АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ
Әлеуметтік пәндер кафедрасы
С О Ц И О Л О Г И Я
Семинар сабақтарына арналған әдістемелік нұсқаулар
(барлық мамандықтардың күндізгі бөлімінде оқитын студенттері үшін )
Алматы 2008
С О Ц И О Л О Г И Я
Семинар сабақтарына арналған әдістемелік нұсқаулар
(барлық мамандықтардың күндізгі бөлімінде оқитын студенттері үшін )
ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: Орынбекова Д.С. Социология барлық мамандықтардың күндізгі бөлімінде оқитын студенттері үшін семинар сабақтарына арналған әдістемелік нұсқаулар. – Алматы: АЭжБИ, 2008. – 33 б.
Бұл әдістемелік нұсқаулар, социология пәнінен арналған семинар сабақтарының жоспарлары, реферат тақырыптары, әр тақырыпқа арналған әдебиет тізімі және сол семинарға тереңдетілген әдістемелік кеңестер кіргізілген.
Кіріспе
Социология біртектес әлемдік ғылым тұрғысында объективті түрде өмір сүруде, ол теориялық ғана емес, тәжірибелік те ғылым. Бүгінгі күнде оны біздің Республикамыздың барлық жоғарғы оқу орындары студенттері оқиды. Студенттермен жүргізілген сұраулардың нәтижесі бойынша социологияны оқуды студенттер оң, дұрыс деп есептейді, оған деген ынта мол, оның тәжірибелік, өмірлік маңызына ден қояды, социологиялық зерттеу тәсілдері, алынған ақпараттарды қорыту студенттерді қызықтырады, жаңа ойлау, оларға баға беру қабілеттерді, қатынастарды тудырады.
Бұның бәрі де заңды құбылыс, процесс. Болашақ мамандар қоғамдық, әлеуметтік құрылымдар мен бірліктердің дамуының заңдары мен заңдылықтарын білуі шарт, себебі қазіргі әлемнің шындығын ешкім де бұрмалай алмайды. Олар қайсы қоғамда өмір сүруде, өздері қандай адамда тәрбиелеуі керек, оның еңбегі мен өмірінің мәні неде екендігін білу қажет. Белгілі социологиялық зерттеудің шекарасын, техникасын, тәсілдерін меңгеру әрбір маман үшін қажет, сол арқылы ол өз еңбегінің де мазмұны мен нәтижесін терең бағалайды.
Социологияны оқытумен пән есебінде жүргізудің ажыраспас бөлімі оқулық, оқу құралдары, олар әзірге жазылған жоқ. Мұндай жағдайдан шығу үшін, республикамыздың саяси-әлеуметтік, экономикалық және рухани өмірін қорыта отырып, социология пәні бойынша оқылған лекцияларды ұсынуды жөн көрдік.
Бұл әдістемелік нұсқау тоғыз тақырыпқа арналған. Бастапқы тақырыпта социологияның объектісі, пәні, құрылымы, қызметі қорытылады, одан әрі бір тарау социологияның ғылым есебінде қалыптасуының алғы шарттарына, кезеңдеріне, түрлі ағымдарға арналған. Сонымен, қатар социологияның негізгі кезеңдері, бағыттары, негізгі мәселелері. Оның ішінде: Еңбек социологиясы, инженерлік социология, жеке тұлға, отбасы және т.б.
Қазақстан Республикасы қазақ халқы ерте қалыптасқан ел. Оның тарихы бай. Соған сәйкес қазақ ойшылдарының қоғам және адам туралы саяси-әлеуметтік ойларына маңызды орын бердік.
Социология – тұтас алғанда қоғам туралы және әлеуметтік қатынастар туралы ғылым. Соған сәйкес қоғамның әлеуметтік мәдени тұтас жүйе екендігіне, қоғамның әлеуметтік құрылымына, бірлігіне, қатынастарына, ұйымына төрт тарау арнадық.
Қоғам көптеген бөлімдерден тұрады (саяси-экономикалық, әлеуметтік, рухани) оның әрқайсысына өз қызметін атқарады. Қоғамның осы қызметтеріне сәйкес саяси, экономикалық, рухани өмірінің негізгі мәселелеріне жеке тараулар арналған.
Барлық қоғамдық ғылымдардың ортасында адам тұрады. Дегенмен, олар адамды әр жағынан зерттейді. Осы әртүрлілікке қарамастан, адам қоғамның құрылымында, институттарында, ұйымдарында шешуші тұлға. Адам абстракталық схема, қияли модель емес, ол тірі, іс-әрекетті, мәнді оның байлығы мен күрделілігін ешбір қоғаммен теңеуге болмайды. Соған сәйкес жеке адам, оның биологиялық және әлеуметтік құрылымына, статусына, мүддесі мен тілегіне, әлеуметтік тәртібіне, іс-әрекетіне, адамгершілігіне, өмір сүру мәніне арнаулы тарау бердік. Басқа тараулар әлеуметтік институттар, өзгерістер, жетістіктер қарастырылады.
Тақырып 1. Социологияның объектісі, пәні, құрылымы және қызметі
1. Социологияның объектісі және пәні.
2. Социологияның құрылымы.
3.Социологияның қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі орны.
4. Социологияның қызметі.
Реферат тақырыбы
1 Социология ғылым ретінде.
2 Макро және микро социологиялық қатынасы.
3 Социологияның тарихпен, әлеуметтік философиямен, әлеуметтік психологиямен байланысы және ерекшелігі.
4 Социология және басқа ғылымдар қоғам туралы.
Әдебиеттер
1. Борокноев А.О. и др. О предмете социологии как общей науке
об обществе // Социологические исследования. – 1991, - №5.
2. Дюркгейм Э. Метод социологии // Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. Метод социологии. М., - 1991. – С. 391 – 566.
3. Руткевич М.Н. О предмете социологической науки: три методологических вопроса // Социологические исследования. – 1991. - №7.
4. Сорокин П.А. Социология как наука // Сорокин П.А. Человек, цивилизация, общество. – М., - 1992. – С. 156 – 189.
5. Тернер Дж. Структура социологической теории. – М. – 1986.
6. Краткий словарь по социологии. – М., 1989. – Минск, 1984.
7. Гурко Е.И. Эмпирическое и теоретическое в социологическом исследовании. Рабочая книга социолога. – 2-е изд. – М., 1983.
8. Радугин А.А., Радугин К.А. Социология: Курс лекций. – М.: Владос, 1995.
9. Тернер Дж. Структура социологической теории. – М., 1986.
10. Покровский Н.Е. Социальный мир в ХХ1 веке. //Социс. – 1999. – № 12.
11. Култыгин В.П. Социальное знание и реальность: противоречия в познании и развитии современного мира //Социс. – 1999. – № 12.
12. Качанов Ю.Л. Что такое социологическая теория? //Социс. – 2002. – № 12.
13. Соколова Г.Н., Титаренко Л.Г. Российское общество и социология в ХХ1 веке: социальные вызовы и альтернативы //Социс. – 2004. – № 2.
14. Лапин Н.И. Трансформирующаяся Россия в социологических проектах РГНФ //Социс. – 2004. – № 11.
15. Даргын-оол Ч. Социология и высшее образование //Социс. – 2004. – №12.
16. Структура и уровни социологического знания: традиции и новые концепции // Социс. – 2003. – № 9.
Бірінші сұрақ. Социология туралы қысқаша сөздікте: «Социология - /латынның fostetar – қоғам, гректің logor t – сөз, түсінік, ілім / тұтас алғанда қоғамның, қоғамдық қатынастардың, қоғамдық бірліктің қалыптасу, өмір сүру және дамуы туралы ілім. Социология туралы терминді ХІХ ғасырдың орта шенінде алғаш енгізген француз социологы Огюст Конт еді, ол алғашында қоғамтану деп те атаған. Жалпы алғанда социология және қоғамтану бір мәндес деп қаралған. Қазіргі Англия ғалымы Р. Херд «Социологияға кіріспе» деген еңбегінде социология дегеніміз адам қоғамы туралы ілім деп анықтама берген. Оның замандасы қазіргі социология ғылымының ірі өкілінің бірі Э. Гидденс «Социология – қоғамның, топтардың адамның әлеуметтік өмірі туралы ілім» дейді. Ал Америка социологы Нейл Смелзер «социология» деген оқулығында «социология – қоғамды және қоғамдық қатынастарды ғылыми зерттеу» деп анықтама береді.
Сонымен социология – қоғам және қоғамдық қатынастар туралы ғылым. Бірақ, тарих, философия, психология, демография, экономика, политология ғылымдары да адамдар қатынастарын, олардың іс - әрекетін, өндірісті, тұтынуды, еңбекті, демалысты, адам өмірінің құрылымдары және ұйымдарды зерттейді.
Қоғамдық өмірдің барлық құбылыстарды және процесстері, өмір сүрудің қайсы саласына қарайтынына қарамастан, экономикалық, саяси, әлеуметтік, рухани т.б. – социологиялық танымның объектісі болып есептеледі.
Социологияның пәні мына түсініктерден тұрады. «Топтық қарым – қатынастар», «адамдардың өзара қатынасы» және «оның нәтижесі», «адамдардың әлеуметтік қатынасы», «әлеуметтік институттар», «әлеуметтік ұйымдар», «адам қоғамы және адамдардың тәртібі», «әлеуметтік топтар», «адам қатынасының түрлері», «адамдар қоғамының негізгі құрылымдары», «әлеуметтік процестер», «әлеуметтік мәдени құбылыс», т.б. Әр қайсысына сипаттама беріңіз.
Екінші сұрақ. Социология – теориялық және тәжірибелік пән, қоғамдық жүйелерде өмір сүру және даму тұрғысын зерттейді. Одан шығатын қорытынды: социология қоғамдық өмірді жүйе есебінде зерттейді.
Социологиялық – теориялық, сонымен қатар тәжірибелік ғылым, оның ерекшелігі мынада: барлық теория қиялы ойларға негізделген емес, арнаулы социологиялық зерттеулер мен алынған шындықты жүйелі бақылауға, арнаулы қойылған экспериментке, материалды нақтылы қорытуға негізделген.
Сонымен, қазіргі қоғамды жүйелі түрде түсіндіретін, оның өмір сүруі мен дамуы туралы пән – социология қалыптасты. Олай болса, социологияның негізгі мәселесін былай деп тұжырымдауға болады: Қоғам толық /тұтас/ өмір сүрущі құрылым. Оған жауап бере отырып, былай дейміз: ол әлеуметтік бірліктердің, жеке адамдардың, әлеуметтік процестер және адамдардың бұқаралық тәртіптерінің өзара қатынастары.
Сырттай институцияландырудан басқа да, социология ғылымдар сияқты, іштей институцияландыруды басынан өткізеді. Іштей институцияландыру дегеніміз, ғылымның ұйымдық құрылымын дамыту пәннің өз ішінде тұрақты еңбек бөлісінің болуы кәсіби, этиканың ережесі мен нормаларының қалыптасуы, тиімді зерттеушілік тәсілдерді жасау.
Сонымен, фундаменталдық зерттеу дәрежесін және қолданбалық зерттеу дәрежесін анықтаңыз.
Үшінші сұрақ. Ағылшын социологы, Н. Смелзер, өзінің «социология» деген еңбегінде қоғамды адам денесіне ұқсас тірі организмге теңейді. Адамның әрбір мүшесі – жүрегі, миы, қарыны т.б. өмір сүруді қамтамасыз еті үшін, ерекше қызметтер атқарады. Адам организміндегі өзара байланысты әрбір мүше өзара бағыныштылық жүйені қалыптастырады. Егер де бір мүше өмір сүруін тоқтатса немесе нашар қызмет етсе, организм өз дәрежесінде өмір сүре алмайды, мүмкін, үнемі өмір сүруден кетеді. Функционализм теориясын жақтаушылар қоғамды әрбір бөлімдерден /экономика, саясат, дін т.б./ тұратын организм деп қарайды. Қоғамның әрбір бөлімі өз қызметін атқарады, ол қызметтердің әрқайсысының өзара айырмашылықтары неғұрлым көп болса, соғұрлым қоғамның барлық бөлімдерінің де жағдайы аурлай түседі.
Социология қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар жүйесінде ерекше орын алады. Ол қоғам және оның құбылыстары мен процесстері туралы ғылым. Сондықтан да, социология жасайтын адамды оның іс - әрекетін зерттейтін тәсілі мен тәсілдемені, әлеуметтік өлшем тәсілін барлық қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар пайдаланады.
Төртінші сұрақ. Социолог жүргізетін зерттеудің сипатынан қызметі туындайды. Солардың ішіндегі маңыздысының бірі әлеуметтік дамудын заңдылықтарын, әлеуметтік құбылыстар мен процесстердің дамуының тенденцияларын зерреумен байланысты танымдық қызметі, тәжірибелік: бұл социологияның тәжірибелік кепілдемені және әртүрлі басқарудың тиімділігін арттыруға бағытталған ұсыныстарды дайындауға қатысу дәрежесіне байланысты.
Социологияның қызметін іске асыруда арнаулы социологиялық теориялар маңызды орын алады /еңбек, отбасы, экономика, саясат т.б. социологиясы/.
Танымдық қызметінің жалғасы болжамдық қызметтен көрінеді. Социолог проблеманы зерттей отырып, оны шешудің тиімді жолын ашуға, болашағын және түпкілікті нәтижесін көрсетуге ұмтылады.
Социологияның қызметінің бірі – басқарушылық. Бұл қоғам, аймақ, сала, мекеме және ұйымдар көлемінде ғана іске асырылады. Оның қажеттілігі ешбір күмән туғызбайды.
Тақырып 2. Социологияның негізгі кезеңдері, бағыттары және даму
1. О.Конт – социологияның негізін қалаушы.
2. Г.Спенсердің социологиясы.
3.Д.Э.Дюркгейм социологиясы. М.Вебердің “түсіндірме” социологиясы.
4. Ресейдегі әлеуметтік ойлар.
Реферат тақырыбы
1 М. Вебердің «түсіндірме» социологиясының қайта өрлеуі.
2 Э. Дрюкгеймнің «социологизмі».
3 Батыс социологияның негізгі бағыттары.
4 П. Сорокин – ХХ ғасырдағы ғұлама социологы.
Әдебиеттер
1. Арон Р. Этапы развития социологической мысли. – М., 1993.
2. Вебер М. О некоторых категориях понимающей социологии // Вебер М. Избранные произведения. – М., 1990. – С. 495-546.
3. Гайденко П.П., Давыдов Ю.Н. История и рациональность. Социология М.Вебер и веберовский ренессанс. – М., 1991.– С. 28-62.
4. Дюркгейм Э. О разделении общественного труда. Метод социологии. – М., 1990. – С.391-532.
5. Кареев Н.И. Основы русской социологии // Социологические исследования. – 1985. - №3.
6. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992. – С.156-189.
7. Современная западная социология: Словарь. – М., 1990.
8. Американская социология: Перспективы. Проблемы. Методы. – М., 1972.
9. Арон Р. Этапы развития социологической мысли. - М., 1993.
10. Вебер М. О некоторых категориях понимающей социологии // М. Вебер Избранные произведения. – М., 1990. – С. 495 –546.
11. Веселов Ю.В. Классики экономической социологии: Карл Поланьи 4. //Социс. – 1998. – №1.
12. Ганша А.О., Зотов А.А. Гуманистическая социология Флориана Знанецкого // Социс. – 2002. – №3.
13. Головенко И.А., Козловский В.В. История русской социологии ХIХ-ХХ вв. – М., 1995.
14. Голосенко И.А. Питирим Сорокин о внутренних нарушениях социального порядка // Социс. – 2000. – №4.
15. Дюркгейм Э. О разделении общественного труда: Метод социологии. – М., 1990. – С. 391–532.
16. Западная социология. – М., 2001.
17. Краткии очерк истории социологии. – М., 1990.
18. Култыгин В.П. Теория рационального выбора – возникновение и современное состояние // Социс. – 2004. – №1.
19. Коломийцев В.Ф. Социология Герберта Спенсера // Социс. – 2000г. -№1.
20. Лапин Н.И. Когда и как Огюст Конт ввел термин «sociologie» // Социс. – 2003. – №4
21. Мнацаканян М.О. Место протестантской этики в концепции капитализма М.Вебера // Социс. – 1998. – №7.
22. Основы социологии. Курс лекций // под ред. Эфендиева. – М., 1995.
23. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. М., 1992.
24. Сычева В.С. Исторический очерк бюджетных исследований в западной Европе и США // Социс. – 1998. – №4.
25. Спенсер Г. Синтетическая философия. – Киев, 1997.
26. Трошкина В.П. Социологическая концепция О.Конта. М., 1984.
27. Шпакова Р.П. Макс Вебер о становлении демократии в России //Социс. – 2003.– №3.
Бірінші сұрақ. Социология ғылым есебінде ХІХ ғас. 50 – ші жылдарында пайда болды. Әрине қоғамдық өмірдегі проблемаларына социологиялық қорытынды жасау әрекеті бұдан бұрын да жүргізілген. Социологияның пайда болуы немен байланысты?
Социологияның алғаш негізін қалаушы француз ойшылы Огюст Конт (1796-1857). Ол социология фактыға негізделуі керек және ол әлеуметтік құбылыстарды жаратылыс ғылымындай тәжірибелік және аналитикалық зерттеуі қажет деген. Бұл социологияның қияли, абстрактылық құрылымынан ауысып, тәжірибелік ғылым болуына мүмкіндік жасады, яғни қоғам өмірінің проблемаларын жағымды шешуге қабілетті болуына мүмкіндік жасады. О.Конт қоғам туралы жағымды тәжірибелі ғылым жасауды қажет дей отырып, оның пәнін фундаменталдық заң деп есептеп, тіпті социологияны әлеуметтік физика деп атады. Сондықтан да социологияда әлеуметтік статика мен әлеуметтік динамиканы бөлді, яғни осы концепцияның негізін салды. Біріншісі қоғамды, оның барлық элементтерін тұрақты және теп-теңдік жағдайында зерттейді және әлеуметтік үндестік (гармония) заңының негізі деп есептеді. Екіншісі, қоғамды даму, бір дәрежеден екіншіге өту жағдайында зерттейді.
Социологиялық зерттеудің негізгі заңын бақылау және эксперимент деп тұжырымдады. Конт ғалымдар ұсынысын нақтылы тәжірибелік тексеруден өткізу қажет деген тезисті көтерді. Сондықтан да Конт философиясы “позитивизм” (жағымды) деген атақ алды. Бұл Конттық жаратылыстану ғылымы үлгісінде зерттелген.
Ол өзінің 1829 жылы жарияланған “Курс позитивной социологии” деген еңбегінде қоғамды ғылыми негізде зерттеу міндетін көтерді. Бұл ғылымның пайда және қажеттілігін О.Конт неге негіздейді, О.Конт жүйесінде бұл негіздеу адам дамуының интеллектуалдылығының үш дәрежелі кезеңдері туралы заң негізінде қалыптасады: теологиялық, метафизикалық және позитивтік.
Бірінші, теологиялық сатыда адам барлық құбылыстарды діни негізде түсіндіреді. Жоғары табиғи күш бар деген түсінік үстем болды. Екінші кезеңде, метафизикалық сатыда бұл көзқарастан адамдар бас тартты. Барлық құбылыстар абстракталық мазмұнмен, себептермен, басқада философиялық абстакциялар арқылы түсіндіруге ұмтылады.
Екінші кезеңнің міндеті – сыни. Ол бұрынғы түсінікті күйрете отырып, үшінші дайындайды– позитивтік, болмаса ғылыми құбылыстарды бақылаумен шектеледі және олардың арасындағы қалыптасқан тұрақты байланыстарды тіркейді.
О.Конттың жұмыстарында нақтылы тәжірибелік зерттеуге өтуге алғы шарттар бар. Ол (Дюркгейм және Парсонстың) социологиялық ойдың одан әрі дамуына маңызды әсер етті. Социологияның дамуына аса зор еткен оның әлеуметтік фактыларды таңдау, қоғамда органикалық бірлік пен түсіну социологияға абстрактылық, қияли қатынастан бас тарту сатқындық керек деп қарау идеясы.
Екінші сұрақ. ХІХ ғасырдың екінші жартысында, О.Конт өлгеннен кейін, әлеуметтік ойдың бірнеше ағымдары пайда болды, олардың уәкілдері қоғамдық критериясын одан тыс жағдайлардан іздеді. Бірінші кезекте жаратылыстанудың әсері болды, әсіресе, Дарвин ілімінің пайда болуы. Мұндай қатынастың ірі уәкілдерінің бірі, ағылшын ғалымы Герберт Спенсер болды (1820-1903).
Спенсердің социологиялық теориясы, Дарвиннің қабылдаған екі принципке негізделеді: қоғамды организм деп түсіну және әлеуметтік эволюция идеясы. Шын мәнісінде, қоғам төрт организмді (копирует) көшіріп алады және тудырады, олай болса, оған тең биологиялық заңдар. Ол заң Спенсердің айтуы бойынша қоғамға сәйкестеніп бейімделеді. Дарвиннің биологиялық орта үшін шығарған өмір сүру үшін күрес заңы, өзінің әлеуметтік көрінісінде тап күресі заңы есебінде қаралады.
Қоғамды биологиялық организммен ұқсастырып қарау әлеуметтік жүйенің құрылымдарын құрайтын қызметтерін немесе қайсыбір элеменеттерін ерекше сипаттауға әкеліп соқтырады: Мысалы, ауылшаруашылығы және өнеркәсібі, оның ойынша, тамақтану қызметін атқарады, сауда – қан айналысы, армия - өзіндік тері қабатын, транспорт – сосудтық жүйесі деп қаралады.
Бүгінде социологияда қолданылатын көпшілік түсініктер (қызмет жүйесі, құрылым, институт) бірінші рет Спенсер үнемі қолданылған, және ғылыми сөз айналымына енгізген. Бұл ойшылдың социологиялық шыға Спенсердің еңбектерінің қоғамды зерттеуде жемісті нәтижелері мол. Оның бірі – әлеуметтік институттардың 6 түрін көрсетуі (үкімет, кәсіби, саясат, дін, білім, отбасы). Бұл процесстерді сипаттай отырып Спенсер олардың екі жағын көрді – әлеуметтік институттардың және дифференциалануын. Қазіргі социологияда мұндай қатынас маңызды деп есептеліп, кең түрде пайдаланылуда. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың басындағы социологиялық ойдың ірі уәкілдерінің бірі француз ғалымы Эмиль Дюркгейм.
Үшінші сұрақ. Э.Дюркгеймнің еңбектерінде “О разделении общественного труда”, “Правила социологического метода”, “Самоубийство” басқа да жаңа социологиялық қатынастар берілген. Оның маңызы – әлеуметтік факторлардың жиынтығынан тұратын қоғамды әлеуметтік шындық деп түсіну. Оларды зерттеу социологияның пәнін құрайды. Э.Дюркгеймнің “Социологизмі” оның теориясының негізі, ол әлеуметтік шындықтың ерекшелігін, біріншілігін дербестігін мойындауға жеке адамның оған бағыныштылығын, екіншілігіне негізделген. “Социологизмнің” негізгі принципі әлеуметтік құбылыстармен процестерге объективтік ғылыми қатынас және әлеуметтікті өзінен шығаруға ұмтылыс.
Э.Дюркгеймнің шығармашылығының негізін атап көрсетсек ол-социологияға жасалынған жүйе берді. Оның негізгі сипаттары: а) қоғамды құрылымды – функционалдық организм деп түсіну; б) қоғамдық тәртіпті қоғамның қажетті жағдайы деп қорғау; в) әлеуметтік тәрбие институтын қоғамның өмір сүруі үшін қажетті, маңызды механизм деп түсіну.
Макс Вебер (864-1920) Германияда туған. Экономика, құқық, философия, социология, тарих туралы еңбектер жазған. Алғашында серігі болған, ал кейіннен олардың көзқарастары ажырасқан, қайсыбір еңбектерінде Марксты сынаған. Ол Қытай империясын, Индия және Таяу Шығысты зерттеген, ол дін социологиясына үлес қосқан.
Вебердің маңызды еңбегінің бірі бюрократияны зерттеу болды. Мысалы, ірі өнеркәсіп фирмалары, үкіметтік ұйымдар, мектептер, емханалар т.б. Ол, бюрократияның дамуын капиталистік кезеңнің міндетті белгісі деген.
Социологияны түсіну пәні мәндендірілген әлеуметтік іс-әрекет болып табылады. Олар бірнеше түрде көрінеді. Оның ең маңыздысы мақсаты іс-әрекет. Ал, мақсатты іс-әрекет – идеалдық типтің негізі.
Төртінші сұрақ. ХІХ ғасырдың ортасы және ХХ ғасырдың бас кезіндегі социологияның қалыптасуы мен дамуының алғашқы кезеңі туралы әңгімені аяқтай отырып, Россиядағы социологиялық ойларға да тоқталуымызды орынды деп есептедік. Орыс социологтарының бұл ғылымның дамуына қосқан үлестері әзірге өте жақсы зерттелмеген, дегенмен де әртүрлі таптық және идеалық-саяси көзқарастарды көрсетті.
Батыс еліндегідей, Россиядағы да ағымның бір саласы позитивтік (жағымды) социология болды, оның ірі әу уәкілдерінің бірі М.М.Ковалевский (1851-1961). Оның көзқарасы Конттың, Спенсердің (оны жақсы білген) идеяларының әсерімен қалыптасқан. Ол Марксты, Энгельсті де жақсы білген, бірақ олардың идеясын қабылдамаған, социологиялық позитивизмнің әсерінде болды.
Ол социологияның негізгі салыстыру – тарихи тәсіл деген. Ғылым ол тәсілді пайдалана отырып, қоғамдық өмірдің және әлеуметтік институттардың шығу және даму проблемаларын шешуі керек деген.
ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы орыс социологы Михайловскийдің (1824-1904) идеясы мен көзқарасына арнайы тоқтау қажет. Оны субъективті социологияның негізін салушы деп атайды. Оның ұраны – индивид, жеке адам. Қоғамдық прогресстің өлшемі жеке адамның дамуы дейді. Прогресстің бұлағы оның қоғамнан шеттетуін жану болады дейді.
Социологияның ХІХ-ХХ ғасырдағы дамуы, оның дамуының және бағыттарының бірінші сипатының бар екендігін көрсетеді. Олар жекелеп және бірден қаралатын қоғам проблемасы, әлеуметтік бірлік, жеке адам. Ол проблемаларды қорыту және шешу тәсілі жіктелген. Бұл арада басқаны да айтуымыз керек: социология біртіндеп, сенімді түрде өзіне ең орталық мәселені қойды. Мұндай мазмұнды ролін қазір де, болашақта да сақтайды.
Батыс орыс-американ социологы П.А. Сорокин (1889-1968) алғаш рет Россияда маңызды еңбектер жазды, Россияда 1922 жылға дейін тұрды. Одан кейін батысқа кетуге мәжбүр болды. Америкада жұмыс істей жүріп, эмпирикалық социологияны ұсақ темалары үшін, теориялық концепцияларды қамти алмағандары үшін сынады, ол оның көмегімен өзгерістерді түсіндірмекші болды.
ХХ ғасырдағы социологияның екінші кезеңі белгілі америка социологы Т.Парсонстың (1902-1979) ғылыми жұмыстармен сипатталады. Ол әлеуметтік әрекеттің теориясын жасады. Ол бойынша мақсаттан және ережеден тұратын кез келген әлеуметтік әрекет, іс-әрекет етуші адамның болуын, нақтылы ситуацияның әрекеттің жағдайын көздейді.
Социологияның дамуының ХХ ғасырдың 70-80 жылдары осы мерізімге дейін ұштасып келе жатқан кезеңімен сипатталады. Бұл кезең немен сипатталады? Біріншіден, бұл кезеңнің ерекшелігі ғылымның пәнін түсінумен байланысты, екіншіден, макро және микросоциологияның, теориялық және эмипирикалық социологияның байланыс сипатын ашуды жалғастырумен сипатталады.
70-80 жылдарда, бұрынғы Одақта, қалыптасқан әртүрлі объективтік және субъективтік жағдайларға байланысты, социология оқыла бастады. Факультеттер, орталықтар, ғылыми – зерттеу институттары құрылды. Көптеген белгілі социологтар қалыптасты – Г.В.Осипов, А.Г.Харчев, В.Ядов, Ю.А.Леводе, Т.И.Заславская, Л.Н.Коган т.б. Дегенмен шындықты да айтуымыз керек, олардың еңбектері негізінен марксизм-ленинизмнің әсерімен қалыптасты, оқулықтар осы көзқараста жазылды. Олар ұзақ мерізімде маркстік-лениндік социологияны буржуазиялық социологияға қарсы қойды.
Түбірлі өзгерістер Одақ тараумен байланысты болды. Маркс ілімінен, әкімшілік жүйеден бас тарттық. Жоғарыда аталған авторларда біртектес әлемдік социологияның бар екендігін мойындауға мәжбүр болды.
Тақырып 3. Қоғамның әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік стратификациясы
1. Қоғамның әлеуметтік құрылымы туралы түсінік.
2. Қоғамдық жүйе.
3. Қоғам және адам.
4. Әлеуметтік стратификация.
Реферат тақырыбы
1 Қазақстанда орта тап дамуының негізгі мәселелері.
2 Қоғамның негізгі типтері.
3 ПКМ әлеуметтік стратификациясы.
Әдебиеттер
1. Аитов Н.А. Социальная структура населения стран СНГ. – Уфа, 1995.
2. Аитов Н.А. Общество переходного периода. – Алматы, 1993.
3. Беляев Л.А. Средний слой российского общества: проблема обретения социального статуса // Социологические исследования. – 1993.- №10.
4. Гидденс Э. Стратификация и классовая структура // Социологические исследования. – 1992. - №11.
5. Комаров М. Социальная стратификация и социальная структура // Социологические исследования. – 1992. - №7.
6. Мертон Р. Социальная структура и аномия // Социологические исследования. – 1992. - №№ 2, 3, 4.
7. Аженов М.С., Утепов С.К., Шаназарова З.Ж. Общая социология: Альбом схем. – Алматы, 2001.
8. Абрамов Р.Н. Профессиональный комплекс в социальной структуре общества (по Парсонсу) // Социс. – 2005. – №1.
9. Арутюнян Ю.В. О трансформации социальной структуры постсоветских наций // Социс. – 1998. – №4.
10. Балабанов А.С., Балабанова Е.С. Социальное неравенство: факторы углубления депривации // Социс. – 2003. – № 7.
11. Бектурганова Б. Трансформация социальной структуры российского общества и средний класс. // Аль-Пари. – 1998. – №1.
12. Галкин А.А. Тенденции изменения социальной структуры. // Социс. – 1998. –№10.
13. Добреньков В.И., Кравченко А.И. Социология. Социальная структура и социальная стратификация. – М.: Инфра, 2000.
14. Динамика социальной структуры и трансформация общественного сознания. // Социс. – 1998. – №12.
15. Радаев В.В., Шкаратан О.И. Социальная стратификация. – М., 1996.
16. Руткевич М.Н. Трансформация социальной структуры казахстанского общества и средний класс // Социс. – 2004. –№12.
17. Сорокин П.А. Человек. Цивилизация. Общество. – М., 1992.
18. Трансформация социальной структуры и стратификация российского общества / Отв. Ред. З.Т.Голенкова. – М., 1996.
19. Шаукенова З.К. Социальная структура казахстанского общества // Социс. – 2003. – № 11.
Бірінші сұрақ. Қоғам туралы түсінік. Қоғам дегеніміз не?
Қоғам – нақтылы мүддесі мен тілегіне сәйкес біріккен адамдардың жиынтығы. Бұл қарапайым ғана анықтама. Социологияда қоғам деген түсініктің мазмұны кең, әмбебаптық маңызы бар.
Қоғамды қандай белгісіне қарап ажыратуға болады? Жоғарыда қоғам дегеніміз, жеке адамдардың өзара қарым-қатынасы, олардың арасында қалыптасқан байланыстар мен қатынастардың жиынтығы дедік. Егер де әлем картасына осындай байланыстардың жиынтығын енгізсек, онда қоғам дегеніміз, адамдардың тәжірибелік – шаруашылық процесінде қалыптасқан байланыстары мен өзара байланыстарының жиынтығы.
Қоғам әлеуметтік байланыстармен әлеуметтік қарым-қатынастың әмбебаптық тәсілі, ол тәсіл адамдардың негізгі тілектерін қамтамасыз етеді, реттендіреді, өзін-өзі туындатады.
Екінші сұрақ. Қоғамды жүйе деп қарау көптеген белгілі социологтарға тән. Жүйе - өз элементтерінің жиынтығына сәйкес келетін тұтастық. Тұтастықтың ерекшелігі арнаулы тәсілмен қамтамасыз етіледі, оның білімдерінің өзара байланысу және өзара тәуелділігі арқылы.
Э.Дюркгейм үшін қоғамның мазмұндықты туындайтын элементі, тұтастығы ұйымдық санамен қамтамасыз етіледі, “әлеуметтік факты”, оның өмір сүруі жеке адамдарға әсер етеді.
К.Маркс жүйе құрайтын элементтер дегеніміз, әлеуметтік қатынас, ол адамдар арасындағы тұрақты байланыстарды, жеке адамдарды көрсетеді. Олардың өзара қарым-қатынасы, жиынтығын көрсетеді деген.
М.Вебер қоғамды әлеуметтік өзара қатынастың күрделі жүйесі деп қараған. Ол әлеуметтік іс-әрекеттің төрт (4) түрін ажыратады: мақсаттық, тұтастық және рационалдық, тиімді-дәстүрлік, оның ойынша бұлар қоғамның әлеуметтік өмірінің негізін құрайды.
Қоғамды жүйедей зерттеуге ендігі мәселе сол элементтердің ұйымдастырылу тәсілі. Мәселе жай ғана емес, сол элементтердің өзара байланысуы.
Үшінші сұрақ. Т.Парсонстың пікірі бойынша қоғам есебінде төмендегі қызметті атқарғанда ғана өмір сүреді: 1) қоғам өзгерген жағдайда және адамдардың өскен (возросший) материалдық тілегі бейімделу қабілетіне ие болуы керек, ішкі ресурстарды тиімді ұйымдастыруға және бөлуге қабілетті болуы; 2) оның негізгі мақсат және міндет іске асыруға қабілетті болуы және оларды іске асыратын процестерді қолдауы; 3) жеке адамдардың қабылдаған жалпы нормалары мен құндылықтардың тұрақтылығын сақтауы; 4) қоғамның интеграциялау қабілетіне, жаңа ұрпақты жүйеге тарту қабілетін іске асыруы.
Қоғамдық жүйенің қызметінің институт және әлеуметтік роль дәрежесінде іске асырылуы қоғамды тұрақтандырады, егер де әрбір институттар өзіне тиісті емес қызмет атқарса, қоғамда берекетсіздік пайда болады. Кез келген жүйе, бірінші кезекте қоғамдық, ішкі тәртіптендіруін қабілетке ие болуы, меңгеруі керек.
Шындық мынаны растайды. Қоғам тұрақты болады, егер де әрбір жүйе өз қызметін дұрыс атқарса ғана.
Әлеуметтік құрылым (латын structura – құрылым) - өзара байланысты, бір-біріне әсер етуші әлеуметтік топтар мен әлеуметтік институттардың және олардың өзара қатынасының жиынтығы. Адамдар өмір сүру үшін белгілі бір қоғамдық қатынасқа енеді. Бірінші кезекте, өндірістік топтарға бірігіп қызмет атқарады, саяси, экономикалық, әлеуметтік, рухани, моральдық, құқықтық т.б. қатынаста болады.
Төртінші сұрақ. Әлеуметтану, қоғамның әлеуметтік құрылымы туралы көптеген тұжырымдамалар бар. Олардың бірі – марксистік ілім.
Маркс социологияда қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымына жетекші орын беріледі. Бұл бағыт бойынша қоғамның әлеуметтік-таптық құрылымы негізгі үш элементтік топтар. Әлеуметтік құрылымның негізгісі – таптар. Маркс таптардың пайда болуының экономикалық себептерін зерттеген. Олар қоғамның тапқа бөлінуін еңбектің қоғамдық бөлісінің және жеке меншіктік қатынастың нәтижесі деді.
Қазіргі батыс қоғамында 4 тап бар:
1. Жоғарғы тап – меншікті иеленушілер немесе оны бөлуге тікелей бақылау жасаушылар (ірі капиталистер, финанс магнаттары т.б.)
2. Орта тап – бұлар қызметкерлерден тұрады (“ақ жағалылар” және кәсіпкерлер).
3. Жұмысшы тап – “көк жағалылар” негізінен еңбекпен айналушылар.
4. Шаруалар – негізінен ауылшаруашылық жұмысымен айналысушылар.
Американ құрама штатында 1983ж. Социологиялық зерттеу жүргізілгенде, ресионденттердің 3 проценті өздерін ешбір тапқа жатқызбаған, ал 6 проценті өздерін кедейлерге, 37-сі жұмысшыға, 43-і орта тапқа, 8-і ортадан жоғары, 1 проценті – жоғарғы тапқа жатқызған.
Англияда 1986 жылғы есеп бойынша, 9 миллион адам немесе халықтың 17 проценті кедейлік жағдайда өмір сүрген. Соңғы 100 жылда жалақы әлденеше рет өссе де 0,5 миллион адамдар жалақыны күн көріске қажетті мөлшерден кем алған. Олардың жартысы бұрынғы жақсы тұрған жұмысшылар.
Индустриалды дамыған елдерде 70-80 жылдарда жұмысшылар саны азайса да дегенмен олар жойылған. Жұмысшылар да өздерін кедейлерге теңейді.
Қорыта келгенде, біздің қоғамымызда бірнеше таптардан тұрады. Меншік біртіндеп белгілі топтардың қолына жинақталады. Мұндай жағдайда таптық құрылымды жоғарыдан реттеуі мүмкін емес. Қоғамның әлеуметтік таптық құрылымында кең көлемдегі қатынасқа сәйкес “әлеуметтік мүдде” деген түсінікке белгілі орын берілді. Мүдде – жеке адамдармен, топтардың және басқа да бірліктердің нақтылы әмірлік ұмтылысы, оларды саналы және санасыз іс-әрекетінде басшылыққа алады және олар өздерінің әлеуметтік жүйедегі объективтік жағдайларын шарттандырады.
Тақырып 4. Еңбек социологиясы
1. Еңбектің әлеуметтік өлшенуі.
2. Еңбек социологиясының негізгі категориялары.
3. .Адам талаптарының тұжырымдамалары.
4. Еңбек ұжымы әлеуметтік институт ретінде.
Реферат тақырыбы
1 Еңбектің әлеуметтік мәні.
2 Еңбек және қоғам дамуы.
3 Еңбек және мәдениет.
4 Қазіргі замандағы еңбектің жаңа түрлері.
Әдебиеттер
1. Социология труда: Учебное пособие для студентов технических вузов / Габдуллина К.Г. и др. – Алматы: Гылым, 1995.
2. Аитов Н.А., Раисов Е.Р. Отношение к труду рабочих в переходный период. – Алматы: Брог, 1994.
3. Дикарев А.А., Мирская М.И. Социология труда. – М.: Высшая школа, 1989.
4. Заславская Т.И., Рывкина Р.В. Социология экономической жизни: Очерки теории. – Новосибирск, 1991.
5. Здравомыслов А.Г. Потребности. Интересы. Ценности. – М., 1986.
6. Зигерт В., Ланг Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.
7. Кравченко А.И. Трудовые организации. Структура. Функции. Поведение. – М., 1991.
8. Лапин В.И. Проблема неформальной группы и “индустриальной социологии” // Социологические исследования. – Вып.2. – М., 1988.
9. Маркович Д. Социология труда. – М.: Прогресс, 1988.
10. Мухамбетов Т.И. Мотивационные механизмы управления трудом. – Алма-Ата, 1991.
11. Пригожин А.И. Нововведения: Стимулы и препятствия / Социальные проблемы инноватики. – М., 1989.
12. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.
13. Субочева О.Н. Субъективность производственного коллектива // Социологические исследования. – 1993. - №11.
14. Херцберг Ф., Майнер М. Пробуждение к труду и производственная мотивация // Социологические исследования. – 1990. - №1.
15. Кравченко А.И. Трудовые организации: Структура. Функции.
16. Мальцев В.А. Человек и его отношение к труду. – М., 1988.
17. Маркович Д. Социология труда. – М.: Прогресс, 1988.
18. Херцберг Ф., Майнер М. Побуждения к труду и производственная мотивация // Социологические исследования. – 1990. – № 1.
19. Социология. Наука об обществе: Учебное пособие // Под общей редакцией проф. В.П. Андрущенко, проф. Н.И. Горлач. – Киев, 1996.
20. Даримбетов Б.Н., Спанов М.У. Теневая экономика в Казахстане: источники и механизмы реализации // Социс, 2001. - №12.
21. О.Н. Козлова. Труд в социальной жизни // Социально-гуманитарные знания. – 2003.- № 3.
22. Тощенко Ж.Т. Предмет и структура социологии труда // Социс. – 2003. – №3 .
23. Хайруллина Ю.Р. Ценности в сфере труда: особенности и факторы // Социс. – 2003.- № 5.
24. Радаев В.В. Рынок как идеальная модель и форма хозяйства к новой социологии рынка // Социс. – 2003. - № 9.
25. Кусбекова Д.М. Социально-экономическая природа трудовых отношений и их эволюция в условиях формирования рыночной экономики // Аль Пари. – 2005. – № 2.
26.Гурьянов С.Т., Ночевник М.Н. Рыночная экономика: выбор пути. – М.: Профиздат, 1991.
27. Социальная работа (под общей ред. проф. В.И. Курбатова). – Ростов - на - Дону: «Феникс», 1999.
28. Бабкина З.В., Макарова И.К. Занятость, предпринимательство и профессиональная подготовка в условиях рынка труда. – М., 1991.
29. Сабденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. – Алматы: Казахстан, 1999.
30. Восколович Н. Формирование цены рабочей силы на рынке труда переходного периода // Человек и труд. – 2001. - №1.
31. Висенс М. Растущая безработица и некоторые ее последствия // Рус. мысль. – 1999. – 20 января.
32. Чершина Н.В. Социальные проблемы безработицы // Социс. –1996. –№1.
33. Сансызбаева Х. Занятость населения: правовое регулирование // Мысль. – 2004. – №7.
34. Герций Ю.В., Дановский С.Л., Громова Е.Е. Стили поведения сотрудников службы занятости в общении с безработными // Мысль. – 2004. –№1.
35. Ельчанинов П.М. Женская безработица на селе // Социс. –2004. –№12.
Бірінші сұрақ. Еңбек – қоғам мен адам өмірінің негізгі шарты. Осы еңбектің арқасында адам өз өміріне бөлінді және адам болып қаланды. Еңбек нағыз адамды, адамдық қоғамды жасады, сондықтан еңбек адамның басқа нәрселер әрекетімен ғана іске асады.
Еңбек – адамның табиғатпен қарым-қатынасын көрсететін және барлық қоғамдық формалар үшін, күші бар адамдардың бір-бірі мен қарым-қатынасын көрсететін абстракция. Еңбектің мақсаты адамдардың тұрмыс жағдайын көтеру үшін мүмкіншіліктер құру болып табылады.
Адам еңбегі дамуының бірінші сатысы – бұл дәстүрлі немесе индустрияға дейінгі қоғам. Бұл кезде қолмен істелінетін өндіруші еңбек толығымен үстемдік жасаған. Еңбек физикалық ауыр және тартымсыз, тек адамды тамақтандыруға арналған болды. Өнеркәсіп жаңадан өсе бастаған жағдайда болды.
Екінші сатысы – машина өндірумен сипатталған индустриалды қоғам. Шаруашылық құрылымында өнеркәсіп басым болды. Еңбек аздан ауырлау және тартымсыздау болды: бұл кезде материалдық қызығушылық түрінде экономикалық итермелеу болды. Бұл кезде негізгі материалдық қажеттіліктер жеткілікті өлшемде қанағаттандырарлықтай болды.
Қоғамның үшінші сатысы – постиндустриалды қоғам, ол тек автоматты еңбекке негізделген. Негізгі салалары: білім, ғылым және қызмет көрсету. Ақпаратты өңдеу – бұл қоғамның бірінші кезегінде тұрады. Еңбектің өнімділік шегі жоғары.
Келесі жағдайда материалдық және рухани өндіріске сипаттама беріңіз. Сонымен бірге бүгінгі жағдайда әрқайсысының ролін анықтаңыз.
Еңбек әлеуметтігі - әлеуметтік процесс ретінде еңбектің әсерін, еңбек тиімділігінің өсуін, еңбекте техникалық және әлеуметтік шарттардың адамдарға өзара байланысын зерттейтін социологияның бөлігі.
Адам мен қоғамның жасалыну жүйесін еңбектің негізгі үш ерекшеліктерін бөліп алуға болады. Соларды сипаттай отырып үш ерекшелігін көрсетіңіз.
Екінші сұрақ. Еңбек социологиясында негізгі категорияларға мыналар жатады:
- еңбек шарты;
- еңбек ұйымы;
- еңбек түрлері;
- еңбек мазмұны;
- еңбекке көзқарас;
- еңбекпен қанағаттанушылық;
- ұжымның әлеуметтік – психологиялық климаты және т.б.
Сонымен қатар айтылған қосымша категорияларға анықтама беріп, бүгінгі замандағы ролін, мәнін, мазмұнын көрсетіңіз.
Үшінші сұрақ. Американ инженері А.Маслоу адам мұқтаждықтарын жіктей отырып, оларды: тіректік (тамақтану, қауіпсіздік) және туынды (адамшылық, аманшылық, бірліктік) деп бөлді.
Ф.Херцберг еңбек себептерін зерттей отырып, мынадай нәтижеге келді: кез-келген жеке тұлға тек бір қажеттілікке ие бомайды, олар бір-біріне тәуелсіз әр түрлі екі қажеттілікке ие болмайды, олар бір-біріне тәуелсіз әр түрлі екі қажеттілікке ие және ол адамдардың жүріс-тұрысына әсер етеді.
Бірінші топ – гигиеналық факторлар.
Екінші топ – бұл топқа ішкі қажеттіліктер мен қанағаттандыру, жұмыста жетістікке жету, оның мазмұнына қызығушылық, жауапкершілік т.б. жатады.
Қазақстанда жұмысшылар ортасында еңбекке қатынасы мақсатымен зерттеу жүргізілді. Зерттеудің мәліметтері нені көрсетті?
Төртінші сұрақ. Ұжым (латын сөзі collective – жинақталған) – меншікті қызметтің жалпы шартында және өндіріс құралындағы меншік негізінде қоғамға пайдалы қызмет көрсететін ерекше ұйымдасқан қауым.
Еңбек ұжымы қандай екі негізгі функцияға ие? Еңбек ұжымы дамуда үш сатыда жүреді. Оларда анықтап, әрқайсысының маңызын көрсетіңіз.
Тақырып 5. Инженер еңбегінің әлеуметтік мәселелері
1. Әлеуметтік инженерлік және инженерлік ерекшеліктері.
2. Инженердің жеке тұлғасына талаптар.
3. Инженерлік – басқармалық еңбек.
Реферат тақырыбы
1 ХХІ ғасырдағы инженердің әлеуметтік – психологиялық портреті.
2 Инженер еңбегінің ерекшеліктері.
3 Инженердің мамандық мобилдігі.
Әдебиеттер
1. Аитов Н.А., Александров Р.Р. Высшее техническое образование в условиях НТР – М., 1993.
2. Розенберг А., Сыздыков Л. Социология инженерного труда. – Алматы, КазНТУ, 2000.
3. Управление – это наука, искусство // А.Файоль, Г.Эмерсон, Ф.Тейлор, Г.Форд. – М., 1992.
4. Рабочий и инженер. – М., 1985.
5. Социально-психологический портрет инженера. – М., 1977.
6. Социальное управление. Словарь.- М., 1994.
7. Тощенко Ж. Г. Социология. – М., 1994.
8. Капитонов Э.А. Социология ХХ века: история и технология. – Ростов – на-Дону., 1996.
9. Свенцицкий А. Социальная психология управления. – Л., 1986.
10. Зигерт В., Ланг Л. Руководить без конфликтов. – М., 1990.
11. Энциклопедический социологический словарь. – М., 1995.
12. Гурьянов С.Т., Ночевник М.Н. Рыночная экономика: выбор пути. – М.: Профиздат, 1991.
13. Социальная работа (под общей ред. проф. В.И. Курбатова). – Ростов - на - Дону: «Феникс», 1999.
14. Бабкина З.В., Макарова И.К. Занятость, предпринимательство и профессиональная подготовка в условиях рынка труда. – М., 1991.
15. Зборовский Г.Е., Шуклина В.А Профессиональное образование и рынок труда. // Социс. – 2003. – №4.
16. Сабденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. – Алматы: Казахстан, 1999.
17. Восколович Н. Формирование цены рабочей силы на рынке труда переходного периода // Человек и труд. – 2001. - №1.
18. Висенс М. Растущая безработица и некоторые ее последствия // Рус. мысль. – 1999. – 20 января.
19. Чершина Н.В. Социальные проблемы безработицы // Социс. –1996. –№1.
20. Сансызбаева Х. Занятость населения: правовое регулирование // Мысль. – 2004. – №7.
21. Герций Ю.В., Дановский С.Л., Громова Е.Е. Стили поведения сотрудников службы занятости в общении с безработными // Мысль. – 2004. –№1.
22. Ельчанинов П.М. Женская безработица на селе // Социс. –2004. –№12.
Бірінші сұрақ. Инженерлік еңбек көптүрлі ақыл-ой еңбектерінің арасында көрнекті орын алады. Оған қоғамдық өндіріс жүйесіндегі оның ролін көрсетіп, сапалық және сандық бірқатар сипаттар тән.
Біріншіден, бұл қоғам өмірінің барлық сферасында қазіргі уақытта көрсетілген. Бұл еңбек түрі ең бірінші өнеркәсіптік өндіріс пен құрылыс сферасында пайда болса, ғылыми-техникалық прогрестің өсуіне байланысты оның басқа да көптеген экономика салаларына, мәдениет, білім толығымен өндірістік емес сфераларға кеңеюі жүрді.
Екіншіден, инженерлік қызметтің әмбебаптық сипатына, оны жүздеген инженерлік мамандары сенімін тапқан, инженерлік еңбектің көптүрлілігін ажыратады.
Үшіншіден, инженерлік еңбекті үлкен шығармашылық қанғандық ажыратады. (рационализаторлық – ойлап тапқыштық қызметі).
Төртіншіден, инженерлік еңбектің маңызды сипаты оның өндірісті басқарудағы ерекше ролі болып табылады. Инженерлерге сұраныс бүкіл әлемде өсуде.
Мәліметтер мен әлеуметтік зерттеудің фактілеріне сүйене отырып мынадай сұраққа жауап беруге тырысыңыз:
Не себепті Кеңес Одағында инженерлер жеткілікті болды. Оларды Жапония, АҚШ-пен салыстырғанда – бірақ олардың тек қана 10% –ке ғана меншікті инженер еңбегімен айланысқан.
Әлеуметтік инженерия іс-әрекеті деген – ол әлеуметтік басқару, әлеуметтік психология мен қолданбалы социологияның қорытындысы.
Осы үш іс-әрекеттің мағанасын көрсете отырып бүгінгі күндегі оның мақсаттарын белгілеңіз.
Әлеуметтік инженер еңбегінің жаңа ақпараттардан басқа нәтижелері:
- “Ойлаутехникалық” құралдар көмегімен алынатын мазмұнды қорытындылар, бағдарламалар, жобалар, басқарушылық шешімдер;
- біріктелген әлеуметтік топтар, басқарушылық құрылымдар, мысалы, топталып жұмыс істеу әдісі;
- дәлелдердің өзгеруі: адамдарда беделдірек жұмыс істеу көңілінің пайда болуы (ұйымның стратегиясы өзгеруі);
- психотезникалық құралдар, комплексті құралдар – тренингтер және ойын әдістерін пайдалануы.
“Инжиниринг” деген анықтамаға не кіреді?
Әлеуметтік процестерді реттеу мен басқарудың қандай тәсілдері бар?
Екінші сұрақ. Қоғам санасында инженер мамандығы шығармамен байланысты. Қазіргі кезде практика жүзінде шығармашылық бастаманың мағанасы және оның өндірістегі барлық мәселелерді шешудегі рөлі күрт өсті.
Инженер еңбегі жұмысшы еңбегімен тығыз байланысты және олар тек оң нәтиже береді. Осыдан екі маңызды қорытынды шығады:
- біріншісі, егер менің еңбегімен басқалардың еңбегімен байланысты болса, онда барлық еңбек сапасымен көп байланысты – сонда біреу нәтижені бұзуы мүмкін.
- Екіншісінде ұжымды жұмыс істеу шарттарында, көп нәрсе инженердің өз әрекеттері және жұмысшыларымен ортақ тіл табысуларымен байланысты.
Ғылыми – техникалық революция кәсіби мобилдіктің өсуіне келе жатыр. Инженердің жартысы жоо – алған мамандық бойынша жұмыс істемейді.
Қазіргі инженерлерге қандай сапа қажет? Сонымен қатар жеке адамдардың сапалары:
- іске шығармашылық көзқарас;
- ынталылық;
- шапшаңдық көрсету;
- білім және тәжірибелік;
- шешім қабылдауда дербестілік.
Инженерлік корпус ішінде қандай топтар бар? Әр топқа сипаттама беріп, олардың бүгінгі замандағы ролін белгілеңіз.
‡шінші сұрақ. Инженерлік – техникалық қызмет құрылымында басқару функциясын орындау маңызды орын алады.
Егер басқару процесін комплексті түрде қарастырсақ, онда екі жағын көрсетуге болады: ¤ндірістік процестерді басқару және оған қатысатын адамдарды басқару. Бірінші жағдайда инженер, басқа мамандар өздерінің техникалық-технологиялық, ал екінші жағдайда әкімшілік-ұйымдастырушылық функциясын жүзеге асырады.
Басқару аппаратында істейтін инженерлермен басқа мамандар еңбегіне қойылатын негізгі талаптар: 1) тиімділік, 2) жылдамдылық-шапшаңдылық, 3) сенімділік, 4) үйлесімді-қолайлы.
Инженерлік еңбек үлкен қоғамдық құндылық болып табылады. Осыдан шығатын қорытынды: ең басты әлеуметтік проблема – осы еңбекті рационалды пайдалану. Осы мәселеге социологтар көп көңіл бөлген.
Стиль көп жағдайда басқарушылардың беделдігі мен тиімділігін анықтайды. А.Л.Журавлев басқарма стилінің үш түрін ұсынады: директивтік (автократтық), коллегиалдық (демократиялық), және беделсіз.
Осы үш стиліне сипаттама бере отырып, оның бүгінгі замандағы ролін көрсетіңіз және мысалдар келтіріңіз.
Басқарулардың “таза” стильдер өнеркәсіп қызметінде барлық кезде көріне бермейді. Шарт түрінде, қандай да бір-екі стильдің араласуы жиі орын алады.
Инженер жұмыс күшінің хронометражы, оның жұмыс уақытының маңызды бөлігін ол инженерлік емес сипаттағы функцияларды орындаумен айналысатынның, яғни техниктер, сызушылар, лаборанттар орындайтын функциялар көрсетеді. Жалпыодақтық әлеуметтік зерттеулер мәліметі бойынша, 80-ші жылдарда өткен, қиын ой-еңбегімен айналысқанын көрсетеді.
Бүгінгі заманда инженердің толық күшін, мүмкіндіктерін толық пайдалануы мәселеге айналып отыр.
Тақырып 6. Жеке тұлға әлеуметтануы
1. Адам, индивид, тұлға.
2. Әлеуметтендіру процесінің негізгі сатылары және деңгейлері.
3. Әлеуметтік роль, әлеуметтік статус.
Реферат тақырыбы
1 Бүгінгі замандағы әлеуметтендіру процесінің негізгі мәселелері.
2 Жеке тұлғаның негізгі типтері.
3 Қазіргі замандағы жеке тұлғаның керекті қасиеттері.
Әдебиеттер
1. Волков.Ю.Г. Личность и гуманизм (Социологический аспект). - Челябинск, 1995.
2. Основы социологии: Курс лекций // Под ред. А.Г.Эфендиев. – М., 1994.
3. Радугин.А.А., Радугин.К.А. Социология: Курс лекций. – М., 1996.
4. Гилинский.Я.М., Смолинский.Л.Т. Социодинамика самоубийств // Социологические исследования. – 1998. -№5.
5. Мяков.А.Ю. Темпоральные характеристики самоубийств // Социс. – 2004. -№3.
6. Кривощеев.В.В. Особенности аномии в современном российском обществе // Социс. – 2004. -№3
7. Дюркгейм.Э. Самоубийство. Социологический этюд. – М., 1996.
8. Джаманбаев.Ш. Проблемы становления и развития социологии девиартного поведения подростков // Саясат. – 2003.-№4.
9. Орлова.И.Б. Самоубийство – явление социальное // Социологические исследования. –1999. - №8.
10. Сидков.Е.В. Марнинальность и преступность // Социологические исследования. – 2000. -№4.
11. Современная западная социология: Словарь. – М., 1998.
12. Кон И.С. Открытие «Я». – М., 1978.
13. Кон И.С. В поисках себя: Личность и ее самосознание. – М., 1984.
14. Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. – 1991.
15. Основы социологии: Курс лекций //Под ред. А.Г. Эфендиева. – М., 1994.
16. Ващилин Э.П. «Творческая молодежь современной России: особенности социализации» // Социально - гуманитарные знания. – 2003. – №2.
17. Джаманбалаева Ш.Е. Проблемы наркотизации и алкоголизации в республике //Социс. – 1998. - №3.
18. Дудченко В.С., Мытиль А.В. Социологическая идентификация и адаптация личности // Социологические исследования. – 1995. – №6.
19. Козлова О.Н. Личность – граница и безграничность социального. //Соц. - гуманитарные знания. – 2003. – №4 .
20. Козлова О.Н. Социализация в поле безнадежности и за его пределами. // Соц. - гуманитарные знания. – 2002. – №2.
21. Попов М.Ю. Социализация личности в условиях деидеологизации: в поиске идеологии консолидации. // Соц. - гуманитарные знания. – 2004. – №6.
22. Маслоу А.Г. Мотивация и личность. – Спб., 1998.
23. Маркузе Г. Одномерный человек. Исследование идеологии Развитого Индустриального Общества. – М., 1994.
24. Олпорт Г.В. Личность в психологии. – М.; Спб. 1998.
25. Попов М.Ю. Социализация поколений в современной России: зарубежный опыт и социальная реальность. // Соц. - гуманитарные знания. – 2003. – №6.
26. Солодовникова И.В. Социализация личности: сущность и особенности на разных этапах жизни.//Социс. – 2007. - №7
27. Спасибенко С.Г. Социализация человека. //Соц. - гуманитарные знания. – 2002. – №5.
28. Спасибенко С.Г. Дорога длиною в жизнь: социализация взрослых. //Соц. - гуманитарные знания. – 2002. – №6.
29. Холл К.С., Лидсей Г. теории личности. – М. 1997.
30. Ярошевский Т. Личность и общество. – М., 1973.
Бірінші сұрақ. Берілген сұрақтарды оқып үйренуді адамның қоғамда тұратыны, онда туатыны, дамуы, жеке тұлға болып қалыптасуынан бастаған жөн. Сол арқылы белгілі бір білімді, құндылықты, іс - әрекет нормасы және басқасын қабылдайды. Сол арқылы қызметтің әр түріне қосылып, қоршаған орта мен өзара әрекетке түседі және белгілі бір әлеуметтік жағдайды иеленеді. Осымен социализация, әлеуметтік статустар мен рөлдер, қалыпты емес іс - әрекет, қақтығыстар сияқты маңызды әлеуметтік түсініктер қатары байланысқан. «Адам», «индивид», және «тұлға» терминдері арасындағы айырмашылықтарды меңгере отырып, осы тақырыпқа ораламыз. Әрбір адам бір жағынан индивид, екінші жағынан – жеке тұлға (өз жекелігі бар адам) екенін дәлелдеп көріңіз.
Екінші сұрақ. Әлеуметтендіру процесінің негізгі факторларын атай отырып, оған анықтама беріңіз.
Әлеуметтендіру процесінің нәтижесінде адам биологиялық мақұлықтан бірте – бірте әлеуметтік, қоғамда өмір сүріп, әрекет етуге қабілетті қалайша айналады?
Қазіргі заманғы қоғамды жеке тұлғаның қандай қасиеттері сұранысқа ие? Оларды атап өтіп, олардың мәнділік шамасына қарай қазіргі заманғы адамның 5 негізгі қасиетін бөліп көрсетіңіз.
Үшінші сұрақ. Әлеуметтік рөль - әлеуметтік жүйеде берілген статусқа ие адамның орындауы қажет әрекеттердің жиынтығы екені белгілі.
Рөлдік жиын дегеніміз не?
Кез – келген рөль қандай негізгі сипаттамалармен сипатталады?
Рөлдік қақтығыс қалай туындайды? Рөлдік қақтығыстардың негізгі түрлерін атаңыз.
Әлеуметтік статус – индивидтың жынысына, жасына, шығу тегінде, меншігіне, біліміне, жанұя жағдайына және т.б – ға сәйкесті қоғамдағы орны.
Әлеуметтік статустардың негізгі түрлерін атаңыз, оларға сипаттама беріңіз?
Сіз студенттің статусын жаулап алынған деп бөлесіз бе және оған өзіңіз сәйкес келесіз бе?
Тақырып 7. Отбасы әлеуметтануы
1. Отбасы әлеуметтік институт және кіші топ ретінде.
2. Отбасылық құрылымдар типологиясы, тенденциялары мен дамуы.
3. Отбасылық саясат. Қазақстандағы жанұя мәселесі.
Реферат тақырыбы
1 Отбасы және демографиялық саясат.
2 Отбасы және әйел.
3 Отбасы құрылымының негізгі типтері.
Әдебиеттер
1. Алимбекова Г. Факторы семейного насилия в отношении женщин //Саясат. - 2003. -№3.
2. Базарханова Ш. Семья – основа всех основ // Мысль. – 1994. - №9.
3. Жаназарова З. Семейный социум как предмет внимания социальных работников // Саясат. - 2003. - №4. - С.75.
4. Елизаров А.Н. Ценностные ориентации неблагополучных семей // Социологические исследования. – 1995. - №4.
5. Климова Т. Народонаселение (социологические исследования демографической ситуации в Республике Казахстан) // Мысль. – 1997. - №2.
6. Кочеткова С.В. Опыт анализа насилия в семье // Социологические исследования. – 1999. - №12.
7. Мацковский М.С. Социология семьи. Проблемы теории, методологии и методики. – М., 1997.
8. Чернова И.И. Женщины и работа: мнения россиян и канадцев // Социологические исследования. – 1999. - №12. – С.108-112.
9. Шеденова Н.У. Социальные проблемы женского труда в условиях рыночных отношений. – Алматы, 1998.
10. Антонов А.И. Возродить семейную жизнь //Социологические
исследования. – 1992. – № 10.
11. Антонов А.И. Семья и время //Вестник Московского университета, серия 18. Социология и политология. – 1997. – № 2.
12. Габдуллина К. Женщина и общество: социологические и политические аспекты. // Саясат. – 2003. – №4.
13. Гумилев И.Л. Древние тюрки. – М., 1993.
14. Базарханова Ш. Семья – основа всех основ //Мысль. – 1994. – № 9.
15. Богданова Л.П.,Щукина А.С. Гражданский брак в современной демографической ситуации.// Социс. – 2003. – №7.
16. Бижанова Б, Балакирева Н. Современные тенденции демографической ситуации в РК и ее влияние на рынок труда. // Аль-Пари. – 2001. – №4.
17. Бисеков А. Демографичексая ситуация в РК. // Саясат. – 2000. – №12.
18. Богданова Л.П., Щукина А.С. Гражданский брак в современной ситуации. // Социс. – 2003. – №7.
19. Вдовина М.В. Межпоколенные конфликты в современной российской семье. // Социс. – 2005. – №1.
20. Дементьева И.В. Негативные факторы воспитания детей в неполной семье. //Социс. – 2001. – №11.
21. Лунякова Л.Г. О современном уровне жизни семей одиноких матерей.// Социс. – 2001. – №8.
22. Мацковский М.С. Социология семьи. – М., 1998.
23. Мониторинг. Семейные ориентации. //Социс. – 2001. – №2.
24. Мустафаев Н.Н. Социально-демографические процессы в Казахстане: 1990-2000гг. // Саясат. – 2002. – №5.
25. Первякова И.К. Женщины - жертвы преступлений // Социс. –2000. – №9.
26. Татимов М. Влияние демографических и миграционных процессов на внутриполитическую стабильность в Республике Казахстан. // Саясат. – 1995. – №5.
27 . Смелзер Н. Социология. – М.: Феникс, 1994.
28. Шевченко И.О., Шевченко П.В. Большая семья – какая она? //Социс. – 2005. – №1.
29. Шеденова Н. Воздействие глобализации на экономическое положение женщин. // Саясат. – 2002. – №5.
Бірінші сұрақ. Отбасы мәселесін оқып үйренуді жанұя әлементтануы - көне әлеуметтік пәндердің біреуі болып табылатынынан бастаңыз. Мыңдаған жектермен жанұя қоғаммен, мемлекетпен, жер шарының үлкен әлемімен және жақын көршілердің мұқтаждықтарымен байланысқан. Ол мемлекетте, қоғамдық өмірде жүретін барлық өзгерістерге анық әрекет етеді.
Отбасыны оқып-үйренудің негізгі әлеуметтік аспектілерін атаңыз
және оларға сипаттама беріңіз.
Отбасы белгілерін атап өтіңіз. Отбасының қандай белгілері қазіргі
заманғы қазақстандық социумға тыс?
Сіздің ойыңызша, отбасы қазіргі заман жағдайында белсендірек дамиды: әлеуметтік институт ретінде ме, аз топ ретінде ме? Неге? Мұндай жағдайда қандай үзілістер алып келді?
Екінші сұрақ. Шығыстың рухани мәдениетінде жанұя дәстүрлері толығымен сақталды? Жас "айдаһарлар" мен "сілеусіндер" - Жапония, Оңтүстік Корея, Тайванның финоменалды сәттіліктерін бағалай отырып, белгілі ғалым Френсис Фукуяма экономика, саясат пен мәдениет саясында әртүрлі факторлармен қатар сиын мәнінде осы халықтардың жанұялық дәстүрінің қуатты көзін көреді.
Отбасы жеке тұлғаның өздік қалыптасуының табиғи әдісі қалайша жасалады?
Мемлекетті басқаруды тек өз отбасылық мүлтіксіз орындайтынға ғана сенім тапсыру керек дегенмен келісесіз бе? Неліктен?
Отбасылық құрылымдары әртүрлі. Олардың типологиясын бөліп көрсетіңіз:
а) билік критериі бойынша;
б) жағдайлардың әлеуметтік жағдайының критериі бойынша;
в) кеңестіктік - территориялды локализация критериі бойынша;
г) балалы болу критериі бойынша.
Отбасыда бір баланың болуы - жанұяда үш жалғыздықтың болуы деп айтқан Антонов А.И. - дұрыс айтқан ба?
Отбасының қандай типтері қазіргі заманғы урбанизацияланған конгламерацияларда кең таралған болып саналады? Олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін ашып көрсетіңіз.
Үшінші сұрақ. Зерттеушілердің айтуынша, елде әлі күнге дейін қатаң мәндегі отбасылық саясат немесе туу саласындағы демографиялық саясат жоқ.
Туудың төмендеуінен бастап бұл қандай құбылыстарға алып келеді ?
Қазіргі заманғы отбасында қандай мәселелер бар?
Отбасылық қатынастардың күйзелісінен хабардар ететін отбасылық қақтығыстардың себептерін атап көрсетіңіз.
Отбасы - үлкен еңбек, оның ретінде жанұядағы өзара түсіністік пен бірін - бірі қолдау екенін дәлелдеңіз.
Тақырып 8. Білім беру әлеуметтануы
1. Оқу әлеуметтік мәдени қызмет ретінде.
2. Білім және әлеуметтендіру процесі.
3. Білімнің әлеуметтік функциялары мен мақсаттары.
Реферат тақырыбы
1 Білім әлеуметтік зерттеудің объектісі ретінде.
2 Білім құндылық ретінде.
3 Қазақстандағы білім берудің әлеуметтік мәселелері.
Әдебиеттер
1. Абдыманапов С. Роль социологических исследований в условиях реформирования образования // Вестник Высшей школы Казахстана. – 1996. - №5.
2. Гаврилюк В.В. Социология образования: Учеб. пособие. – Тюмень, 2003.
3. Гилинский Я.М., Смолинский Л.Т. Социодинамика самоубийств //Социологические исследования. – 1988. - №5.
4. Голубкова Н.Я. Социальное поведения учащейся молодежи // Социс. – 1998. - №9.
5. Дореньков В.И., Нечаев В.Я. Общество и образование. – М., 2003.
6. Дюркгейм Э. Самоубийство. Социологический этюд. – М.,1996.
7. Зиятдинова Ф.Г. ЧСоциальные проблемы образования. – М., 1999.
8. Глава VIII. Формирование и становление современной модели образования в Казахстане (доц. Орынбекова Д.С.) // Казахстан: особенности перехода к демократии. – Алматы., 2004.
9. Рубан Л.С. Девиация как проблема безопасности // Социс.- 1999.- №5.
10. Руткевич М.Н. Социология образования и молодежи. Избранное (1965 – 2002). – М., 2002.
11. Сидков Е.В. Маргинальность и преступность // Социологические исследования. – 2000. - №4.
12. Современная западная социология: Словарь. – М., 1998.
13. Нечаев В.Я. Новые подходы в социологии образования // Социологические исследования. - 1999.- №11.
14. Орлова И.Б. Самоубийство – явление социальное // Социологические исследования. – 1999. - №8.
15. Прадес Х.А. Глобальные изменения в окружающей среде и современное общество // Социологические исследования. – 2000.- №6.
16. Социология образования перед новыми вызовами (Круглый стол) // Социологические исследования. – 2000. - №6.
17. Филипов Ф.Р. Социология образования. – М., 1989.
18. Шегери Ф.Э. Социология образования: Прикладные исследования. – М., 2001.
19. Шуклина Е.А. Самообразование как отрасль социологического знания // Социологические исследования. – 1999. - №4.
20. Абдыманапов С. Роль социологических исследований в условиях реформирования образования //Вестник Высшей школы Казахстана. – 1996. -№5.
21.Владиславлев А.П. Непрерывное образование. – М., 1992.
22. Леднев В.С. Содержание образования: сущность, структура, перспективы. – М., 1991.
23. Добрускин М.Е. Роль гуманитарного образования в подготовке инженеров. // Социс. – 2001. – №9.
24. Зборовский Г.Е., Шуклина В.А Профессиональное образование и рынок труда. // Социс. – 2003. – №4.
25. Каников Ф.К., Трунькина О.В. Ориентации учащейся молодежи на инженерную профессию. // Социс. – 2004. – №5.
26.Нечаев В.Я. Новые подходы в социологии образования //Социс.-1999. - №11.
27. Образование как фактор социальной дифференциации и мобильности («круглый стол») // Социс. – 2004. – №5.
28. Основы социологии: Курс лекций //Под. ред. А. Эфендиева. – ч. 2. – М., 1994.
29. Орынбекова Д.С. Формирование и становление современной модели образования в Казахстане / Кол.моногр. Казахстан: особенности перехода к демократии. - Алматы, 2004.
30. Сорокина Н.Д. Перемены в образовании и динамика жизненных стратегии студентов. // Социс. – 2004. – №10.
31. Старостина Т.В. вузы на рынке образовательных услуг. // Социс. – 2004. – №4 .
32. Социология: Наука об обществе: Учебное пособие //Под общ. ред. В.П. Андрущенко, Н.И. Горлач. – Харьков, 1996.
33. Человек в зеркале культуры и образования. – М., 1989.
34. Социология образования перед новыми вызовами («Круглый стол») //Социс. – 2000. – №6.
35. Сухомлинский В.А. О воспитании. – М., 1988.
36. Социология: Учебное пособие для студентов вузов. – Алматы: Санат, 1997.
37. Смелзер Дж.Нейл . Социология. – М., 1995.
38. Филиппов Ф.Р. Социология образования. – М., 1990.
39. Шуклина В.А. Самообразование как отрасль социологического знания //Социс. – 1999. – №4.
40. Филиппов Ф.Р.Социология образования. – М., 1990.
41. Хиту М., Генин В.Е. Инновационная образовательная деятельность вуза: модель и субъект //Социс. – 2003. – №10.
Бірінші сұрақ. Сұраққа дайындықты білім әлеуметтануы екенін зерттейді, оның затын не құрайтын сұрақтарды қолдана бастаған жөн. Оның мүдделері аймағын қысқаша отырып, ол білімді әлеуметтік – мәдени институт ретінде, оның генезисін, қызметін ұйымдастыру әдістерін білім сферасының әлеуметтік құрылымының динамикасын, оның басқа институттар мен адам өмірінің сфераларымен өзара оқып – үйренеді.
«Білім әлеуметтануы» түсінігінің мазмұны қандай?
«Білімді меңгеру», «тәжірибені меңгеру» ретіндегі ілімінің түсінігі негізін қалаған танымал ғалымдар С. Рубинштейн, Пиаже салған.
Ілім барысында қандай тәжірибе меңгеріледі? Мысалдар келтіріңіздер (әлеуметтік зерттеулер нәтижесінен).
Екінші сұрақ. Ілім, білім - әлеуметтендіру процесінің құрылымдылық құраушылары.
«Мектеп» институтының құрылу мәнін ашыңдар.
Мектептің қызметі, оның статусы қандай әлеуметтік институттармен қолданады?
Білім қоғамның әлеуметтік – кәсіби құрылымының шығарылу факторы ретінде жүреді. Соған қоса, ол әлеуметтік бөлмелер мен әлеуметтік мобилділіктің «арнасы», «мифы» болып саналады.
Үшінші сұрақ. Отандық білім беру бүгінде мәселелерін анықтаңыз?
Инженерлік білім беру мәселелерін атаңдар?
Қазақстандық еңбек нарығының мониторингі көрсеткеніндей, ЖОО–ң түлектерін жұмысқа тұрғызу көп жағдайда квалификация деңгейімен байланысты, түлектерді теориялық және тәжірибелік дайындығына талаптар жоғарырақ.
Бүгінде білімнің қандай аса тұрақты моделдері бар? Әрбір моделге сипаттама беріңдер.
АЭжБИ – де қандай оқу моделдері жүзеге асырылған?
«brain drain» деген нені білдіреді? Ол неден туындаған? Әлеуметтік зерттеулер нәтижелерінің мәліметтерін келтіріңдер.
Тақырып 9. Ұйымдар мен басқару әлеуметтануы
1. Ұйымның елеулі белгілері.
2. Ұйымның негізгі типтері.
3. Басқару және оның жүйесі мен тарамдары.
Реферат тақырыбы
1 Бюрократия әлеуметтік құбылыс ретінде.
2 Басшылықтың ерекше түрі (стилі).
3 Әлеуметтік басшылықтың негізгі мәселелері.
Әдебиеттер
1. Шәмшәтұлы И., Дәкенов М., Дәуіт Д., Кұнхожаев Н. Әлеуметтану. – Алматы, 1999.
2. Вебер М. Избранные произведения. – М., 1990.
3.Волков Ю.Г., Дудкин Ф.Ю., Шершунов А.И. Проблемы современного управления. – М., 1996.
4.Гудлнер А. Социология организаций // Американская социология. – М., 1972.
5. Дизель Р., Мак-Кинли Раньян У, Поведение человека в организации. – М., 1993.
6. Друкер П. Эффективный управляющий. – М., 1994.
7. Новые концепции общей теории управления. – М., 1995.
8. Мескон МХ., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. – М.,1992.
9.Мостовая И. В., Дзыбов К.М. Инновационный менеджмент в современном производстве: Развитие социальных технологий. – Ростов на Дону, 1998.
10. Пригожин А.И. Социология организаций. – М., 1980.
11. Пригожин А.И. Современная социология организаций. – М., 1995.
12. Пригожин А.И. Нововведения: стимулы и препятствия. – М., 1989.
13. Пригожин А.И. Феномен катастрофы (Дилеммы кризисного управления) //Общественные науки и современность. – 1994. – №2.
14. Сейтов И.М., Аверин Ю.П. Основы теории социального управления. – М., 1990.
15. Свенцицкий А.Л. Социальная психология управления. – Л., 1986.
16. Слепеньков И.М., Аверин Ю.П. Основы теории социального управления. – М., 1990.
17. Литвак Б.Г. Управленческие решения: Учебник. – М., 1998.
18. Аитов Н.А. Основы социологии. – Алматы, 1997.
19. Капитонов Э. Социология ХХ века: история и технология. – Ростов – на – Дону, 1996.
20. Тощенко Ж.Т. Социология. – М., 1994.
21. Социальное управление, теория и практика. – т.1, т.2. – под ред. Пишулина Н. – М., 2003.
22. Гвоздева Е.С., Черчиков В.И. Штрихи к портрету женщин- менеджеров // Социс. – 2000. – №11.
23. Комаров С.В., Кордон С.И. Организационная патология с точки зрения социолога, менеджера и консультанта по управлению // Социс. – 2000. – №1.
24. Корнилов В.В. Проектирование и планирование в практике управления российскими предпринимателями // Социс. – 2003. – №12.
25. Дряхлов Н.И., Куприянова Е.А. Эффективность деятельности сотрудников и их вознаграждение на Западе // Социс. – 2002. – №12.
26. Штейнберг А.Г. Мужской характер женского менеджмента // Социс. – 2002. – №11.
27. Пригожин А.И. Социология организаций. – М., 1980.
28. Пригожин А.И. Современная социология организаций. – М., 1995.
29. Решетников А.В., Шамикурин В.И., Шамикурина Н.Г. Социально-исторический портрет лидера организаций // Социс. – 2001. – №10.
30. Суховатая В.А. Бизнес-леди: мифы и реальность // Социс. – 2002. – №11.
31. Чирикова А.Е., Кричевская О.Н. Женщина- руководитель: деловые стратегии и образ «Я» // Социс. – 2000. – №11.
32. Яхонтова В.С. Доверие в управлении персоналом. Зарубежные подходы и ответственный опыт оценки // Социс. – 2004. – №9.
Бірінші сұрақ. Кең мағынасында ұйымдар деп қоғамдағы кез келген ұйымды айтсақ, ал тар мағынасында – ұйымның әлеуметтік жүйе бөлігін айтамыз. Ұйымдардың әлеуметтік заңдылықтарын, оның құрылу, қызмет істеу және даму механизмдерін жалпы әлеуметтануы зерттейді.
Ұйым деген ұғым неше мағынада?
Ұйымның елеулі белгілеріне не жатады?
Екінші сұрақ. Ұйым мүшелерінің әлеуметтік ұйымшылдығы: формальдық ұйым және формальдық емес ұйымдар тәсілдерімен іске асады. Формальдық ұйымның өзгешіліктерін белгілеу қажет.
Формальдық есем ұйымның пайда болуы, біріншіден, формальды ұйымының шектеулігінен, жеткіліксіздігінен және т.б. себебінен пайда болуы. Формальдық емес ұйымының негізгі белгілерін ажыратыңыз.
Үшінші сұрақ. Басқару мәселесі ол – еңбек ұйымдары әлеуметтануының маңызды проблемасы болып табылады. Ал, басқару дегеніміз – жұмыста ең аз күш пен құралдарды, уақытты жұмсау арқылы ең жоғарғы тиімділікке жетуге ықпал жасайтын мақсатты, жоспарланатын, өзара байланысатын және сапалы түрде ұйымдасатын процесс.
Басқару қызметінің мазмұнына не жатады?
Басқарушылық шешімді іске асыру процесіне, сондай – ақ, ұйымшылдықты қамтамасыз ету, ынталандыру жолдарын жасау, атқарушылардың күш – жігерін тұрақты түрде ұйлестіру, қызметтің жекелеген түрлерін келістіру сияқты т.б. жәйттар кіреді.
Әлеуметтік басқару әдістерін анықтаңыз.
Сонымен бірге, басқарудың маңызды құралы – еңбекті ғылыми ұйымдастыру болып табылады. Ғылыми басқарудың қандай принциптерін басшылыққа алу жөн?
Басшылық деген не? Басшылықтың ерекше үш стилін анықтаңыз.
Мазмұны
Кіріспе……………………………………………………………………………...3
Тақырып 1. Социологияның объектісі, пәні, құрылымы және қызметі.............5
Тақырып 2. Социологияның негізгі кезеңдері, бағыттары және дамуы……...8
Тақырып 3. Қоғамның әлеуметтік құрылымы мен әлеуметтік стратификациясы…….13
Тақырып 4. Еңбек социологиясы.......................................................................16
Тақырып 5. Инженер еңбегінің әлеуметтік мәселелері...................................19
Тақырып 6. Жеке тұлға әлеуметтануы...............................................................22
Тақырып 7. Отбасы әлеуметтануы……………………………………………..24
Тақырып 8. Білім беру әлеуметтануы..................................................................27
Тақырып 9. Ұйымдар мен басқару әлеуметтануы.............................................30