Коммерциялық емес акционерлік қоғам
Алматы энергетика және байланыс университеті
Автоматты электрбайланыс кафедрасы

 

КОММУТАЦИЯ ЖҮЙЕЛЕРІ

5В071900 - Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар мамандығының студенттеріне  арналған
дәрістер жинағы

 

Алматы 2013

Құрастырушылар: А.Д. Мухамеджанова, Ю.М. Гармашова. Коммутация жүйелері.5В071900 - Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар мамандығының студенттеріне  арналған дәрістер жинағы. - Алматы: АЭжБУ, 2013. - 53 б.

 

Коммутация жүйелері пәнінен он бір дәрістің жинағы баяндалған. Онда цифрлық коммутация жүйелерінің құрылу, қызмет ету және басқару принциптері көрсетілген.

Без.  43, кесте 4, әдеби көрсеткіші -12 атау.

 

Пікір беруші: М.Башкиров

 

 «Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2013 ж. баспа жоспары бойынша басылады

©"Алматы энергетика және байланыс университеті " КЕАҚ, 2013 ж.

Кіріспе

«Коммутация жүйелері» пәні жоғарғы оқу орнының студенттері үшін таңдау бойынша алынатын пән болып табылады және базалық пән ретінде оқу жоспарларына енгізілген.

Берілген пән студенттерді әртүрлі коммутациялық жүйелердің тұрғызылу принциптері және желіде ақпараттың таратылуын, аналогтық және цифрлық коммутация принциптерін,  әртүрлі ақпараттарды интеграциялау кезіндегі коммутация принциптерін, номерациялау, жоспарлау, проекциялау және коммутацияның цифрлық жүйелерінің эксплуатациялау ерекшеліктерін оқыту үшін арналған.

Пән мақсаты студенттерді әртүрлі телекоммуникациялық желілерде қолданылатын телекоммуникациялық жүйелерді эксплуатациялау облысында, сондай-ақ, Қазақстан коммутация жүйелері нарығында өндіруші және қоюшы ұйымдардың ғылыми-зерттеу және жоболау бөлімдерінде өзіндік қызметке дайындау.

Пәнді оқу нәтижесінде студенттер байланыс жүйелері мен желілеріндегі негізгі бағыттар мен даму препективаларын нақты түсіне білуі  қажет. Коммутациялық жүйелер тораптарындағы жүктеме есептемесін жасауды, коммутациялық жүйелердің сенімділік анализдерін, телекоммуникациялық жүйелерді, желілерді, құрылғылар мен блоктарды жоспарлау және проекциялауды жүзеге асыра білуі керек.

 Берілген пәнді үшін оқу жоспары  3 кредит бөлінген, барлығы-135 сағат, соның ішінде аудиториялық сабақ үшін - 60, өзіндік жұмысқа  – 75 сағат.

 

Кре- диттер	Курс	Семестр	Аудито- риялық сабақтар	Дәріс	Тәжіри- белік сабақтар	Зертха- налық сабақтар	Курс-тық жұмыстар	Экза-мен
3	4	7	60 сағ.	1,5 (22 сағ)	1(15 сағ)	0,5 (15 сағ)	3	7

 

1 дәріс. Электрлік байланыстың негiзгi ұғымдары

 

Дәрiстiң мақсаты: студенттермен желi ұғымдарын және желiлердi электрлік байланысы жүйесiн, желі және жүйе классификациясын, құрамы мен құрылымын зерттеу.

Мазмұны:

-   Электрлік байланысы жүйесi, құрылым.

-   Электрлік байланыс желісі, құрамы және құрылымы.

-   Желiлер классификациясы,телефон желiлерiнiң түрлері.

-   Коммутация жүйесi ұғымы, жіктелімі, жалпы құрылымы.

 

Электрлік байланыс жүйесі, құрылымы.

Электрлік байланысы жүйесi (телекоммуникациялық жүйе) - сызықты трактiнiң жасалуын қамтамасыз ететiн техникалық құралдардың жиынтығы және беріліс арналары 1.1-суретте көрсетілген [1, 2, 3].

 

1.1 сурет - Электрлік байланыс жүйесiнің құрылымдық сұлбасы (телекоммуникациялық жүйе)

 

Кез келген электрлік байланысы жүйесiнiң құрамына хабар таратушы, беріліс арнасы және қабылдағыш кiредi. Электрлік байланысы жүйесi екi тобында бөлiседi: бiржақты (абонентке ақпарат таратылуы бір ақпарат көзінен ғана беріледі, мысал ретінде радиохабарды қарастыруға болады) және екi жақты (мысал ретінде телефонияны қарастыруға болады).

Электрлік байланысы жүйесi негiзiнен екi мiндет атқарады:

а) хабарламаларды жеткiзу - электрлік байланысы жүйесiнiң функциясы;

б) хабарламаларды қалыптастыру және тану - шеткi құрылғы функциясы.

Тарату трактiсi деп - құралдардың жиынтығы және қолданушылардың арасындағы хабар берілісін қамтамасыз ететiн желілерді атайды.

Тарату арнасы (байланыс ) - екi кез келген нүктелердiң арасындағы беру трактiнiң бiр бөлiгi. Беріліс арнасына шеткi құрылғылар кiрмейдi.

 

Электрлік байланыс желісі, құрамы және құрылымы.

Электрлік байланысы желісi (телекоммуникациялық желі) – хабарларды тарату және үлестіруді қамтамасыз ететін белгілі аймақтағы коммутациялық станциялар, байланыс линиялары (каналдар), соңғы құрылғылардың (1.2 суретті қара) жиынтығы [1, 2].  Кiрісі мен шығысындағы байланыс желiсiне хабардың электр сигналына  және керісінше  түрленуін қамтамасыз ететін шеткi құрылғылар қосылады.

КС – коммутациялық станция;            БЛ–байланыс линиясы;

АЖ – абоненттік желі;                           ШҚ – шеткі құрылғы.

 

1.2 сурет – Электрлік байланыс жүйесінің жалпы құрылым схемасы

(телекоммуникациялық жүйе)

 

Шеткi құрылғылар абоненттiк желі бар станциямен қосылады. Коммутациялық станциялар өзара қосылу желілерімен жалғанады. Коммутациялық станция тиiстi мекенжай арқылы шығыс желілері мен кiрiс желілерінің қосылуларын жүзеге асырады.

Жалпы түрде жіберушіден қабылдаушыға берілетін хабар екі бөліктен тұрады: мекенжай және ақпараттық. Мекенжай мазмұны бойынша коммутациялық станция байланыс бағытын анықтайды және хабар алушыға нақты таңдауды жүзеге асырады.  Ақпараттық бөлiк құрамында хабарламаның өзі болады.

Нәтижесінде хабар берілуі қамтамасыз етілетін процесстер мен кезеңдер жиынтығы – байланыс сеансы деп аталады, ал байланыс сеансы ұйымдастырылатын ережелердің сәйкес таңдалуы – хаттама деп аталады.

Желiлер классификациясы, телефон желiлерiнiң түрлері.

Ұзақ уақыт кезеңiнде электр байланысының әртүрлi түрлерi бiр-бiрiнен тәуелсiз дамыды. Электр байланыстың әр түрі өз арналары, (БЖ ) беріліс жүйесін және желiлер жасауға бағдарланды. Желiнiң құрылымы электр байланыстың хабарламалардың ағындарын үлестiруге тән нақты түрдiң ерекшелiктерiмен сәйкес таңдалынды [1, 2] .

Электр байланыс желілері келесі түрлерге жіктеледі:

-      Телефондық.

-      Телеграфтық.

-      Мәлімет тарату.

-      Факсимильді.

-      Теледидар хабарларын таратуы.

-      Дыбыс тарату.

Бақылау желiсiн басқаруды реттiлеу және оларды бақылау, олардың өзара iс-әрекетін қамтамасыз етуi мақсатында электр байланысы жүйесiнде әр желiнiң орнын анықтауға мүмкiндiк беретiн әртүрлi маңызды белгiлерге желiлерiн жiктеу үшін желі жіктелімі керек. 1.1 кестеде желілер жіктелімі келтірілген.

Тағайындалуы бойынша телефон желiлерiнiң түрлерi:

- қалалық;

- ауылдық;

- мекемелік;

- аймақтық;

- қала аралық;

 

1.1 кесте – Желілер жіктелімі

Жіктелім белгілері	Желі атауы
Категория	-     жалпы қолдану желісі -     ерекшеленген желілер -     технологиялық желілер -     арнаулы тағайындалған желілер
Функционалдық тағайындау	-     қатынау желілері -     көлiк желiлерi
Қосылатын абоненттiк терминалдардың түрi	-     белгiленген байланыс желiсі -     жылжымалы байланыс желiсі
Арналарды ұйымдастыру тәсiлдері	-     біріншілік желі -     екіншілік желі
Аймақтық бөліну	-     мемлекетаралық -     қалааралық -     аймақтық -     жергілікті
Нөмiрлеу кодтары	-     АВС желі кодтары (нөмірлеудің географиялық жүйесі) -     DEF желі кодтары  (нөмірлеудің географиялық емес жүйесі)
Тұрақтылығы мен қауіпсіздігі	-     I класс магистральдік желілері -     II класс магистральдік желілері
Электр байланыс қызметтерінің саны	-     дара сервистік -     көп сервистік
Коммутация түрлері	-     коммутацияланатын -     коммутацияланбайтын
Коммутация әдістері	-     каналдар коммутациясы -     пакеттер коммутациясы -     хабарлар коммутациясы

 

Қалалық телефон желілері (ҚТЖ) қала аумағында және ең жақын қала маңдарында телефон байланысын қамтамасыз етедi.

Ауылдық телефон желiлерi (АТЖ) ауылдық әкiмшiлiк аудандар шегiнде телефон байланысын қамтамасыз етедi.

Мекемелік телефон желiлерi (МТЖ) кәсiпорындар, мекемелер, ұйым iшіндегі телефон байланыстарын қамтамасыз етедi.

Бұл телефон желiлерiнiң үш түрi жергiлiктi телефон желiлерi ортақ атауымен топтастырылады. Аймақтық телефон желiлері (ЗТС) бiр аумақта орналасқан бiртұтас жетi орынды нөмiрлеудi сипаттайтын жергiлiктi абоненттердiң арасындағы байланыс үшiн арналған.

Қала аралық телефон желiсi (ҚАТЖ)  әр түрлi аймақтарда орналастырылған  телефон желiлерi мен жергiлiктi абоненттердiң арасындағы байланыс үшiн арналған.

Коммутация жүйесi ұғымы, жіктелімі, жалпы құрылымы.

Коммутация жүйесі - байланыс бағыты бойынша ақпаратты қабылдау және үлестiруге арналған жабдықтың кешенi.

Коммутация жүйесінің жіктелімі 1.2-кестесінде келтірілген.

 

1.2 кесте – Коммутация жүйесінің жіктелімі

Жіктелім белгісі	Коммутациялық жүйе
Коммутацилық және басқарушы жабдық түрі	-     декадтық-адымдық -     координаттық -     квазиэлектрондық -     электрондық
Сигналдардың көрініс пiшiнi	-     аналогтық -     цифрлық
Таратылатын ақпараттың түрі	-     телефондық -     телеграфтық -     мәлімет тарату -     хабар тарату
Телекоммуникациялық желiнің алатын орын	-     орталық -     тораптық -     шеткі -     өтпелі -     кіріс хабар түйіндері (КХТ) -     шығыс хабар түйіндері (ШХТ)
Аймақтық бөлiну	-     мемлекетаралық -     қалалық -     ауылдық -     мекемелік
Сыйымдылығы	-     аз сыйымдылықты -     орташа сыйымдылықты -     үлкен сыйымдылықты
Арна бөлінуі	-     кеңістіктік бөлінумен -     уақыттық бөлінумен
Коммутация тәсілдері	-     каналдар коммутациясы -     пакеттер коммутациясы -     хабарлар коммутациясы

 

Коммутацилық жүйе өз функцияларын орындау үшiн жабдықтың келесi түрлерiн өз құрамда енгізуі  керек (1.3 суретті қара):

- Абоненттiк желі блоктары (АЖБ)  абоненттiк желілердің жүйеге қосылуын жүзеге асырады.

- Қосқыш желі блоктары (ҚЖБ)  басқа коммутациялық жүйелермен байланысуы үшiн ҚЖЖ (қосқыш желілердің жиныны) арқылы жалғағыш желілеріне （ЖЖ） қосылу жүзеге асырылады.

- Коммутациялық өріс (КӨ)  кiріс желілері мен шығысының коммутациясын жүзеге асырады. Коммутациялық өріс кеңiстiктiк арналардың бөлiнуi негiзінде қалыптасуы мүмкiн және сол кезде коммутациялық элементтер ретінде көп координатты қосқыштар (ККҚ), геркон релелер, ферридтердi пайдаланады. Уақыттық арналы бөлiші бар коммутациялық өріс импульстiк-кодтық модуляцияны (ИКМ) қолдану негiзде құралады және элементтердiң есте сақтайтын жартылай өткiзгiш құралдары және логикалық интегралдық микросұлбалар ретінде қолданады.

- Басқару жүйесi (БЖ) – байланыс орнату процесстерімен басқарылатын логикалық жүйелердің бәрін  орындайды.

- Генераторлық жабдық - акустикалық сигналдарды қалыптастыруды жүзеге асырады.

 

АЖБ – абненттік желі блогы;          ГЖ – генераторлық жабдық;

ҚЖБ – Қосқыш желі блогы;             ҚЖЖ – қосқыш желілер жиынтығы;

АК – абоненттік комплект;               БҚ – басқарушы қондырғы.

 

1.3 сурет – Коммутациялық жүйенің жалпы құрылымы

 

2 дәріс. Коммутацияның қағидалары

 

Дәрiстiң мақсаты: студенттермен коммутацияның негiзгi ұғымдарын және анықтамаларын зерттеу.

 

Мазмұны:

- Негiзгi анықтамалары және коммутация ұғымы.

-Тiкелей қосылу (каналдар коммутациясы).

-Есте сақтау коммутациясы.

 

Негiзгi анықтамалары және коммутация ұғымы.

Коммутация – бір-бірімен ақпарат алмасу үшін қажет уақытпен берілген шығысы мен берілген жүйе кірісінің жеке-дара сұраныс бойынша байланыс орнату.

Коммутацияның негізгі екі қағидасы белгілі:

- тiкелей қосылу (берiлетiн ақпаратты есте сақтамайтын коммутация - каналдар коммутациясы);

- жиналған ақпаратпен қосылу (есте сақтауы бар коммутация).

Каналдар коммутациясында тиiстi мекенжай бойымен шығыс желілері бар кiріс желілердің физикалық қосылуын жүзеге асыррылады [2] (2.1 суретті қара).

Каналдар коммутациясының әдiсiнің артықшылықтары:

- “диалог” ұйымдастыру мүмкiндiгi, өйткенi хабар беруде кiдiрту уақыты үлкен емес;

- абонент басқа абоненттерден келетін байланыс орнатылғаннан кейін жүктемеге тәуелсіз хабар жіберу мүмкiндiгiне ие болады.

КЖ – коммутациялық жүйе;             МЖБ – мекенжай бөлімі;

БҚ – басқару құрылғысы;           АБ – ақпараттық бөлім.

 

2.1 сурет – Каналдар коммутациясы

 

Каналдар коммутациясының әдiсiнің кемшiлiктері.

Бос каналдардың болмаған жағдайында талап етiлетiн бағытта шақыратын қолданушы байланыс орнатуда қолдау таба алмайды, сондықтан каналдар коммутациясы КК жүйесі қабылдамай жiберуi мүмкiн жүйелер сондықтан (шақыру ысыраптармен ) деп аталады.

Жоғалып кеткен шақырулар деп коммутациялық жүйе әсерiнен хабар жіберуді бiтiрмеген шақыруларды атайды.

Жоғалулар жоғалып кеткен шақырулар санның жалпы түскен шақырулар санына қатынасы бойымен бағаланады және қызмет көрсетудің сапалық көрсеткiшi болып табылады

 

Р=С_жоғ / С_түс .                                                 (1.1)

 

Мұнда:  С_жоғ– жоғалып кеткен шақырулар саны;

                С_түс– жалпы түскен шақырулар саны.

Каналдар коммутациясы жолымен байланыс орнатуы келесi фазаларды өтедi:

-  байланысу үшін сұраныс бағыты, абонент шартты мекенжайын қамтитын шақырушы абонент  шақыру құрылғысының көмегiмен абоненттік желі арқылы коммутациялық жүйеге сұраныс жібереді;

-  алмасатын физикалық каналдың ұйымдастырылуы - егер абонент бiр коммутацилық жүйеде жатса, құрылғы алынған сұраныс бойынша коммутациялық жүйе тиiстi абоненттiк желінің қосылуын жүзеге асырады, немесе байланыс сеанстарына қатысатын абоненттер жататын коммутациялық жүйелердiң арасындағы магистралдiк сызықтар. Алмасатын канал ұйымдастырылғаннан кейін шақырылатын абонент коммутациялық жүйеден байланыс орнатылғаны жайлы сигнал, ал шақырылушы абонент - шақыру сигналын алады;

-  абоненттер арасындағы хабар жіберілуі;

-  қосылудың жойылуы - жіберу сеансының аяқтауынан кейiн және абоненттен доғару сигналын алғаннан кейін коммутациялық жүйе аппаратурасы орнатылған қосылуды ажыратылуы.

 

Есте сақтау коммутациясы.

Бос каналдардың болмауы жағдайында жүйелерде ақпарат жиналуымен қолданушы қолдау таба алмайды. Оның хабарламасы уақыттық коммутациялық станцияның БҚ жадына жазылады және арнаның босауынан кейiн ары қарай беріледі, сондықтан жинақтау жүйесі күту жүйе деп аталады [2 ].

Жинақталуы бар коммутацияның екi түрi белгiлi:

-      хабарлар коммутациясы;

-      пакеттер коммутациясы;

Хабарлар коммутациясы - бос каналдардың болмауы жағдайында жүйелерде ақпарат жиналуымен қолданушы қолдау таба алады. Оның хабарламасы уақыттық коммутациялық станцияның БҚ жадына жазылады және арнаның босауынан кейiн ары қарай беріледі, сондықтан жинақтау жүйесі күту жүйе деп аталады (2.2 суретті қара). Бұл әдiс жалпы телеграф желiсiндегi қолдану тапты.

Хабарлар коммутациясы үшін байланыс орнатуға келесi фазалар тән:

1) байланысу үшін сұраныс бағыты - шақыратын абонент ХКОна шақырылушы абоненттің шартты мекенжайымен бірге хабарлама  жібереді;

2) хабар сақталуы – ХКОда хабарлама сақталады және мекен-жайы бойынша беріліс арнасы анықталады;

3) хабар жіберу.

ХКО – хабар коммутациясының орталығы;       

ХКО БҚ – ХКО басқару құралғысы;

СҚ – сақтаушы құралғы; Пр – процессор.

 

2.2 сурет – Хабарлар коммутациясы

 

Егер көршi ХКО арнасы бос болса, онда хабарлама дереу берiледi, операция қайталанады. Егер көршi ХКО арнасы бос болмаса, онда хабарлама арнаның босауына дейiн сақталады.

Хабарлама жеделдiктiң санатына байланысты тарату бағытына арналған ретке бекiтiледi.

Пакеттер коммутациясы - жіберілуші хабарлама «пакеттерге» бөлiнедi,олардың  әрқайсысында пайдалы ақпараттық бөлiктері  және  тақырып болады (2.3 суретті қара). Пакеттiң бiрiншiсiнің тақырыбы хабар сипаттамасына ие: жіберуші мекен-жайы, берілуші пункттері, хабардағы пакеттер саны және т.б. Басқа  пакеттер тақырыбы құрамына хабарға қатыстылығын анықтайтын идентификатор, пакеттің реттік нөмірі енуі мүмкiн.

2.3 сурет – Пакеттер коммутациясы

 

Пакеттерді жеткізудің екі әдісі бар:

-  дейтограммалық (датаграммалық) - кезкелген еркiн маршруттармен бiр-бiрiнен тәуелсiз желi арқылы пакеттердің қозғалуына арналған;

-  виртуалдық қосылулы – пакеттер коммутациясының хабар коммутациясының орталығының (ХКО) жадысы арқылы тізбек тіркесі түрінде байланысқан пакеттер түрінде хабарлар жіберілуі. Осы тәсiл каналдар коммутациясы әдiсi (табиғи тiзбекте хабар берудi) артықшылықтары мен  пакеттердi коммутацияның әдiсiнің (хабарлама биiк берiлiс жылдамдығын) артықшылықтарын байланыстыруға мүмкіндік береді.

Пакеттер коммутациясы үшiн байланыс орнатудың келесi фазалары тән:

1) байланысу үшін сұраныс бағыты - шақыратын абонент ХКОна шақырылушы абоненттің шартты мекен-жайымен бірге хабарлама  жібереді;

2) хабарларды пакеттер түрде ұсынуы. Егер пакеттерге бөлiктеу ЦКПқа болса, онда ХКОда хабардың толық қабылданып бітуін күтпей топтастырылуы бойынша пакеттердің әрі қарай жіберілуі орындалады;

3) пакеттердiң берілуі. Егер көршi ХКО арнасы бос болса, онда хабарлама дереу берiледi, операция қайталанады. Егер көршi ХКО арнасы бос болмаса, онда пакеттер белгілі бір уақыт аралығында БҚ жадында арнаның босауына дейiн сақталады.

 

3 дәріс. Уақыттық коммутация принциптері

 

Дәріс мақсаты: студенттердің уақыттық коммутация принциптерін меңгеруі.

Мазмұны:

-          Уақыттық коммутация принципі.

-          Уақыттық коммутатор.

-          Уақыттық коммутатордағы коммутация мысалы.

 

Уақыттық коммутация принципі.

Цифрлық АТС-тің уақыттық коммутаторына 32 уақыттық каналдан сигналдар келіп түседі. ИКМ трактісі 30 түрлі қосылулар туралы [3,5] ақпараттан құралады.

Уақыттық коммутация принципі дауыстық ақпараттың (кодтың комбинациядағы) бір уақыттық интервалдан екіншісіне ығысуына негізделеді. Басқаша айтқанда, бұл кодтық комбинация үшін уақыттық орнының ығысуы. Әр УИ-да белгілі бір абоненттің дауыстық сигналдың кодтық комбинациясы тасымалданады. Егер осы кодтық комбинацияны басқа УИ-ға орналастырсақ, бұл дауыстық ақпараттың өзге абонентке тасымалы болып табылады.

Уақыттық коммутация кезінде цифрлық сигналдың (t₃) тежелуі орын алады. Тасымалданатын ақпараттың уақыт бойынша ығысуы мүмкін болуы үшін ақпаратты есте сақтау қажет (3.1 суретті қара).

 

Уақыттық коммутатор.

Уақыттық коммутация принципін іске асатын құрылғы уақыттық коммутатор (УК) немесе Т – класы (Time – уақыт) деп аталады. УК N, M, K параметрлерімен сипатталады (3.2 суретті қара). N – УК кірісіне қосылатын цифрлық желілер саны (немесе уақыттық каналдар); M – коммутатор шығысына қосылатын цифрлық желілер саны (немесе уақыттық каналдар); K – бір кодтық сөздегі бит саны. Уақыттық коммутатор кірісіне қосылатын цифрлық желілер кіріс цифрлық желілер (КСЖ) деп аталады. Уақыттық коммутатордың шығысына қосылатын цифрлық желілер шығыс цифрлық желілер (ШСЖ) [3,5] деп аталады.

		А абонент мәліметі

0

1

…………

15

16

17

………….

27

……….30

31

 

td

 

0

1

…………

15

16

17

………….

27

……….30

31

 

3.1 сурет – Уақыттық коммутация принципінің анықтамасы

 

Жалпы түрде уақыттық коммутатор екі типтегі жады массивінен тұратын есте сақтау құрылғысы (ЕСҚ) болып табылады:

-      АЕСҚ1 – ақпаратты ЕСҚ (дауыстық);

-      АЕСҚ2 – адресті ЕСҚ (басқаратын).

ЕСҚ параметрлеріне жады ұяшықтар саны (i – АЕСҚ1-дегі жады ұяшық саны; j – АЕСҚ2-дегі жады ұяшық саны) және олардың разрядтығы жатады.  Уақыттық коммутаторлар симметриялы және симметриялы емес схема бойынша жүзеге асырылуы мүмкін. Симметриялы схема бойынша жүзеге асырылған УК өзара тең шығыс және кірістен тұрады (N=M). Бұл жағдайда АЕСҚ1 және АЕСҚ2 матрицаларындағы жады ұяшық (ЖҰ) көлемі бірдей (i=j). Симметриялы емес схема бойынша жүзеге асырылған УК-да шығысы және кірісі саны өзара тең емес (N≠M) және сәйкесінше, АЕСҚ1 және АЕСҚ2 матрицаларындағы жады ұяшығы саны тең емес (i≠j).

 

                   3.2 сурет – УК-ның кеңістіктік эквиваленті 1х1

АЕСҚ1 – жады ұяшығы саны коммутацияланатын уақыттық (каналдық) интервалдарының санымен анықталатын тұтынушылық ақпаратты сақтауға арналған жады массиві. Қазіргі таңда уақыттық түрлі АТС-тегі коммутаторлардағы АЕСҚ1 сыйымдылығы 128х128 УИ (4х4 СЖ); 512х512 УИ (16х16 СЖ); 1024х1024 УИ (32х32 СЖ).

АЕСҚ1 жады ұяшығының минималды разрядтығы дауыстық каналдың разрядтығымен анықталады және 8 битті құрайды. АЕСҚ1 жады ұяшығы саны канал саны мен кіріс цифрлық желілер санынан тәуелді. Мысалы, 32 СЖ-дағы АЕСҚ1 1024 сегізразрядты жады ұяшығынан; 16 СЖ-дағы 512 сегізразрядты жады ұяшығынан тұрады. АЕСҚ1-де тұтыну ақпаратын максималды сақтау уақыты 125мкс-ке тең.

АЕСҚ2 – бұл басқаратын жады. АЕСҚ2-де уақыттық коммутацияны орындау керек уақыттық интервалдар адрестері (номірлері) жазылады. Бұл адрестер коммутациялық жүйедегі байланыстыру жолдары іздестіру бағдарламаларын орындауда БҚ анықтайды. АЕСҚ2-дегі ақпарат абоненттер байланысы кезіндегі бүкіл уақытта сақталады. АЕСҚ2-дегі жады ұяшығы саны канал санынан және ШСЖ санынан тәуелді. Басқару процесі үшін АЕСҚ2 жады ұяшығы құрамы ғана емес осы ұяшықтың нөмірі де үлкен рөл атқарады. АЕСҚ2 жады ұяшығы разрядтығы АЕСҚ1 жады ұяшығының максималды адресімен анықталады. Мысалы, егер АЕСҚ1 64 ЖҰ-нан  (0-63) тұрса, АЕСҚ2 разрядтығы максималды адресті (111111) жазуға мүмкіндік береді және берілген мысал үшін АЕСҚ2 разрядтығы 6-ға тең. Уақыттық коммутатордың ЕСҚ-сы коммутация нәтижесі бойынша эквивалентті екі режимде жұмыс істеуі мүмкін [5]:

1 режим. АЕСҚ1 жады ұяшығына таймер сигналы бойынша кодтық комбинациялардың тізбектелген жазылымы. АЕСҚ1 жады ұяшығы нөмірі кіріс СЖ-дағы уақыттық интервалдар нөміріне сәйкес. АЕСҚ2 жады ұяшығындағы кодтық комбинацияның оқылуы АЕСҚ2-де жазылған немесе басқаратын құралда құрылған адрестегі уақыттық интервалда жүзеге асады. Адрес – бұл кодтық комбинация бағытталуы тиіс шығыс цифрлық желінің уақыттық каналының нөмірі. АЕСҚ2 жады ұяшығындағы нөмір шығыс уақыттық интервалының нөміріне сәйкес. АЕСҚ2 «еркін тіркеу (запись) – шығыс уақыттық интервалымен синхронды тізбекті оқу».

2 режим. АЕСҚ2-де жазылған немесе басқаратын құралдан құрылған адрестерге сәйкес АЕСҚ1 жады ұяшығына кодық комбинациялардың еркін жазылымы. Мұнда адрес – кіріс цифрлық желідегі уақыттық интервалдың нөмірі. АЕСҚ2-ден кодтық комбинацияны оқу таймер сигналдары арқылы тізбек бойынша жүзеге асады. Таймер шығыс цифрлық желідегі уақыттық интервалдардың нөміріне сәйкес келетін нөмірлерін шығарады. АЕСҚ2 жады ұяшығы нөмірі кіріс уақыттық интервалының нөміріне сәйкес. АЕСҚ2 «еркін жазылым (запись) – кіріс уақыттық интервалдарымен синхронды тізбекті оқу» режимінде жұмыс істейді.

 

Уақыттық коммутатордағы коммутация мысалы.

3.3-суретте 1х1 параметрлі уақыттық коммутатордағы коммутация мысалы келтірілген. Бұл мысалда УК 1-режимде жұмыс істейді деп алынған. УК1х1СЖ кеңістіктік эквиваленттігінде УК1х1 АЕСҚ1 жады ұяшығы саны 0-31 нөмірі бойынша 32-ге тең, разрядтығы 8. АЕСҚ2 ЖҰ саны 32-ге тең (0-31 нумерациясы). АЕСҚ2 ЖҰ разрядтығы=5, себебі АЕСҚ1 ЖҰ-на жазылу мүмкін максималды нөмір 31-ге тең. АЕСҚ1 және АЕСҚ2 жады ұяшығы құрамы келесідей:

10111000 – АЕСҚ1 0 жады ұяшығына жазылған ИКМ циклін бастамасын анықтайтын жүйелі синхросигнал.

00001111 – 5-ші кіріс уақыттық интервалына сәйкес келетін АЕСҚ1 5-ші жады ұяшығына жазылған кодтық комбинация (15 саны).

00000 – 0-ші УИ әрқашан 0-дік УИ-мен коммутацияланатынын білдіретін АЕСҚ2 0-ші жады ұяшығына жазылған 0 саны.

00101 – 2-ші шығыс уақыттық интервалын 5-ші кіріс уақыттық интервалымен коммутациялау қажеттілігін білдіретін АЕСҚ2 2-ші жады ұяшығында жазылған 5 саны.

3.3 суреттегі мысалда келтірілген АЕСҚ1 және АЕСҚ2 уақыттық коммутаторында 1х1 жазылған ақпаратты шифрін ашайық.

 

 

3.3 сурет – УК 1х1-дегі коммутация мысалы

 

5-ші кіріс уақыттық интервалындағы кодтық комбинация (15 саны) 2-ші шығыс уақыттық интервалына жіберілуі тиіс. Кодтық комбинация АЕСҚ1-дің берілген ИКМциклінің 5-ші уақыттық интервалында жазылады. Кодтық комбинация АЕСҚ1 5-ші жады ұяшығының келесі ИКМ циклінің 2-ші уақыттық интервалында оқылады. АЕСҚ1 5-ші жады ұяшығындағы кодтық комбинация 29 уақыттық интервалдар бойы сақталады.

 

4 дәріс. Кеңістіктік коммутацияның қағидалары

 

Дәріс мақсаты: студенттердің кеңістіктік коммутация қағидаларын меңгеруі.

Мазмұны:

-  Кеңістіктік коммутация қағидалары.

-  Кеңістіктік коммутатор.

 

Кеңістіктік коммутация қағидасы.

Цифрлық коммутация жүйесіндегі (СКЖ) кеңістіктік коммутация коммутация өрісінің [3,5] сыйымдылығын көбейту үшін қолданылады. Кеңістіктік коммутацияның негізі болып берілген каналдық иинтервалды екі желінің де циклінің құрылымындағы каналды интервалдың зерттелу ретін сақтай отырып, бір цифрлық желіден екіншісіне орын ауыстыру болып табылады (4.1 суретті қара). Басқа сөзбен айтқанда, цифрлық сигналдардың кеңістіктік коммутациясы кезінде тек аттас (бірдей нөмірлі) каналдар КСЖ және ШСЖ коммутацияланады. Бұл кезде бір уақыттық интервалдан екіншісіне цифрлық сигналдың тасымалы болмайды. Кіріс және шығыс цифрлық желінің нөмірлері ғана ауысады.

4.1 сурет – Кеңістіктік коммутацияның қағидаларын түсіндіру

 

Кеңістіктік коммутатор.

Кеңістіктік коммутаторлар ішкі кілттемелері арқылы өте төмен өткізгіштік қасиеттерге ие, себебі тек аттас каналдар [3,5] ғана коммутациялана алады. Кеңістіктік коммутатордың 16х1 жалпы құрылымы 4.2-суретте келтірілген.

КК құрылғыларының белгілемелері:

а) электронды түйіспелердің матрицасы ЭТ аттас каналдардың уақыттық коммутациясына арналған. ЭТ саны кіріс цифрлық желілерінің көлеміне байланысты. ЭТ функциялары көп кезде мультиплексор М орындайды. Себебі, КК тек синхронды коммутацияны орындайды, кез келген і кіріс цифрлық желісінің уақыттық каналы тек і кіріс цифрлық желісінің уақыттық каналымен коммутациялана алады. Сигнал уақыттық координаталарын өзгертпей кеңістікте коммутацияланады (СЖ нөмірлері ауысады).

4.2 сурет – КК 16х1 кеңістіктік эквиваленті

 

Кодтық комбинацияны тасымалдаудың параллель түрінде бір түйіндегі  электронды түйіспелердің минималды саны – 8, тізбектіде – 1 (үнемдірек). ЭТ ретінде мультиплексор, логикалық элементтер, оптрондар қолданылуы мүмкін. Электронды түйіспе бір каналды интервал кезінде ашылады. 4.3-суретте логикалық элементтегі түйіспелер матрицасы мен кеңістіктік коммутатор құрылымы мысалы келтірілген.

 

 

4.3 сурет - Логикалық элементтегі түйіспелер матрицасы мен кеңістіктік коммутатор құрылымы

б) дешифрлеуіш ДШ АЕСҚ2-ден мәліметтерді оқуға және тактілі сигналы берілген ЭТ-ны таңдауға қолданылады.

в) АЕСҚ2 электронды түйіспенің нөмірі және коммутацияланушы каналдың нөмірі туралы мәліметтерді жазуға арналған. АЕСҚ2 жады ұяшығы саны ШСЖ-дағы каналдар санымен анықталады. АЕСҚ2 жады ұяшығы құрамы – бұл КСЖ нөміріне сәйкес ЭТ нөмірі. АЕСҚ2 жады ұяшығы нөмірі ШСЖ-дағы уақыттық интервалдың нөміріне сәйкес және КСЖ-дағы уақыттық интервалдағы нөмірімен міндетті түрде бірдей. АЕСҚ2 үшін мәліметтер ОКӨ басқарушы құрылғымен байланыстырушы жолды іздеу кезінде түзіледі.

Мультиплексорларда құрылған КК 8х16 СЖ құрылымы 4.4-суретте келтірілген. Матрица М 16 мультиплексордан (16 ШСЖ) тұрады [5]. Әр мультиплексорды индивидуалды дешифрлеуіш және АЕСҚ2 басқарады. Мультиплексор және АЕСҚ2 саны бір шығыс цифрлық желідегі уақыттық каналдар санымен анықталады. АЕСҚ2 жады ұяшығы разрядтығы бір мультиплексордағы кіріс цифрлық желісінің максималды нөмірімен анықталады.

8х16 КК-да мультиплексор және АЕСҚ2 саны 16-ға тең (0-ден 15-ке дейінгі нөмірлеу). Бір мультиплексордың 8 кірісі бар (0-ден 7-ге дейін). АЕСҚ2-нің бір матрицасындағы жады ұяшығы саны 32-ге тең. АЕСҚ2 жады үяшығы разрядтығы 3-ке тең.

 

 

4.4 сурет - 8х16 КК СЖ кеңістіктік эквиваленті

 

5 дәріс. Цифрлы коммутация жүйесін (ЦКЖ) басқару жүйесі

 

Мақсаты: ЦКЖ басқару жүйелерін студенттердің оқып-үйренуі.

Мазмұны:

-        Басқару жүйелерінің жіктелімі.

-        Ортақтандырылған, иерархиалы, ортақтандырылмаған басқару.

-        Басқару құрылғыларының өзара әрекеттесу әдістері.

 

Басқару жүйелерінің жіктелімі.

Жалпы жағдайда басқару жүйесі бірнеше басқару құрылғыларынан тұрады (БҚ), ал олар белгілі бір жолмен өзара әрекеттеседі [2, 3, 7]. Басқару құрылғыларының бірігіп жұмыс істеу барысында басқару сигналдары (функционалды байланыстар) мен ақпарат алмасу жүйелі интерфейс арқылы орындалады, ал басқару құрылғылары мен басқару объектілері арасындағы ақпарат алмасу периферийлі интерфейс арқылы жүзеге асады (5.1 суретті қараңыз).

 

5.1 сурет – Электронды басқару жүйесінің құрылымы (ЭБЖ)

 

ЭБЖ 2 негізгі белгісі бойынша жіктелінеді:

1)    Байланыс орнату процесін басқару әдісі бойынша (5.2 суретті қара).

2)    Жүйелі интерфейс түрі бойынша (5.3 суретті қара).

 

Ортақтандырылған басқару.

Коммутация жүйесі шеңберінде басқару жүйесі бір ғана орталық басқару құрылғысынан (ОБҚ)  тұрады [2, 7]:

-  Бір көшірілген(дубляждалған) процессорлы модуль негізінде (5.4 суретті қара). Бірмодулді ОБҚ құрамына екі электронды басқару машиналары кіреді, олар ЭУМ 0 және ЭУМ 1. ОБҚ бұл жағдайда ЦКЖ құрылғысын басқаруға қатысты ортақстанциялымен қатар жергілікті тапсырмаларды да орындайды.

-  Бірнеше процессорлы модульдер негізінде (5.5 суретті қара).

 

 

5.2 сурет  – Байланыс орнатуды басқару әдісі бойынша ЭБЖ жіктелімі

 

 

5.3 сурет – Жүйелі интерфейс түрі бойынша ЭБЖ жіктелімі

 

 

5.4 сурет – Бірмодульді ЭБЖ          5.5 сурет – Көп процессорлы ЭБЖ

 

Иілгіштік пен модульдікті ұлғайту үшін ОБҚ бірнеше процессорлы модульдер негізінде құрылады. Мұнымен бірге басқару жүйесінің сенімділігі жоғарылап, оның өнімділігін арттыру мүмкіндігі пайда болады.

Орталықтандырылған басқару жүйелерінің артықшылықтары:

-      Құрылысының жеңіл болуы.

-      Шағын станцияларға үнемділігі.

Кемшіліктері:

-      Үлкен сыйымдылықты станцияларға арналған ЭБМ өнімділігіне жоғары талаптар.

ЦКЖ-де орталықтандырылған басқару жүйелері кең қолданыс таппады, бірақ АТСКЭ және УПАТС квазиэлектронды коммутациялық жүйелерінде пайдаланылады.

 

Иерархиялы басқару.

Басқару жүйесі ОБҚ мен бірнеше ПБҚ периферийлі басқару құрылғылар тобынан тұрады, бұлар бір-бірімен иерархиялық бағыну арақатынасында болады (5.6 суретті қара) [2, 7].

 

5.6 сурет – Иерархиялы ЭБЖ

 

Иерархиялы ЭБЖ-лерінде ОБҚ ең жоғарғы деңгейге жатады, ал бұл құрылғы өз кезегінде ортақ жүйелі тапсырмаларды орындап, периферийлі БҚ жұмысын координаттайды. Бір иерархиялы деңгейдің басқару құрылғылары бірбірінен тәуелсіз жұмыс істейді, ал түрлі деңгейдің БҚ-лары арасында сәйкес жүйелі интерфейс арқылы ақпаратты және функционалды байланыстар болады.

Шақыру (вызов) қызметінің әр сатысындағы басқару процесі барлық деңгейлерден өтеді, яғни ең төменінен бастап ең жоғарғысына дейін және кері қарай. Осы кезде БҚ жоғарғы деңгейде біршама қиын функцияларды орындайды. Ең төменгі деңгейдегі ПБҚ келген кіріс сигналдар жайлы ақпаратты қабылдайды және шамалап өңдейді, оған қоса ОБҚ немесе келесі деңгейдегі ПБҚ үшін қажетті хабарламаларды қалыптастырады.  Осымен бір мезгілде ОҚБ мынадай қызметтерді атқарады:  әр қосылу орнатылғанда ПБҚ өзімен байланысқан ПБҚ біріктірілген жұмысын координаттайды және шақыру туралы ақпараттарды арифметикалық-логикалық өңдеуді талап ететін біршама қиын функцияларды орындайды (мысалы, номерді анализдеу және байланыстың бағытын таңдау).

Иерархиялы басқару жүйелерінің артықшылықтары:

-  Ортақтандырылған ЭБҚ-ға қарағанда біршама жоғары сенімділік.

-  Құрылымның иілгіштігі мен модульдігі.

-  Әр БҚ үшін бағдарламалық қамсыздандырудың жеңіл болуы.

-  БҚ-ның жоғары өнімділігі.

Кемшіліктері:

-  Процесс аралық алмасуды ұйымдастырудың қажеттілігі.

-  ОБҚ-ның бар болуы сенімділікті төмендетіп, сыйымдылықты арттыру процессін қиындатады.

Иерархиялы ЭБҚ мынадай ЦКЖ-де қолданылады: МТ-20/25, EWSD, AXE-10, 5ESS, NEAX.

 

Орталықтандырылмаған басқару.

Басқару жүйесі көп БҚ-нан тұрады, әр БҚ байланыс орнату процесін басқаруы бойынша функциялардың белгілі бір бөлігін ғана орындайды. Бұл басқару жүйесінің басты ерекшелігі – бірнеше БҚ арқылы әр байланысты орнату процесін басқаруы. Басқару жүйесі мынадай бола алады [2, 7]:

-  Толықтай таратылған, бұл жерде әр функционалды блокта БҚ бар, ал блоктар (модульдер) арақатынасы Цифрлы коммутациялы өріс арқылы жүзеге асады (ЦКП) (5.7 суретті қара).

 

 

ЦКП – (ЦКӨ) Цифрлы коммутациялы өріс

5.7 сурет – Толықтай таратылған ЭБЖ

 

-  Бөліктеп таратылған ЭБЖ. Бұл жерде әр блоктағы басқару функциялары жергілікті БҚ арқылы жүзеге асады, ал жеке функцияларды басқару (мысалы, техникалық эксплуатация, мәліметтерді кіргізу-шығару  сыртқы құрылғыларымен бірігу) орталықтандырылып жүзеге асады.

Орталықтандырылмаған басқару жүйелерінің артықшылықтары:

-  Жүзеге асырудың жеңілдігі.

-  Жеке алынған бір блок үшін бағдарламалық қамсыздандырудың жеңіл болуы.

-  ОБҚ-ның жоқ болуынан біршама жоғары сенімділік.

-  Сыйымдылықты арттыру мүмкіндігі.

Кемшіліктері:

-процессаралық байланысты ұйымдастырудың қиын болуы;

-  процессаралық байланыстар кезіндегі тежелу.

Таратылған БЖ мынадай ЦКЖ-де қолданылады: DX-200, S-12, Si-2000.

 

БҚ өзара әрекеттесу әдістері.

Басқару жүйелерінде байланыс орнату процесі кезінде БҚ-ның өзара байланысы мен әрекеті жүйелі интерфейс арқылы орындалады. Әртүрлі типті жүйелі интерфейсі бар ЭБЖ-ні құрастырудың үш нұсқасы бар [2]:

-  БҚ-ның тікелей байланысы (5.8 суретті қара) – БҚ жұбы арасында бір мезгілде өзара әрекеттесу қамтамасыз етіледі (БҚ-ның шағын ғана санында құрылады/ұйымдастырылады).

 

 

5.8 сурет – БҚ-ның тікелей байланыс ұйымдастыру

 

5.9 сурет – Ортақ шина арқылы байланысын ұйымдастыру

 

- Ортақ шина арқылы БҚ байланысы (5.9 суретті қара) – барлық БҚ ақпарат жіберу үшін кезек- кезек (уақыт бойынша бөлінумен) ортақ шинаға (ОШ) жалғанады. Шина арқылы бір мезгілде ақпарат тек БҚ жұптары арасында жіберіле алады, сондықтан рұқсат ету кезектілігін ұйымдастыру мақсатында жүйелі интерфейс құрамына шинаны басқару блогы (ШББ) енгізіледі.

-   Коммутациялы өріс арқылы БҚ байланысы (5.10 суретті қара) –  ортақ КӨ арқылы (немесе басқару жүйесінің құрамына кіретін арнайы өріс) БҚ арасындағы өзара әрекеттесуін ұйымдастыру, бұл жағдайда ақпарат кез келген немесе коммутациялайтын ИКМ желілерінің арнайы каналдары арқылы беріледі (мысалы, 16-шы уақыттық  интервал).

 

 

5.10 сурет – КӨ арқылы БҚ байланысын ұйымдастыру

 

6 дәріс. Цифрлы коммутация жүйесінің құрылымы

 

Мақсаты: ЦКЖ құрылымын студенттердің оқып-үйренуі.

Мазмұны:

-        Цифрлы коммутация жүйесінің құрылымы.

-        Цифрлы коммутация өрістері.

-        Цифрлы коммутация жүйесінің бағдарламалық қамсыздандыруы.

 

Цифрлы коммутация жүйесінің сипаттамасы мынада- оның коммутациялық өрісі ақпарат цифрлы түрде берілетін арналарды коммутациялайды [2, 3, 12]. Бірақ, ЦКЖ-ге цифрлымен қатар, аналогты абонентті және байланыс желілері қосылады (абоненттік және цифрлық блоктар арқылы). ЦКЖ-нің жалпыланған құрылымды сұлбасы 6.1. суретте көрсетілген.

ЦКЖ құрамына келесі құрылғылар түрі кіреді:

-  Аналогті абонентті желілердің модулі (ААЛМ) ААЛ станцияларына қосылуын қамтамасыз етеді және келесі функцияларды атқарады:

а) аналогты-цифрлы және цифрлы-аналогты түрлендіру;

б) жүктеме концентрациясы;

в) абоненттік тоғысудың функциялары;

- Цифрлы абоненттік желілердің модулі (ЦАЖМ) цифрлы абоненттік желілердің станциясына қосылу үшін арналған және қызмет интеграциясы бар цифрлы желі (ҚИЦЖ) абоненттері рұқсатының станциялық аяқталу функциясын атқарады.

-  Цифрлы байланыс желілерінің модулі (ЦБЖМ) цифрлы байланыс желілері мен ҚИЦЖжелілері станциясына қосылу үшін арналған, оған қоса коммутациялық өрістегі коммутациялық жылдамдықтары бар кіріс және шығыс ағымдары келісімділігі үшін қолданылады.

-  Аналогты байланыс желілерінің модулі (АБЖМ) аналогты байланыс желілерін цифрлы коммутациялық өріске қосуға арналған интерфейс құрайды (аналогты-цифрлы және цифрлы-аналогты түрлендіруді жүзеге асырады).

-  Сигнализация құрылғысы (СҚ) басқару сигналдарын қабылдау мен жіберу функцияларын және коммутациялық жүйелерінің өзара әрекеттесуі функцияларын атқарады.

-  Коммутациялық өріс (КӨ) әртүрлі байланыс коммутациясын орындайды: цифрлы түрдегі сөйлесу байланыстары коммутациясын, процессаралық байланыс коммутациясын; сенімділік мақсатында КӨ көшіріледі/дубликатталады.

-  ОКС№7  басқару құрылғысы сигнализацияның ортақ арнасы арқылы желіні басқару үшін арналған.

-  Тактілі импульс генераторы (ТИГ) станцияның барлық блоктары жұмысын синхрондауға қажетті тактілі жиіліктерді өндіруге арналған.

 

6.1 сурет – ЦКЖ-нің жалпыланған құрылымды сұлбасы

 

-  Басқару жүйесі  (БЖ) барлық шақырыстарға қызмет көрсету процесстерін басқаруға арналған.

 

Цифрлы коммутациялық өрістер.

ЦКЖ коммутациялық өрістері қабылдау және жіберу уақыттық арналары арасындағы ақпаратты жеткізуді қамтамасыз етеді және келесі белгілері бойынша жіктелінеді [2, 3]:

-  Координаттарды түрлендіру бойынша:

1)    уақыт-уақыт (Т-Т);

2)    уақыт – кеңістік – уақыт (Т-S-Т);

3)    кеңістік – уақыт – кеңістік (S-Т-S);

4)    уақыт - кеңістік – кеңістік – уақыт (Т-S-S-Т) және т.с.с.

-  Құрылымы бойынша:

1)             біртекті, бұл жерде барлық байланыс түрлері үшін топ саны бірдей (6.2 суретті қара);

 

6.2 сурет – Біртекті  ЦКӨ

 

2)             біртекті емес, бұл жерде тракттегі топтар кіріс және шығыс мекенжайларына тәуелді (6.3 суретті қара);

6.3 сурет – Біртекті емес ЦКӨ

 

-  тракттардың қосылуы бойынша:

1)             біржақты (бір бағытты, бөлінген (6.4 суретті қара));

 

6.4  сурет – Бір жақты ЦКӨ

 

2)             Екі жақты (екі жаққа бағытталған, жиналған (6.5 суретті қара)).

6.5 сурет – Екі жақты ЦКӨ

 

ЦКЖ бағдарламалық қамсыздандыруы.

ЦКЖ басқару жүйесі өзіне тиісті шақырыстар қызметі функцияларын, сонымен қатар берілген функционалдық алгоритмдерге сәйкес техникалық эксплуатацияға қатысты функцияларды атқарады [2,3]. БЖ-нің функционалдық алгоритмдері дегеніміз - берілген түрлі функциялардың нақты орындалу реттілігі. БЖ функционалдық алгоритмдер бөлшектенудің түрлі деңгейі әдістері арқылы сипатталады: цифрлы ақпараты және қажетті сызбалық қосымшалары бар табиғи тілде, немесе кейбір формалданған тілде. БЖ функционалдық алгоритмдері бейнелерінің бірігуі алгоритмдік қамсыздандыруды (АҚ) құрайды. БЖ АҚ бағдарламалық және аппараттық(сұлбалық) құрылғылар арқылы толық немесе бөліктеп жүзеге асуы мүмкін. Бағдарлама деп оны жүзеге асыратын БҚ қабылдайтын формада көрсетілген алгоритмді атайды. Бағдарламалық қамсыздандыру (БҚ) – бұл БҚ-ның мақсатты жұмысы үшін арналған, оған қоса өзара әрекеттесетін және өзара байланысқан бағдарламалардың және оларға сәйкес ақпараттардың ұйымдастырылған бірігуі.

БҚ-дың мақсатты орнатылуы бойынша үш түрге бөлінеді: аспапты, жүйелі және қолданбалы (6.6 суретті қара) [2].

Аспапты БҚ-ын (АБҚ) бағдарламашы бағдарламаларды жазу және тежеу аспабы ретінде қолданады. ЦКЖ БҚ-ң құрамында аспапты БҚ түрлі деңгейдегі (алгоритм деңгейінен машиналы команда деңгейіне дейін) бағдарламалық жобалауды автоматтандыру үшін арналған. Автоматтандыру арнайы жобалауды автоматтандыру жүйелерімен (ЖАЖ) қамтылған. Қолданылатын ЖАЖ түрлі жобалау деңгейлеріне сәйкес келеді:

1) Функционалдық алгоритмдерді құрастыру сатысында SDL (Specification and Description Language) тілі негізіндегі ЖАЖ қолданылады. SDL тілінің терминдері көмегімен көрсетілген алгоритм бағдарламалау тілінің біреуіндегі бағдарламаға автоматты түрде түрленеді.

2) Бағдарламалау сатыларында CHILL тіліндегі, жоғары деңгейлі машиналы-тәуелді тілдегі және ассемблер тіліндегі  ЖАЖ қолданылады.

 

6.6 сурет – ЦКЖ БҚ-ң құрамы

 

CHILL тілі (CHILL – High Level Language – жоғары деңгейлі тіл) нақты осы уақыттағы жүйелерді ұстап тұру үшін арналған, яғни ол қиындықты қадағалаушы болып табылады.

Егер басқару құрылғысының бағдарламалық қамсыздандыруында жоғары деңгейлі машиналық қадағалаушы тілі қолданылса, онда машиналы-тәуелді тілдегі ЖАЖ бағдарламашыларға басқару жүйесінің құрамындағы нақты басқару құрылғыларының архитектуралық мүмкіндіктерін ескеруге жағдай жасайды.

Ассемблер тіліндегі ЖАЖ реттелген орындау уақыты бар бағдарламаларды құрастыруға арналған.

Жүйелі БҚ (ЖБҚ) құрамына аспапты және атқарушы операциялық жүйе (ОЖ) кіреді. Аспапты және атқарушы операциялық жүйелердің айырмашылығы - адамның басқаруға қатысуының деңгейіне байланысты (интерактивтілік деңгейі). Аспапты ОЖ-де басқару, ең маңызды, оператор (директив) командаларымен жүзеге асады. Атқарушы ОЖ-де  оператордың араласуы минималды және көмекші болып табылады, мысалы, авариялық жағдай және профилактикалық жұмыс жүргізгенде. Интерактивті сөйлесуге диалог тілі  «человек-машина» қолданылады (MML – Man Machine Language).

Қолданбалы БҚ (ҚБҚ) негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгі БҚ құрамына келесі функцияларға арналған бағдарламалар мен ақпараттар кіреді: байланыс орнатудың технологиялық процесстерін қамтамасыз ету үшін (коммутациялық бағдарламалар), байланыс желісі әкімшілігі мен абоненттердің сұранысын қанағаттандыру үшін (әкімшілік бағдарламалар), ЦКЖ –нің аппаратты-бағдарламалық құрылғыларының жұмыс істеу қабілеттілігін ұстап тұруы үшін (техникалық қызмет көрсету бағдарламалары).

Көмекші қолданбалы БҚ (КҚБҚ) негізгі қолданбалы БҚ-ын құрастыруының сатысында және ЦКЖ-ні эксплуатацияға дайындауда қолданылады.

 

7 дәріс. Цифрлық АТС интерфейстері

 

Дәріс мақсаты: студенттермен бірге цифрлық АТС интерфейсін оқып үйрену.

Мазмұны:

-      Цифрлық АТС интерфейсі туралы түсінік.

-      Аналогтық абоненттік комплекті модулі.

-  Цифрлық абоненттік қатынау.

 

Цифрлық АТС интерфейсі туралы түсінік.

Интерфейс - өзара жұыс істеу обьектілерінің арасындағы белгілі стандартталған шек (граница). Интерфейс құрылғылардың арасындағы ақпараттармен алмасу сигналдарының физикалық және электрлік қасиеттерін  анықтайды және де айырбас сигналын өңдейтін логикалық рәсімді суреттейтін айырбас хаттамасымен толықтырылады.

Күрделі интерфейстер бірнеше деңгейден құралады, әрқайсысы төменгі деңгейдегі хаттамаларды қабылдайды және өңдеу нәтижелерін жоғарырақ деңгейге шығарады.  Интерфейстер мен  хаттамалардың  сипаттамасы халықаралық ITU-T, ETSI және т.б. кепiлдемелер түрінде болады.

Цифрлық коммутация жүйе интерфейсін  келесi топтарға бөлуге болады:

абоненттік:

-      аналогты;

-      цифрлық;

-      тоғысқан ISDN;

желілік мүмкіндіктер интерфейсі:

-      V 5.1 интерфейсі;

-      V 5.2 интерфейсі;

желілік интерфейстар:

-      А интерейсі;

-      В интерейсі;

-      С интерейсі;

 

Абоненттік интерфейс.

Абоннеттік интерфейстің түрлері 7.1 [2, 3] кестесінде көрсетілген.

 

7.1 кесте – Абоненттік интерфейстердің түрлері.

Интерфейс түрі	Шеткі құрылғыға қосылу (жалғау) түрі	Ескерту
Z-интерфейсі	Аналогты шеткі құрылғы	Екісымдық абоненттік желі арқылы қосылады. Аналогты – цифрлық түрлену абоненттік комплекті түрінде жүзеге асырылған станциялық аяқталуда өндіріледі.
S-интерфейсі “пайдалану-шы-желі” (BRA – Basic Rate Access)	Аналогты шеткі құралғы  (терминалды адаптер арқылы). Цифрлық шеткі құрылғы.	NT1 – 8 шеткi құрылғыларға дейiн қосу үшiн желілік аяқталу. Сигнал құрылымы  2В+D. Жиынтық жылдамдығы 192 кбит/с. DSS1лер хаттама бойымен сигналдық ақпаратты беру.
T (PRA – Primary Rate Access)	Үлкен жүктеме топтары (ЛВС, УПАТС)	NT2 – үлкен жүктеме топтарды қосу үшін желілік аяқталу. Сигнал құрылымы  30В+D. Жылдамдығы  2048 кбит/с. DSS1лер хаттама бойымен сигналдық ақпаратты беру.
U-интерфейсі	NT1–LN аймағы (сызықты аяқталу)	Жіберілу жылдамдығы  160 кбит/с

 

 

 

Желілік қатынау интерфейсі.

Желілік қатынаудың негізгі белгісі – аймақта уақыттық тығыздау (мультипликация жасау) есебiнен абоненттiк тармақталған желiнiң құрылымдарын  сызықты-кабелдiк үнемдеу: қатынау желiсi – шеткi цифрлық коммутация жүйесі. V5-шi интерфейсі қатынау желiсiнiң және коммутация түйiнiнің аралығындағы интерфейстердiң жанұя белгiсi үшiн ортақ ұғымды болып көрiнедi. Жанұяда қазiргi уақытта бұл интерфейстің екi түрi анықталынған: V5.1 және V5.2[2, 3, 7, 6].

V5.1-шi интерфейсі аналогты абоненттерді және ISDN абоненттерін негігі (тiрек) станцияға қосу үшiн пайдаланады .V5.1-шi интерфейсі Е1 ( 2048 кбит/-шi) бiр трактысынан тұрады және 30 аналогты немесе 15 цифрлық абоненттік желіге дейiн негізгі станцияға қосуға рұқсат бередi немесе аналогты және цифрлық абоннеттік желіге аралас қосуға рұқсат береді. V5.1-шi интерфейстiң ерекше  айырмашылығы қатынау желiсiн жабдықтауда (жүктеменiң шоғырлануысыз) статикалық мультипликация жасауы болып табылады.

V5.2-шi интерфейсі аналогты және ISDN абоненттерін  негізгі станцияға қосу үшiн пайдаланады (негiзгi және алғашқы қатынау) және өз құрамына 1мен 16 аралығындағы Е1 трактын қосуға мүмкіндігі бар. V5.2-шi интерфейс абоненттiк жүктеменiң шоғырлануын өндiруге рұқсат бередi.

Өзара iс-әрекеттiң ұйымы V5-шi интерфейс арқылы жүзеге асқан  хаттамалар қатарын екі топқа бөледі:

1) Басқарма қоңырау хаттамалары - аналогы және  ISDN абоненттерін  қызмет көрсету қоңырауы үшін пайдаланылады, яғни ТфОП (негізгі тапсырмасы –бөлінген сигнал каналының дабылға өтуде аналогты абоненттік желінің дабыл процедурасын қолдауы) және DSS1, ЕDSS1(осы хаттамалар сигнализация V5 интерфейсі арқылы).

2) Сервистік хаттамалардың негізгі тапсырмасы - V5 интерфейсіндегі басқару функциясымен байланысты процедурасын қолдауы.

 

Желілік интерфейс.

ITU-T ұсынысының келісі бойынша аналогты және цифрлық байланыс желілері цифрлық коммутация жүйесінде  А, В, С интерфейстері арқылы қосылады [2, 3].

А интерфейсі цифрлық тракттарды, ИКМ-30 (Е1 ағысы 2048 кбит/с) нығыздалған аппараттарды қосу үшін қолданылады.

В интерфейсі тракттарды, ИКМ-120 (Е2 ағысы 8448 кбит/с) нығыздалған аппараттарды қосу үшін қолданылады.

С интерфейсі екісымдық және төртсымдық аналогты байланыс жүйелерін қосу үшін қолданылады.

 

 

 

 

Аналогты абоненттік комплект модулі.

Цифрлық коммутация жүйесіндегі абоненттік желі коммутациялық алаңда станцияның өзінде немесе одан белгілі бір қашықтықтағы аймақта орналасқан  абоннеттік блок (АБ) арқылы қосылады [2, 6, 12].

Цифрлық коммутация жүйесінен қашықтықта орналасқан абоненттік блокты шығарылымды абоненттік блок (выносной АБ) деп атайды.  Шығарылымды АБ негізгі цифрлық коммутация жүйесінен жұмсағырақ желі құруға мүмкіндік береді, абоненттік желінің ауырлығын қысқартады және басқарумен қызмет көрсетудегі шығындарды азайтады. Шығарылымды АБ біріншілік цифрлық  2 Мбит/с трактысы бойынша коммутациялық өріспен байланысады.

Абоненттік блок келесі негізгі функцияларды орындайды:

-  Аналогты абоненттік желі қосылған жағдайдағы аналог-цифрлықты қайта өндеу  және цифрлық-аналогты қайта өңдеу.

-  Абоненттік комплектідегі аналогты желілерде орындалатын  BORSCHT функциясының орындалуы.

-  Біріншілік цифрлық трактыға коммутациялық өріс цифрлық коммутация жүйесіне баратын абоненттік желінің қосылуы.

-  Мультиплекация жасау немесе жүктеме концентрациясы.

 

Абоненттік комплект және оның функциялары.

Абоненттік комплект (АК) шеткі құрылғының цифрлық коммутация жүйесімен дұрыс жұмыс істеу үшін арналған. Абоненттік комплект ағылшын әріптерімен сәйкестендірілген 7 функцияны орындайды: [2, 3].

B (battery feed) – абоненттік терминалының электр қоры - абоненттік телефондық аппаратының (ТА) ток қоры цифрлық коммутация жүйесінде абоненттік комплектіден беріледі. Кернеу көзінің қоры –48В немесе –60В;

O (over voltage) – абоненттік желідегі артық кернеу көзінен қорғау - шеткі құрылғылар мен цифрлық коммутация жүйесіндегі бөлек элементтер желісінен, кездейсоқ бір рет болатын әрекетінен (мысалы, найзағайдың соғуы) және тұрақты болатын жоғары вольтті желінің индуктивті сипаттамалы әрекетінен  қорғауды қамтамасыз етеді;

R (ringing) – хабарлама қоңырауы - аналогты телефон аппаратында қоңырауды іске асыру үшін  жиілігі  25 Гц және жоғарғы айнымалы кернеу көзі  » 90В болатын берілісте пайдаланылады. Осының негізінде, абоненттік дабыл функцияларының бірі - ПВ сигналының көмегімен абоненттік қоңырау орындалады; 

S (supervision, signaling) – бақылау және дабыл - декадтық кодты мекенжайын ақпараттан, жауаптардан, қайтарып тастаудан (отбой), абоненттен қоңырауды анықтау мақсатында абоненттік желінің жағдайы  үшін қадағалауды қамтамасыз етеді. Аналогты желі үшін бұл сигналдар тұрақты токтың тұйықталу мен тұйықталмау тізбегі арқылы анықталады;

C (coding) – кодтау - аналогты сигналдың цифрлық сигналға түрленуін қамтамасыз етеді. Ең көп таралған импульсті - кодтық модуляция ИКМ әдісі болып табылады;

H (hybrid) – дифференциалдық жүйе - екісымды абоненттік желінің төртсымды ИКМ трактына өту кезіндегі қабылдау және жіберу тізбегін ажыратуды қамтамасыз етеді;

T (testing) – тестілеу - себебі мен қайта өңделмеу орнын орнатуды қамтамасыз етеді. Мысалы, геркондық реле арқылы абоненттік желіге қосылатын қадағалау- өлшеу аппаратының көмегімен өндіріледі. Мүмкін болатын негізгі тексерулер:

-      Жерге қатысты а және b сымдарымен не а және b сымдары арасындағы изоляция кедергісі.

-      а жәнеb сымдары арасындағы сыйымдылығы.

-      а және b сымдарындағы тұрақты және айнымалы кернеудің өзгеруі.

 - қысқа тұйықталудағы тексеріс.

7.1 суретінде  BORSCHT функция есебінен абоненттік комплектінің құрылымдық сұлбасы көрсетілген [8].

 

 

7.1 сурет – BORSCHT функция есебінен абоненттік комплектінің

құрылымдық сұлбасы

 

Цифрлық абоненттік қатынау.

Цифрлық коммутация жүйесіне цифрлық абоненттерді қосу үшін абоненттік блокта орналасқан  цифрлық абоненттік комплекті қарастырылады. Аналогты абоненттік комплектіге қарағанда цифрлық абоненттік комплекті BORSCHT-тың көптеген функциясын цифрлық телефондық аппаратқа ауысатындықтан орындамайды [2, 3].

ISDN абонент желісі үшін цифрлық абоненттік қатынау - цифрлық коммутация жүйесі мен цифрлық абоненттік терминал арасындағы ара-қатынастарды қамтамасыз ететін аппараттық заттардың жиынтығын ұйымдастырады.

Қатынаудың екі нұсқасы бар [2, 3, 6]:

-      базалық қатынау (BRA – Basic Rate Access) жылдамдығы 2В+D=144 кбит/с, бірақ фактілік жылдамдығы 192 кбит/с, себебі басқару желісі мен синхронизация үшін қосымша ақпараттар жіберіледі;

-      біріншілік қатынау (PRA – Primary Rate Access) 30В+D (локальді-есептеуіш желі, УПАТС) жылдамдығы бар жоғары жүктемелі жүйе үшін қолданылады.

Цифрлық коммутация жүйесіне ISDN абоненттік қатынау ұйымының функционалды сұлбасы  цифрлық коммутация жүйесіндегі және абоненттердегі орныққан функционалды блоктардан құралады. Пайдаланушы мен желі арасындағы интерфейсті болдыратын физикалық құрылғы терминалдан белгілі бір қашықтықта орналасады және де оны желілік аяқталу (NT)деп атайды. Цифрлық коммутация жүйесіндегі цифрлық абоненттік желі модулі ET станциялық аяқталу мен LT желілік аяқталу түрінде қалыптасады.

 2B+D қатынауы қалыптасқан абоненттік желісіне жаңа қызмет түрін енгізуге мүмкіндік береді. Оның қалыптасуы xDSL атауына ие болған телекоммуникациялық заттардың толық спектрының пайда болуы үшін негіз болып табылды, мұндағы х айнымалы қалыптасуды білдіреді, ал  DSL (Digital Subscribe Line) - цифрлық абоненттік желі.

 

8 дәріс. Цифрлық коммутациялар жүйелеріндегі сигнализациялар

 

Дәріс мақсаты: студенттерге сигнализация туралы негізгі ұғымды оқып үйрету.

Мазмұны:

-      Сигнализация  туралы негізгі түсінік.

-      Абоненттік сигнализация.

-      Абоненттік желі арқылы абонент нөмерін жіберу.

 

Сигнализация туралы негізгі түсінік.

Сигнализация – байланыс сеансы аралығындағы желі басқаруымен байланысқан, хатттармен алмасуды қамтамасыз ететін  бағдарламаның жиынтығы [2, 3, 5, 9].

Қабылдау, жіберу, желілік және басқару сигналдарын өңдеу коммутациялық станциялардың өзара арақатынас кезінде бір-бірімен, коммутациялық жүйелер құрылғысын басқаруын орындайтын, байланыс орнату үрдісінің негізгі мазмұны болап табылады. 

Сигнализация хаттамасы – басқару желісіндегі сигналдардың алмасуын жүзеге асыратын ережелер жиынтығы.

 Қызмет көрсету қоңырауы сигнализацияның үш аймақта қолдануын қамтамасыз етеді (8.1 суретті қара):

-        абоненттік – шеткі құрылғы мен коммутациялық жүйе арасындағы аймақта;

-        станцияішілік – ішкі коммутация жүйесіндегі айнымалы блоктар арасында;

-        станцияаралық – желідегі айнымалы коммутациялық жүйелер арасында.

Телефондық каналдар арқылы жіберілетін сигналдар өзінің функционалды көрсеткіші бойынша үш топқа бөлінеді:

-        желілік – байланыс орнатылу этапын (орындау, жауап, қайтарып тастау) анықтайтын сигналдар;

 

8.1  сурет – Телефон желісіндегі сигнализация  түрлері

 

- басқарылатын (регистрлік немесе маршрутизация сигналы) – белгіленген орынға қоңырау маршрутизациясы үшін мекенжайлық ақпаратты жіберу сигналдары (шақырылып отырған абонент нөмері туралы ақпарат, шақырып отырған абонент нөмірі мен категориясы туралы ақпарат және т.б);

-   акустикалық ақпаратттық – байланыс орнату үрдісінің (станция жауабы, қоңырау жіберілуі, бос емес және т.б.) қай этапта орналасқанын абонентке хабарлайтын сигналдар.

Кез келген хабар төмендегі белгілермен сипатталады:

-  жіберілу әдісімен немесе физикалық тасымалдаушысымен (хабар көрсетілген электрлік  сигналдар түрімен);

-  семантиктік – код ұсынылған мағыналы мазмұнымен.

Сигнализациялар жүйелердегі қолданылған кодтарды анықтауға болады:

- декадты кодта (ДК), сигнал мағынасы ондық есептеу жүйесіндегі импульс санына қатысты анықталады;

-  атақты-цифрлық (АСК), сигнал мағынасы қарапайым жіберілімдердің (тұрақты ток импульстері) саны мен атақтылығына қатысты анықталады;

-  көпжиілікті код (КЖК), сигнал мағынасы жиілік құрамы арқылы анақталады (мысалы, «6-дан 2» коды, DTMF(«8-ден 2»)коды).

Абоненттік сигнализация

Абоненттік сигнализация коммутациялық жүйелермен шеткі құрылғылардың арасындағы аймақта қолданылады [2, 6, 9]. Берілген аймақта келесідей сигналдар берілуі мүмкін:

-  желілік:

1)    станция шақыруы, абоненттік шлейфтің абоненттің телефон тұтқасын көтерген кездегі жабық (замкнутый) күйден ашық (разомкнутый) күйіне ауысуымен сәйкестенеді;

2)    абонент жауабы, абоненттік шлейфтің шақырылып жатқан абоненттің телефон тұтқасын көтерген кездегі ашық күйден жабық күйіне ауысуымен сәйкестенеді;

3)    қайтарып тастау (отбой) – абоненттік шлейфтің телефон аппаратының рычагына тұтқаның қайта қайтарылуы кезіндегі ашық күйіне ауысуымен сәйкестенеді;

-  басқарушы – мекнежайлық сигналдар;

-  акустикалық ақпараттық:

1)    станция жауабы (СЖ) – абоненттің нөмірді теру мүмкіндігін хабарлайды (үздіксіз тональді сигнал жиілігі (425+25) Гц);

2)    қоңырау жіберілуі (ШЖ) – кіріс қоңырауы туралы шақырушы абонентке хабарлайды ( қоңырау жіберілуінің тогы (25+2) Гц жиілікті периодтық жіберу сигналы түрінде, периоды 5 секунд және кернеуі (95+5) В);

3)    қоңырау жіберілуін қадағалау (ҚЖҚ)– шақырушы абонентке шақырылып отырған абонент желісінің бос екендігін хабарлайды (тональді сигнал жиілігі (425+25) Гц, периоды 5 секунд);

4)    бос емес – абонентті қарама-қарсы жақтағы абоненттің тұтқаны қоя салғанын немесе қайта орнату кезінде байланыстың әртүрлі салдарға байланысты сәтсіз аяқталғандығын хабарлайды (үздікті тональді сигнал жиілігі 425 Гц, периоды 0,3 секунд);

5)    ақпараттық сигналдар абонентке қызметтің қосымша түрі (ҚҚТ) көрсетілген кезде жіберіледі (мысалы, кіріс қоңырауы туралы хабарлау сигналы).

8.2 - суретте станцияішілік қоңырау қызметі үрдісіндегі тізбекті ауысуының диаграммасы көрсетілген.

 

Абоненттік желі арқылы абонент нөмерін жіберу.

Қазіргі кезде телефондық желіде шақырылып отырған абонент нөмірін терудің екі әдісі қолданылады: импульстік теру  (декадтық кодпен) және тональді теру (копжиілікті кодпен) [1, 2, 6, 7, 9].

Импульстік теру кезінде импульстер секундына 10 импульс жылдамдықпен абоненттік шлейфтің (тұрақты тоқ тізбегінде) кезекті тұйықталу және тұйықталмау жолдары арқылы жіберіледі. Тұйықталмау ұзақтығы (тоқсыз жіберілу) 60 мс тең, ал тұйықталу ұзақтығы (токтық жіберілу) 40 мс тең. Бір санның соңы мен келесісінің бастамасын анықтау үшін серияаралық интервал 200 мс болуы керек.  Серияаралық интервалына дейінгі тұйықталу немесе тұйықталмау саны нөмір санымен сәйкес келеді.  8.3 - суретінде импульстік нөмір теру кезіндегі 2 және 4 санының уақыттық жіберілу диаграммасы көрсетілген.

Тональді теруде мекенжайлық ақпаратты жіберу үшін «8-ден 2» копжиілікті коды пайдаланылады. Сигналдық жиіліктер дыбыстық диапозон жиіліктерінің екі жеке топ түрімен таңдалады  (8.4 суретті қара):

-  төменгі топ - 697, 770, 852, және 941 Гц;

-  жоғарғы топ- 1209, 1336, 1477 және 1633 Гц.

Әрбір сигнал екі сигналдық жиіліктен тұрады. Оның бірінші жиілігі төменгі топтан таңдалады, екіншісі - жоғарғы топтан. 1633 Гц жиілігі (А, В, С, D батырмалары) қосымша теру функциясын орындау үшін қолданылады (мысалы, кішірек АТС-та) .

 

8.2 сурет - Станция ішілік қоңырау қызметі үрдісіндегі тізбекті ауысуының диаграммасы

 

 

8.3 сурет - Импульстік нөмір теру кезіндегі 2 және 4 санының уақыттық жіберілу диаграммасы

 

 

8.4 сурет – Телефондық аппарат клавиатурасы

 

9 дәріс. Цифрлық коммутациялар жүйелеріндегі сигнализациялар

 

Дәріс мақсаты: студенттердің станцияаралық сигнализация жүйелерін меңгеру.

Мазмұны:

-    Станцияаралық сигнализация жүйелерінің кластары.

-    2 БСК сигнализациясы.

-    Тональды жиіліктер токтарының сигнализациясы.

-    Тональды жиіліктер токтарының сигнализациясы протоколының мысалы.

 

Станцияаралық сигнализация жүйелерінің кластары.

Станцияаралық сигнализация жүйелерінің 3 класы бар:

1)             Каналішілік сигнализация – сөйлесу каналы арқылы сигналды ақпаратты тасымалдау (9.1 суретті қара) [1,2,3,7,9].

 

9.1 сурет – Каналішілік сигнализация

 

2)             Белгіленген сигналды каналдардың сигнализациясы (БСК) – белгіленген сигналды канал бойынша сигнал ақпаратын тасымалдау (9.2 суретті қара).

9.2 сурет – Белгіленген сигналды канал бойынша сигнализациясы

 

Сигналды каналды сөйлесу каналынан ажыратылуы мүмкін:

-        кеңістікте (кеңістіктік бөліну);

-        уақытта (уақыттық бөліну);

-        жиілікте (жиіліктік бөліну).

3)             Ортақканалды сигнализация жүйелері – сөйлесу каналдарының группасы бекіткен сигнализация каналы бойынша сигналды ақпарат тасымалдау (9.3 суретті қара).

 

 

 

9.3 сурет – Ортақ канал бойынша сигнализация

 

Сөйлесу каналдарының жиынтығынан сигналды хабарламалар кезегімен тасымалданатын жоғары жылдамдықты тасымалдау каналы бекітіледі.

Сигнализация жүйелерін жүзеге асырудың екі әдісі бар:

1)             «соңынан соңына», байланыс орнатуға қажетті сигналды ақпарат шығыс жағынан бүкіл коммутациялық жүйелерге тасымалданады (9.4 суретті қара).

 

                    9.4 сурет – «Соңынан соңына» сигнализациясы

 

2)             Транзитті КС және ақырғы станция мекенжай ақпаратпен жұмыс жасауға қатыспайды.

3)             «топтан топқа», байланыс орнатуға қажетті ақпарат коммутациялық жүйелерді басқаратын құрылғылар арасында тасымалданады және әр станцияда түрленеді (9.5 суретті қара).

 

2 БСК сигнализациясы.

2 БСК типті сигнализациясы (екі белгіленген сигналды каналдар) ИКМ каналдар жүйелеріндегі сигналдарды тасымалдау әдісімен жүзеге асырылу мүмкін [1,2,3,7,9]. Цифрлық ағынның циклдік құрылымы қолданылатын стандарттардан тәуелді.

 

9.5 сурет – «Топтан топқа» сигнализациясы

 

(ИКМ-30, ИКМ-24, ИКМ-15) 9.6-суретте ИКМ-30 стандартындағы цифрлық ағынның циклдік құрылымы көрсетілген.

 

9.6 сурет – ИКМ-30 стандартындағы цифрлық ағынының циклдік құрылымы

 

ИКМ-30 аппаратурасының тасымалдау циклінде 32 канал жиынтығы түзіледі. Каналдық интервал (КИ) – бір каналдың кодтық тобының тасымалына берілетін уақыт. Нольдік каналдық интервал циклдік синхронизация үшін қолданылады. КИ 1-15 және 17-31 тұтынушы мәліметін тасымалдау үшін қолданылады (8 бит).

БСК-ны қолдану кезінде сөйлесу каналының сигналды биттердің орналасу фиксациясы мен іске асатын түзу және регистрі сигнализацияның сигналы идентификациясы қажет. Берілген сөйлесу каналына қатысы бар сигналдар әрқашан белгіленген уақыттық орында орналасқан биттермен тасымалданады.

16-лық каналдық интервалда екі сөйлесу каналына арналған сигналды ақпарат (СК_і СК_і+16). Әр сөйлесу каналына 4 сигналдық бит (a, b, c, d) қолданылады. 30 сөйлесу каналының жағдайы туралы сигналды ақпаратты тасымалдауды ұйымдастыру үшін 16 циклден тұратын жоғары циклді сигнализация құрылады.

Нөлдік циклдегі 16-лық КИ-де сигналды каналдарды есептеу басталатын жоғары циклді синхросигнал тасымалданады. Бірінші циклді 16-лық КИ-де СК 1 және 16 үшін 4 сигналдық бит, екінші циклдегі 16-лық КИ-де 2 және 17-ші каналдарға 4 сигналдық бит тасымалданады. Жоғарғы цикл 125мкс-тен тұратын 16 циклден тұратын болғандықтан, жоғары циклдің ұзақтығы 2 мсек-қа тең (9.7 суретті қара).

9.7 сурет – Сигнализацияның жоғарғы циклін ұйымдастыру

 

Тональді жиіліктегі токтардың сигнализациясы.

Тональді жиіліктегі токтардың сигнализациясының хаттамаларын екі негізгі ерекшелігі бойынша бөлуге болады [1,2,3,7,9]:

-      жиілік құрамымен;

-      мәліметтер жиынын блогын тасымалдау әдісі бойынша.

Тональді жиіліктегі токтардың сигнализациясы артықшылықтары:

-       дауыс тасымалы секілді сигналды хабарламаларды тасымалдау алыстығы қамтамасыз етіледі;

-      сигналды хабарламалар дауыс тасымалданатын кез келген каналдармен тасымалданады.

Тональді жиіліктегі токтардың сигнализациясы кемшіліктері:

-      сөйлесу кезіндегі жиіліктегі токтардың түзу сигналдарды имитациялау мүмкіндігі;

-      хаттамалардың төмен ақпараттық мүмкіндіктері.

 

Тональді жиіліктегі токтардың сигнализациясы мысалы.

R1.5 (импульсті челнок) хаттамасы [1,2,7,9]. Көпжиілікті сигнализация хаттамалары гибридті болып табылады: түзу сигналдар сигналды каналдар бойынша тасымалданады, ал регистрлігі – көпжиілікті кодты сөйлесу каналдары бойынша. R1.5 хаттамасы      f₀ = 700, f₁ = 900, f₂ = 1100, f₄ = 1300; f₇ = 1500, f₁₁ = 1700 Гц            екі бағыттағы регистрлік сигнализацияға арналған бірдей жиілікті қолданатын көпжиілікті сигнализацияның гибридті хаттамасы. Әр бағыттағы сигналдар көлемі 6 түрлі жиіліктер үйлесімі санымен және келесі формуламен анықталады:

 

.                                       (9.1)

Мұндағы n=2, m=6.

Сигнал ұзақтығы 45±5 мс.

Сигнал айырбасы сұраныс сигналын алдыңғы станцияға тасымалдаудан басталады. Әр келесі сигнал қабылдаушы жақтан бекіту келгенген кейін ғана тасымалданады. Әр кері бағыттағы сигналға тура бағыттағы сигнал жауап береді. Егер қате табылса, алдын қабылданған сигналдың қайталануы сұралады (9.8 суретті қара).

 

9.8 сурет – Көпжиілікті сигналдардың «импульсный челнок» хаттамасы бойынша айырбасы

 

10 дәріс. Цифрлық коммутация жүйелері

 

Дәріс мақсаты: студенттердің EWSD типіндегі цифрлық коммутация жүйелерін меңгеруі.

Мазмұны:

-   EWSD типіндегі цифрлық коммутация жүйелерінің сипаттамасы.

-   Жүйе құрылысы, құралдар құрамы, техникалық мәліметтер.

 

EWSD типіндегі цифрлық коммутация жүйелерінің сипаттамасы.

EWSD коммутация жүйесі Siemens фирмасымен (Германия) құрылған [2,3,7,10]. СКЖ EWSD соңғы, транзиттік, қалааралық және халықаралық ретінде телефонды желілердің иерархиясының кез келген деңгейінде қолданылуы мүмкін. EWSD бағдарламалық және аппараттық құралдардың модульдік құрылысына ие, ISDN, мобильді және стационарлы абоненттерге негізгі және қосымша қызметтер спектрін қамтамасыз етеді, АТС-тің түрлі типтерін қосуға мүмкіндік береді. EWSD интеллектуалды желінің коммутация қызметі түйінінің функцияларын орындай алады. EWSD бөлінген сигналды арна және ОКС№7 бойынша сигнализация жүйесін қолдайды. Станцияаралық байланыс ИКМ-трактат стандарты бойынша орындалады.

 

Жүйе құрылысы, құралдар құрамы, техникалық мәліметтер.

СКЖEWSD негізгі құрылысы 10.1-суретте көрсетілген [2,3,7,10].

СКЖEWSD аппараттық құралдардың 4 түрімен қамтылған:

1)             Қатынауқұралы:

- DLU (Digital Line Unit) – өшірілген концентратор және станциядағы абоненттік құрылғы ретінде қолданыла алатын цифрлық абоненттік блок. Блок құрамына  кірісінде 952 ААЖжәне 475 ОАЛ, шығысында 2 және 4 ИКМ трактісінен тұруы мүмкін. Блок келесі негізгі функцияларды орындайды: BORSCHT (абоненттік комплект), сканерлеу АЛ, топтық процессорына (LTG  блогындағы GP) АЛ жағдайы өзгерісі туралы мәлімет беру, нөмір теру импульстерін цифрлық формаға түрлендіру. Сенімділік үшін әр блок LTG  екі желілік топқа қосылады;

- LTG (Line Trunk Group) – SN коммутациялық өрісіне интерфейс. Мультиплекстеу функцияларын орындайды. LTG-SN аймағындағы мәлімет тарату жылдамдығы 8192 кбит/с (64 кбит/с-тегі 128 арна). Әр желілік топ екі жазық дубликаттық коммутациялық өріске қосылады. LTG-ға қосылуы мүмкін: 2B+D қатынауымен цифрлық және аналогтық АЛ, цифрлық БЛжәне 30В+D қатынау желілері, аналогтық СЛ мультиплексор арқылы (SC-MUX – Signaling Converter Multiplexer);

- топтық құрылғылар;

- SN (Switching Network)- цифрлық коммутациялық өріс. Модульдік құрылысы бар және сыйымдылық бойынша 2 түрлі құрылады: T - S - T (уақыт-кеңістік-уақыт) или T – S – S – S – T (уақыт-кеңістік-кеңістік-кеңістік-уақыт). Коммутациялық өріс әр түрлі LTG арасында, коммутациялық процессор СР және LTG арасында коммутация орындайды. Өрістің екі жазықтығы болады және әр қосылым 2 жазықтық арқылы да орнатылады, алайда мәлімет біреуінен ғана қолданылады. СР координаттық процессорынан бұйрық алатын SCG(Switch Group Control) процессоры байланыс орнатумен айналысады.

 2) Орталық басқару құрылғысы.

- CP (Coordination Processor) келесі функцияларды орындайтын координаттық процессор:

1) мәліметтер базасын басқару;

2) бүкіл бағдарламаларды, станциялық және абоненттік мәліметтерді басқару;

3) келген мәліметті маршруттауға, бағыт таңдауға және шақырыс бағасын есептеуге қайта өңдеу;

4) техникалық эксплуатация орталықтарымен байланыс;

5) ''адам-машина'' интерфейсін басқару;

6) барлық жүйеішілік тестілеу, авариялық сигнализацияны қайта өңдеу.

                              10.1 сурет - EWSD  СКЖ-нің негізгі құрылымы

 

Координаттық құрылғыдан өзге орталық басқару құрылғысы келесілерден тұрады:

- МВ (Message Buffer)- координаттық процессор, коммутациялық өріс, желілік топтар және сигнализация желісін басқару арасындағы ішкі хабарламалар алмасудың координациясы үшін қолданылатын хабарлама буфері.

- ССG (Central Clock Generation) – жүйенің жеке құрылғыларының тактілік импульстерінің генераторларын синхронизациялауға қолданылатын орталық тактілік және синхро-импульстер генераторы;

-    SYP (System Panel) – жүйеішілік апаттық сигналдарды шығару және жүйе қалпын үздіксіз бақылауға арналған жүйелік панель;

-    EM (External Memory) – координаттық процессорде әрдайым болмайтын бағдарламалар және мәліметтерді сақтауға және шақырыс бағасын есептеу және жүктемені есептеу мәліметтерін сақтауға арналған сыртқы есте сақтау құрылғысы;

-    OMT (Operation and Maintenance Terminal) – техникалық қызмет көрсету және эксплуатацияға арналған терминал.

 

ЖКС №7 Жалпыканалдық сигнализация жүйесінің құрал-жабдықтары:

- CCNC (Common  Channel Network Control) – ЖКС №7 жүйесін басқару құрылғысы. ССNC SNE жылдамдығы 8Мбит/с мен ИКМ тракттары арқылы қосылады. ЖКС каналдарымен жылдамдығы 64 кбит/с болатын SN 2 жазықтығы арқылы желілік топтарға сигнализация мәліметтері беріледі. Аналогтық сигналды трактаттар модем арқылы қосылады.

EWSD СКЖ әрі қарай дамуы 2 бағытта жүреді: мәліметтер трафигіне қызмет көрсетуге үйрену және дәстүрлі қызметтер түрін көрсетуге өткізгіштік қасиетін көбейту. Қазіргі таңда EWSD құрылысы негізінде жаңа платформалар пайда болған:

-   EWSD жіңішке жолақты ISDN (EWSD.V15) үшін;

-   EWSD internet node, internet – күйін құруға мүмкіндік беретін;

-   EWSD broadband node АТМ технологиясын және жіңішке жолақты ISDN технологиясын интеграциялау;

-EWSD.V10 және EWSD.V15 жалпылама техникалық мәліметтері 10.1-кестеде келтірілген.

 

10.1 кесте - EWSD СКЖ техникалық мәліметтері

Параметр	Параметрлердің мәндері
	EWSD.V10	EWSD.V15
Абоненттік желі саны	250000 дейін	600000 дейін
Байланыс желілер саны	60000 дейін	240000 дейін
Өткізгіш қабілеті	25200 Эрл дейін	100000 Эрл дейін
ЖЖУ-дағы байланыс орнатуға сынақтар	1000000 дейін	4000000 дейін
Желіні басқаратын құрал ОКС№7	254 сигналдық каналдарға дейін	1500 сигналдық каналдарға дейін
Координациондық процессор:
- ЗУ сыйымдылық	64 Мбайт дейін	64 Мбайт дейін
- адрестеу сыйымдылығы	4 Гбайт дейін	4 Гбайт дейін
Жұмыс кернеуі	- 48В немесе – 60В	- 48В немесе – 60В
Қолданылатын қуат	1,5 Вт/желіде	1 Вт/желіде азырақ
Тактілік генераторлардың тұрақтылығы:
- плезиохронды	10-9	10-9
-мәжбүрлі синхронизациялау	10-11	10-11

 

11 дәріс. Цифрлық коммутация жүйелері

 

Дәріс мақсаты: АХЕ-10 типіндегі цифрлық коммутация жүйелерін зерттеу.

Мазмұны:

-   АХЕ-10 типіндегі СКЖсипаттамасы, техникалық сипаттамалары.

-   Жүйе құрылымы, құрылғылар құрамы.

 

АХЕ-10 типіндегі цифрлық коммутация жүйелерінің сипаттамалары, техникалық сипаттамалар.

АХЕ-10 коммутациялық жүйесі Ericsson (Швеция) фирмасы құрастырған. СКЖ АХЕ-10 ұялы желінің халықаралық, қалааралық, қалалық (транзиттік және соңғы), және централды станциясы ретінде қолданыла алады. Бүкіл АТС типтері мен жүйелерінің түйісуі ескерілген, абоненттік және байланыстырушы желілері бойынша [2,3,7,11] барлық сигнализация жүйелерінің стандарттары қолданылады.

АХЕ-10 әр түрлі функциялары бар түйіндер бір жүйенің негізінде құрылу мүмкіндігі бар болатындай құрастырылған. Бұл аппараттық және бағдарламалық құралдар универсалды модульдігі арқасында жүзеге асады:

Бағдарламалы қамтамасыз ету модульдігі.

АХЕ-10 тәуелсіз блоктардан тұрады (функционалдық блоктар), әрқайсысы белгілі функцияларды орындайды және өзге блоктармен белгілі бір сигналдар және интерфейстер көмегімен әрекеттеседі. Бағдарламалық құралдар модульдігі функционалдық блоктар жүйеге кіретін өзге блоктарға тиіспей қосылуы, жаңаруы немесе өзгеруі мүмкін екендігін анықтайды.

Ақпараттық құралдар модульдігі.

АХЕ құрылымы станцияның техникалық қызмет көрсету, эксплуатация, қондыру, өндіру, құру этаптарында жұмыс жеңілдігін қамтамасыз ететін иілгіштіктің жоғары дәрежесімен қамтамасыз етеді. Негізгі жүйелік блоктар болып магазинге енгізілетін батырма платасы табылады. Қажетті батырма платалары басқа батырма платаларына тиіспей алынуы немесе ауыстырылуы мүмкін.

Технологиялық модульдік.

АХЕ-10 ашық жүйе болып табылады. Бұл жаңа технологиялар мен функцияларды енгізуге мүмкіндік береді, сондықтан АХЕ-10-ды ұзақ уақыт аралығында қолдануға болады.

Қолданбалы модульдік.

АХЕ-10-да бағдарламалы қамтамасыз етуді құру бағдарламалы құралдар құрылысын үлкейтуге, бағдарламалық қосымшаларды жасауға уақыттық шығындарды кемітуге және комплексті қосымшаны тиімді бақылауға бағытталған.

Жүйенің негізгі техникалық сипаттамалары [2,3,7,11]:

-  басқару жүйесі – иерархиялық;

-  абоненттік желілер саны – 200000-ға дейін;

-  байланыстырушы желілер саны – 60000-ға дейін;

-  өткізгіштік қабілеті – 30000 Эрл;

-  ЖЖУшақырылым саны – 200000-ға дейін;

-  шығарылымды концентратор сыйымдылығы – 2048 АЛ-ға және 480 СЛ-ға дейін;

-  электрқоректендіру – тұрақты токтың 48 В-дан 51 В-ға дейін.

 

Жүйе құрылымы, құралдар құрамы.

АХЕ-10 екі негізгі бөлімнен тұрады (11.1 суретті қара): басқарушы (APZ) жүйеден және коммутациялық құралдардан (АРТ) [2,3,11] тұрады.

 

 

11.1 сурет – АХЕ-10 құрылымы

 

APZ және APT жүйенің құрылымы ішкі жүйелерден тұрады. Әрбір ішкі жүйе функционалды блок деп аталатын біренеше бөлікке бөлінеді, ол блоктар өз кезегінде функциональді модулдерден тұрады. АХЕ-10 ішкі жүйесінің құрамы 11.2 суретінде көрсетілген. 

 

 

11.2 сурет –АХЕ-10 ішкі жүйесінің құрамы

 

SSS ішкі жүйесі (subscriber switching subsystem) - (subscriber switching subsystem ) SSS iшкi жүйе -  абоненттiк iздеу iшкi жүйесі станцияға қосылған жүктеме абоненттерден басқарады. Ол топты функциялар мен  BORSCHT дара функциярарына қатысты  орындау үшiн арналған:

-  жүктеменiң шоғырлануы GSS қарай;

-  декадалық кодтымен және көп жиiлiктi коды нөмiр тергiштен адрестi ақпаратты қабылдау.  

Абоненттік іздеу  iшкi жүйесi әрi қосуға болатын LSM абоненттiк модульдарынан жинақталады: 

– 128 аналогты абоненттiк сызықтар;

–  негiзгi қол жеткiзудi 64 сызық 2В+D;

–  алғашқы қол жеткiзудi 4 сызық 30В+D.

16 LSM ең жоғары сыйымдылығы бар SSS 2048 абоненттердiң блогiне бiрiгедi. SSS iшкi жүйе (SSS ) жергiлiктi және алшақ (RSS) болуы мүмкін. GSS (group switching subsystem ) iшкi жүйе - топты iздеу iшкi жүйесі. Орнатып, бақылайды және топтық іздеуді сатысын қосу арқылы ажыратады. сатыны арқылы жолдың таңдауы программалық құралдармен анықталады. GSS құрылымының  4 нұсқасында болады:

- 512-шi сыйымдылық трактық;

- 1024 трактiнiң сыйымдылығы;

- 1536-шы сыйымдылық трактық;

- 2048-шi сыйымдылық.

GSS сатысында сенiмдiлiк үшiн 2 жазықтығы ( А және Б жазықтығы) болады. Ақпарат екi жазықтық арқылы берiледi, бiрақ А жазықтықтан ғана пайдаланады. Егер жазықтықтың әлдебiр құралы саптан шығып қалса, оған тосқауыл қойылған болады. Жүктеменiң қызмет көрсетуi өзiне басқа жазықтықтың тиiстi құралын алады.

TSS (trunk and signaling subsystem) iшкi жүйесі – байланыс желісінің және дабылдың iшкi жүйесi. Дабылмен басқарады және басқа станциялармен байланыстарын бақылайды. TSS функция:

- әртүрлi сигнализация жүйелерiне жүйенiң бейiмделуi:

1 ) ерекшеленген сигналдық арна;

2 ) дабылдың ортақ арнасы;

-  байланыс желісінің бақылауы және тестеуi;

- сыртқы және iшкi бағдарламалық қамтамасыз етулермен арасында сигналдардың берілуі.

CCS (common channel signaling subsystem) iшкi жүйесі - ОКС№7 сигнализациясының iшкi жүйесi. Сигнализацияның, маршрутизацияның  және жіберілу бақылаудың, сигналдық хабарламаларды тәсiлдерінің функциясын орындайды.

CPS (central processor subsystem ) iшкi жүйесі - орталық процессордың iшкi жүйесi. Iшкi жүйенiң құрамына СР-А  және СР - В екi бiрдей процессорлары кiредi, әрқайсысы меншiктi ЖҚ ие болады (11.3-шi суреттi қара).  Процессор синхронды режимде жұмыс iстейдi. Дұрыс емес блоктарды аппаратты құралдар, сынақ ақаудың табылу, бақылау MAS (maintenance subsystem ) iшкi жүйенi жүзеге асырады.

RPS (regional processor subsystem) iшкi жүйе - аймақтық процессорлардың iшкi жүйесi. Аймақтық процессорлар жиi өткiзiлетiн тапсырмаларды орындауда (орталық процессор) көмектеседi және жүйеде болған маңызды оқиғалар туралы ақпарат орталық процессорға бередi. орталық және аймақтық процессорлар арасындағы өзара iс-әрекет аймақтық процессор RPB шинасы арқылы жүзеге асырады.

 

11.3 сурет – Орталық процессор ішкі жүйесінің құрылымы

 

Аймақтық процессор нұсқау қабылдайды, нақтылыққа тексередi, бiрақ (жетекшi процессор) жетекшi жақтың нұсқауын орындайды. Сенiмдiлiк үшiн аймақтық процессорлар  екi есе өсiрген және жүктеменiң бөлiнуiнің қағидасы бойынша жұмыс iстейдi. 

I/O iшкi жүйе - енгiзу/қорытынды iшкi жүйесi келесi функцияларды орындайды:

- абоненттердiң қосуы;

- абоненттердiң санаттарын өзгерiс;

- тарификация туралы мәлiметтерлердi қорытынды;

- өлшеу;

- бойымен сақтау резервтегi;

- апат туралы хабарламаларды басып шығару және ақаулықтар;

- ОБТ орталықтармен байланыс және техникалық пайдалану.

 

Әдебиеттер тізімі

1. Автоматическая коммутация: Учебник для вузов/ Под ред. Ивановой О. Н. – М.: Радио и связь, 1988. – 624 с.

2. Сети связи и системы коммутации: Учебное пособие / Е.В. Букрина. - Екатеринбург: УрТИСИ ГОУ ВПО «СибГУТИ», 2007. – 186 с.

3. Баркун М.А., Ходасевич О.Р. Цифровые системы синхронной коммутации.- М.: Эко-Трендз, 2001.

4. Кожанов Ю.Ф. Основы автоматической коммутацией. Справочное пособие. – Санкт-Петербург: SIEMENS, 1999.

5. Джангозин А.Д., Шкрыгунова Е.А., Гармашова Ю.М. Цифровая коммутация. Учебное пособие. - Алматы: АИЭС, 2004.

6. Гольдштейн Б.С. Протоколы сети доступа – М.: Радио и связь, 1998.

7. Гольдштейн Б.С. Системы коммутации. – СПб.: Радио и связь, 2004.

8. Абилов А.В. Сети связи и системы коммутации: Учебное пособие для вузов. – М.: Радио и связь, 2004. – 288 с.

9. Гольдштейн Б.С. Системы сигнализации – М.: Радио и связь, 1998.

10. Мейкшан В.И., Ромашова Т.И. Цифровая система коммутации EWSD: Учебное пособие. – Н.: СибГУТИ, 2003. – 62 с.

11. Карташевский В.Г. Цифровая система коммутации АХЕ-10. – М.: Радио и связь, 2001. - 148 с.

12. В.Г. Карташевский. Цифровые системы коммутации для ГТС/ под ред. В.Г. Карташевского и А.В. Рослякова. – М.: Эко-Трендз, 2008.

 

Мазмұны

 

Кіріспе	3
1 дәріс. Электрлік байланыстың негiзгi ұғымдары	4
2 дәріс. Коммутацияның қағидалары	8
3 дәріс. Уақыттық коммутация принциптері	12
4 дәріс. Кеңістіктік коммутацияның қағидалары	16
5 дәріс. Цифрлы коммутация жүйесін (ЦКЖ) басқару жүйесі	19
6 дәріс. Цифрлы коммутация жүйесінің құрылымы	24
7 дәріс. Цифрлық АТС интерфейстері	29
8 дәріс. Цифрлық коммутация жүйелеріндегі сигнализациялар	34
9дәріс.  Цифрлық коммутациялар жүйелеріндегі сигнализациялар	38
10 дәріс. Цифрлық коммутация жүйелері	43
11 дәріс. Цифрлық коммутация жүйелері	47
Әдебиеттер тізімі	52

2013 ж. жиынтық  жоспары, реті 269