600 - Аспапжасау мамандығының оқу түрінің студенттері үшін әдістемелік көрсеткіштер мен өздік жұмыстар топтамасы

Алматы 2012

Құрастырушы: Г.С.Әлмұхаметова, Э.Т.Ахметова Қазақ тілі-15В071600- Аспапжасау мамандығының оқу түрінің студенттері үшін әдістемелік көрсеткіштер мен өздік жұмыстар топтамасы – Алматы АЭжБУ, 2012 -26 б.

Әдістемелік көрсеткіш аспапжасау мамандығының студенттері үшін әдістемелік көрсеткіштер мен өздік жұмыстар топтамасы бакалаврының оқу бағдарламасына сәйкес орындалатын практикалық сабақтарға арналып құрастырылды.

Көрсеткіште аспапжасау мамандықтарына қатысты жазбаша аударуға арналған мәтіндер және мәтін контексі бойынша қайталау, бекіту мақсатында грамматикалық тапсырмалар берілген.

Көрсеткіш аспапжасау мамандығының бағытында даярланатын студенттерге ұсынылады.

Әдеб. көрсеткіші – 7 атау.

“Алматы энергетика және байланыс университетінің” коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2012 жылғы жоспары бойынша басылады.

2012 ж. жиынтық жоспары, реті 63

1 Алматы энергетика және байланыс университеті

Алматы энергетика институты 1975 жылы политехникалық институттың (қазіргі Қазақ ұлттық техникалық университеті) құрамынан бөлініп шықты. Сол кездегі 15 одақтас республика (қазіргі ТМД елдері) ішінде бұл энергетика саласындағы үшінші (Москва, Иваново) жоғары оқу орны еді.

1997 жылдың 3 мамырында институт Алматы энергетика және байланыс институты (АЭжБИ) болып қайта құрылды. 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап Алматы энергетика және байланыс университеті PhD магистрлері мен докторларын дайындау құқығы бар университет – Алматы энергетика және байланыс университеті мәртебесін алды. АЭжБУ - Орта Азиядағы энергетика және телекоммуникация бойынша мамандандырылған жалғыз жоғары оқу орны.

Бүгінгі АЭжБУ дегеніміз:

Университеттің алты факультеті:

1) Электр энергетика факультеті.

2) Жылу энергетика факультеті.

3) Радиотехника және байланыс факультеті.

4) Университетке дейінгі даярлық факультеті.

5) Сырттай оқу және мамандарды қайта даярлау факультеті.

6) Ақпараттық технологиялар факультеті.

- 5000-нан астам студент, магистранттар мен аспиранттар;

- 340 оқытушы, оның 40 пайызы ғылым докторлары мен кандидаттары;

- 22 кафедра, оның ішінде Саутгемптон университетімен (Ұлыбритания) бірігіп құрылған Би Джи Ғылыми табиғатпайдалану методологиясы кафедрасы;

- 8 ғылыми-зерттеу зертханасы;

- оқу корпустары;

- компьютер сыныптарымен және оқу залдарымен жарақтандырылған 3 студенттер жатақханасы;

- кітапхана, оқу залдары;

- «Энтельчик» студент жастар орталығы;

- ғылыми зертханалар корпусы;

- бірегей ғылыми және оқу жабдықтары;

- интернет желісіне қосылған заманауи дербес компьютерлер, оқу теледидары.

Күндізгі бөлімнің студенттеріне энергетика және байланыс кәсіпорындары үшін екінші жоғары экономикалық білім алу мүмкіндігі жасалған.

Біздің студенттер бос уақыттарын көркемөнерпаздар үйірмелеріне, спорт секцияларына, интеллектуалдық ойындарға қатысып, көңілді өткізеді.

Сөздік

мәтін – текст

мамандандырылған – специализированный

бойынша – по

заманауи – современный

сала – область, сфера

ғылыми-зерттеу – научно-исследовательский

сырттай оқу – заочное обучение

кәсіпорын – предприятие

бірегей – уникальное

жабдық - оборудование

1.1 а) Сингармонизм заңын еске түсіріп, мына сөздерге көптік жалғауын жалғаңыз: жабдық, мүмкіндік, студент, дәптер, қалам, жатақхана, орындық, тақта, оқу құралы, оқулық, кәсіпорын, сызғыш, терезе, факультет.

ә) Бұларды қатыстырып сөйлем құраңыз, оларды орыс тіліне аударыңыз.

1.2 Мәтіндегі бірыңғай мүшелерді тауып, олардың қызметіне назар аударыңыз.

1.3 Өткен шақ есімшенің сөйлемдегі орнына қарай анықтауыш және баяндауыш болатындығына 2-3 сөйлем құраңыз.

1.4 Мына мақалдардың мағынасын түсініп, жаттап алыңыз.

1. Бақыт белгісі – білім мен ақыл.

2. Оқу – инемен құдық қазғандай.

3. Білекті бірді жығады,

Білімді мыңды жығады.

1.5 Мәтінді мазмұндаңыз.

2 Менің мамандығым - аспапжасау мамандығы

Аспапжасау мамандығы барлық салада қажетті мамандықтардың бірі.
Бұл мамандық иелері электрондық жүйелердi жобалау және бағдарлама жасау бойынша қазiргi компьютерлер арқылы микроэлектрониканы жобалау бойынша бiлiм алады. Мамандық 3 бағыт бойынша әзiрленеді. Студент көрcетiлген бағыттарды бiрiншi курстан кейiн таңдай алады. Төменде қызмет бағыты мен саласы көрсетілген:

Бағыты	Жұмыс саласы
Ғарыштық аспаптар	Ғарыштық конструкторлы техниканың технологиялық мәселелері және элементтiк базасы; жердiң жасанды серiгiнiң ғарыштық басқару аспаптары тағы басқалар ғарыштық аппараттар және жүйелермен
Мехатроника және роботты техника.	(мұнайлы-газды, өндiрiстiк, банктiк) әр түрлi салалардағы компьютер басқаруы бар техникасының жобалау, пайдалану және жөндеуi
Биотехникалық және дәрiгерлiк аппараттар мен жүйелер	Емдеуге және диагностикаға аппараттар. Фармацевтикалық салаларда қолданылатын аппарат және машиналар.

          Оқу барысында студенттер электроника мен микропроцессорлық техниканы, компьютерлер мен бағдарламалық техниканы қолдануды оқып үйренеді. Бiздiң нысандар ғарышта және әскери қорғау; транспорт және байланыс; автоматтандырылған өндіріс; банк және офистік техника; медицина; шоу–индустрия және тағы басқа салаларда қолданылады. Механика, электроника, компьютер және бағдарламалау пәндерінен білімі және іскерлігі бар аспап жасау бакалавары мұнай газ, тау кен өндірісі және тағы басқа салаларда; банктерде және жауапты қызметтерде жұмыс істей алады.
          Жоғарғы оқу орнын немесе мамандықты таңдағанда мұғалімдердің кәсіби деңгейіне, сондай-ақ оқу зертханалары мен тәжірибе өткізетін орындардың санына және олардың қамтамасыз етілуіне көңіл аударған жөн.
          Біздің университет Қазақстанның алдыңғы техникалық жоғары оқу орындарының бірі . Мамандыққа дайындау «Электроника» кафедрасында жүзеге асырылады.

Сөздік

Мамандық-

Арнайы-

Кәсіби деңгей-

Электрондық жүйе-

Жобалау-

Сала-

Қамтамасыз ету-

Жоғары оқу орны-

2.1 Сөз тіркестерін аударыңыз.

Предусматривает подготовку инженеров; современная информационная система; в комитете национальной безопасности; научно-исследовательский и проектный институты; освоить навыки проектирования; специалист с высокой степенью; требует высококвалифицированных специалистов; уход за специальной техникой; основные законы физики, математики; в сфере защиты информации; основные требования техники безопасности; технически грамотный.

2.2 Мәтін бойынша тапсырма: Екеуара сұхбатты оқыңыз, аударыңыз.

А- Сіз қандай мамандық түрлерін білесіз?

С- Өмірде мамандық түрлері өте көп. Мысалы : дәрігер, мұғалім, сәулетші, заңгер, экономист, қаржыгер, энергетик және т.б.

А- Әке-шешеңіз қандай маман иелері?

С- Менің әкем-инженер, шешем-дәрігер

А- Бала кезіңізде кім болғыңыз келді?

С- Мен бала кезімде дәрігер болуды армандадым.

А- Ал қазір кім болғыңыз келеді?

С- Әкем сияқты инженер –бағдарламашы болғым келеді.

А- Сіз неге бұл мамандықты таңдадыңыз?

С-Себебі зауыттарға, фабрикаларға, шахталарға инженерлер, бағдарламашылар, энергетиктер, техниктер қажет.

А- Сіз оқитын оқу орнында қандай мамандарды даярлайды?

С- Мен оқитын оқу орнында энергетика, радиотехника, байланыс, жылуэнергетика, аспапжасау саласының мамандарын дайындайды.

А- Жақсы маман болу үшін не істеу керек?

С- Жақсы маман болу үшін жақсы оқу керек, көп іздену керек

2.3 Көп нүктенің орнына ілік септік және тәуелдік жалғауын жалғаңыз.

Өндіріс... даму..., кәсіпорын... есеп..., ақпарат... негіз..., студент... уақыт..., қорғау саласы... маман..., құрылғы... жоба..., маман... білім деңгей..., заңдар... орындалу..., жоғары оқу орны... студент..., мемлекет... күш..., өнім... сапа..., тұрмыс... қиындық... .

3 Pentium микропроцессорының ерекшеліктері

Кез келген жаңа микропроцессорды жасауда жобалаушылар бірінші кезекте олардың жылдамдығы мен қуаттылығын арттыруға тырысады Pentium микропроцессорын жасауда олар мынадай жолдармен шешіледі:

а) МП-дың функциялық мүмкіндігін кеңейту мақсатымен Р5 кристалындағы транзисторлар саны 3 млн-нан асырылып отыр. 294 мм² кристалға мұншама транзисторды сидыру үшін технологиялық ажыратулық қабілеттілігі 0,8 мкм-ге дейін жеткізіледі. Бұл жерде «көп транзистордың көп мүмкіншілігі бар» деген қағидамен Intel фирмасының негізін қалаушылардың бірі Мурдың атымен аталған заңдылықты еске алуымызға болады: «микропроцессордың жан-жақты өсіп өркендеуі үшін транзисторлар санының жылдық өсімі 2 есе болып отыруы тиіс». Бұл заңдылықтың осы уақытқа дейін сақталып келгенін ескеріп, ары қарай да орындала береді деп болжамдасақ, 2000-жылдары бір кристалдан 50 млн транзистор алатын боламыз;

б) пайдаланылған 8 кбайттық 2 кэш-жады микропроцессор кристалдың тікелей өзінде орналасып, оның «алыстағы» шығу жадымен жиі «хабарласуының» қажеттілігін азайтып отыр. Әлбетте, бұл аз шығынмен құрылғы жылдамдығын көп арттыруға мүмкіндік береді;

в) есептеу жылдамдығын арттыру үшін Р5 құрылымында бір такт мезгілінде екі бұйрық қатар орындалып, екі конвейерлік жүйе қатар пайдаланылады. Бұрынға құрылымдармен салыстырсақ 386 да екі тактіде бір бұйрық орындалса, 486 да бір бұйрық толығымен бір тактіде орындалып отырды;

г) есептеу барысы қай жолмен, қандай бағытта жалғастырылу қажеттігіалдын ала болжамдалып, ең тиімді деген жолға салынып отырады;

д) берілген мерзім аралығында жұмыс атқару өнімділігін арттыру үшін МП-нің жұмыс жиілігі 2,5 МГц аралығында болса, бірінші шыққан Pentiumдерінің жұмыс атқару жиілігі 60 МГц-тен басталып, 150 МГц-ке дейін жетпекші. Олар секундына 250 млн амал орындамақшы;

е) МП архитектурасының разрядтығы (немесе сөз ұзындығы) неғұрлым үлкен болса, ол бір тактінің ішінде соғұрлым көп ақпараттық мәліметтерді өңдей алады. Жоғарыда талданып өткен 8080 МП-ның разрядтығы 8-ге тең еді, ал 8086-да – 16, 80386-да – 32 болып, ал Р-ке келгенде 64-ке жетіп отыр.

3.1 Берілген сөздер мен сөз тіркестерін аударыңыз.

Микропроцессорларды жасау және жобалау, жылдамдығы мен қуаттылығын арттыру, мүмкіндігін кеңейту, ажырату қабілеттілігі, жылдық өсімі, мүмкіндік береді, есептеу жылдамдығын арттыру, жұмыс өнімділігін арттыру, ақпараттық мәліметтерді өңдеу, жұмыс жиілігі.

3.2 Асты сызылған зат есімдердің септік жалғауларын анықтаңыз.

3.3 Сөздікпен қазақ тіліне аударыңыз.

При использовании факсимильного метода подготовленный документ (письмо, рисунок, официальный документ на соответствующем бланке и т.п.) помещается в телефаксовый аппарат (факс), подключённый к обычной телефонной сети. У получателя копии документа имеется такой же аппарат, соединение с которым при передаче происходит путём ручного набора его номера, как при обычном телефонном звонке. После набора номера получателя и появления характерного тонового сигнала в телефонной трубке факса, осуществляющего отправку документа, нажимается кнопка «Старт», после чего происходит протяжка документа и его передача получателю.

4 20 RISC Процессорлар. Power PC микропроцессоры

Соңғы жылдары МП техникасының тірегі болған Intel фирмасымен қатар әрі күшті, әрі қуатты бәсекелес фирмалар да табылып отыр. Аты шулы IBM фирмасымен біріккен Appel мен Motorola фирмалары өзара келісімге келе отырып, Intel фирмасының МП жүйесінен мүлдем өзгеше жасалған жаңа МП-ларға даңғыл жол ашты. Бұрынғы белгілі жүйеміз CISC (күрделі жүйелі бұйрықтар жинағы) болса, жаңа ашылған жолдың негізі RISC (қысқартылған жүйелі бұйрықтар жинағы) процессорлар болып отыр. Осы негізіде жасалынған микропроцессорға «Power PC» деген ат тағылып, олардың негізінде компьютерлерде шығарылып үлгерілуде. Power сөзі қысқаша «тиімді және кеңейтілген мүмкіндігі RISC» деген ұғымды білдіреді.

Осы негізінде бірінші шығарылған компьютерлер қатарына IBM фирмасының RS/6000 мен Appel фирмасының Power Macintosh компьютері жатады. Бұл компьютерлердің құрамындарында Power, Power PC 601, Power PC 603 микропроцессорлары пайдаланылып, олардың кейінгі қуатты түрлерінде 604, 620 микропроцессорлары қолданылмақшы. Бұрынғыларымен салыстырғанда 620 микропроцессорларында бір такты бойында 6 нұсқа орындалып, оның разрядтығы 64-ке жетіп отыр.

Сонымен микропроцессорлардың алдыңғы шебінде Pentium мен Power PC келе жатыр. Байқап отырсақ, олардың артықшылықтарының да өзара ұқсастықтары бар. Ал кейбір компьютер құралдарын құрушылар екеуінің де артықшылықтарын пайдалану үшін оларды бір корпус ішінде орналастыруында. Қайсысында болмасын, жоғары жиілікті режім пайдаланылып, қазірдің өзінде олардың жиіліктері бірнеше жүз МГц-терге жетіп отыр.

Мәтін бойынша тапсырмалар:

1) Мәтінге сөздік жасаңыз.

2) Мәтіннің әр абзацына түрлендіріп бірнеше ұрақтар қойыңыз.

3) Мәтінді толық аударып, мазмұнын айтып беріңіз.

4) Сөздіктің көмегімен қазақ тіліне аударыңыз.

Если же аппарат используется только для приёма документов, он может находиться круглосуточно в режиме ожидания вызова, а соединение с ним и собственно приём документа осуществляются полностью в автоматическом режиме. Оплата внутригородской передачи документов входит в абонентскую плату за телефон. Междугородние и международные факсы оплачивают повременно по соответствующим междугородним и международным тарифам телефонной связи.

5 Микроэлектроника

Физикалық электрониканың үздіксіз дамуы айрықша мәнді кезеңге – микроэлектрониканың пайда болуына жеткізеді. Кремнийдің өте кішкене (миниатюралы) жұқашаларынан немесе тұтас жиынтықтарынан орындалған, құрамындағы элементтердің тығыздығы жоғарғы дәрежеде болатын интегралдық тәсімдердің (ИТ) физикалық және техникалық мәселелерімен айналысатын ғылым мен техника саласын микроэлектроника деп атауға келісілген. Қысқасы, микроэлектроника дегеніміз, керекті қасиеттері бар әртүрлі элементтердің жасалынуымен айналысатын сала. Бұл элементтерге жататындар: жалғаулық өткізгіштер, актив элементтер (биполяр мен өрістік транзисторлардың құрамына кіретін p-n және металл-шалаөткізгіш өткелдері), сондай-ақ пассив элементтер (резисторлар мен конденсаторлар). Жоғарыда аталып өткен барлық элементтер өздерінің оқшаулағыш (изоляциялаушы) пен өткізгіш аймақтарымен көбіне кремний немесе басқа шалаөткізгіштің беті мен көлемінде бір төсеніште (подложкада) жасалады. Сондықтан, бұл салада қабыршақтардың (пленкалардың) өсетін орындары мен қалыңдығын, сондай-ақ төсенішке енгізілетін қоспалардың үйірленуін (концентрациясын) басқаруға мүмкіндік беретін тәсілдер қолданылады. Бұның нәтижесінде күшейту, есте сақтау, сигналдарды ығыстыру және т.б. амалдары ИТ (интегралдық тәсімдер) жасалады. ИТ мен қатар үзіктілікті элементтерден жиналған электр тізбектері қолданбалы электроника зерттейтін объектілер болып табылады. Бұның бәрі физикалық пен қолданбалы электрониканың өзара байланысы бір-біріне еніп кеткендігін көрсетеді.

Мәтін бойы тапсырмалар:

1) Мәтіндегі түсініксіз сөздер мен сөз тіркестерін теріп жазып, аударыңыз.

2) Берілген тіркестерді қатыстырып, сөйлемдер құраңыз.

Электрониканың дамуы, ғылым мен техника саласы, есте сақтау амалдары, электрониканың өзара байланысы.

3) Сөздікпен қазақ тіліне аударыңыз.

При демодуляции осуществляется обратное преобразование аналогового сигнала в дискретный при вводе информации из телефонной линии в компьютер.

Конструктивно факс-модем выполняется в двух вариантах: либо в виде отдельного устройства, подсоединяемого к компьютеру и телефонной розетке параллельно телефонному аппарату, либо в виде стандартной платы, размещённой непосредственно внутри корпуса компьютера и имеющей соединение с телефонной розеткой, как в первом варианте.

6 Оптоэлектроника

Оптикалық және электрондық құбылыстар физикалық тұрғыдан өзара терең байланысты. Жарық генерациясы (пайда болуы) – бұл электрондық құбылыс. Кері құбылыс – жарық көмегімен электр энергиясын алу – жақсы белгілі, мысалы, күн батареясы. Жарық пен электрдің өзара түрленуімен байланысты болатын оптоэлектрондық құбылыстардың қолданылып жүрген эффекілері мыналар: электрооптикалық эффект; Фарадей эффектісі және оған тектес құбылыстар; рекомбинациалық сәулелену; фотоөткізгіштік және оған тектес құбылыстар; электролюминесценция; Франц – Келдіш эффектісі; басқармалы қоспалы, экситондық пен плазмалық жұту мен шағылысу; фотохромдық, фототермопластикалық эффектілер және т.б. Сонымен, қорыта келгенде, электроникаға сәйкес оптоэлектрониканы, заттардың ішіндегі оптикалық пен электрондық құбылыстарды байланысты түрде зерттейтін, олардың негізінде жаңа аспаптар (элементтер) мен ақпараттық жүйелердің жасалынуымен айналысатын ғылым саласы деп анықтауға болады. Шартты түрде оптоэлектрониканы мына төмендегі үш салаға бөліп жүр.

1) Фотоника. Бұл салада тек қана оптикалық сигналдар түрінде берілген ақпаратты сақтау, жеткізу, өңдеу мен бейнелеу үшін қолданылатын құрылғыларды жасау әдістерімен айналысады.

2) Радиооптика. Бұл сала радиофизика қағидалары мен әдістерінің оптикада қолданылуымен айналысады.

3) Оптроника. Ішкі оптикалық байланыстары бар электрондық құрылғыларды (оптоэлектрондық тәсімдер делінетін) жасау әдістерімен айналысады.
Оптоэлектрониканың өте маңызды, жақсы жақтары келесі:

а) жарық шоқтарын қолданғандықтан, тәсім элементтеріне өз еркімен әрекет істеуіне мүмкіндік беріп, гальваникалық байланыстардан босану (құтылу) және кері оптикалық байланыстарды ұйымдастыру мүмкіншілігі;

ә) сигналдардың бір бағытта ғана (жарық көзінен қабылдағышқа) тарауы;

б) жарық шоқтарының демеуіштерінің көбін пайдаға асыру мүмкіндігі (интенсивтік, жиілік, фаза, поляризация).

6.1 Мәтінге сөздік жасаңыз.

6.2 Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз:

а) Жарық генерациясы деген не?

ә) Оптоэлектрониканың қандай салалары бар?

б) Оптоэлектрониканың артықшылықтары қандай?

6.3 Сөздікпен қазақ тіліне аударыңыз.

Знаменитый изобретатель Александр Белл изобрел устройство, названное фотофоном, которое содержало сделанную из отражающего материала мембрану. Когда звук заставлял мембрану вибрировать, она модулировала падающий на нее световой пучок и отражала его вдаль.

Отраженный свет мог быть затем демодулирован с использованием другого фотофона. Используя этот метод, Белл смог установить связь на расстоянии вплоть до 213 м.

7 Наноэлектроника - XXI ғасырдағы информациялық

жүйенің негізі

Наноэлектроника ғылым мен техникадағы жаңа бөлім, қазіргі замандағы қатты заттар физикасы, кванттық электроника, физикалық химия және жартылайөткізгіштік электроника технологиясы негізінде құрылады. Наноэлектроника облысын зерттеу жаңа принциптерді өңдеу үшін, сонымен қатар информацияны өңдеудің миниатюрлі және тез әсерлі жаңа сатысы үшін пайда болды.

Информацияны тарату, өңдеу, алу операцияларын құрайтын құрылғылар «информациялық жүйе» ұғымын құрайды. Бұл құрылғылар сыртқы әсерді (дауыс, қысым, температура, ортаның химиялық құрамасы) электрлік сигналға түрлендіретін әртүрлі датчиктер; бұл электронды жүйелі түрлендіргіштер және де компьютерлік технология негізінде осы сигналдарды өңдеуіштер, сонымен қатар ол радиобайланыс және телекоммуникация. Бұл жүйедегі информация үзіліссіз электрлік сигнал ретінде –информацияны кодалаудың аналогты формасы немесе тізбектелген электрлі импульс ретінде – кодалаудың цифрлық формасы ретінде беріледі. Аналогты кодалау кезінде керекті информация үзіліссіз электрлі сигналдың сәйкес тербелісінің амплитудасы және жиілігімен беріледі. Цифрлық формада информация екілік кодада болады, ол электрлі импульспен беріледі, логикалық жағдай «0» болса, электрлік кернеу (немесе ток) болмайды, ал «1» болса электрлік кернеу (немесе ток) болады. Цифрлық кодтардың қателерден және бөгеттерден қорғанысы, есептеуіш жүйелердегі өңдеудің үлкен жылдамдығы және байланыс арналары арқылы өтетін информацияның үлкен тығыздықтағы берілуі, олардың жаңа информациялық жүйелерде кең таралуына негіз болды. Олардың негізгі элементі болып логикалық 0 және 1 тұрақты электрлі жағдайға сәйкес келетін электронды аспап. Олардың қарапайымы механикалық кілт болып табылады, электрлі тізбекті қосып және ажыратып екі аталған логикалық жағдайды іске қосады.

1) Берілген сөздер мен сөз тіркестерін сөздіктің көмегімен аударыңыз:

Қатты заттар физикасы, жартылайөткізгіштік электроника технологиясы, зерттеу, информацияны өңдеу, жүйелі түрлендіргіштер, арна, тізбек, тұрақты электрлі жағдай, электронды аспап;

2) Мәтіннен анықтауыштық тіркестерді табыңыз, оларды қатыстырып сөйлем құраңыз

3) Сөздікпен қазақ тіліне аударыңыз.

Мы установили, что растворы проводят электрический ток. Теперь нам нужно определить, является ли проводником электрического тока раствор в целом, или его составляющие – соль и вода.

Пропустим электрический ток через воду. Если вода проводит электрический ток, то лампочка должна загореться. Лампочка не горит в воде. Следовательно, вода не проводит электрический ток.

Пропустим теперь электрический ток через соль. Если соль является проводником, то лампочка прибора загорится. Лампочка не горит. Следовательно, соль не проводит электрический ток. Следовательно, электрический ток проводит раствор в целом, а не его составляющие

8 Интегралдық микросхемалардың түрлері және жасалу

технологиясы

Конструктивті – технолнологиялық белгілері бойынша интегралдық микросхемалар жартылайөткізгіштік (монолитті), пленкалық, гибридтік және бір-бірімен сыйысқан ИМС-тар деген кластарға бөлінеді. Жартылайөткізгіштік ИМС-тарда барлық элементтер жартылайөткізгіш технологиялық операция процесінде ортақ жартылайөткізгіш астарлық қабаттың (кремнийдің кристалы) үстінде жасалынады. Пленкалық интегралдық микросхемаларда барлық элементтер диэлектриктен жасалған табанның (пассивті астарлық қабат) үстіне жұқа қабыршық болып жапсарылады. Қалың пленкалы және жұқа пленкалы ИМС-тар бар. Гибридті ИМС-тарда пассивті элементтер (резисторлар, конденсаторлар) диэлектрлік астарлық қабаттың үстіндегі жұқа пленка (қабыршақ) түрінде жасалып, ал активті элементтер (диодтар, транзисторлар) жеке-жеке өте кішкентай көлемді (микроминиаторлы) жасалып, сұлба тұрған платонның үстінен орын алады. Бірімен-бірі сыйысқан ИМС-тарды жартылайөткізгіш және пленкалық микросхемалардың технологиясы негізінде жасайды, яғни транзисторлар мен диодтарды жартылайөткізгіштік ИМС-тардікіндей жасап, ал пассивті элементтер мен өзара қосылыстарды пленкалар түрінде астарлық қабаттың үстіне салады. ГОСТ 17021-75 бойынша, бір микросхеманың корпусының ішіндегі элементтердің санына байланысты алты дәрежелі интеграция бар:

- бірінші дәрежелі – 1-ден 10-ға дейін;

- екінші дәрежелі - 10-нан 10 –ге дейінінен тұрады.

Көбіне 100-ден артық элементтері бар интегралдық микросхемаларды үлкен интегралдық микросхемалар (үлкен БИС) деп атайды.

Сонымен интегралдық микросхема дегеніміз біркелкі технологиялық циклда, бір бүтін көлемде немесе жартылайөткізгіш кішкентай кристалдың үстінде біртұтас жасалған, активті және пассивті элементтерден, оларды қосатын және қосылғыш элементтерден тұратын функционалдық (күшейткіштік, түзеткіштік, генераторлық және тағы басқалары) түйін. Жартылайөткізгіштік микросхемаларды жасау үшін диаметрі 30÷60 мм, жалпақтығы 0,25; 0,4 мм болатын кремнийдің монокристалды пластикаларын қолданады. Бір пластинкада бірден саны көп /300÷500-дей/ бірдей функционалдық құрылымдар (элементтер мен өзара қосылғыштар тобы) топтық әдіспен жасалынады.

1) Мәтінге сөздік түзіңіз.

2) Мәтінде берілген сан есімдерді сөзбен жазыңыз.

3) Мәтіннен етістіктерді тауып, шақ тұлғаларын анықтаңыз.

4) Сөздікпен қазақ тіліне аударыңыз

Возможность использования СТА при перемещении её владельца из одной зоны обслуживания в другую зависит от того, имеется ли между провайдерами услуг сотовой связи в этих зонах договорённость о роуминге, то есть «передаче» владельца от ЦС одной зоны к ЦС другой. В настоящее время на очень больших территориях, охватывающих целые страны, осуществляется автоматический роуминг, то есть при перемещении владельца СТА из одной зоны в другую он автоматически «передаётся» от одной ЦС к другой. Это происходит совершенно аналогично «передаче» владельца от одной БС к другой при перемещении его внутри каждой зоны.

9 Жартылайөткізгіштік микросхеманың элементтерін

қалыптастыру

Жартылайөткізгіштік микросхеманың элементтерін қалыптастыру үшін, яғни транзисторларды, диодтарды, резисторларды дайындап бірімен-бірін қосып немесе бірімен-бірін изоляциялап сұлба құру үшін мынандай технологиялық процестерді қолданады:

1) кремнийді тотықтыру;

2) фотолитография,

3) диффузия,

4) эпитаксиальды өсіру;

5) метализация.

1) Кремнийді тотықтыру. Жартылайөткізгіштік интегралдық микросхемаларды өндіруде, диэлектрлік, қорғайтын және маскалайтын (кірме атомдардың жергілікті диффузия процессін жүргізгенде кейбір жерге кірме атомдарды өткізбейтін маска ретінде қолданатын) қасиеттері бар кремнийдің қос тотығы маңызды рөл атқарады.

2) Фотолитография. Микросхемалардағы элементтердің берілген орналасу реті мен конфигурациясын сақтап жасау үшін фотолитография әдісін қолданады. Астарлық қабатта сұлба суретінің көшірмесін алу үшін алдымен сұлбаның фотонұсқасын жасайды, осыдан кейін фотошаблон дайындалады.

3) Диффузия. p-n өткелдерін алу үшін жартылайөткізгішке кірме атомдар кіргізетін әдіс ретінде диффузия маңыздылығы бойынша бірінші орында тұрады. Диффузияға мынандай өте қатты талаптар қойылады: кіргізілген кірмелердің саны мен орналасуы, температура мен кіргізу уақыты өте қатаң қадағалануы тиіс.

4) Эпитаксия. Эпитаксия деп кристалл торының құрылысы, астарлық қабаттың құрылымын қайталайтын жартылайөткізгіш жұқа қабаттардың бағдарланып, жалғаса өсу құбылысын айтады.

5) Металлизация. Микросхемалардың планарлық құрылымында сұлба аралық қосылыстар қостотықты кремнийдің изоляциялық қабатының үстіне салынған металл пленкалар арқылы жасалады. Сұлба аралық қосылыстарды құру процесі металлизация деп аталады.

9.1 Берілген сөздер мен сөз тіркестерін аударыңыз:

Микросхеманың элементтерін қалыптастыру, сұлба құру үшін, технологиялық процестерді қолданады, тотықтыру, маңызды рөл атқарады, жартылайөткізгіш, талаптар қою, көшірмесі, құбылыс, қосылыстар.

9.2 Мәтіннің әр абзацына түрлендіріп бірнеше сұрақтан қойыңыз.

9.3 Сөздікпен қазақ тіліне аударыңыз.

Переезжая в другую зону обслуживания (другой город или страну), владелец СТА часто выключает его, экономя источники питания. Оказавшись в пределах новой зоны и вновь включив СТА, владелец даёт возможность своему сотовому телефонному аппарату автоматически ответить на первый же запрос ближайшей БС. Вслед за этим ЦС новой зоны обслуживания регистрирует вновь появившегося абонента, обеспечивая ему вызовы со стороны той зоны, где он зарегистрирован как владелец сотового телефона. Любые звонки из других зон на номер телефона владельца поступают сначала на ЦС той зоны, где он зарегистрирован, а затем автоматически передаются в новую зону.

10 Өлшеу процестері және өлшеуіш құралдар

Энергетика шаруашылығы көп өндірістік кәсіпорындарының негізгі жүйесі болып саналады. Себебі, энергетиканың арқасында энергетикалық күрделі процестер және өндірістік технологиялық түрлендірулер жасалады. Энергетиканың басты және негізгі міндеті - кәсіпорындарды, түрлі шаруашылықтарды және мекемелерді, жеке тұрғындарды, оқу және ғылыми институттарын электр энергиясымен қамтамасыздандыру болып саналады. Сондықтан да энергетикалық есептеудің келесі мәселелерге мәні зор:

- энергоресурстарды шығындау мен өзіндік нарқын анықтау;

- кәсіпорын ішінде шаруашылық есеп жүргізу;

- шығындалған энергия үшін сыртқы мекемелермен есеп айырысу;

- энергетикалық бақылау мен энергетикалық баланс құру.

Энергоресурстарды есептеуге және санауға қажетті ақпараттарды алу үшін түрлі–түрлі әдістер мен тәсілдер, түрленгіштер мен құрылғылар қолданылады.Соның ішінде басты тәсіл болып электр параметрлерінің шамасын өлшеу болып саналады. Тек қана соларды өлшеу нәтижесінде энергоресурстарды есептеу, не бақылау және басқару үшін керекті ақпараттарды аламыз.

Өлшеу – физикалық құбылыстар мен процестердің шамалары туралы сандық ақпарат алудағы негізгі тәсіл. Жаңа машина және апаратты жасағанда, не қиын технологиялық өндірістік процестерді жүргізгенде көп физикалық шаманы өлшеуге тура келеді. Бұған көбісіне бейэлектрлік шамалар жатады, олар механикалық, жылулық, химиялық, оптикалық және акустикалық болып бөлінеді. Кәзіргі кезде бейэлектрлік шамаларды түрлендіру және өлшеу үшін электрлік әдістер мен тәсілдер, аспаптар мен құралдар көп қолданады. Себебі, олардың қолдануда келесі ерекшеліктері және оңтайлықтары бар:

1) Олардың сезімталдығын (чуствительность), не өлшеу ауқымын (диапазон) оңай өзгертуге болады.

2) Жиілік ауқымы кең болғандықтан олардың инерциясы аз болады.

3) Алыстан өлшеу, бірден көп не әртүрлі шамаларды өлшеу, топтастыру не орталықтан оңай басқару.

Мәтін бойынша тапсырмалар:

1) Мәтінге сөздік түзіңіз.

2) Мәтіннен туынды сөздерді тауып, түбірі мен қосымшасын ажыратып жазыңыз.

Үлгі: ақпарат- тық

3) Мәтін сөйлемдеріне сұрақ қойыңыз.

11 Аналогтық аспаптардың өлшеуіш механизмдері

Әр түрлі электр шамаларын өлшеу үшін магнитоэлектрлік, электромагниттік, электрдинамикалық, ферродинамикалық және электростатикалық жүйелерде істейтін өлшеуіш механизмдер (ӨМ) қолданады.

Айнымалы токты өлшегенде айнымалы токты тұрақты токқа айналдыратын түрленгіштер қолданады. Магнитэлектрлік аспаптың артықшылықтары: сезімталдығы, аз мөлшерлі токты өлшегенде айналым моменттің жеткіліктігі, сыртқы магнит өрістердің әсері аздығы, энергияны аз пайдалану және өлшейтін объектіге әсері аздығы.

Оның кемшіліктері: конструкциясының қиындығы, сондықтан қымбаттығы, өлшейтін токтың мөлшерінің аздығы, ең көп болғанда 500мА.

Магнитоэлектрлік аспаптар тұрақты токты өлшейтін амперметр не вольтметр ретінде көп қолданылады. Оларды дәлдік кластары 0.1; 0.2; 0.5 шамада.

Электромагниттік аспаптардың шкалалары біркелкі болып орналаспаған. Олар тұрақты токты да өлшейді. Көбінесе олар айнымалы токті өлшеуіш амперметрлер мен вольтметрлер болып саналады.

Электромагниттік аспаптың артықшылықтары: тұрақты және айнымалы токтарды өлшеуге болатындығы, өлшеу аумағының кеңдігі, токтар 200А дейін, кернеулерді 600В өлшейді. Дәлдік класы 1,0; 1,5 дейін.

Оның кемшіліктері: шкаласы біркелкі емес, сезімталдығы төмен (әсіресе шкаланың басында), энергияны көп пайдалануы (сондықтан, электромагниттік милливольтметрлер жоқ), сыртқы магниттік өрістердің әсері бар.

Электродинамикалық өлшеуіш механизмның жұмыс істеу принципі магнитоэлектрлік механизммен бірдей, бірақ бір айырмашылығы бар, ол егер магнитоэлектрлік механизмде магнит өрісі тұрақты магнит арқылы пайда болса, ал электродинамикалық механизмде өлшейтін ток тұрақты орауышты өткенде пайда болады.

Мәтін бойынша тапсырмалар:

1) Берілген сөздер мен сөз тіркестерін аударыңыз:

Тұрақты ток, айнымалы ток, электромагниттік аспап, магнит өрсі, өлшеуіш механизм, жұмыс істеу принципі, электр шамаларын өлшеу, айнымалы токты тұрақты токқа айналдыратын түрленгіштер, кернеу, орауыш.

2) Есімше тұлғалы етістіктерді табыңыз, олармен сөз тіркесін құрастырыңыз.

3) Мәтінді мазмұндаңыз.

12 Цифрлық аспаптар

Цифрлық өлшеуіш аспаптар (ЦӨА) деп өлшеудің нәтижесі сан түрінде берілетін аспаптарды айтады. Олардың көп түрлілігіне қарамай негізгі құрылыстары бірдей болып келеді .

Кіру құрылғысы кернеуді не токты өлшеу шегін кеңітуге арналған. Ол ішіне кіру құрылғысы қосымша резисторлар мен шунттардың жиынтығын қолданады. Цифрлық өлшеуіш аспап басты сигнал көп рет келгеннен кейін өлшей бастайды.

Бұл аспаптардың өлшейтін сигналдарды түрлендіретін бөлшектерін өлшеуіш түрлендіргіштер деп атайды. Егер аналогтық сигнал басқа аналогтық сигналға өзгерсе, онда өлшеуіш түрлендіргіш аналогтық деп атайды, егер аналогтық сигналды сандық түрге не керісінше өзгертсе, өлшеуіш түрлендіргішті аналог-сандық не сандық – аналогтық деп атайды.

Егер ақпараттық параметр бірнеше бекітілген шамада болса, бұл сигналды дискреттелген не кванталған деп атайды.

Цифрлық өлшеуіш аспап ақпаратты тек қана дискреттелген уақыт кезінде сезе алады. Бұл уақыттың кезі басқару құрылғысы арқылы белгіленеді. Енді алынған дискретті сигналды (тұрақты кернеу) аралық (промежуточный) параметрге түрлендіру керек. Бұл параметр ретінде Т_жа уақыт аралығы алынған, мұны жүйелік, аралық деп атайды. Бұл аралыққа қоятын міндет, ол әр уақытта өлшейтін кернеуге пропорционал болу керек.

Мәтін бойынша тапсырмалар:

1) Мәтінді толық оқып шығып, сөздік жасаңыз.

2) Берілген тіркестерді қатыстырып, сөйлем құраңыз:

Өлшеуіш аспап, дискретті сигнал, аналогтық сигнал, басқару құрылғысы.

3) Қазақ тіліне аударыңыз.

Сетевой принтер – это принтер с общим доступом для отдельных пользователей. Открыть доступ к Вашему принтеру. Выполнить следующие команды. Выбрать команду общий доступ. Нажать кнопку ОК.

13 Процессор

Процессор - көптеген жартылай өткізгішті элементтерден
тұратын жэне компьютерде барлық есептеулер мен ақпарат өңдеу
жұмыстарын орындайтын электрондық микросхема. Қазіргі

компьютерлерде бір немесе бірнеше процессорлар жұмыс істейді.

Процессор тікелей компьютердің класын анықтайды. Егер екі процессордың командалар жүйесі бірдей болатын болса , онда олар программалық деңгейде толығымен үйлесімді болады. Бүл бір процессор үшін жазылған программа екіншісі үшін де орындалатынын білдіреді.

Шектелген үйлесімділікке ие болған процессорлар тобын процессорлар топтамасы деп атайды. Мысалы, барлық Гпіеі Репііит процессорлары х86 топтамасына жатады. Бұлардың негізін қалаушы 16- разрядты Іпіеі - 8086 процессоры болып табыладьк ІВМ РС компьютерінің ең алғашқы моделі осы процессордың негізінде құрастырылған. Кейінірек Іпіеі 80286 , ІпіеІ 80386 , Іпіеі 80486, Іпіеі Репііит 60,66,75,90,100,133; Іпіеі Репііит ММХ, Іпіеі Репііит Рго, Іпіеі Репііит II, Іпіеі Сеіегоп , Іпіеі Репііит III процессорлары шығарыла бастады. Бұрын дербес компьютерлер үшін процессорлар шығаратын тек Іпіеі фирмасы болса, кейінірек АЭМ, Сугіх фирмалары да процессор шығарумен айналыса бастады.

Процессордың бір - бірінен өзгешелігі олардың типтері (модельдеріне) мен ырғақтық жиіліктерінде. Ырғақтық жиілік -олардың жұмыс жылдамдығының көрсеткіші. Ол мегагерцпен өлшенеді. Мысалы , Іпіеі Репііит типтегі процессорлар 75,90,100, 120,133,150,166,200 және 233 МГц жиілікпен жұмыс істейді.

Мәтін бойынша тапсырмалар:

1) Берілген сөздер мен сөз тіркестерін аударыңыз:

Жартылай өткізгішті элементтер, ақпарат өңдеу, үйлеседі, ырғақтық жиіліктер, көрсеткіш, командалар жүйесі, программалық деңгей, процессорлар топтамасы.

2) Мәтіннің мазмұны бойынша сұрақтар құраңыз

3) Мәтіннен анықтауыштық тіркестерді табыңыз, оларды қатыстырып сөйлем құраңыз.

14 Электронның элементтік базасы: жартылай өткізгіштік

приборлар мен интегралдық схемалар

Электрондық приборлар кез келген электрондық схема мен құрылғының негізі. Құрылыс үйін бөлек- бөлек кірпіштен қалай тұрғызатын болсақ, электрондық схеманы да электрондық приборлардан солай тұрғызамыз, Электрондық прибор дегеніміз зарядталған бөлшектерді вакуумда, қатты заттарда немесе иондалған газдарда белгілі бір бағытпен өтетін қозғалысына негізделген прибор.Токтың өтетін ортасына қарай электрондық приборлар электровакуумдық (вакуумде), жартылай өткізгіштік (қатты денелерде) және иондық (иондалған газдарда) болып бөлінеді. Қазіргі кезде пайдаланылып жүрген приборларнегізінен жартылай өткізгіштік приборлар болып табылады. Бұл олардың мына артықшылықтарына байланысты: біріншіден, жартылай өткізгіштік приборлардың аумағы мен массасы аз, екіншіден, олардың пайдалы әсер коэффиценті өте жоғары; үшіншіден, бағасы арзан; төртіншіден, қозғалып, алынып – салынатын бөлшектері болмағандықтан мехпникалық тұрғыдан берік; бесіншіден, жұмыс істеу сенімділігі өте жоғары.

Электровакуумдық приборлардың негізгі түрлері - өзіміз күнделікті көріп жүрген электрондық лампалар (диод, триод, пентод,т.б.) мен электросәулелік приборлар (электросәулелік осциллограф түтікшесі мен телевизор түтікшесі - кинескоп).

Иондық приборлардың қатарына доғалы разрядта жұмыс істейтін газатрон, тиратрон, солғын разрядта жұмыс істейтін стабилитрон, тиратрон, декатрон, неон лампалары жатады. Қазір өндірісте ішінара қолданылып жүргенімен, аталған приборлардың болашағы бар деп айту қиын. Тіпті осы приборлардың жаңа түрлері шығып, сапалық жағынан жетілдірілгенімен, аталған приборлардың болашағы бар деп айту қиын. Тіпті осы приборлардың жаңа түрлері шығып, сапалық жағынан жетілдірілгенімен уақыт өте оларды жартылай өткізгіштік приборлар сөзсіз ығыстырып шығарады. Ендігі сөз тиімді де, ұтымды жартылай өткізгіштік приборлар, олардың жұмыс істеу принциптері жайлы болмақ.

15 Цифрлық микросхемалар дегеніміз не?

Цифрлық микросхемалар информацияны өңдеуге, түрлендіруге және сақтауға арналған. Олар сериялармен шығарылады. Әрбір серияның ішінде функционалдық белгісі бойынша біріктірілген құрылғылар топтары: логикалық элементтер, триггерлер, (жадылы автоматтар), счетчиктер: (санауыштар), арифметикалық құрылғылардың әр түрлі математикалық амалдар орындайтын элементтері т.с.с. болады. Серияның функциональдық құрамы кең болған сайын сол серияның микросхемалары негізінде жасалынған цифрлық автоматтың мүмкіндіктері көп болады. Әрбір серияның құрамына кіретін микросхемалар бірегей құрылымдық технологиялық үлгі бойынша жасалынады, олардың қоректену кернеуі де, логикалық 0 мен 1 сигналдарының деңгейлері де бірдей болады. Бұл жағдайлар бір сериялы микросхемаларды бір-бірімен үйлесімді етеді.

Цифрлық микросхемалардың әрбір сериясының негізі базалық логикалық элементтер ЖӘНЕ – ЕМЕС не НЕМЕСЕ – ЕМЕС операцияларын орындайды. Олар құрылымдық принципі бойынша мынадай негізгі түрге бөлінеді: диодты – транзисторлық логика (ДТЛ), транзисторлы – транзисторлық логика ( ТТЛ), резисторлы - транзисторлық логика (РТЛ), эмитерлік байланысты транзисторлық логика (ЭСТЛ) элементтері, комплементарлық (бірін – бірі толықтыратын) МДП құрылымды (КМДП) микросхемалар. КМДП цифрлық микросхемалардың элементтері p және n каналды қос МДП – транзисторларын (құрылымы металл – диэлектрик – жартылай өткізгіш болып келеді) пайдаланады. Басқа микросхемалардың базалық элементтері биполярлы транзисторларда жасалынады.

Орыс тілінен қазақ тіліне өз бетімен аударуға арналған мәтіндер:

Приборы - это органы чувств современной техники. Приборы обязаны своим появлением и развитием таким отраслям техники, как авиационная, ракетно-космическая, судостроительная, атомная, химическая и энергетическое машиностроение и др. Современное приборостроение вносит неоценимый вклад в прогресс новой техники, каждого конкретного технического направлений и каждой отрасли народного хозяйства. Большая часть работ по созданию приборов для развития различных направлений в отечественном технике проводилась с учетом интересов оборонного комплекса, поэтому держалась в секрете.

Основными разработчиками приборов были организации и предприятия авиационной и судостроительной промышленности, министерств радиопромышленности, приборостроения, общего и среднего машиностроения, Государственного комитета стандартов и других организаций и ведомств.

Приборы первичной информации – это самая мобильная область приборостроения, а также техники и промышленности в целом. При появлении устойчивого платежеспособного спроса, а он возникает даже там, где до недавнего времени обходились без приборного обеспечения, рынок изделий приборостроения поднимается достаточно быстро. Важно, чтобы эта работа была начата не на пустом месте, а на основе недавних и немалых отечественных достижений.

Современное приборостроение- отрасль, выпускающая средства измерения, анализа обработки и представления информации, устройства регулирования, автоматические и автоматизированные системы управления; область науки и техники, разрабатывающая средтва автоматизации и системы упрвления различных уровней- от автоматов и регуляторов технологических процессов до корпоративных и отраслевых АСУ.

Предприятия приборостроения, как и многие промышленные предприятия обрабатывающих отраслей, в последнее десятилетие столкнулись с комплексом проблем в области организационного управления. В условиях рыночной экономики для любого промышленного предприятия важнейшее значение имеет обеспечение его стабильной работы. Средством достижения этого является реализация обширного перечня мероприятий по приведению предприятия в соответствие со стратегией его развития и требует решения крупных проблем: улучшение управления, повышение эффективности производства и конкурентоспособности выпускаемой продукции, рост производительности труда, улучшение финансово- экономических результатов, автоматизация информационного обеспечения, что влечет за собой необходимость принятия принципиально новых и оптимальных управленческих решений.

Качество прибора и его подсистем определяется совокупностью простых и сложных свойств: точностью, надежностью, технологичностью и т.д. В процессе проектирования, на стадии анализа технического решения производится проверка соответствия рассчетных показателей качества требования технического задания. Качество прибора в основном закладывается в процессе проектирования. Повысить качество прибора можно технологическим, проектно- конструкторским и компенсационным методами.

Методы проектирования и конструирования описывают возможные пути и способы поиска идей и инженерных решений проектно- конструкторских задач. Под общими принципами понимают рекомендации по решению тех или иных проектно- конструкторских и технологических задач для соблюдения требований, предъявляемых как ко всем изделиям (например, их унификации, утилизации), так и к решению ряда задач, определяемых видом изделий. Принципами проектирования являются такие правила и проектные решения, которые позволяют достичь основных показателей качества изделий.

Для всех приборов основными показателями качества являются показатели точности, надежности и технологичности. На всех этапах конструирования прибора конструктор должен находить технические решения, обеспечивающие соответствие создаваемого прибора требованиям не только ТЗ (техническое задание), но и требованиям, не отраженным в ТЗ, но выполнение которых, необходимо в любом техническом проекте. Речь идет о требованиях, обеспечивающих создание качественного прибора или любого другого объекта проектирования.

1. Фронт работ в области материалов для наноприборостроения чрезвычайно широк. Пока неясно, какие из методов и материалов станут для наноприборостроения базовыми, т.е. выведут его на уровень полномасштабного серийного производства высоконадежных экономически конкурентных приборов и систем. Сегодня базовым материалом оказался кремний. Он прекрасно обрабатывается и обеспечивает получение субмикронных схемных элементов, химически стабилен сам, как формируемые на нем приборные структуры. Именно поэтому направление наноприборостроения и наноэлектроники, основанное на кремниевой интегральной технологии, уже используется в массовом производстве.

2. Углеродные нанотрубки представляют собой однослойные полые наноскопические цилиндры диаметром 05нм. С момента открытия нанотрубок внимание исследователей привлекают их необычные свойства – нанометровые размеры, высокая удельная поверхность, высокая электропроводность, высокая механическая прочность, химическая стабильность, способность присоединять к своей поверхности атомы металлов и радикалы, что дает возможность целенаправленно изменять характеристики нанотрубок.

Для удовлетворения этой потребности приборостроители заимствовали технологию печати из полиграфической промышленности, изделия которой за короткое время стали выпускать миллионными тиражами. Точность позиционирования знаков полиграфической продукции тоже удовлетворяла требованиям точности совмещения элементов монтажа в многослойных структурах меж соединений печатных плат. Таким образом, использование печатных плат (ПП) явилось основой высокопроизводительного, экономичного, поддающегося полной автоматизации производства элементов (сборочных единиц) приборов и электронной аппаратуры. По конструктивному исполнению все виды печатных плат можно расположить в следующем порядке по возрастанию плотности печатного монтажа:

- односторонние печатные платы (ОПП) – однослойные;

- двуслойные печатные платы (ДПП) – двуслойные;

- многослойные печатные платы (МПП) – множество рабочих слоев.

Цифровые измерительные приборы (ЦИП) – многопредельные универсальные приборы, предназначенные для измерения различных электрических величин: переменного и постоянного тока и напряжения, емкости и индуктивности, временных параметров сигнала(частоты, периода, длительности импульсов) и регистрации формы сигнала, его спектра.

Основными элементами цифровых измерительных приборов являются триггеры, дешифраторы и знаковые индикаторы. Несколько знаковых индикаторов образуют цифровое отчетное устройство. К наиболее важным характеристикам ЦИП относятся: разрешающая способность, входное сопротивление, быстродействие, точность измерений, помехозащищенность.

В цифровых измерительных приборах осуществляется автоматическое преобразование входной измеряемой аналоговой величины в соответствующую дискретную величину с последующим представлением результата изменения в цифровой форме.

Качество прибора и его подсистем определяется совокупностью простых и сложных свойств: точностью, надежностью, технологичностью. В процессе проектирования, на стадии анализа технического решения производится проверка соответствия расчетных показателей качества требованиям технического задания. Качество прибора в основном закладывается в процессе проектирования.

В технологическом методе используются обычные материалы, но с более высокими показателями качества по сравнению с прототипом, либо используются новые нетрадиционные материалы, обладающие существенными преимуществами (например, для изготовления авиационных и космических приборов используются такие перспективные материалы, как бериллий, карбид кремния и др.); применяются более высококачественные покупные элементы: приемники, источники, шарикоподшипники, датчики, преобразователи,

Эстетические показатели характеризуют внешний вид прибора, его соответствие современному стилю, гармоничность сочетания отдельных элементов прибора друг с другом, соответствие формы прибора его назначению, качество и совершенство его отделки внешних элементов, поверхностей и упаковки, выразительность и качество надписей, знаков, технической документации. Показатели стандартизации и унификации характеризуют степень использования и применения в данном приборе, тем меньше затраты на их конструирование, технологическую подготовку производства, выше, как правило, надежность функционирования, проще организация обслуживания и ремонта.

Патентно-правовые показатели характеризуют степень новизны технических решений в приборе и определяются патентоспособностью и патентной чистотой. Экономические показатели характеризуют уровень затрат на производство и эксплуатацию. Среди них выделяют полную себестоимость и оптовую цену прибора. Показатели безопасности характеризуют степень защищенности людей и животных от опасности воздействия приборов (защита от электрического удара, электромагнитных полей теплового воздействия, радиации, токсичных и газовых выделений, шума, вибраций и т.д.) а также самих приборов от климатических, механических, биологических и других воздействий на них.

Мир приборов первичной информации чрезвычайно разнообразен: большое число измеряемых физических величин, или параметров исследуемых объектов (это координаты объектов в пространстве, углы поворота относительно осей, скорости и ускорения движения, давления); разнообразие физических зависимостей, используемых для измерительных преобразований, разнообразие современных объектов измерения физических величин в целом, разнообразие параметров приборов (чувствительность, диапазон измерений, быстродействие, точность, надежность и т. д.).

Все средства измерений имеют общие свойства: метрологические, эксплуатационные, информационные.

К метрологическим характеристикам относятся функции преобразования, чувствительность, цена деления шкалы, порог чувствительности, диапазон измерения, вариация показаний и др.

Функцию преобразования называют функцией преобразования средства. Номинальная статическая характеристика преобразования позволяет рассчитать значение входной величины по значению выходной.

Погрешность средства измерений – метрологическая характеристика, которая определяется как разность между показанием средств измерений и истинным значением измеряемой величины.

Студенттің өз бетімен орындайтын өздік жұмыстары.

Қазақ тілі-1

№1 Өздік жұмыс ауызша сөйлеу дағдысын қалыптастыруға бағытталған.

Мақсаты: Студенттер оқытушы ұсынған тақырып бойынша техникалық әдебиетті қазақ тілінде оқып, түсіну дағдыларын қалыптастыру және бекіту мақсатында міндетті түрде түсіндірме және терминологиялық сөздіктермен жұмыс жасауы қажет. Осы сөздіктерді пайдалана отырып, өз нұсқасы бойынша берілген мәтінді түсініп, мазмұнын ауызша баяндап беру дағдысын қалыптастырады. Бұл ӨЖ-ді орындауға қойылатын тағы бір басты талап, оқылған мәтіннен негізгі ақпаратты таба білу, негізгі тірек сөздерді ажырату, мәтін бойынша өз түсінігін ауызша баяндау, алған білімдерін іс жүзінде қолдана алу.

Қойылатын талаптар:

1) Оқылған мәтіннен негізгі ақпаратты таба білу;

2) Негізгі тірек сөздерді ажырату;

3) Тапсырманы оқу, жоспар құру, мазмұндау .

Тапсырмалары:

1) Мәтінге сөздік түзіңіз (сөз және сөз тіркесі кемінде 20 болуы керек).

2) Мәтінді мағыналық бөліктерге бөліп, әр бөлікке тақырыпат қойыңыз.

3) Терминологиялық түсіндірме сөздікті пайдаланып, мәтінде қолданылған 3 терминге қазақша толық түсініктеме жазыңыз.

4) Мәтіннің мазмұнын ашатын сұрақтар дайындаңыз, оларға жауап беру арқылы мәтінді ауызша мазмұндауға дағдыланыңыз.

Ескерту: әр оқытушы студенттің білім деңгейін ескере отырып, бұл тапсырмаларды өзгертіп немесе толықтырып беруге ерікті.

Мәтіндері төменде көрсетілген әдебиеттен беріледі:

Құрастырушы: Төлеубаева К.Т., Дәулетбекова А., Асылханова Л.А. Қазақ тілі-1. 050704-Есептеуіш техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы бойынша барлық оқу түрінің студенттері үшін семестрлік жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар. - Алматы, 2009 ж.

№2 Өздік жұмыс мамандық бойынша берілген техникалық мәтінді жазбаша аударуға бағытталған

Мақсаты: №2 ӨЖ-ді орындау грамматика және синтаксис бойынша алған білімдерін іс жүзінде қолдану мақсатын көздейді.

Бұл жұмысты орындау үшін студент қазақ тілі оқулықтарын пайдалана алады. Жұмысты орындауға бір ай уақыт беріледі. Жұмысты тарату және қабылдау ӨЖ кестесі бойынша жүзеге асырылады.

Қойылатын талаптар:

1) жұмысты А 4 форматында 14 шрифтпен басу;

2) берілген жұмыстың түпнұсқасы толық жазылуы керек;

3) жұмыстың мазмұны, қолданылған әдебиеттер тізімін көрсету;

4) жұмыс мерзімінде өткізілуі керек;

Тапсырмалары:

1) Мәтінге сөздік жасаңыз. (20 сөз).

2) Мәтінді толық аударыңыз.

3) Анықтауыштық сөз тіркестерін теріп жазыңыз. Үлгі: ұялы телефон, бөлінген арна, аналогты модем.

4) Тұйық етістіктерді теріп жазып, екеуін септеңіз.

5) Мәтіннен етістіктіктерді тауып, шақ тұлғаларына түрлендіріңіз.

6) Мына сөздерді қатыстырып сөйлем құраңыз: Аспап, өлшеуіш құрылғылар, түрлендіргіштер, құрылғы, микропроцессор.

7) Мәтіннен 3 сөйлемді алып сұраулы сөйлемге айналдырыңыз.

Мәтіндері төменде көрсетілген әдебиеттен беріледі:

№3 Өздік жұмыс жазбаша орыдалады

Қойылатын талаптар:

1) жұмысты А 4 форматында 14 шрифтпен басу;

2) берілген жұмыстың түпнұсқасы толық жазылуы керек;

3) жұмыстың мазмұны, қолданылған әдебиеттер тізімін көрсету;

4) жұмыс мерзімінде өткізілуі керек;

Тапсырмалары:

1) Мәтінді толық оқып шығып, түсініксіз сөздер мен сөз тіркестеріне сөздік (30) жазыңыз.

2) Мәтіннен етістіктерді теріп жазып, олардың шақ тұлғаларын анықтаңыз.

3) Мәтінде кездесетін термин сөздермен терминдік тіркестер (10 мысал) құрастырыңыз.

4) Берілген сұрау есімдіктері мен шылауларды қатыстырып, сұраулы сөйлемдер құрастырыңыз: қандай? қалай? қанша? неге? ма, ме,ба, бе, па, пе.

5) Мәтіннің әр абзацына түрлендіріп бірнеше сұрақ қойыңыз.

6) Мәтінді жазбаша аударыңыз.

Мәтіндері төменде көрсетілген әдебиеттен беріледі:

Әдебиеттер тізімі

1. Макаров Ю.Н. Перспективные технологии приборостроения. - Москва: Экономика, 2011. – 406 стр.

2. Журнал «Приборостроение и средства автоматизации» № 1-12 2010,2011,№ 1-4 2012.

3. Аманқулова М.У., Иванов Э.А. Электроэнергетикадағы ақпараттық өлшеу техникасы. – Алматы: АЭЖБИ, 1998. – 70 б.

4. Қайнденова К.Қ., Кузутбаева З.Қ., Ниғметжанова М.Қ. Кәсіптік қазақ тілі (Есептеуіш техника мамандығына арналған оқу құралы). - Өскемен: «Медиа-Альянс», 2009, -352с.

5. Овчаренко Н.И. Аналоговые и цифровые элементы автоматических устройств энергосистем. – М.: Энергоатомиздат, 1989.

6. Атамалян Э.Г. Приборы и методы измерения электрических величин.- М.: Высшая школа, 1989.

7. Әміров Ж. Қ., Иванов Э. А., Жанғозин Ә. Ж., Рысбаев М. Т. Метрология, стандарттау және сапамен меңгеру. – Алматы: ҚР ІІМА, 2000. – 190 б.

8. Ұ.Қ.Дегембаева, Б.М.Шайхин; Микроэлектроника. Шалаөткізгішті аспаптар мен интегралдық микросұлбалар. Оқу құралы.- Алматы, 2009.

Мазмұны

1	Алматы энергетика және байланыс университеті	3
2	Менің мамандығым - аспапжасау мамандығы	4
3	Pentium микропроцессорының ерекшеліктері	6
4	20 RISC Процессорлар. Power PC микропроцессоры	8
5	Микроэлектроника	8
6	Оптоэлектроника	9
7	Наноэлектроника - XXI ғасырдағы информациялық жүйенің негізі	11
8	Интегралдық микросхемалардың түрлері және жасалу технологиясы	12
9	Жартылайөткізгіштік микросхеманың элементтерін қалыптастыру	13
10	Өлшеу процестері және өлшеуіш құралдар	14
11	Аналогтық аспаптардың өлшеуіш механизмдері	15
12	Цифрлық аспаптар	16
13	Процессор	17
14	Электронның элементтік базасы: жартылай өткізгіштік приборлар мен интегралдық схемалар	17
15	Цифрлық микросхемалар дегеніміз не?	18
16	Орыс тілінен қазақ тіліне өз бетімен аударуға арналған мәтіндер	19
17	Әдебиеттер тізімі	26