АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

 

Єлеуметтік пєндер кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МЄДЕНИЕТ  ЖЄНЕ ¤РКЕНИЕТ: ЌАЛЫПТАСУ ЖЄНЕ ДАМУ МЄСЕЛЕЛЕРІ.

Семинар сабақтарына және семестрлік жұмысқа арналған әдістемелік нұсқау. (Бакалавриат, мамандықтардың барлыќ к‰ндізгі бµлімдерінде оқитын студенттер үшін).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2006

ЌҰРАСТЫРУШЫ: Ќ.Ш.М±хамеджан. Мєдениет жєне µркениет: ќалыптасу жєне даму мєселелері. Семинар сабаќтарына және семестрлік жұмысқа арналѓан єдістемелік н±сќау. (Бакалавриат, мамандықтардың барлыќ к‰ндізгі бµлімдерінде оқитын студенттер үшін ). – Алматы: АЭжБИ  2006. – 26 б.

 

 

 

 

 

          Мєдениет жєне µркениет: ќалыптасу жєне даму мєселелері курсы бойынша ±сынылып отырѓан єдістемелік н±сќауда семинар сабаќтарыныњ жоспары жєне єр с±раќтыњ ќысќаша мазм±ны, осы таќырып шењберінде жазуѓа болатын баяндамалар мен рефераттар таќырыптары, сонымен бірге студенттіњ сабаќтан тысќары кезде µздігінен оќып-білетін с±раќтары жєне пайдаланатын єдебиеттер тізімі және семестрлік жұмыстың тақырыптары кµрсетілген. 

         

 

 

 

          Пікірші: фил. ѓыл. канд., доцент Г.Д.Шаракпаева

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          Алматы энергетика жєне байланыс институтыныњ 2006 жылѓы жоспары бойынша басылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 


                                    Алматы энергетика жєне байланыс институты, 2006ж.

 

                                                

Кіріспе

 

Мєдениет жєне µркениет араќатынасының мєселесі ѓылымдаѓы сан-салалы жєне к‰рделі таќырып. Мєдениеттану саласындаѓы кµкейтесті жањадан ќаралып жатќан мєселе болѓандыќтан, зерттелу дењгейі єлі де болса толыќ ќамтылмаѓан жєне єрт‰рлі кµзќарастардыњ тууына негіз болѓан ѓылыми-єлеуметтік мєселе. “Мєдениет” жєне “µркениет” ±ѓымдарыныњ араќатынасын аныќтаудаѓы сараптамалыќ ќиындыќтардыњ бір себебі, осы екі ±ѓым туралы кµп т‰рлі т±жырымдамалардыњ пайда болуында. Ѓылыми єдебиеттерде “мєдениет” жєне “µркениет” ±ѓымдарына єрт‰рлі маѓына жєне аныќтамалар беріледі. Ќазіргі заманѓы гуманитарлыќ білім саласында “мєдениет” жєне “µркениет” ±ѓымдары, кењ маѓынасында, табиѓатќа ќарама-ќарсы маѓынада т‰сіндіріледі. Американдыќ єлеуметтанушы П.Сорокинніњ пікірінше    “мєдениет” “табиѓаттан жоѓары т±рѓан” ќ±былыс. “¤ркениет” ±ѓымыныњ ѓылыми маѓынасы ерекше, себебі ол философия, тарих, єлеуметтану, экономика, саясаттану, µнертану сияќты гуманитарлыќ-єлеуметтік пєндердіњ барлыѓында ќолданылатын терминдердіњ ќатарына жатады. Сол себептен де, осы арнайы курстыќ пєнніњ негізгі маќсаты студенттерге  “мєдениет” жєне “µркениет” ±ѓымдарыныњ тарихы жєне єлеуметтік - ѓылыми мањызы туралы жан-жаќты т‰сініктеме мєліметтер беріп, олардыњ д‰ниетанымыныњ белгілі бір мєдени дењгейде дамуына ыќпал ету.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Курстыњ маќсаты мен мањызы

 

Тањдалатын пєн ретіндегі “Мєдениет жєне µркениет: ќалыптасу жєне даму мєселелері” арнайы курстыќ пєн “Мєдениеттану” курстыќ пєніне балама пєн болып енгізіліп отырѓан жања пєн. Тыњдаушылар µздері тањдап ќатысатын м±ндай пєндердіњ пайда болуы, білім беру саласындаѓы гуманитарлыќ ‰рдістердіњ дамуынан туындаѓан ќ±былыс.

“Мєдениет жєне µркениет: ќалыптасу жєне даму мєселелері” пєнініњ негізгі маќсаты студенттерге  адамзат мєдениетініњ жеткен жетістіктері туралы мєлімет беру, мєдениет пен µркениет дамуы процесіндегі зањды ќ±былыстар туралы т‰сініктеме беру, адам болып ќалыптасу жолында ќажетті деген мєдени ќ±ндылыќтарѓа жєне µркениеттіњ µзекті мєселелеріне талдау жасау.

Осы ќойылѓан маќсаттар мынандай мањызды деген тапсырыстарды шешуге кµмектеседі:

-       адамзаттыњ мєдениеттегі тєжірибесімен танысу, мєдениет пен µркениет дамуындаѓы ортаќ зањдылыќтардыњ ќалыптасу жєне даму ерекшеліктеріне сараптама жасау;

-      µркениет ±ѓымыныњ пайда болу тарихына ‰њіліп, оныњ єрт‰рлі даму баѓыттары мен ‰лгілеріне жан-жаќты тоќталып, µзгеру жєне даму логикасын т‰сіну;

-      “мєдениет-µркениет” ќайшылыѓына сараптама жасап, µркениет тарихындаѓы мєдениеттіњ мањызын айќындау;

-      мєдениеттіњ негізгі формаларыныњ белгілі бір µркениет дамуындаѓы орнын аныќтау;

-      мєдениет пен µркениеттіњ тарихи т‰рлеріне сараптама жасап, олардыњ µзара байланысы мен айырмашылыѓына тоќталу;

-      єрт‰рлі мєдениеттану мектептері мен аѓымдардыњ концепцияларын т‰сініп ќабылдау;

-      отандыќ мєдениеттіњ тарихын зерттеу, ќазіргі µркениеттіњ ‰рдістерін жєне олардыњ ±лттыќ мєдениетке єсерін талдау.

         Жоѓарыда кµрсетілген маќсаттарѓа жету ‰шін лекциялар тыњдалып, семинар сабаќтарында жєне студенттер µзіндік ж±мысты орындау барысында єрт‰рлі материалдармен танысып, зерттеу ж±мыстарын ж‰ргізуі ќажет.

         “Мєдениет жєне µркениет: ќалыптасу жєне даму мєселелері” атты тањдалып оќылатын пєнді тыњдау нєтижесінде студенттер мынандай білім мен тєжірибені игеру тиіс:

-      мєдениет жєне µркениет ќ±былыстарына т‰сініктеме беріп, олардыњ адам µміріндегі мањызына баѓа беру, негізгі мєдени жєне µркениет ќ±ндылыќтарыныњ ±рпаќтан ±рпаќќа берілу амалдарын т‰сіну;

-       єрт‰рлі єлемдік мєдени жєне µркениеттік  ‰лгілерге ж‰йелі кµзќарас ќалыптастырып, ќазіргі заманѓы мєдени ортада µз орнын табу;

-      отандыќ мєдениеттіњ тарихы туралы білім жинаќтап, оныњ єлемдік µркениетпен байланысын аша білу, ±лттыќ мєдени ќ±ндылыќтардыњ µркениетпен ќарама-ќарсы баѓытта дамуыныњ себептерін аныќтау.

         Міне, осы аталѓан шарттар орындалѓанда семинар сабаќтары мен µзіндік ж±мыстарды орындау процесі µз нєтижесін береді.

 

 

 

         2 Семинар сабаќтарыныњ жєне студенттердіњ µзіндік ж±мыстарыныњ таќырыптары

 

         2.1 Мєдениет – ж‰йелі ќ±былыс, формациялыќ жєне µркениеттік кµзќарастар

 

         2.1.1 Мєдениеттіњ мєні жєне µркениет туралы кµзќарастар тарихы

 

         Б±л с±раќќа жауап беру ‰шін “мєдениет жєне µркениет” ±ѓымдарыныњ мєні мен маѓынасына тоќталу ќажет. “Мєдениет жєне µркениет” ±ѓымдарыныњ шыѓу тарихы, µзара байланысы жєне мєдениеттану тарихындаѓы єрт‰рлі концепциялардыњ оларѓа берген аныќтамасы туралы білу керек.

         Єсіресе О.Шпенглердіњ, К.Маркстіњ, А.Тойнбидіњ т.б. ѓалымдардыњ ќ±рѓан концепцияларындаѓы берілген аныќтамаларѓа талдау жасалуы тиіс. Мєдениет – єлеуметтік ќ±былыс т‰рінде ќалай дамиды жєне ќандай зањдылыќтарѓа баѓынышты екенін де т‰сіндірген абзал.

        

 

 

2.1.2        Марксистік формациялыќ теория жєне µркениеттік теориялардыњ мєні

 

Философия тарихында кењ таралѓан адамзат мєдениетінің даму тарихы туралы концепциялардыњ ішінде К.Маркстіњ ќоѓамдыќ – экономикалыќ формация теориясыныњ алатын орны жєне ерекшелігі, тарихты  материалистік т±рѓыдан т‰сіндіру шартыныњ маѓынасы жайында айтылуы ќажет.

Содан кейін µркениеттік теорияныњ мєні мен маѓынасын ашу ќажет. Осы теорияныњ µзіндік ерекшелігі жєне марксистік теориядан айырмашылыѓына тоќталып µткен жµн. О.Шпенглер, Н.Данилевский, П.Сорокин концепциялары жєне “конвергенция теориясын” жаќтаушылардыњ кµзќарасы туралы наќтылап сараптама жасалѓаны д±рыс. Шыѓыс пен Батыс µркениеті, ежелгі дєуірлердегі µркениеттер туралы пікірлерге де назар аудару керек.

2.1.3 Ќазіргі заманѓы µркениеттіњ даму ерекшелігі

 

Ѓылыми єдебиетте ќалыптасќан кµпт‰рлі пікірлерге с‰йене отырып ѓылым мен техниканыњ мєдениет дамуындаѓы орны мен мањызын ашып кµрсету керек. ¤ркениет дамуындаѓы прогрессивтік жєне регрессивтік ќ±былыстар, ќоѓамдыќ ќатынастардыњ µзіндік ерекшелігі, µндіріс дамуындаѓы ќ±ндылыќтар ж‰йесініњ к‰рделенуі сияќты мєселелерге жеке-жеке тоќталѓан жµн. Адам мен табиѓат, адам мен адам арасындаѓы ќарым-ќатынастардыњ µзгеруі, ауќымды ѓаламдыќ тауќыметтердіњ ќоѓам µміріндегі мањызы жайында да айтылуы ќажет. Ќазіргі заманѓы мєдениеттанудаѓы µркениет туралы концепциялардыњ рухани ќ±ндылыќтардыњ мањызы жайында айтќан пікірлерін наќты т‰сіндіріп кеткен д±рыс.

 

 

¤зіндік ж±мысќа арналѓан с±раќтар:

 

а) Кµне дєуірдегі µркениеттер;

б) өркениеттіњ даму критерилері.      

 

 

 

         Баяндамалар мен рефераттар таќырыптары:

 

а) “¤ркениет” ±ѓымыныњ шыѓу тегі;

б) өркениеттіњ тарихи т‰рлері.

 

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1. Ѓабитов Т.Х., М‰тєліпов Ж., Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану. – Алматы: Раритет, 2004.

2. Ильенков Э.В. Философия и культура. – М., 1991.

3. Лосев А.Ф. Философия. Мифология. Культура. – М., 1991.

4. Гумилев Л.Н. Этносфера: история людей и история природы. – М., 1993.

5. Ќ±рманбаева Н. Культура Востока и Запада. – Алматы, 1996.

6. Н±ржанов Б.Г. Культурология: Курс лекций. – Алматы, 1994.

7. Межуев В.М. Культура и история. – М., 1977.

 

 

 

 

2.2 Мєдениет формалары: дін, мораль, µнер, ѓылым, ќ±ќыќ, саясат

 

2.2.1  Дін – рухани мєдениет негізі

Б±л с±раќќа жауап беру ‰шін адамзат мєдениетінің ќалыптасу тарихына ќысќаша шолу жасау ќажет. Содан кейін кµне дєуірде пайда болѓан дєст‰рлік емес діни нанымдарѓа т‰сініктеме беріп, шыѓу себептеріне тоќталѓан жµн. Дін жєне мораль арасындаѓы тыѓыз байланысты, екеуініњ ќоѓам жєне адам µміріндегі мањызын ашып кµрсете отырып мєдениет дамуына негіз болѓан жаќтарын наќтылы дєлелдеп айту керек. Дінніњ негізгі єлеуметтік функцияларына жєне даму зањдылыќтарына жан-жаќты тоќтала келіп, оныњ басќа рухани ќ±ндылыќтармен байланысын т‰сіндірген абзал. Єрт‰рлі тарихи кезењдердегі дінніњ рµлі жєне єлемдік діндердіњ адамзат мєдениетіндегі орны жайында да айта кеткен д±рыс. Дін мен ѓылым арасындаѓы байланыстар жєне діни ±жымдардыњ саяси ортадаѓы ќызметі де назардан тыс ќалмауы керек.

 

 

2.2.2 Адамзат µркениеті тарихындаѓы µнер жєне ѓылымныњ дамуы

 

Алдымен µнердіњ мєні мен мањызын ашу ќажет. Ењбек пен µнердіњ байланысын, ойлау мен тілдіњ µнерге ќатынасын: “пиктография”, “петроглифтер”, “татоуировка” сияќты жазу µнерініњ кµне дєуірдегі єлеуметтік мањызын т‰сіндіріњіз. ¤нердің материалдыќ жєне идеалдыќ мєдениетке єсері ќандай болды, кµне дєуірде µмір с‰рген µркениет т‰рлерінде µнердіњ ќандай салалары ерекше дамыды, ќандай ежелгі мєдениет ескерткіштері б‰гінгі к‰нге дейін саќталѓан. ¤нер мен ѓылым арасындаѓы байланыс, ѓылымныњ пайда болуындаѓы объективті жєне субъективті себептер, ѓылыми кµзќарас ерекшеліктері жєне мањызы жайында кењінен тоќталу ќажет. Ѓылым мен µндіріс дамуы арасындаѓы байланыс, µркениеттер тарихындаѓы ѓылымныњ алатын орны, Шыѓыс пен Батыс µркениеттеріндегі ѓылыми ойлаудыњ ерекшеліктері мен даму баѓыттары жайында да айтылуы керек. Ќазіргі заманѓы µркениет шењберіндегі µнер мен білімніњ атќаратын рµлі, µнердегі стиль жєне д‰ниеніњ ѓылыми картинасы туралы, єлеуметтік-экономикалыќ ж‰йедегі ќайшылыќтар, материалдыќ жєне рухани ќ±ндылыќтардыњ дамуы туралы айтыњыз. Ќазіргі заманѓы ѓаламдыќ тауќыметтер жєне оларды шешудіњ ѓылыми жолдары, “футурология”, “сциентизм жєне антисциентизм”, “географиялыќ детерминизм” сияќты концепциялардыњ ќазіргі Еуропалыќ µркениет туралы, адамзаттыњ болашаѓы туралы болжам-пікірлерін саралап талдаѓан д±рыс. ХХ ѓасырдыњ µнері мен ѓылымында пайда болѓан жања аѓымдарѓа да тоќталѓан жµн. Ѓылым мен дін арасындаѓы ‰йлесімділіктіњ дамуы ќандай дењгейде, µндірісі дамыѓан елдердегі рухани даѓдарыстыњ себебі неде.

2.2.3 Саясат жєне ќ±ќыќ – мєні жєне мєдениет тарихындаѓы орны.

 

Біріншіден саясат пен ќ±ќыќтың адамзат мєдениеті тарихындаѓы даму ерекшеліктеріне тоќталу ќажет. Екеуініњ арасындаѓы байланыс ќандай, тарихта болѓан мемлекеттік ќ±рылымдар мен басќару формаларыныњ µркениетке єсерін наќтылы мысалдар арќылы кµрсету керек. Саяси процестердіњ жєне ќ±ќыќтыќ нормалардыњ ќоѓамныњ єр саласыныњ дамуына ыќпалы, ќоѓамдыќ ќатынастардыњ µзгеруіне тигізетін єсері де назардан тыс ќалмауы ќажет. Ќазіргі заманѓы µркениет дамуындаѓы халыќаралыќ саясат жєне ќ±ќыќтыќ зањдылыќтар жайына да кењірек тоќталу керек. Бейбітшілікті саќтау, лањкестік пен есірткі саудасын жою, діни жєне ±лттыќ экстремизмге ќарсы к‰рес сияќты халыќаралыќ ынтымаќтастыќты жєне мемлекетаралыќ келісімді ќажет ететін µзекті мєселелердіњ мањыздылыѓын да ерекше атап µту керек. “Ашыќ ќоѓам” идеясын жаќтаушылардыњ уєжі жайында да, тоталитарлыќ немесе авторитарлыќ саяси ж‰йелердіњ даѓдарысы себептеріне де ерекше тоќталып µткен д±рыс. Саяси сана мен ќ±ќыќтыќ сананыњ мєдениеттіњ даму дењгейіне тікелей єсері ќандай, ќазіргі Ќазаќстан мемлекетіндегі саяси мєдениет, демократиялыќ ‰рдістер туралы мєліметті білу керек. 

 

 

 

¤зіндік ж±мысќа арналѓан с±раќтар:

 

а) ежелгі дєуірдегі діни нанымдар;

б) Кµне Шыѓыс µркениетіндегі ѓылымныњ дамуы.

 

 

Баяндамалар мен рефераттар таќырыптары:

 

а) ислам діні жєне ѓылым;

б) қ±ќыќтыќ ќоѓам ерекшелігі;

         в) қазіргі Ќазаќстандаѓы ќ±ќыќтыќ сана дењгейі.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1.  Ѓабитов Т.Х., М‰тєліпов Ж., Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану. – Алматы: Раритет, 2004.

2.  Єл-Фараби. Єлеуметтік – этикалыќ трактаттар. – Алматы: Ѓылым, 1975.

3.  Ќоњыратбаев Є., Ќоњыратбаев Т. Кµне мєдениет жазбалары. – Алматы, 1991.

4.  Нуржанов Б.Г. Культурология: Курс лекций. – Алматы, 1994.

5.  Межуев В.М. Культура и история. – М., 1977.

6.  История мировой культуры. – Ростов-на-Дону: издательство “Феникс”, 2000.

7.  Лосев А.Ф. Философия. Мифология. Культура. – М., 1991.

8.  Сорокин Г.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992.

9.  Сулейменов О.О. Эссе, публицистика. Стихи, поэмы. Аз и Я. – Алматы: Жалын, 1990.

10.            Гумилев Л.Н. Кµне т‰ріктер. – Алматы, 1995.

        

 

 

         2.3 Мєдениет жєне µркениетті тарихи т‰рлерге бµлу

 

         2.3.1 Ежелгі дєуірдегі мєдениеттіњ жєне µркениеттіњ тарихи даму кезењдері

 

         Б±л с±раќќа жауап беру ‰шін адамзат ќоѓамы тарихына шолу жасау ќажет. Тарихта ежелгі дєуірді ќандай кезењдерге бµледі жєне µндіріс ќалай дамыѓан. Материалды жєне рухани мєдениеттіњ дамуы, жер шарыныњ єр аймаѓында пайда болѓан µркениет ошаќтары туралы кењірек тоќталу керек. Архаикалыќ мєдениеттіњ µзіндік ерекшеліктері, Ежелгі Шыѓыс мєдениетініњ даму зањдылыќтары жайында да айтылуы тиіс.

 

 

         2.3.2 Мєдениеттану ѓылымында ќалыптасќан концепциялардыњ µркениеттерге берген аныќтамасы

 

         Ењ алдымен адамзат тарихына µркениеттік т±рѓыдан баѓа берген теорияларѓа тоќталѓан жµн. О.Шпенглердіњ, Н.Данилевскийдіњ, П.Сорокинніњ жєне т.б. ѓалымдардыњ ќ±рѓан концепцияларын талдап, олардыњ µзіндік ерекшеліктерін кµрсету ќажет. ХХ ѓасырда пайда болѓан µркениетті тарихи т‰рге бµлу, оныњ моделін жасау, синергетикалыќ ж‰йе ретінде ќарау сияќты теориялыќ т±жырымдарѓа тоќталу керек. ¤ркениет туралы діни-философиялыќ кµзќарастарѓа да назар аудару керек. Адамзат µркениеті тарихында Кµне Мысыр, Месопотамия, ‡нді жєне Ќытай, Ежелгі Грек µркениеттері ќандай орын алады жєне олардыњ тарихи даму кезењдері, жеткен жетістіктері туралы айту ќажет. Шыѓыс пен Батыс µркениетіндегі мєнді ерекшеліктер, даму жєне ќ±лдырау кезењдері, рухани жєне материалды ќ±ндылыќтар ж‰йесі, адам мен табиѓат, адам мен адам арасындаѓы ќатынастардыњ реттелу зањдылыќтары, мєдениет формаларыныњ єрт‰рлі дењгейде дамуы жєне олардыњ ќоѓам µмірінде атќарѓан рµлі жайында сараптама жасалуы керек. Єсіресе, ќазіргі заманѓы µркениет туралы ѓылыми жєне діни-философиялыќ пікірлерге ерекше тоќталып µткен д±рыс.

         ¤зіндік ж±мысќа арналѓан с±раќтар:

 

         а) ежелгі дєуірдегі µнер мен эстетикалыќ талѓамныњ дамуы;

         б) ежелгі µркениеттердіњ ќалыптасу жєне жойылу зањдылыќтары.

 

 

         Баяндамалар мен рефераттар таќырыптары:

 

         а) Кµне Мысыр µркениетіндегі саяси-экономикалыќ ж‰йелер ерекшелігі;

         б) Шумер мєдениетіндегі рухани жєне материалды ќ±ндылыќтар;

         в) Кµне ‡нді мєдениетіндегі сексология ілімі.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1.                 Баласаѓ±н Ж. Ќ±тты білік. – Алматы, 1986.

2. Ѓабитов Т.Х., М‰тєліпов Ж., Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану. – Алматы: Раритет, 2004.

3.        Гумилев Л.Н. Кµне т‰ріктер. – Алматы, 1995.

4.       Васильев Л.С. История религий Востока. – М., 1983.

5.       Культура древнего Египта. – М.,1976.

6.       Древние цивилизации. – М., 1989.

7.       Гумилев Л.Н. Ритмы Евразии: эпохи и цивилизации. – М., 1993.

8.       Темирбеков С.Т. Введение в культурологию. – Алматы, 1996.

9.       Ќ±рманбаева Н. Культура Востока и Запада. – Алматы, 1996.

10.  Нуржанов Б.Г. Культурология: Курс лекций. – Алматы, 1994.

 

 

 

         2.4 Ќазаќтыњ ±лттыќ мєдениетініњ ќалыптасу ерекшеліктері

 

         2.4.1 Ежелгі т‰ркі µркениеті жєне оныњ ерекшеліктері

 

         Орта ѓасырларда пайда болѓан т‰ркі мєдениетініњ ерекшеліктеріне, єлемдік µркениеттер тарихындаѓы алатын орнына наќтылы назар аудару ќажет. Т‰ркі ќоѓамыныњ т±рмыс-тіршілігі, салт-дєст‰рі, µнері мен білімі, діни-философиялыќ нанымдары, тарихи ескерткіштері назардан тыс ќалмауы керек. Кµшпенді мєдениеттегі кµзќарас ерекшелігі жєне оныњ материалды мєдениет пен рухани мєдениетке тигізген єсері жайына да тоќталып µту керек.

         Єсіресе т‰ркі мєдениетініњ басќа єлемдік мєдениеттермен тыѓыз байланысы, оныњ даму жєне ќ±лдырау кезењдері, адамзат мєдениетіне ќосќан ‰лесі сияќты с±раќтарѓа да жауап іздеу керек. Т‰ркі мєдениеті шењберінде пайда болѓан ±лттыќ мєдениеттер байланысы мен сабаќтастыѓы, оныњ ішінде ќазаќ мєдениетініњ ерекшеліктерініњ ќалыптасуы, сол кезењдегі Еуразия кењістігінде ќалыптасќан саяси-єлеуметтік ахуал саралануы керек. Єрт‰рлі мемлекеттік ќ±рылымдардыњ пайда болуы ќазаќ мєдениетініњ дамуына ќандай єсерін тигізді, ±лттыќ мєдениет кµшпенді µркениеттен ќандай ќ±ндылыќтарды мирас ќылып ары ќарай дамытты, µндіріс пен ќоѓамдыќ ќатынастар ќалай дамыды, адам мен табиѓат, адам мен ќоѓам арасындаѓы байланыстар ќай баѓытта µрбіді, осы мєселелерге ерекше тоќталѓан д±рыс болар еді.

 

 

 

         2.4.2 Дєст‰рлі ќазаќ мєдениетіндегі материалды жєне рухани ќ±ндылыќтар ж‰йесі

 

         Б±л с±раќќа жауапты ќазаќ халќыныњ жєне оныњ тµл мєдениетініњ пайда болу тарихына ќысќаша шолу жасаудан бастаѓан жµн. Дєст‰рлі ќоѓамныњ даму ерекшеліктері, кµшпенді мєдениеттіњ т±рмыс-тіршіліктегі кµрініс беруі, материалды ќ±ндылыќтардан рухани ќ±ндылыќтардыњ жоѓары ќойылуы ерекше назарда болѓаны д±рыс. XV ѓасырдан бастап ќазаќ хандыѓыныњ дербес саясат ж‰ргізуі, кµрші елдермен мєдени байланысы, ±лттыќ салт-дєст‰р мен єдеп-ѓ±рыптыњ ерекшеленіп, ел µмірінде жања ќарым-ќатынастардыњ ќалыптасуына ыќпалын тигізуі, шаруашылыќты ж‰ргізудегі тєсілдер жайы сµз болуы керек. Єсіресе шыѓыс мєдениетіндегі басымдылыќтардыњ ќазаќ ќоѓамында дамуы, адам µмірі мен ќажеттіліктерініњ рухани ќ±ндылыќтар т±рѓысынан баѓалануы, д‰ниетанымыныњ синкретистік сипат алуы ерекше аталып µтуі ќажет. Ќоѓамдыќ ќатынастарды реттеуде парасат ќаѓидалары жєне салт-дєст‰рдіњ саясат, ќ±ќыќ сияќты ќоѓамдыќ институттардыњ функциясын атќаруын т‰сіндіріп кету де керек. Жас ±рпаќты тєрбиелеу процесіндегі єдеп-ѓ±рып ерекшелігі, билік ж‰ргізудегі дєст‰ршілдік жєне билік тармаќтары, єрт‰рлі кезењдегі хандар ж‰ргізген саяси-ќ±ќыќтыќ реформалар, халыќаралыќ саясат жайы да назардан тыс ќалмауы керек. Т±рмыстыќ заттар мен µндіріс ќ±ралдарын пайдаланудаѓы, адам мен табиѓат арасындаѓы ќарым-ќатынасты реттеудегі экологиялыќ мєдениеттіњ µте жоѓары дењгейде болуы, некелік байланыстардаѓы белгілі бір биологиялыќ зањдылыќтардыњ да, єлеуметтік ќажеттіліктердіњ де (ємењгерлік сияќты) ескерілуі мєдениеттіліктіњ кµрсеткіші болып табылады. Ата-баба кєсібін саќтап, дамытудаѓы аѓа ±рпаќтыњ атќаратын міндеттері, ќоѓамдыќ мемлекеттік биліктіњ єлеуметтік ќамќорлыѓы ќандай дењгейде дамыѓан.

        

 

 

 

         2.4.3  Ќазаќтыњ ±лттыќ мєдениетіндегі µнер жєне ѓылымныњ дамуы

 

         Ќазаќ халќыныњ ањыз-ертегілері, маќал-мєтелдері жас ±рпаќќа µнердіњ сан т‰рін игеруге тєлім-тєрбие берген. “Жігітке жеті µнер аз”, “Сегіз ќырлы бір сырлы”, “¤нерді ‰йрен де жирен” т.б. наќыл сµздерден, “Аяз би”, “Ер тµстік ” сияќты ертегілерден осыны ањѓаруѓа болады. ¦лттыќ мєдениет тарихында ањшылыќ µнер (саятшылыќ, мылтыќ ату, садаќ тарту), зергерлік µнер, серілік, жауынгерлік µнер, атбегілік т.б., ќандай орын алды жєне ќалай дамыды, осы жайында кењірек тоќталѓан д±рыс. Ќазаќстан жеріндегі дана  ѓ±ламалар Ж‰сіп Баласаѓ±н, С‰леймен Баќырѓани, Ќожа Ахмет Иассауи, Махм±д Ќашќари, Ќорќыт ата т.б., єлемдік ѓылыми ізденістерге ќосќан ‰лесі ќандай. Ќазаќ хандары мен билері, зиялы ќауым µкілдері халыќтыњ сауатын жетілдіру маќсатында ќандай істер атќарды, ислам діні мен араб алфавиті ќазаќ даласына ќандай рухани-мєдени µзгерістер алып келді, міне осы с±раќтарѓа да толыќ жан-жаќты жауап берілуі керек.

         Єсіресе, халыќ ауыз єдебиетіндегі “Зарзаман” жєне “Жер±йыќ” мєдени аѓымыныњ µкілдері нені бейнеледі, жыраулар философиясында µмір-тіршілік, адам мен ќоѓам ќалай т‰сіндірілді, поэзияда айтыс µнері ќандай рµл атќарды жєне єлеуметтік мањызы ќандай болды, осыларѓа да тоќталѓан жµн. ХІХ-ХХ ѓасырларда Ресейдіњ отаршылдыќ саясаты ±лттыќ мєдениетімізге ќандай єсерін тигізді, ќазаќтыњ аѓартушылыќ мєдениеті осы кезењдері ќалай дамыды, Шоќан Уәлиханов, Абай Ќ±нанбаев, Шєкєрім Ќ±дайберді±лы, Ахмет Байт±рсын±лы, Єлихан Бµкейхан, С±лтанмахм±т Торайѓыров, М±стапа Шоќай, Маѓжан Ж±мабаев, Міржаќып Дулатов т.б. ќазаќтыњ дана т±лѓаларыныњ шыѓармаларында ќандай саяси-єлеуметтік, ѓылыми-философиялыќ мєселелер кµтерілді.

 

 

 

         2.4.4 ХХ ѓасыр, Кењес ‰кіметі жылдарындаѓы ќазаќ ±лттыќ мєдениетініњ даму ерекшеліктері

 

         Єрине, біріншіден, кењес ‰кіметініњ алѓашќы кезењінде ќазаќ халќыныњ ±лттыќ-мєдени автономиясы ќалай дамыды, метрополияныњ отаршылдыќ саясаты ќалай жалѓасты, кµшпенді мєдениеттен отырыќшы мєдениетке “жеделдетіп” кµшіру ќандай нєубет єкелді, осыларѓа тоќталып µту керек.

         Содан кейін, зорлыќшыл ж‰йеніњ ќыспаѓына ќарамастан, соѓыс жылдары жєне соѓыстан кейінгі кезењдерде ±лттыќ мєдениет ќандай баѓытта дамыды, µнер мен ѓылым саласындаѓы жетістіктеріміз, материалды жєне рухани мєдениеттегі µзгерістер жайы сµз болуы ќажет. Ќала мєдениеті мен ауыл мєдениетініњ дамуы, саяси-єлеуметтік саладаѓы ќайшылыќтар, білім беру ж‰йесіндегі жетістіктеріміз де назардан тыс ќалмауы керек. Ќазаќ ѓалымдарыныњ єлемдік ѓылымдаѓы орны, µнер ќайраткерлерініњ ѓажайып туындылары, Еуропа мєдениетініњ ±лттыќ мєдениетімізге ыќпалы да аталып µтуі тиіс.

         Єсіресе, рухани мєдениеттегі орыстандыру саясатыныњ зардаптары, атеистік тєрбиеніњ олќылыќтары, цензураныњ к‰шейуі ±лттыќ мєдениеттіњ µркендеуіне ќандай зиянын тигізді, салт-дєст‰р жєне тіл сияќты ±лттыќ ќазыналарымызѓа ќаншалыќты орасан н±ќсан келді, осы жайында да сараптама жасалуы керек.

        

 

 

         2.4.5 Тєуелсіз Ќазаќстан мемлекетініњ єлемдік µркениеттегі орны

 

         Ењ алдымен, тєуелсіздікке ќол жеткізген жылдардаѓы ¦лттыќ Ренессанстыњ ќалыптасуы жєне дамуы, оныњ мєдени-єлеуметтік µмірдіњ барлыќ саласына тигізген єсері сµз болуы керек.

         Содан кейін µнер мен ѓылым, саясат пен экономика, µндіріс пен ќоѓамдыќ ќатынастар саласындаѓы т‰бегейлі µзгерістер, ±лттыќ мєдениетіміздіњ жалпыадамзаттыќ мєдениетпен байланысы сияќты к‰рделі с±раќтарѓа жауап беру керек.

         Материалды ќ±ндылыќтар мен рухани ќ±ндылыќтар ж‰йесі арасындаѓы ‰йлесімділіктіњ жеткіліксіздігі, батыс мєдениетініњ экспансиясы (басќыншылыѓы), саяси-єлеуметтік ќ±рылымдардыњ ж±мысындаѓы келењсіздіктердіњ бой кµрсетуі, халыќаралыќ лањкестік пен есірткі саудасыныњ етек жайуы, капиталистік бєсекелестіктіњ ќоѓамды жіктеуі сияќты жањадан пайда болѓан ќайшылыќтардыњ мєдениет дамуына кері єсері талдауды ќажет етеді. Рухани саладаѓы: дінді, тілді, ділді дамыту барысында кездесіп жатќан объективті жєне субъективті кедергілер, ќоѓамдыќ µмірді демократияландыру баѓытындаѓы єрекеттер, єлемдік жаћандану процесіне жєне ауќымды адамзаттық тауќыметтерді шешу мєселесіне араласудаѓы атќарылып жатќан істеріміз де назардан тыс ќалмауы керек. Ќазаќ елініњ болашаќќа арналѓан баѓдарламаларындаѓы стратегиялыќ баѓыттары, б‰гінгі саяси-экономикалыќ жєне мєдени жетістіктеріміз осы таќырыпты ќорытындылауы керек.   

 

                       

         ¤зіндік ж±мысќа арналѓан с±раќтар:

 

         а) Ежелгі Т‰ркі мєдениетіндегі жазу ‰лгілері;

         б) батырлыќ уаќыт жєне ќазаќ мєдениетініњ архетиптері;

         в) XV – ѓасырдаѓы ќазаќ хандыѓыныњ ќ±рылуы - ±лттыќ мєдениеттіњ бастауы.

 

 

         Баяндамалар мен рефераттар таќырыптары:

 

         а) қазаќтыњ ±лттыќ мєдениетіне ислам дінініњ єсері;

         б) Асан ќайѓы жырлаѓан “Жер±йыќ” идеясыныњ мањызы;

         в) Кењес ‰кіметі жылдарындаѓы ќазаќ ѓалымдарыныњ ењбегі;

         г) ұлттыќ мєдениеттегі “Сµз µнерініњ” мєні мен мањызы;

 

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1.  Абай. Ќара сµз. – Алматы: Ел, 1993.

2.  Абай. Шыѓармалары. – Алматы, 1995.

3.  Аќатай С. Древние культы и традиционная культура казахского народа. – Алматы, 2001.

4.  Байт±рсынов А. Шыѓармалары. Алматы: Жазушы, 1989.

5.  Баласаѓ±н Ж. Ќ±тты білік. – Алматы, 1986.

6.  Бµкейханов Є. Шыѓармалар. – Алматы: Ќазаќстан, 1994.

7.  Ѓабитов Т.Х. Ќазаќ мєдениетініњ типологиясы. – Алматы, 1998.

8.  Гумилев Л.Н. Кµне т‰ріктер. – Алматы, 1995.

9.  Казахи. Историко-этнографическое исследование. – Алматы, 1995.

10.  Назарбаев Н.Є. Ѓасырлар тоѓысында. – Алматы, 1996.

 

 

         2.5  Мєдениет жєне µркениет дамуыныњ болашаѓы

 

         2.5.1 ХХ ѓасыр µркениеті

 

         Адамзат тарихында ХХ ѓасыр мєдениетініњ алатын орны ерекше. Ѓылым мен техниканыњ ќарышты ќадамы, жарќын болашаќќа деген сенім µркениеті дамыѓан елдерде бірт±тас жалпы адамзаттыќ мєдениеттіњ дамып, ќалыптасуына єсерін тигізбей ќойѓан жоќ. Сол себептен де ХХ ѓ. мєдениетініњ мазм±нын ашып кµрсетуде екі басты мєселеге назар аударѓан жµн сияќты. Оныњ біріншісі, ХХ ѓасыр мєдениеті дамуыныњ басты баѓыттары (ќалыптасуыныњ сабаќтастыѓы мен дєст‰рлері, ќазіргі заманѓы Еуропа мєдениетініњ тоќырауѓа ±шырауы жєне одан шыѓу жолдарыныњ т‰рлі мєдени концепцияларда кµрініс табуы), екіншісі, ХХ ѓасыр мєдениетініњ жалпы адамзаттыќ жєне ±лттыќ сипаты (жалпы адамзат мєдениеті ќалыптасуыныњ басты себептері жєне оныњ ќ±ндылыќтарыныњ даму ерекшелігі). Ќазіргі µркениет шењберіндегі Шыѓыс пен Батыс мєдениеті арасындаѓы диалог, аймаќтыќ жєне ±лттыќ мєдениеттердіњ µзара рухани байланысуыныњ µсуі туралы с±раќтарѓа жауап іздеу ќажет.

 

 

         2.5.2  Ѓаламдыќ мєдени жетістіктер

 

         ¤ндіріс жєне ѓылым арасындаѓы жања байланыстар желісі, ѓылыми-техникалыќ жањалыќтардыњ к‰рделене т‰суі, ѓаламшарды зерттеудегі т‰бірлі µзгерістер, информация аѓысыныњ к‰шеюі жєне жања байланыс ж‰йелерініњ ќ±рылуы адамзат µмірі мен єлеуметтік процестерді жања бір сатыѓа кµтерді. Постиндустриалдыќ кезењге аяќ басќан елдердегі мєдени ќ±ндылыќтарды игеру баѓытыныњ µзгеріске ±шырауы, дєст‰рлі неке институтыныњ жања сипат алуы, жан±ялардыњ µз ќажеттіліктерін ќанаѓаттандыруда біршама алѓа басуы, м‰лде жањаша адамгершілік, сезімдік жєне интеллектуальдыќ ќ±ндылыќтарды µз бойларына терењірек сіњіруіне м‰мкіндік тууы жайында сараптама жасалѓаны д±рыс. Ќоѓамдаѓы болып жатќан µзгерістер (демократиялыќ, демографиялыќ, психологиялыќ жєне басќа да єлеуметтік) µмір с‰рудіњ жања т‰рлерін, адам мен адам арасындаѓы жања ќатынастардыњ легін, мєдени стереотиптерді д‰ниеге єкелді. Осы µзгерістер адамзаттыњ материалдыќ жєне рухани с±раныстарына ќалай єсер етті, єсіресе гуманитарлыќ ѓылымдардыњ, єдебиет пен µнердіњ, саясат пен парасаттыњ дамуына ыќпалы ќандай болды, осы туралы да наќтылы тоќталѓан жµн.

 

 

 

         2.5.3 Ќазіргі заманѓы µркениет тудырѓан жалпы адамзаттыќ тауќыметтер жєне оларды шешу м‰мкіндіктері.

 

         ХХ ѓасырдаѓы мєдениеттіњ бірт±тас дамуы ќарама-ќайшылыќтарѓа толы процесс болды. Ќазіргі кезењде мєдениетке “еуроцентристік кµзќарастыњ” шектеулі екендігіне кµзімізді жеткізіп отырмыз. “Техногендік еуропа мєдениеті” ерекше дєріптеліп келсе, ендігі уаќытта “Шыѓысты Батысќа ќарсы ќою” идеясы сынѓа ±шырап екі дєст‰рлі µркениет жетістіктерін ‰йлестіру идеясы ќолдау табуда. Оѓан себеп, адамзатты алањдатып отырѓан, ХХ ѓасырдаѓы µндіріс ќарќыны, саяси-єлеуметтік шиленістер тудырѓан ѓаламдыќ ауќымды тауќыметтер. Єсіресе, экологиялыќ, соѓыс жєне бейбітшілік, медициналыќ мєселелер ќазіргі µркениеттіњ µзекті мєселелеріне айналып отыр. Тіпті кейбір концепциялар мазм±нында пессимистік сарын басым, адамзат µркениеті прогресс емес регрестік баѓытта дамуда деген ойлар жиі айтылып ж‰р. Осы кµзќарастардыњ объективті негізі бар ма, бар болса адамзат алдында ќандай маќсаттар т±р, табиѓат пен адамзат арасындаѓы ќатынастарды реттеудіњ ќандай жолдары бар, ќазіргі Ќазаќ елініњ мєдениетініњ даму болашаѓы ќандай, жалпы адамзаттыќ µркениет кµшінде ќандай орын алмаќ, т.б. кезек к‰ттірмес мєселелердіњ таѓдыры жайында жан-жаќты талдау жасау керек.

 

         ¤зіндік ж±мысќа арналѓан с±раќтар:

 

         а) ХХ ѓасыр мєдениетіндегі сєулет µнері жєне ќала мєдениеті;

         б) дін жєне Ѓылым арасындаѓы ќатынастыњ жања баѓыт алу;

         в) театр жєне кино µнерініњ ХХ ѓасыр мєдениетіндегі рµлі.

 

 

         Баяндамалар мен рефераттар таќырыптары:

 

         а) теледидар жєне оныњ адамзат µркениетіне єсері;

         б) қазіргі заманѓы єдебиет пен музыка саласындаѓы µзгерістер;

         в) постмодернизм философиясыныњ мєні мен мазм±ны.

 

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1. Ѓабитов Т.Х., М‰тєліпов Ж., Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану. – Алматы: Раритет, 2004.

2. Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану сµздігі. – Алматы, 2001.

3. Миллер О.В. Мировая культура: Традиции и современность. – М., 1991.

4. Вебер М. Избранное. Образ общества. – М., 1994.

5. Шпенглер О. Закат Европы. – Новосибирск, 1993.

6. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992.

7. Ортега-и-Гассет. Эстетика. Философия культуры. – М., 1991.

8. Фрейд З. Тотем и табу. – М., 1992.

9. Тойнби А. Постижение истории. – М., 1992.

10. Назарбаев Н.Є. Ѓасырлар тоѓысында. – Алматы, 1996.

11. Нуржанов Б.Г. Культурология: Курс лекций. – Алматы, 1994.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Семестрлік ж±мысты орындаудыњ талаптары мен шарттары

 

Жоѓарѓы оќу орныныњ оќу жоспарына сєйкес, єрбір студент мєдениеттану пєні бойынша бір семестр аралыѓында бір ѓылыми ж±мыс жазып µткізуі керек. Семестрлік ж±мыстарѓа арналѓан таќырыптар екі бµлімде топтастырылѓан, себебі семестрлік ж±мыстардыњ єрќайсысы єр бµлімдегі таќырыптар тізімінен тањдап алынып бірін – бірі ќайталамауы керек. Таќырыптар саны жеткілікті мµлшерде ќ±растырылѓан, сондыќтан да бір топтаѓы екі студент бір таќырып бойынша семестрлік ж±мыс орындауына болмайды.

Єрбір бµлімдегі таќырыптар теориялыќ немесе тарихи кезењдерді ќамтитындыќтан тиісті деген єдебиеттердіњ тізімімен ќамтамасыз етілген, дегенмен, соњѓы уаќыттарда баспадан шыќќан жања кітаптар таќырыпты ашуѓа кµмектессе, тізімде кµрсетілмеген єдебиеттерді де пайдалануѓа болады.

Студент семестрлік ж±мысты жазбас б±рын, сабаќ ж‰ргізетін ±стаздарынан мына маќсатта тиісті кењестер алуы ќажет:

1 Тањдап алынѓан таќырыпты м±ѓаліммен келісуі ќажет, себебі кµрсетілген таќырыптар шењберінен шыѓуѓа студент мєжб‰р болса жетекшімен аќылдасуы ќажет;

2 Керек болѓан жаѓдайда ѓылыми єдебиеттер, маќалалар туралы кењес алу;

3 Семестр ж±мысыныњ жоспарын бекіту;

4 Ж±мысты жазу жєне талапќа сай формада кµркемдеу;

5 Т‰сінбеген мєселелер, с±раќтар жайында маѓл±мат алу;

6 Семестр ж±мыстарын белгіленген мерізімде тексеруге беру;

7  ¦стаз тарапынан жасалынѓан ескертулер мен т‰зетулерді толыќтырып, ж±мысты кµрсетілген уаќытта тапсыру.

Семестрлік ж±мыстыњ мазм±ны мен формасына мынандай талаптар ќойылады.

Ж±мыс жоспары екі немесе тµрт тараудан артыќ-кем болмауы керек, ерекше бір жаѓдайда ѓана бес тарау болуы м‰мкін. Ж±мыстыњ мазм±ны, єрт‰рлі монографиялар мен ѓылыми маќалаларды оќып – талдаудыњ нєтижесінде ќ±рылуы керек.

Аяќталѓан семестрлік ж±мыстыњ мынандай кµрсеткіштері болуы ќажет: біріншіден, студент зерттеп отырѓан таќырыбыныњ мєнін, теориясы мен тарихын терењ танып-білгендігін кµрсету; екіншіден, автор мєдени ќ±былыстарды талдай отырып, оларды єрт‰рлі ѓалымдар мен ѓылыми аѓымдар кµзќарасы т±рѓысынан т‰сініп, баѓалай білу; ‰шіншіден зерттеп отырѓан мєдени ќ±былыстыњ µзектілігін, оныњ тарихтаѓы орны мен ќазіргі заманѓы мањызын ашып дєлелдеу.

Семестрлік ж±мыста осы мєселеге ќатысы бар деген пікірлер мен концепцияларды атап кµрсетіп, олардыњ авторлары мен жазѓан ењбектерініњ атын атап, мәтінде келтірілген сілтемелер болса, оларды салыстыра отырып, автор µзініњ т‰сінігіне сєйкес келетін біреуін негізге алуы тиіс.

Ѓылыми ж±мыстыњ ќ±ндылыѓы да, студенттіњ жеке µзініњ пікірініњ ќалыптасуы жєне соны айѓаќты т‰рде дєлелдей алуымен баѓаланады. Мєселеніњ мєнін ашатын жаќтарына назар аудара білу, фактілер мен уєждер арќылы т±жырым жасай алатындыѓы, ж±мыстыњ дењгейін кµтере т‰седі.

Ж±мыстыњ мазм±ны логикалыќ т±рѓыдан д±рыс жєне жасалѓан жоспарѓа сєйкес болуы шарт. Ж±мыстыњ ќ±рылымы кіріспе, негізгі бµлім жєне ќорытындыдан т±рады. Кіріспеде, автор, осы семестрлік ж±мыстыњ маќсаты мен м±ратын, таќырыптыњ µзектілігін атап µтіп, осы мєселеге ќатысты єдебиеттерге ќысќаша шолу жасайды.

Ќорытынды бµлімде негізгі т±жырымдар айтылады жєне солардыњ нєтижесі ретінде т‰йіндеме жасалып, семестрлік ж±мыс аяќталады.

Ж±мыстыњ сыртќы формасына келсек, оныњ кµлемі 10-12 компьютерлік ќаѓаз беті шамасынан кем болмауы керек, кіріспе, ќорытынды жєне сыртќы бетін ќоспаѓанда. Ж±мыстыњ єрбір бетінде жол ќалдырып, тараулардыњ аттары жазылып, сілтемелер бет соњында кµрсетілуі ќажет. Семестрлік ж±мыстыњ сыртќы беті ѓана машинкада немесе компьютерде теріліп, негізгі мазм±ны кµрнекті жєне т‰сінікті жазумен, таза жєне т‰зетулерсіз ќолмен жазылѓан болуы керек.

 

 

 

4 Семестрлік ж±мыстар таќырыптары

 

4.1 Мєдениет жєне µркениет

 

4.1.1 ¤ркениет ±ѓымыныњ тарихы.

4.1.2 Мєдениет жєне µркениет ±ѓымдарыныњ араќатынасы.

4.1.3 Ќ±ндылыќтар ж‰йесі: т‰рге бµлінуі жєне эволюциялыќ дамуы.

4.1.4 ¤ркениет ќ±рылымы: материалдыќ жєне руханилыќ.

4.1.5 Адам жєне µркениет.

          4.1.6 Єлемдік µркениеттер бірлігі мен кµпт‰рлілігі.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1. Ѓабитов Т.Х. Мєдениеттануѓа кіріспе. – Алматы, 1996.

2. Багдасарян Н.Г. Культурология. – М., 1998.

3. Миллер О.В. Мировая культура: Традиции и современность. – М., 1991.

4. Давидович В.Е. Сущность культуры. – Ростов-на-Дону, 1979.

5. Токарев С.А. Ранние формы религии. – М., 1990.

6. Швейцер А. Культура и этика. – М., 1973.

7. Тойнби А. Постижение истории. – М., 1992.

8. Григорьев В.И. Человек. Культура. Творчество. – М., 1991.

9. Межуев В.М. Культура и история. – М., 1983.

10. Гумилев В.И. Загадки погибших цивилизаций. Проблемы философии культуры. – М., 1984.

11. Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану сµздігі. – Алматы, 2001.

 

 

5 Мєдениет жєне µркениет туралы қазіргі заманѓы мєдениеттанудаѓы т‰сініктер

 

5.1 Ќазіргі заманѓы µркениет ерекшеліктері.

5.2 ¤ркениет жєне б±ќаралыќ аќпарат ќ±ралдары.

5.3 Шыѓыс жєне Батыс µркениеттері туралы кµзќарастар.

5.4 ХХ ѓасыр µркениетіндегі негізгі ќ±ндылыќтар ж‰йесі.

5.5 Адамзат мєдениеті тарихына µркениеттік кµзќарас.

          5.6 Модерн: оныњ ерекшеліктері, негізгі баѓыттары.

          5.7 Авангард – мєдени-єлеуметтік ќ±былыс.

          5.8 ХХ ѓасыр µркениетіндегі кино мен теледидардыњ рµлі.

          5.9 Ќазіргі заманѓы Еуропалыќ µркениеттегі негізгі ќайшылыќтар.          

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

         1. Ѓабитов Т.Х. Мєдениеттануѓа кіріспе. – Алматы, 1998.

         2. Ѓабитов Т.Х., Жатќанбаев Э. Этика и бизнес. – Алматы, 1998.

         3. Назарбаев Н.Є. Ѓасырлар тоѓысында. – Алматы, 1996.

         4. Поппер К. Открытое общество, его друзья и враги. – М.,1992.

         5. Ленбин В. “Модели мира” и образ человека (критический анализ Римского клуба). – М., 1988.

         6. Грибина Н.Г. История мировой художественной культуры. – Тверь, 1993.

         7. Шпенглер О. Закат Европы. – М., 1989.

         8. Постмодернизм и культура. Вопросы философии. – М., 1993.

         9. Тимошинов В.И. Культурология (Казахстан, Восток, Запад, Евразия). – Алматы, 2002.

         10. Тахтаров К.М. Сравнительная история развития человеческого общества и общих форм. – Алматы, 1996.

         11. Культурные контексты Казахстана: история и современность. – Алматы, 1998.

 

 

 

 6  Мєдениет жєне µркениет туралы. Ќазіргі заманѓы концепциялар

 

 6.1  М. Вебердіњ теориясы.

         6.2  Л.Н.Гумилевтіњ µркениетке кµзќарасы.

         6.3  Ортега-и-Гассеттіњ мєдениет философиясы.

         6.4  А.Тойнбидіњ µркениет т‰рлері туралы теориясы.

         6.5  К.Ясперс теориясындаѓы “¤стік дєуір” ±ѓымыныњ мєні.

         6.6  П.Сорокинніњ мєдениет туралы теориясы.

         6.7  З.Фрейдтіњ концепциясы.

         6.8  О.Шпенглердіњ µркениеттер тарихы концепциясы.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1. Тойнби А. Постижение истории. – М.,1992.

2. Гумилев Л.Н. Ритмы Евразии. Эпохи и цивилизации. – М., 1993.

3. Гумилев Л.Н. Кµне т‰ріктер. – Алматы, 1995.

3.     Фрейд З. Тотем и табу. – М., 1992.

4.     Ортега-и-Гассет. Эстетика. Философия культуры. – М., 1991.

5.      Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М.,1992.

6.     Шпенглер О. Закат Европы. – Новосибирск, 1993.

7.     Ясперс К. Смысл и назначение истории. – М., 1994.

8.      Данилевский Н.Я. Россия и Европа. – М., 1991.

9.      Вебер М. Избранное. Образ общества. – М., 1994.

 

        

         7 ¤ркениет ±ѓымын философиялыќ т±рѓыдан талдау

 

         7.1 ¤ркениет дамуындаѓы µнер жєне шыѓармашылыќ.

         7.2 Мєдениет тарихындаѓы парасат пен дінніњ мањызы.

         7.3 Ѓылым мен техниканыњ µркениетке єсері.

         7.4 ¤ркениеттер арасындаѓы байланыс жєне сабаќтастыќ.

         7.5 Адамзат мєдениеті тарихыныњ кµпт‰рлілігі жєне дєст‰рлілігі.

         7.6 Материалдыќ жєне рухани ќ±ндылыќтар ж‰йесіндегі ќ±ќыќтыќ зањдардыњ орны.

         7.7 Ќазіргі заманѓы µркениеттегі экология мєселесі.

         7.8 Тіл жєне діл - µркениет µзегі.

         7.9 Саяси – єлеуметтік процестердіњ µркениет дамуына ыќпалы.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1.  Абай. Ќара сµз. – Алматы: Ел, 1993.

2.  Абай. Шыѓармалар. – Алматы: Жазушы, 1995.  

3.  Єл-Фараби. Єлеуметтік – этикалыќ трактаттар. – Алматы: Ѓылым, 1975.

4.  Бµкейханов Є. Шыѓармалар. – Алматы: Ќазаќстан, 1994.

5.  Байт±рсынов А. Шыѓармалары. – Алматы: Жазушы, 1989.

6.  Ѓабитов Т.Х. Мєдениеттануѓа кіріспе. – Алматы, 1996.

7.  Н±рм±ратов С.Е. Рухани ќ±ндылыќтар єлемі: Єлеуметтік – философиялыќ талдау. – Алматы, 2000.

8.  Сулейменов О. Эссе, публицистика. Стихи, поэмы. Аз и Я. – Алматы: Жалын, 1990.

9.  Гуревич П.С. Культурология. – М., 1996.

10.  Нуржанов Б.Г. Культурология: Курс лекций. – Алматы, 1994.

11.  Ильенков Э.В. Философия и культура. – М., 1991.

12.  Лосев  А.Ф. Философия. Мифология. Культура. – М., 1991.

13.  История мировой культуры. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2000.

14.  Тимошинов В.И. Культурология: Казахстан – Евразия – Восток – Запад: Учебное пособие. – Алматы: Ниса, 1997.

 

 

 

         7.2  ¤ркениеттіњ тарихи т‰рлері

 

         7.2.1. Адамзат µркениетініњ т‰п негізі

         7.2.2  Миф жєне мєдениет.

          7.2.3 Кµне дєуірлердегі діни нанымдар жєне олардыњ ќоѓам дамуына єсері.

7.2.4    Ежелгі Мысыр еліндегі діни сана.

7.2.5    Шумер µркениеті.

7.2.6    Кµне ‡нді µркениетіндегі µнер жєне білім.

7.2.7    Кµне Ќытай мєдени парадигмасындаѓы адам жєне ќоѓам.

7.2.8    Ассирия µркениетінің тарихы.

7.2.9    Ежелгі саќтардың мєдени жетістіктері.

7.2.10                         Кµне т‰ркі халыќтарыныњ жазу µнері.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1. Гумилев Л.Н. Кµне т‰ріктер. – Алматы, 1995.

2. Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. – Ленинград, 1987. – ч.1.

3. Орынбеков М.С. Ежелгі ќазаќтар д‰ниетанымы. – Алматы, 1996.

4. Ѓабитов Х., М‰тєліпов Ж., Ќ±лсариева А. Мєдениеттану негіздері: Оќулыќ. – Алматы, 2000.

5. Толубаев А.Т. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов. – Алматы, 1991.

6. Культурология. Антология. – М., 1994. – т. 1-4.

7. Бейсенов К. Ќазаќ топыраѓында ќалыптасќан ѓаќлияты ой кешу ‰рдістері. – Алматы, 1996.

8. Джумабаев Н. Этическая мысль Средней Азии в ІХ – XV вв. – М., 1974.

9. Печчей А. Человеческие качества. – М., 1980.

10. Нуржанов Б.Г. Культурология: Курс лекций. – Алматы, 1994.

11. Мамонтов С.С. Основы культурологии. – М., 1994.

 

 

 

         7.3. Ќазіргі Еуропа µркениетініњ тарихы

 

         7.3.1 Ежелгі Грек-Рим мєдениетіндегі материалдыќ жєне рухани ќ±ндылыќтар ж‰йесі.

         7.3.2 Афина демократиясы жєне оныњ мањызы.

         7.3.3 Антикалыќ µркениеттіњ µнер мен ѓылым саласындаѓы жетістіктері.

         7.3.4 Христиан дінініњ тарихи мањызы.

         7.3.5 Романдыќ стиль жєне готика.

         7.3.6 Ренессанс дєуіріндегі гуманизм идеясы.

         7.3.7 Жања дєуір заманындаѓы ѓылым мен техниканыњ дамуы.

         7.3.8 ¤нердегі романтизм.

         7.3.9 Адамзат µркениеті тарихындаѓы аѓартушылыќ идеясы.

         7.3.10 ХІХ ѓасырдаѓы Еуропа елдерініњ саяси-єлеуметтік даму ерекшеліктері.

         7.3.11 ХХ ѓасырдаѓы ѓылыми-техникалыќ жањалыќтар ‰рдісініњ ќазіргі заманѓы µркениетке єсері.

         7.3.12 Батыс Еуропа µркениетіндегі рухани тоќырау ќайшылыќтары.

         7.3.13 Жаћандану процесі жєне оныњ болашаѓы.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

         1. Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану сµздігі. – Алматы, 2001.

         2. Малюга Ю.Я. Культурология. – М., 1987.

         3. Мамонтов С.С. Основы культурологии. – М., 1994.

         4. Ильина Т. Западноевропейское искусство. – М: Высшая школа,1983.

         5. Якимолович А. Шарден и Французское Просвещение. – М.,1981.

         6. Лихачева В.Д. Искусство Византии IV-XV вв. – М., 1986.

         7. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. – М.,1978.

         8. Доброклонский М.В. Культурология. – М.,1997.

         9. Розин В.М. Введение в культурологию. – М., 1997.

         10. Миронов Б.Н. Влияние революции цен в России XVІІІ в. на ее экономическое и социальное-политическое развитие. – М.,1991.

 

 

 

         4.4  Шыѓыс –м±сылман елдері мєдениеті

 

         4.4.1 Ислам діні жєне єлемдік µркениет.

         4.4.2 Исламдаѓы негізгі аѓымдар жєне олардыњ халыќтар µміріндегі мањызы.

         4.4.3 М±сылман елдеріндегі ѓылым мен µнердіњ даму ерекшеліктері.

         4.4.4 Ќазаќстандаѓы ислам дінініњ рµлі

         4.4.5 Діни экстремизм жєне саясат

         4.4.6 Ислам діні мен басќа єлемдік діндер арасындаѓы байланыс.

         4.4.7 Ќ±ран кітабыныњ жалпы адамзаттыќ мєдениет тарихындаѓы орны.

         4.4.8 Ќазіргі заманѓы µркениет жєне ислам дінініњ даму баѓыттары.

 

 

Єдебиеттер тізімі

 

1.         Абай. Ќара сµз. – Алматы: Ел,1993.

2.         Абай. Шыѓармалары. – Алматы,1995.

3.       Баласаѓ±н Ж. Ќ±тты білік. – Алматы, 1986.

4.       Иассауи Ќожахмет. Аќыл кітабы. – Алматы, 1996.

5.       Єл-Фараби – Єлеуметтік – этикалыќ трактаттар. – Алматы: Ѓылым, 1975.

6.       Ѓабитов Т.Х., М‰тєліпов Ж., Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану. – Алматы, 1998.

7.       Байт±рсынов А. Шыѓармалары. - Алматы: Жазушы, 1989.

8.       Серікқали±лы З. Д‰ниетану даналыѓы. – Алматы, 1994.

9.       Н±рм±ратов С.Е. Рухани ќ±ндылыќтар єлемі: єлеуметтік – философиялыќ талдау. – Алматы, 2000.

10.  Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану сµздігі. – Алматы, 2001.

11.  Религии в Казахстане: Хрестоматия.- часть 1. – Алматы, 2002.

12.  Жизнь Мухаммеда. Книга о пророке. – Алматы: жазушы, 1990.

13.  Бартольд В.В. Ислам и культура мусульманства. – М., 1992.

14.  Коран и современная наука. – М., 1996.

15.  Васильев Л.С. История Востока. В 2т. – М.:Высшая школа, 1993.

 

 

 

 

 

4.5 Ќазаќ мєдениетініњ єлемдік µркениеттегі орны

 

4.5.1 Ќазаќ мєдениетініњ т‰пкі негізі.

4.5.2 Кµшпенділер µркениетініњ ерекшелігі.   

4.5.3 Еуропалыќ мєдениеттіњ ќазаќ мєдениетіне ыќпалы.

4.5.4 Кењес ‰кіметі дєуіріндегі мєдениеттегі ќайшылыќтар мен жетістіктер.

4.5.5 ¦лттыќ мєдениетіміз тарихындаѓы шешендік µнердіњ дамуы.

4.5.6 ХХ ѓасырдаѓы Ќазаќстандаѓы µндіріс пен халыќ шаруашылыѓыныњ даму ерекшеліктері.

4.5.7 Тєуелсіздік жылдарындаѓы ±лттыќ мєдениеттердіњ жањѓыруы.

4.5.8 Постмодерн - ±лттыќ мєдениет туралы. 

 

          

Єдебиеттер тізімі

 

1.      Абай. Ќара сµз. – Алматы: Ел, 1993.

2.      Абай. Шыѓармалары. – Алматы, 1995.

3.        Бейсенов Ќ. Ќазаќ топыраѓында ќалыптасќан ѓаќлиятты ой кешу ‰рдістері. – Алматы, 1994.

4.       Бµкейханов Є. Шыѓармалар. – Алматы: Ќазаќстан, 1994.

5.       Байт±рсынов А. Шыѓармалары. – Алматы: Жазушы, 1989.

6.       Баласаѓ±н Ж. Ќ±тты білік. – Алматы, 1986.

7.       Ѓабитов Т.Х. Ќазаќ мєдениетініњ типологиясы. – Алматы, 1998.

8.       Ѓабитов Т.Х. Мєдениеттануѓа кіріспе. – Алматы, 1998.

9.       Гумилев Л.Н. Кµне т‰ріктер. – Алматы, 1995.

10.  Ќоњыратбаев Є., Ќоњыратбаев Т. Кµне мєдениет жазбалары. – Алматы, 1991.

11.       Ќ±лсариева А.Т. Мєдениеттану сµздігі. – Алматы, 2001.

12.       Назарбаев Н.Є. Ѓасырлар тоѓысында. – Алматы, 1996.

13.       Н±рм±ратов С.Е. Рухани ќ±ндылыќтар єлемі: єлеуметтік – философиялыќ талдау. – Алматы, 2000.

14.       Н±рм±ратов С.Е. ¦лттыќ болмыс пен ±лттыќ сана: Оќу ќ±ралы. - Алматы,1996.

15.       Орынбеков М.С. Ежелгі ќазаќтыњ д‰ниетанымы. – Алматы,1996.

16.       Хасенов Є. Ќазаќстанныњ мєдениеті мен µнерініњ тарихы. – Алматы, 1988.

17.       Ќ±дайбердиев Ш. М±сылмандыќ шарты. – Алматы, 1993.

18.       Ардаќ Н±рѓали. Ќазаќ ілкі тектерініњ дєст‰рлі мєдениеті. – Алматы: Атам±ра, 2000.

19.  Аќатай Сабетќазы. Древние культы и традиционная культура казахского народа. – Алматы, 2001.

20.  Тойнби А. Постижение истории. – М., 1992.

21.  Культурные контексты Казахстана. История и современность. – Алматы, 1998.

22.  Кенесбеков Д. Кочевое общество. Генезис. Развитие. Упадок. – Алматы, 1994.

23.  Казахи. Историко-этнографическое исследование. – Алматы, 1995.

 

 

 

4.6 Ќазіргі заманѓы µркениет болашаѓы

 

4.6.1 ХХ ѓасырдаѓы ѓылыми-техникалыќ жањалыќтардыњ мєні мен мањызы.

4.6.2  ХХ ѓасыр мєдениетіндегі жалпы адамзаттыќ ќ±ндылыќтардыњ мањызыныњ артуы.

4.6.3 Ѓаламдыќ тауќыметтер табиѓаты.

4.6.4 Табиѓат пен адам арасындаѓы байланыстардыњ к‰рделенуі.

4.6.5 Экологиялыќ мєдениеттіњ дамуы – ќазіргі заманѓы µркениеттіњ µзекті мєселесі.

4.6.6 Дін жєне ѓылым ‰йлесімділігі – рухани дамудыњ кепілі.

4.6.7 Футурология – адамзат таѓдыры туралы.

4.6.8 Конвергенция теориясыныњ мазм±ны.

4.6.9 Сциентизм жєне антисциентизм µркениет туралы.

 

    

Єдебиеттер тізімі

 

1. Тойнби А. Постижение истории. – М.,1992.

2. Гумилев Л.Н. Ритмы Евразии. Эпохи и цивилизации. – М., 1993.

3. Гумилев Л.Н. Кµне т‰ріктер. – Алматы, 1995.

4.     Фрейд З. Тотем и табу. – М., 1992.

5.     Ортега-и-Гассет. Эстетика. Философия культуры. – М., 1991.

6.      Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М.,1992.

7.     Шпенглер О. Закат Европы. – Новосибирск, 1993.

8.     Ясперс К. Смысл и назначение истории. – М., 1994.

9.      Данилевский Н.Я. Россия и Европа. – М., 1991.

10.             Вебер М. Избранное. Образ общества. – М., 1994.

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

Кіріспе ................................................................................................................  3

1 Курстың мақсаты мен маңызы ….................................................................. 4

2 Семинар сабақтарының және студенттердің өзіндік жұмыстарының  тақырыптары ...................................................................................................... 5

      2.1 Мәдениет – жүйелі құбылыс, формациялық және өркениеттік көзқарастар ......................................................................................................... 5

      2.2 Мәдениет формалары: дін, мораль, өнер, ғылым, құқық, саясат .............................................................................................................................. 7

      2.3 Мәдениет және өркениетті тарихи түрлерге бөлу .............................................................................................................................. 9

      2.4 Қазақтың ұлттық мәдениетінің қалыптасу ерекшеліктері ............................................................................................................................ 10

      2.5 Мәдениет және өркениет дамуының болашағы ............................................................................................................................ 14

      3 Семестрлік жұмысты орындаудың талаптары мен шарттары ........................................................................................................................... 17

      4 Семестрлік жұмыстар тақырыптары ....................................................18

      4.1 Мәдениет және өркениет ................................................................... 18

      5 Мәдениет және өркениет туралы қазіргі заманғы мәдениеттанудағы түсініктер ......................................................................................................... 19

      6 Мәдениет және өркениет туралы қазіргі заманғы концепциялар ............................................................................................................................ 20

      7 Өркениет ұғымын философиялық тұрғыдан талдау….………..……. 20

      7.2 Өркениеттің тарихи түрлері …..……………………………………. 21

      7.3 Қазіргі Еуропа өркениетінің тарихы……………………………….  22

      7.4 Шығыс – мұсылман елдері мәдениеті …..………………………… 23

      7.5 Қазақ мәдениетінің әлемдік өркениеттегі орны ………..………… 24

      7.6 Қазіргі заманғы өркениет болашағы .………….….……………….. 25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2006 жылдыњ жинаќ жоспары, реті 72

 

 

 

 

 

Ќуанышќазы  Шєкірт±лы М±хамеджан

 

 

 

 

 

МЄДЕНИЕТ  ЖЄНЕ ¤РКЕНИЕТ: ЌАЛЫПТАСУ ЖЄНЕ ДАМУ МЄСЕЛЕЛЕРІ.

Семинар сабаќтарына және семестрлік жұмысқа арналѓан єдістемелік н±сќау. (Бакалавриат, мамандықтардың барлыќ к‰ндізгі бµлімдерінде оқитын студенттер үшін).

 

 

 

 

 

 

Редакторы Ж.А.Байбураева

 

 

 

 

 

Басуға қол қойылды  ----------                                      Пішімі 60х84    1/16

Тиражы 150  дана                                                          №1 типография ќаѓазы        

Көлемі 1,7 оқу басп.т.                                                   Тапсырыс ---------

Бағасы 68 теңге

 

 

 

 

 

 

Алматы энергетика жєне байланыс институтыныњ кµшірмелі-кµбейткіш бюросы

050013 Алматы, Байт±рсынов к., 126