Коммерциялық емес акционерлік қоғам

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Телекоммуникациялық жүйелер кафедрасы

 

 

 

РАДИОТЕХНИКА, ЭЛЕКТРОНИКА ЖӘНЕ ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

6М071900 - «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» мамандығының салалық магистратурасының магистранттары үшін арналған есептік-сызба жұмыстары

 

 

Алматы 2012

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАР: И.Н.Федулина, Д.О.Сейсенова. Радиотехника, электроника және телекоммуникацияның қазіргі жағдайы. 6М071900 - «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» мамандығының салалық магистратурасының магистранттары үшін арналған есептік-сызба жұмыстары.– Алматы: АЭжБУ, 2011 ж.-  28 б.

 

 «Радиотехника, электроника және телекоммуникацияның қазіргі кездегі

жағдайы» пәні бойынша есептік-сызба жұмысын дайындап және орындау әдісі әдiстемелiк нұсқауында көрсетілген.

Бiрiншi есептік-сызба жұмысын орындау кезінде магистрантқа магистерлiк диссертациясының тақырыбы бойынша қазiргi кездегі басылымдарды әдеби шолып шығу ұсынылады. Екiншi есептік-сызба жұмысын орындау кезінде магистрант  сыртқы әсерден әр түрлi техникалық құралдарды қорғаныштықтың дәрежесiнiң бақылауының әдiстерiмен танысуы керек.Сонымен бiрге әдiстемелiк нұсқауларда есептік-сызба жұмысын орындау талабы келтiрiлген.

Барлық есептік-сызба жұмыстар СҒЗЖ элементтерiн қолданып құралған.

«Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» мамандығының салалық магистратурасының магистранттары үшін арналған әдiстемелiк нұсқаулар.

  

Пікір беруші: техн. ғыл. канд., профессор С.В.Коньшин.

 

«Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2011 жылға арналған жоспары бойынша басылады.

 

© «Алматы энергетика және байланыс университеті» КЕАҚ, 2012ж.

 2011 ж. қосымша жоспары, реті 186

Мазмұны 

 

Кіріспе

4

1 Бірінші есептік-сызба жұмысына арналған әдістемелік нұсқау

4

1.1 Рефераттардың түрі

5

1.2 Диссертация тақырыбын таңдау

5

1.3 Таңдалған тақырыптың мәселесiнiң тұжырымы

6

1.4 Зерттеу есептерiнiң және мақсаттарының құрылымы

7

1.5 Ғылыми зерттеудiң әдiстерi

8

1.6 Әдебиеттердің библиографиялық iздестiруі

9

1.7 Нақты материалды таңдау және бағалау

12

1.8 Жазу iсiн жүргiзудiң ортақ қағидалары

13

1.9 Рефераттың мысал ретіндегі жоспары

16

2 Екінші есептік-сызба жұмысына арналған әдістемелік нұсқау

16

2.1 Екінші есептік-сызба жұмысының мазмұны

16

2.2 Екінші есептік-сызба жұмысының мазмұнына қосымша талаптары 

18

2.3 Екінші есептік-сызба жұмысындағы тапсырманың вариантын таңдау

 

18

3 Есептік-сызба жұмысын орындалуы бойынша жалпы талаптар

19

Әдебиеттер тізімі

20

А қосымшасы

22

Б қосымшасы

23

В қосымшасы

23

Г қосымшасы

26

 

 

Кіріспе 

Радиотехника, электроника және телекоммуникацияның қазіргі кездегі жағдайы және болашақта дамуын рефераттар түрінде магистранттар екі есептік-сызба жұмысын орындайды.

Жұмыстардың тақырыптары төменде келтiрiлген нұсқаулармен сәйкес магистрантпен өз алдына және осы пән бойынша жүргізетін оқытушымен бірге шешім қабылданып таңдалады.

Дәрiс оқитын оқытушы жеке тапсырмалар бойынша бақылау жұмыстарын жүргізіуі мүмкiн.

 

1 Бірінші есептік-сызба жұмысына арналған әдістемелік нұсқау

 

Бiрiншi есептік-сызба жұмысының тақырыбы магистерлiк диссертациясының тақырыбына сәйкес келуi керек. Есептік-сызба жұмысында қазіргі кездегі жағдайдың зерттеулерінiң аналитикалық шолуы болуы тиіс. Есептік-сызба жұмысының материалдары диссертацияның құрама бөлiгі болуы мүмкін.

Бұл тиiстi ғылымның саласының нақты мамандығының белгілi мәселелерiн бiр магистранттың дербес зерттеуінiң өзiмен ұсынатын нәтижелердi қорытуында магистерлiк диссертация – бұл ғылыми жұмыс екенін ескереміз [1].

Магистр iргелi ғылыми базасымен, ғылыми өнердiң методологиясын, қазiргi ақпараттық технологияларын алу әдiсін, өңдеу және ғылыми мәлiметтiң сақтауын қамтыуы керек. Профилдi магистратураның  бiтiрушiсi [1, 2] мiндеттi:

- стандартты ғылыми және кәсiби есептердi шеше алу;

- қазiргi тұжырымдамаларды сын көзiмен талдай алу, теория және процесстер және құбылыстардың зерттеу жолдары;

- кәсiби қызметтегi ғылыми әдiстерiн қолдана алу, жаңа нақты зерттеудiң әдiстерін, яғни қазiргi зерттеу әдiстерінің есептерiне сүйене өндеу таңдала және түрлендiре алу;

- алынған нәтижелердi өңдеу, олардың бар әдеби мәлiметтері арқылы талдау және түсiну;

- информациялық-аналитикалық және қазiргi ақпараттық технологиялардың тартуымен бірге информациялық - библиографиялық жұмысын жүргiзу;

- эксперименталдi - зерттеулiк және аналитикалық диссертация, мақала, есеп, аналитикалык хат және т.б. түрінде жұмыс iстеуiнiң нәтижелерiн жалпылау.

Ең алдымен, байқаймыз, магистрдiң дәрежесi  - бұл, ғылыми емес, академиялық дәреже, ол ен алдымен жоғарғы мектептiң бiтiрушiсiнiң бiлiм беретiн деңгейiн (профилдi магистратураның жағдайында) қамтып көрсетеді және бiлімі бар болуы туралы куәландырылған  мамандандырылған инженерге тән дағды. Осыған байланысты, магистерлiк диссертациясы жобалық-зерттеу жұмыстарының дәрежесіне жатады, осының негізінде белгiлi шешiмдерді қарастыру жатады.

 

1.1           Рефераттардың түрі

 

Ғылыми жұмыстың нәтижелерi әр түрлі әдеби өнімдерінің мысалы, реферат түрiнде, ғылыми есеп түрінде, баяндама тезисі, журналдың ғылыми мақаласы және диссертация түрінде жазылады.

Реферат – бұл жазбаша түріндегі ғылыми жұмыстың нәтижелерiнiң ұсынысының бастапқы түрлерiнiң бiрi. Ғылыми шығарманың бұл түрiнiң негiзгi тағайындауы - оның өз алдына талданатын жаңа бастап жүрген ғалымның бiлiмділігін көрсету, классификациялау және бар ғылыми мәлiметтi жалпылау, жүйелеу.

Жалпы айтқанда, олардың тақырыбы және мақсаттын тағайындау бойынша рефераттардың бiрнеше түрлерiболады: әдеби (шолу), әдiстемелiк ақпараттық, библиографиялық, полемиялылық тағы басқалар.

Магистрант есептік-сызба жұмысын орындау кезінде таңдауына байланысты екі рефераттың біреуін таңдап дайындай алады: әдеби таңдалған зерттеу тақырыбы бойынша негiзгi әдебиеттiң шолуымен немесе әдiстемелiк белгіленген объектінің қарастыру және критикалық әдісімен оқу үйрену.

Магистерлік диссертацияны жалғастыру кезінде дайын рефераттың материалдарын өзінше толықтыру және қарастыру болып табылады, және де екінші рефератты дайындау есептік-сызба жұмысы болмайды.

Әдеби (шолу)  рефератта құбылыстың дамытуының бас сызықтары және қосымша оның тараптарын нақтылы жүйеге бұл ғылыми нәтижелердi келтiру ерекшелеуге зерттеудiң болжалды тақырыбы бойынша негiзiн салушылармен iстелгенiн маңызды сын көзiмен және жан-жақты қарап шығуға болады. Мұндай әдеби кризистiк шолу келешек диссертациялық шығарманың енгiзу бөлiгi үшiн негiзін салады.

Әдiстемелiк сипаттың рефераты қолданылатын қабылдаулар және жоспарлалатын есептердiң шешiмiнiң әдiстерiнiң салыстырмалы бағасының жоспарында орынды құрылады. Демек, рефераттың негiзгi ықыласы әдiстер және күтiлетiн зерттеу нәтижелердi сапаның толық талдауында жұмылдыруы керек.

 

1.2 Диссертация тақырыбын таңдау

 

Диссертация үшiн тақырыптың таңдалуы үлкен әсерi болады. Тәжiрибе тақырыпты дұрыс таңдауды көрсетедi, бұл оның жартылай дұрыс орындалуын қамтамасыз етеді. Ең бастысы диссертация тақырыбынан не туралы айтылатыны көрсетіледі. Бұл зерттеу есептерiмен таңдалған және ұйымдастырылған материал болып табылады. Диссертация шығармаларының мазмұны көрсетілген белгілі тұрғыда оөу пәні болады. Магистерлік диссертациясының тақырыбын таңдауда салыстырмалы жоспар есебін алып, оны терең қарастырып және басқа алдыңғы зерттеулермен сәйкес болмауын көрсетеді.

Магистрант мына есептік-сызба жұмыстың бұл уақытысында өзінің зертеуіндегі тақырыбын өзгертуге сонымен қатар олардың дәрежесінің өзектілігін және шешілмеген сұрақтарын әдеби көздеріндегі есепке алынатын тұжырымын анықтауға бағытталады. Монографияда [3-7] диссертацияның тақырыбын таңдау қағидаларымен толығырақ танысуға болады.

 

1.3 Таңдалған тақырыптың мәселесiнiң тұжырымы

 

Зерттеу процесінің бірінші кезеңі эксперименталдi бөлiгі болып табылады, жәнеде бұл жерде оның зерттеу мәселелерімен танысу, оның сыртқы шекараларын анықтау, оның зерттеулілігінің деңгейін, болашағын бекітеді. Таңдалған мәселе бойынша зерттеуші қоғамның білімдегі қажеттілігін анық көрсетуі тиіс. Таңдалған тақырыптың сипатталған мәселенiң тұрғысын сапа зерттеудiң шектi нәтижелерiн едәуiр мөлшерде алдын ала анықтайды.

Тақырып және мәселенiң байланысы - әдiстемелiктегi маңызды сұрағы болады. Зерттеудiң тақырыбы мәселенiң бөлшегi болып саналмайды. Тақырыпқа қарағанда ортақ (және тiптi ең жақын!) ұғым "Бағыт" болып табылады. Тақырып өзгермейді, ол мәселенiң тұрғылары ғылыми-техникалық және әлеуметтiк өрлеу ықпалмен, және зерттелетiн құбылыстың табиғатын дүние тану көзқарастарының өзгерiсiнiң ықпалмен қарастырылады.

Магистрантқа зерттеу процессiнiң бұл компонентiнiң талқылауы диссертацияның тақырыбының бұдан әрi өзектiлiгiн дәлелдеуіне көмектеседi. Зерттеудің өзектiлiгі деп осы уақыттағы мәселенiң, есебінің немесе сұрағының шешiмі үшiн оның маңыздылығының дәрежесi көрсетіледі. Қарастырылатын зерттеудің маңыздылығы оң эффекттiң дәлелдеуiндегі ғылыми немесе тәжірибелік есебінің [4]  шешімінің нәтижесінде жетуді айтады.

Әдетте өзектiлiк зерттеушiнiң алдыңда тұрған ғылыми iзденістердің таңдаулы бағытының тұрғысындағы мәселелердi көрсетуден тұрады. Сонымен бiрге бұл осы бағытта негізін салушылармен жасалған және олармен шешiлмей қалған. Бұл жағдайда жиiрек келісілмегендік деп түсiнiлетiн, бiртұтас объекттiң iшiнде қандай болмасын айқындалған қарама-қарсылықтарымен сәйкессiздiкте қайшылық қалыптасады. Тәжiрибеде де, теорияда да айқындалған қайшылық орын алады. Айқындалған қайшылықтар негiзде мәселе қалыптасады.

Мәселенiң қойылуы үшін қажеттi әдістердің әдеттегі ретін көрсетемiз. Ең алдымен, мәселенiң ортақ сұрағын белгілеп, онда мәселенiң негiзiне айналған, содан соң күтiлетiн нәтиженiң болжамды сипаттамасындағы  қайшылықты жазып қою керек.   

Мәселенi құру үшiн керек:

- негізгі күрделі сұрақтан жауап алмайтын жауапсыз сұрақтарға «бөлу»;

- мәселені құрайтын сұрақтардың шешiмдерiнiң тiзімiн қосу және анықтау;

- зерттеушiнiң өзінің зерттеуінiң қажеттiктерi және мүмкiндiктерімен сәйкес зерттеудегі орнын шектеу, ал содан кейін оқу үшін керектісін белгілі мен белгісіз аймағын ажыратып алу.

Зерттеу мәселесінде оның объектiсі мен заты анықталады.

Объект - бұл ахуалды тудыратын және оқу үшін арналған таңдаулы процесс немесе құбылыс. Бұл магистрантпен  жасалатын тәжірибенің немесе ғылыми білімнің бiр бөлiгi.

Объекттен кейiн объект шекараларындағы болатын зерттеудiң заты құрылады. Ылғи осы жақта болатын осы көрініс магистранттың көзқарасымен бүтiндей объекттегі басты және объекттiң маңызды (таңдаулы бағыттағы зерттеудің көзқарасымен)  белгiлерiн  бөліп қарастыруы жатады. Ылғи бiр объект әртүрлi зерттеулердiң немесе тiптi ғылыми бағыттардың заты бола алады. Зерттеу затының құру кезінде ол зерттеудiң тақырыбымен дәл келетiн немесе айтылуы бойынша өте жақын болуы керек.

Демек, егер магистрант зерттеу заты туралы бiлiмімен және бiлмеушiлiгінiң аралығындағы шекараны көрсете алу, және онда ғылыми мәселені бiрмәндi анықтауға, және оның мәнiн [4] сипаттауға қиын емес болады.

 

1.4 Зерттеу есептерiнiң және мақсаттарының құрылымы

 

Сипатталған мәселелер негізінде оның объектінің анықтамасын және зерттеуінiң мақсаты бекiтiледi. Зерттеу мақсаты деп - диссертацияның қорытынды жұмысындағы жасалған тұтас көрінісіне жетуін айтады.

Жұмыстың мақсаты үлкен масштабты және мына сұрақтарға жауап беруi керек: не үшін алдағы диссертациялық жұмыс жасалады. Мақсат атауларының мысалдары болып мұндай сөз тiркестерi бола алады: «дәлел..»; «дәлелдеу..»; «ұлғаю немесе функциональды қабілетінің үлкеюі (жаңа қолдану, қолдану облысының кеңеюі, сапаның жақсаруы, ақпаратты таратудың жылдамдықтарын немесе өткізу қабілеттігінің үлкеюі,ақпараттық қорғаныштықтың жақсаруы)...»; «құнның кішіреюі (iргелi шығындар, пайдалану шығыны)...» және тағы басқа.

Объекттiң құрастыруларынан кейiн, зерттеудiң мақсаттары және объектісі кейбір құбылыстарды түсiндiру үшiн болжамы құрылады. Зерттеушi болжамды құрастыра ол қойылған мақсатқа жететін жорамал жасайды.

Зерттеудiң сипатталған мақсаты және болжамы оның есептерін логикалық анықтайды, құралған болжамның белгілі бір тексерудегі салыстырмалы өз мақсаттары жиірек дербес болып шығады.

Диссертациялық зерттеудiң есептерi бiр мақсаттары олардың iшiнен қисынды шығады және диссертанттың жұмысының негiзгi кезеңдерiн сияқты қаралады. Мұндай есептердiң тұжырымдары жиiрек тiзiмнiң формалары түрінде жасалады. Мысалы: «Оның негiзгi есептерi болып, көрcетiлген зерттеу мақсатына сүйене  отырып табылады: 1) талқылану.., 2) айқындалу.., 3) жасау.., 4) эксперименталдi тексеру..» және тағы басқалар.

Логикалық тiзбекпен де, оның жүргiзуiн уақытша тiзбекпен де зерттеудiң есептерiнiң тiзiмi зерттеушi процессiнің iшкi логикасымен шартталғаны анықталынады.

 

1.5 Ғылыми зерттеудiң әдiстерi

 

Диссертацияда қойылған мақсаттарға жетуге мүмкiндiк беретін, олардың өздерi бiлуі ең үлкен дәрежесiндегi диссертациясының орындауын табыстылық зерттеудiң өте нәтижелi әдiстерiн таңдауға тәуелдi болады. Зерттеудiң әдiсi - бұл жаңа бiлiмді алу үшiн ескi бiлiмді қолдану әдiсі. Ол ғылыми айғақтарды алуының  құралы болып табылады. Ғылыми танымның әдiстерiн ортақ және арнайы деп бөлуге болады.

Көбінесе нақты ғылымдардың арнайы мәселелерiнiң және олардың зерттеуiнiң жеке кезеңдерi арнайы әдiстерiнiң шешiмімен қолдануларын талап етедi. Мұндай әдiстердің тiптi ерекше сипаты болады және сондықтан олар зерттеледi, өнделеді және нақты арнайы ғылымдарда мiнсiздiкке жетедi. Магистранттың теориялық дайындауда әр түрлi пәндер қарастырылады, мысалы, онда телекоммуникациялық жүйелердегi әдiстерге және өлшеу құралдарына мән беріледі, әр түрлi соның iшiнде статистикалық, эксперименталдi мәлiметтiң өңдеуiнiң әдiстерi зерттеледi.

Ғылыми танымның ортақ әдiстерiн үш үлкен топтарға бөледi:

1) эмпирикалық зерттеудiң әдiстерi (бақылау, тәжiрибе, өлшем, салыстыру);

2) эмпирикалықта болып табылатын және де зерттеудiң теориялық деңгейiнде де  қолданылатын әдiстер (абстрактциялау, талдау және синтез индукция және дедукция, пiшiндеу және басқалар);

3) теориялық зерттеудiң әдiстерi (абстрактiлi нақтыға шығу тағы басқалар).

Ғылыми танымның әдiстерi туралы толық мәлiметті мына монографиялардан [3-7] табуға болады. Мында тек қана кейбiреулердiң қысқаша мiнездемесін келтiремiз.

Бақылау – бұл оқылытын объекттердiң қатынастарын және қасиеттерін, сыртқы әсерлері туралы білім алудың, құбылыстың объективті шындығын бағыттауды көздейтінін айтады.

Салыстыру – пiкiрлердiң негiзінде жататын объекттердiң ұқсастығы немесе айырмашылығы туралы таңырлық операция. Заттардың сапалы және сандық мiнездемелерiн салыстыру арқылы бiлiнедi. Салыстыру - бұл бір нарсені екіншімен байланыстыру, олардың байланысын айқындауды айтады.

Өлшем - қандай болмасын ұқсас қасиеттерімен немесе тараптары бойынша объекттердiң салыстыруы негiзiнде жататын операция. Салыстыруды жүргізу үшін нақтылы өлшем бірлігін алу керек, олардың сырттан оқылған қасиеттерінің сандық мінездемелерін көрсетуге мүмкіндік береді.

Тәжiрибе - басқарылатын және тексерiлетiн шарттардың зерттелетiн құбылыстарын сынаумен мақұлдау. Тәжiрибеде зерттелетiн құбылыстарды таза түрде алуға ұмтылады, сонымен қатар алынған мәліметтерде бөгеуiлдер мейлiнше аз болу керек.

Тәжiрибенiң негiзгi ерекшелiктерi:

а) объектке (бақылауға қарағанда) оның өзгерiсiне және өрнектеуіне дейін белсендiрек қатынасы;

б) зерттеушiнің тiлегiмен оқылытын объекттiң бiрнеше рет қайталанатын өндiргiштiгi;

в) табиғи шарттарда байқалмайтын құбылыстардың қасиеттерiнiң табу мүмкiндiгi;

г) тәжiрибенiң шарттарын өзгерту, құбылыстың таза түрде бөліп алу оның жағдайынның жолын күрделейтін және жабатын немесе өзгерту жолының мүмкiндiгі;

д) зерттеу объектісінің және тексеру нәтижелерінің «мінезіне» бақылаудың мүмкiндiгi.

Тәжiрибенiң жүзеге асыруының негiзгi кезеңдері: жоспарлау және құрастыру (оның мақсаты, түрі, құралы,  жүргізу әдiсі), бақылау және нәтижесін түсіндіру.

Пiшiндеу – объектіні (түпнұсқа)  жасау жолын және оның көшiрмесiн (үлгi) зерттеудi түпнұсқаны нақтылы жақтардан қызығушылығын оқытады. Үлгi зерттеулерге жататын қасиеттердегі объектке сәйкес келедi, бiрақ сонымен бiрге басқа белгiлердiң қатарында(әдеттегiдей жеңiлдетуге қарай)  оның айырмашылығы болады, оқылытын объекттiң зерттеуi үшiн ыңғайлы үлгi жасалады.

Қазiр кезде математикалық (компьютерлік) пiшiндеу кең таралған. Рефератты жасау кезінде мазмұндама жасалатын әдеби көздiң авторларының көмегiмен радиотехникалық немесе телекоммуникациялық жүйелердiң қасиеттерiн пiшiндейтiн программалық өнiмнiң атауын ғана емес, физикалық қағидалармен қолданылатын үлгiнiң негiзі бар болатын математикалық теңдеулерге ерекше көңiл бөлінеді.

 

1.6 Әдебиеттердің библиографиялық iздестiруі

 

Магистранттың алдында рефераттың әзiрлеуiнiң жанында келесi жаттығу сұрақтары әдетте тұрады:

1) Мәлiметтiң потенциалдық көздерiн қалай табады?

2) Жұмыста оңай қолдану үшiн қалай мәлiметтi өңдеу және сақтау керек?

Мәлiметтiң потенциалдық көздерін iздестiру үшін ең алдымен магистерлiк диссертациясының жетекшiсiмен ақылдасып,  сiзге ол алдағы зерттеудiң тақырыбы бойынша бiрнеше жаңа жариялауларды атауға сұрап, және ақпаратты iздестiруді бастауға болатын бiрнеше өзекті сөздердiң айтып бергені дұрыс. Сiздерге мәтiнде сiлтемеге қөңіл аударып ұсынған қайнар көздерін қараңыз. Әрбiр баптың, тараудың немесе кiтаптың соңындағы әдебиеттер тiзiмi тағы бiрнеше жаңа мәлiметтің потенциалдық қайнар көзін бередi. Оларды табыңыз және жасау тәртібін қайталаңыз.

Керек мәлiметке басқа жол - ол реферат журналдарын және компьютерлік ақпараттық жүйелердi қолдану. Мазмұны диссертациялық зерттеудiң тақырыбымен байланысатын барлық қайнар көздерін қарастыру керек. Оларға жарияланған әр түрлi отандық және шетелдегі басылымдардағы материалдар, жарияланбаған құжаттар (тәжiрибе-конструкторлық жұмыстардың ғылыми-зерттеулер туралы есептеу нәтижелерi, диссертациялар, аманат қолжазбалар, шетел iссапарлары туралы мамандардың есептеу нәтижелерi, шетел фирмаларының материалдары) шығару жариялалған материалдар, патенттер мен стандарттар жатады.

Ақпараттық басылымдарды қазiргі кезде шығарылымымен институттар, ғылыми-техникалық ақпаратты қызметтері (ҒТА) және орталықтар айналысады.  

Ақпараттық оқу құралдарының негiзгi бөлігі басылымдарды үш түрге бөледі: библиографиялық, рефераттық және шолу.

Библиографиялық басылымдар мамандарға қызықты сұрақ шығарылғаны туралы айтылатын тізбектелген библиографиялық жазулардың жиынтығы. Библиографиялық сипаттама бұл жерде екi функцияны орындайды. Бiр жағынан, ол құжаттардың (сигналдық функция) пайда болуы туралы айтады, ал басқа жағынан - олардың қажеттi мәлiметтердi табылғанын (адрестi функция) хабарлайды. Библиографиялық сипаттамалардан библиографиялық көрсеткiштер және библиографиялық тiзiмдердi құрайды.

 Рефераттық басылымдар рефераттардың жариялауларынның бастапқы құжаттардың мазмұнының қысқартылған мазмұндамасы (немесе олардың бөлімдері)  негiзгi нақты мәлiметтері және қорытындылары жатады. Рефераттық басылымдарға рефераттық журналдары, реферат жинақтары, экспресс-мәлiмет,  ақпараттар, ақпараттық парақтар жатады.

Шолу басылымдарына бір бағыттағы мәселеге шолулар және шолулардың жинағы жатады.

Шолулар бастапқы құжаттарда болған мәліметтерді қосып, олардың аналитикалық-синтетикалық өңдеуiн жоғарғы баспалдағы болады.  Мұндай басылымдар қандай болмасын күйдегі немесе дамыту туралы ғылымның немесе тәжiрибелік әрекеттің белгiлi бiр уақытта не iстелген барлық жаңа нарсені қамтып хабарлайды.

 Шолулардың мақсаты - қазiргi деңгейiндегi ғылымның және техниканың дамуындағы ғылыми зерттеулердiң және тәжiрибелiк- конструкциялық өңдеуін қамтамасыз ету, ғылыми-зерттеулік ұйымдарының жұмысында қатар тұруды шеттету, нақтылы аймақтағы [4] бағыттың дұрыс таңдау және өңдеудiң әдiстерiн жасауға көмектесу.

Ақпаратты iздестiруді ғылыми-техникалық ақпаратты Ұлттық Орталығының жобасымен (Нц Нти, http://www.inti.kz/), ҚР Ұлттық ғылыми порталымен (http://nauka.kz/ )танысудан бастап қолдану керек.

Ұлттық ғылыми портал (ҰҒП) - бұл ғылыми, ғылыми-әйгiлi және бiлiм беретiн мәлiметке және бiлiмдердiң айырбасының қазiргi ғылыми және бiлiм беретiн процесстердiң кәсiби қатысушылар және ғылыми бiрлестiктiң арасындағы ынталандыруына Интернет-технологияға арқа сүйейтiн тұрғынының жеңiлдiгіне бағытталған ақпараттық жүйе.

ҰО ҒТМ Қазақстан республикасының ғылыми-техникалық және зияткерлiк потенциалын көрсететін автоматты анықтама-ақпараттық қорларды қалыптастырады. ҰО ҒТМ деректер қор құрамында ҚР өндiрiстiк тәжірибесіндегі және ғылыми-техникалық өңдеулердегі аяқталған ғылыми-зерттеу жұмыстардың (ҒЗЖ) және тәжiрибелiк-конструкциялық өңдеулердің (ТКО), қорғалған диссертациялардың, ғылыми жұмыстардағы аманат қолжазбалардың, үлкен құжаттар және ұлттық, республикалық, мақсаттық, салалық, сала аралық, аймақтық ғылыми-техникалық бағдарламалары және күрделі зерттеулердiң бағдарламалары болады.

Сонымен қатар бұл порталдан басқа шетел деректер қорына рұқсаты бар,мысалы, ағылшын тiлдi деректер қорына Sciencе (ғылым және техниканың саласында зерттеушiлер үшiн Science CLASSIC журналы), Scopus (ғылыми-техникалық және медициналық журналдағы әлемiнің ең iрi рефераттық деректерінің қоры), InspecDirect (Лондондық Институттағы инженер-электротехниктер жасаған физика және техникалық ғылымдарының рефераттық деректерінің қоры), (The Institution of Electrical Engineers, IEE), сонымен бiрге орыс тiлдi қорлар БҒТАО және БҒТАИ жатады.

Бүкiлресейлiк ғылыми-техникалық ақпараттық орталығы (БҒТАО)  алгоритм және бағдарламалардың, кандидаттық және докторлық диссертациялардың,  ұлттық қорлардың жарияламаған ғылыми-техникалық ақпараттар қайнар көзінің – ҒЗЖ және ТКО есептеу нәтижелерiн қалыптастырады. БҒТАО тақырыптық құрылымынының қорында келесi бөлiмдер ерекшеленген: сала аралық және кешендi мәселелер, техникалық және қолданбалы ғылымдар, табиғи және дәл ғылымдар.

Бүкiлресейлiк Ғылыми және Техникалық Ақпараттар Институты (БҒТАИ)  - бұл ақпараттық өнiмдер мен қызметтердiң кең спектрiн ұсынатын ғылым және техника бойынша дүние жүзіндегі ақпараттық орталығы. БҒТАИ ғылыми-техникалық әдебиет қорларында 80 елдің 40 тілінде алынатын әдебиеттер негізінде құрылған техникалық және қолданбалы ғылымдар бойынша нақты, табиғи, техникалық және қолданбалы ғылымдардың өткендi шолуында көруге болады.

ҰО ҒТМ басқа мынаны кеңес беруге болады:

- Орталық ғылыми кiтапхананы ҚР МОН (http://www.library.kz/),   Ресейлiк мемлекеттiк кiтапхананың электрондық кiтапханасынның диссертацияларына, сонымен қатар Ресейлiк ғылыми электрондық кiтапханасының е-library журналдарына рұқсат беріледі.

- Республикалық ғылыми-техникалық кiтапхананы (http://www. rntb.kz/), өнертабысқа, пайдалы үлгiлерге, өнеркәсiптiк үлгiге және тағы басқаларға жататын патенттік әдебиетiнiң қоры және құжаттамасын алуға болады.

 

1.7 Нақты материалды таңдау және бағалау

 

Ақпараттық басылымдармен жұмыс iстегенде онда елеулi кемшiлiк бар болатыны туралы ескере, олар жұмысты жаңа бастап жүрген зерттеушiні кең ауқымды мәлiметтермен көбейтіп жiбереді. Бұл қайнар көздердiң пайдалануда қызығып барынша көп жинауға болмайды. Өздеріне әрдайым қайталаңыз: «Менiң зерттеуiмнiң тақырыбы (мынандай), және мен менiң зерттеуiме тiкелей жататын мәлiметтi ғана iздеймiн!».

Ғылыми әдебиеттерді оқу кезіндегі алынған мәлiметтер пайдасыз болып қалуы мүмкін: олар толығымен сирек пайдаланады. Сондықтан олардың мұқият таңдау және бағалау қажет. Ғылыми өнер қолжазбаның алғашқы түрінің бөлігінен таңдауына байланысты талдау мен қорытынды үшін ыңғайлы негiзгi және толтырушы мәлiметінің жалпылауы және ұсынысы түрін жатқызады.  Кез келген айғақ емес, тек ғылыми айғақтарды таңдап алу керек. Ғылыми айғақтар жаңалық, ақиқаттық, объективтiк және дәлдiк сияқты  қасиеттерімен бейнеленедi.

Ғылыми айғақтың жаңалығы зат, құбылыс немесе процесс туралы осыған дейiн белгісіз принциптiк жаңалықты айтады. Бұл міндетті түрде ғылыми жаңалық емес, бiрақ, осыған дейiн бiлмеген  жаңа бiлiмдердi айтады.

Ғылыми айғақтың дәлдiгi заттардың, құбылыстардың, оқиғалардың, олардың сапалық және сандық анықтауларының бар белгiлерiнiң жиынтығын мiнездейдi және нақты әдiстермен анықталады.

Айғақтардың таңдауында ғылыми объективті болу керек. Айғақтарды  түсіндіру немесе оларға тәжірибелік қолданыс табу қиын деп шетке лақтырып тастауға болмайды. Шындығында, ғылымдағы жаңалығының мәні зерттеушiнің өзiне айқын көрiнеді. Жаңа ғылыми айғақтар, кейде өте үлкен болады,өйткені, олардың мәнi дұрыс ашылмаған, бірақ ұзақ уақыт ғылымның тәжірибеде қолданылбаған резервiн болып қалады.

Ғылыми айғақтың ақиқаттығы ахуалдардың нақты құрылымдарын суреттеп айтылған тәжiрибенiң көшiрмесін растайтын мысалы, аналогты жағдайдағы құрылымын көрсетеді. Егер мұндай айғақ жоқ болса, онда ақиқаттық та, ғылыми айғақ [5] та жоқ.

Ғылыми айғақтардың ақиқаттығы түпдеректердiң ақиқаттығынан, олардың мақсаттық тағайындауынан және олардың мәлiметiнiң сипатынан едәуiр дәрежеде тәуелдi болады. Мемлекеттiк немесе қоғамдық ұйым атынан мекеме және мекемелердегі жариялатылатын басылымдардың дәлдігі тура екенін сенімсіздік білдірмейтіні анық болатын материалдар болады.

Монография бұл қандай болмасын мәселенің немесе тақырыптың толық және жан-жақты зерттеу болатын ғылыми басылым; ғылыми конференциясының материалдары болатын ғылыми жинақ; мекемелердiң, оқу орындардың немесе ең маңызды ғылыми және ғылыми-техникалық мәселелер (мысалы, стандарттар немесе есептеу нәтижелерi) бойынша зерттеу қоғамдарыың материалы болатын ғылыми жинақ – бұның бәрі барлық басылымдардағы тәжірибелік сапасы және принципиалдық ғылыми ұғымы жатады.

Әрине, олардың өз негiзiнде сенiмдi көз санына жатады. Тәжірибе жүзiнде абсолюттi ақиқаттылық болып өнертабыстардың сипаттамалары болады.

Бастапқы мәлiметтiң ақиқаттылығы туралы түпдеректiң сипаты ғана емес, сонымен қатар автордың ғылыми және кәсіби мәртебесіне оның мектептерінің осы және басқа құралдарын жатқызады.

Мақала ғылыми конференцияларда, симпозиумда оқылған баяндамалар  әр түрлi дәрежедегі айғақтар болатынын білу керек. Олардың бiрi iспен көрсетiлген,дәлденген, апробацияланған мәліметтері болады, ал басқалары аяқталмаған ғылыми зерттеудің және тағы басқалардағы алдын-ала көрсетілген нәтижелері, сөйлемдері, қойылымның сұрақтары жатады.

Магистрант мәлiметтi талдауындағы ең басты назарын көрнектi ғылыми журналдардағы мақалаларға зер салуы керек. Мақаланың нақты тәжірибелерінің қорытындыларын жақсы жазылғаны бұл тек білімдерінің көзі емес, ол еш нарсемен қайталанбайтын өнер мектебі. Ғылыми мақаланың жанры дәстүрді бiртiндеп жасаған көптеген зерттеушiлердiң ұрпақтарының күштерiнің нәтижесінде пайда болды.

Жоғарғы деңгейдегі ғылыми журналдарындағы мақалаларды оқып отыра сіз бiртiндеп аргументация қабылдауын, өздерінің кәсібиге тән ойын бiлду және  ойлау стилін қабылдайды. Демек, сiзге  кейін керек болатын мақала мәтінін қарастырған рефератпен (abstract'ом) салыстырып, сіз реферативтіліктің жолдарын үлкен мәтіннің бірнеше сөздерінің жолдарын қысқарту өнерін үйренесіз.

Ғылыми әдебиетпен жұмыстың тағы бiр ережесi: демек, керi хронологиялық  тәртібіндегі қайнар көздерімен бастапқыда - жаңа жариялаулармен, кешiрек - былтырғы  жариялаулармен және тағы басқалармен танысу [6].

 

1.8            Жазу iсiн жүргiзудiң ортақ қағидалары

 

Қандай болса да бiртұтас әмбебап  түріндегі оқылған жазу iсiн жүргiзу жоқ. Әртүрлi авторлар жазу [3-7] iсiн жүргiзудiң әр түрлi жүйелерiн ұсынады.

Магистрант өзіне лайық (әрбiр нақты жағдай үшiн) таңдау жасай отыра мынаны есептеуі керек:

- жұмыстағы мәлiметтiң көздерiнің жеке ерекшелiктері және әдеттері;

- бiлiм деңгейi және «қылқаламды иелену»;

- жадының ерекше қасиеттерi;

- жазулардың арналуы.

Жазуларының тәжірибелік формаларымен оқылғаны жоспар, көшiрме, тезис, түсiнiктеме, түйіндеме және конспект [5] болып табылады.

Жоспар - бастапқы негiз, қаңқа қандай болмасын жазбаша жұмыс, материалды айтып берудi анықтайтын тiзбек.

Жоспар өте қысқаша болып табылады және сондықтан өзi түсiнiктi және мәлiметтiң бастапқы көзiнiң мазмұнының жазулары таралған форма. Негiзiнде бұл қарастырылатын негiзгi мәселелердiң тiзiмi. Кейбір оқылған жазулардың түрлерін салыстырғанда жоспардың артықшылығын атап өтемiз.

Бiрiншiден, жоспардың ең жақсысы автордың ой логикасын ашуға мүмкiндiк бередi, сонымен шығарманың бас моменттерiнiң түсiнуiн ықшамдайды.

Екiншiден, жоспар шығарманың құрылымына тез және терең кiруге және демек оның мазмұнында жеңiлдеу түсінуге мүмкiндiк бередi.

Үшiншiден, жоспарға келгенде оқылғанды тез есiне түсiруге мүмкiндiк бередi.

Төртiншiден, жоспардың көмегімен керекті орындар, айғақтар, дәйексөздерді және тағы басқаларды табу  ыңғайлы болады.

Бастапқы мәлiмет көздерiнiң мазмұнын жоспар құрастырудың екi негiздi әдiстерi болады. Бiрiншiсі олардың iшiнен тиiстi жазуларды оқуды жүргiзуге болады, сол үшiн «алмаспайтын» атауын алды.

«Жалпылауыш» оқу ретінде аяқталған екiншi әдiс, ол оқу мәлiметтiң бастапқы көзiнiң мазмұнының жоспарының құрастырады. Ең алдымен, жалпылауыш әдiсі үлкен авторлық жұмыстардың зерттеуi үшiн керек. Оларда бiрнеше жақсы жақтары болады. Бiрiншiден, мұндай жоспар барлық материалды меңгеру нәтижелерiнде салынатыны туралы айту керек, сияқты, онда ол қысқаша және дәл концептуалды пайда болады. Екiншiден, ол оқылған материалды едәуір дәрежеде пайдаланады және жұмысты аяқтауда қажет емес. Үшiншiден,  осы ұқсас жоспарды «алмаспайтын» әдiске қарағанда тез құруға болады.

Көшiрмелер - (толық емес және толық ұсыныстар, жеке азат жолдар, сонымен қатар сөзбе-сөз және жақын айғақтардағы баяндалатын жазулар) мәтiннiң аздаған бөлiктерi, онда квинтэссенциясы бар оқылған мазмұны болады.

Көшiрмелер мәлiметтiң бастапқы көзiнiң мазмұнының күрделi жазулар формасын көрсетеді. Дәлелі бойынша мәтіннен алынған дәйексөз болып көшірмені білдіреді. Қойылған формада көшiрмелерi және максимал дәлдiгiмен кез келген (жиiрек - бiртiндеп) ретте өте маңызды мүмкіндік беретін автордың ойын статистикалық мәлiметтерін және т.б. көшірмелерде көрсетуге болады.

Тезистер - қарастырылған формадағы (терiске шығаратын - сирек) талқыланған материалдың мазмұнының қысқартылған түрі.

Тезистердiң кәдiмгi көшiрмелерiнен айырмашылығын келесiден көруге болады. Бiрiншiден, тән материалдың биiк дәрежесі тезистерге жатады. Екiншiден, тезистерде ортақ пiкiрлерге қарағанда қорытындының басымдылығы көрінеді. Үшiншiден, жиiрек тезистер дәйектеме келтiрудi пайдаланбай бiртума мәтiндерге жақын жазылады.

Түсiнiктеме - қорытылған ұсыныс беретiн мәлiметтердің бастапқы көзінiң негiзгi мазмұнының қысқаша мазмұндамасы.

Түсiнiктемені жазу кезінде мәлiметтiң бастапқы көзiнiң шынайы құндылығы және жарамдылығын орындауға жазбаша жұмыс кезінде түсініксіз болады, бiрақ ол жерде жалпылауыш мiнездемемен қысқаша жазу қалдыру керек. Көрcетiлген мақсаттар үшiн түсiнiктеменi қолданылады.

Қысқалығымен және жалпылануымен қатар түсiнiктеменің тән ерекшелiгі оның мазмұны жазылады және түсініктеме (ең болмаса алдынғы ретте)  бастапқы мәлімет көзінің мазмұнымен танысуымен аяқталады. Бұдан басқа, тек қана дерлiк өз сөздерi және тек қана өте сирек жағдайларда бiртума мәтiннiң бір бөлігін жазылады.

Түйіндеме - ол ең алдымен мазмұнының негізіндегі қорытындысынан алынған бастапқы мәлімет көзінің оқылған мазмұнының қысқаша бағасы.

Түйіндеме тiптi түсiнiктемемен негiзi ұқсас болады. Дегенмен түйіндеменің соңғы мәтініне қарағанда мәліметтің бастапқы көзінің негізгі мазмұнынан өз мәліметін көрсетеді, ал соңғы бөлігінде оның қорытындысын қарастырады. Бiрақ, түсiнiктемедегі сияқты қорытынды өз сөздерiмен баяндалады, яғни бiртума мәтiннін бөлігі онда кездеспейдi.

Дәріс - ол  жұмыс жоспарының ең жақсы (дәйексөз) орындарын, сонымен қатар жазылған материалдың қысқартылған талдауы және осы бойынша оның қорытындысындағы бастапқы мәтіннің мазмұнының күрделі жазуы. 

Дәрістi жасау жұмысының ретi төмендегiдей болады:

- бiртума мәтiннiң зерттеуi бойынша жоспардың жазбаша жүргiзуiнiң недәуiр мөлшерде мүмкiндiк туғызатын конспект жасалатын материалдың құрылымын анықтау;

- дәрістiң құрылымымен сәйкес дәйексөздердiң формасы немесе мазмұндама, жақын түпнұсқаға таңдау және бiртума мәтiннiң өте маңызды мазмұнының жазуын жасау;

-  болған ескертулерді қосымша жазу жасау, басқа оймен "фактурамен" басқа көздерімен және т.б. (осының бәрін дәптердің жолағына жазу арналған немесе жеке парақтарға жазу керек);

- бiртума мәтiннiң әрбiр бөлігінің қорытынды жазулармен қатар ортақ қорытындылардың құрастыруды аяқтау(жазулардың соңында).

Материалдың жазылу әдiсiне байланысты құрастырулар тематикалық және тақырыптық дәрістер болып бөлінеді.

Тақырыптық дәрістер (егер ол бiрнеше дербес бөліктерден кiтаптардан немесе томдардан тұрса) бiр дерекпен табылған материал шеңберiн қамтиды. Материалды айтып беру ретін осы жағдайда тәжірибе жүзiнде оның орналасуына сәйкес келедi.

Нақты тақырып бойынша бірнеше деректерден және соңғы төменгі дәрежелі жазудың құрылымы ерекшеленетін рефератқа ұқсас материалдар тематикалық дәрістерде қарастырады. Материалды баяндауда ең жақсы түрі болып тақырыптың мазмұнын ашу болып табылады.

 

1.9 Рефераттың мысал ретіндегі жоспары

 

 Магистранттың бірінші есептік-сызба жұмысын орындау және қорғауы үшiн рефераттардың әдеби немесе әдістемелік түрлерiнің екеуiнiң бiрiн таңдап орындай алатынын ескертемiз.

Әдеби шолу рефераты үшiн мұндай жоспардың вариантын ұсынуға болады:

1) реферат мақсатын қою туралы қыстырма сөз;

2) тақырыптың теориялық және қолданбалы мәнi;

3) құбылыстың мәнiн немесе пәннің қасиеттерi анықтауындағы даулы мәселелер;

4) тақырыптың шығуы бойынша жаңа жариялаулар;

5) шешiлмеген сұрақтар және олардың ғылыми, әлеуметтiк немесе экономикалық мәнi.

Әдістемелік түрдегі реферат тақырыбының қарастыру жоспары мысалы, мұндай болуы мүмкін:

1) тақырыптың зерттеуiнiң негiзгi есептерi;

2) нақты объекттiң зерттеуiнiң көп қолданылатын әдiстерiнiң талдауы;

3) осы объекттi зерттеу бойынша ғылыми әдiстер туралы көрнектi мамандардың пiкiрлерi;

4) қорытындылар және жұмыстың орындалуына байланысты ұсыныстар.

 

2 Екінші есептік-сызба жұмысына арналған әдістемелік нұсқау

 

2-шi жұмыстың мақсаты сыртқы әсерден әр түрлi техникалық құралдардың қауіпсіздік дәрежесiнiң бақылау әдiстерiмен танысу және магистранттардың өзiндiк жұмысының дағдыларын бекiтуi және дамытуғы шарттарды жасауда келесi бағыттар болады:

а) нақтылы техникалық құралдың (ТҚ)  эксплуатациялық шартымен танысу және пайдалану;

б) мемлекеттiк және халықаралық стандарттармен және техникалық регламенттермен, техникалық, нормативтiк құжаттармен  жұмыс iстеу;

в) техникалық және нормативтік құжаттарға талап қойылатын техникалық құралдардың сыртқы әсерден қауіпсіздік сынағын, оның тағайындалуын, эксплуатация шартының программасын құрастыра білу.

 

2.1 Екінші есептік-сызба жұмысының мазмұны

 

2.1.1 Екінші есептік-сызба жұмысында магистранттар Қазақстан республикасының (ҚР) стандарттарының талаптарына, ТМД (МЖМС) мемлекетаралық стандарттарға, халықаралық электр комиссиясына (ХЭК) сәйкес радиоэлектронды аппаратураның сертификациялары (РЭА) келесi бағыттар бойынша мынандай сұрақтарды қарастырады:

а) Халықаралық электр комиссиясының талаптарымен сәйкес (механикалық және климаттық) сыртқы факторлардың әсерлерiне табандылығы (СТ ХЭК 68);

         б) пайдалану шарттарына ТҚ қорғаныш қабықтарының сәйкестiгi (СТ ХЭК 529);

 в) электромагниттi үйлесiмдiктiң талаптарына (ЭҮТ) ТҚ сәйкестiгі (СТ ХЭК 61000).

2.1.2 Екінші есептік-сызба жұмысы төрт бөлiмнен тұратын нұсқа бойынша техникалық құралын таңдау үшiн игерiлген сынақ бағдарламасы ретінде қарастырылады.

2.1.2.1 Магистрант бiрiншi бөлiмінде таңдалған ТҚ қысқаша сипаттамасын келтіріп, онда мынаны көрсетеді:

- бұл ТҚ негiзгi техникалық мiнездемелерi;

- таңдаулы ТҚ нұсқаумен көрсетілетін климаттық және физикалық әсерлерiнің пайдалану шарттары;

- таңдаулы ТҚ операторлармен және қызмет көрсетушi жұмысының ерекшелiктерi;

- [15] сәйкес ТҚ пайдалану орынындағы шамаланған электромагниттi жағдайы.

2.1.2.2 Магистрант екiншi бөлiмде, [10] сәйкес, ХЭК стандарттарын ескерілетін оның ТҚ қай топқа жататынын және осы техникалық құралдарға сыртқы факторлардың әсерiне қандай сынақ болатынын анықтайды.

Бұл бөлiмде магистрант таңдалған ТҚ сыртқы әсерге табандылығына сынақ жүргізу үшін технологиялық жабдықтың  түрiн, маркасын және  негiзгi мiнездемелерiн көрсетедi.

Бұл бөлiмдi жасау үшiн ХЭК стандарттарының (Б қосымшасы) негiзгi талабы бар мемлекетаралық стандарттын [9] пайдалануға болады.

2.1.2.3 Магистрант үшiншi бөлiмінде, [8] нұсқауларына байланысты және пайдалану шарттарына сәйкес таңдаулы ТҚ қорғайтын қабықтарының сынақ түрлерiн және тобын анықтайды.

2.1.2.4 Магистрант төртiншi бөлiмінде, [11] сәйкес, ЭҮТ (В қосымшасы)  талаптарына сәйкес ТҚ сынақ бағдарламасын жасайды.

Осы бөлiмін жасау кезінде магистрантқа таңдалған ТҚ қандай бөгеттер көзі болуын және осы ТҚ оның пайдалана алатын орнына қандайда бір электромагниттік бөгеттері әсерін анықтайды. Жәнеде осы мәлiметтердiң негiзінде (Г қосымшасы) [16] стандарттарына сәйкес көрcетiлген ТҚ сынақ әдiстерiн және талабын таңдау керек.

Магистрант бұл бөлiмде ЭҮТ талабына сәйкес ТҚ сыртқы әсерге табандылығына сынақ жүргізу үшін технологиялық жабдықтың және құралдың түрiн, маркасын және  негiзгi мiнездемелерiн көрсетедi.  

 

2.2 Екінші есептік-сызба жұмысының мазмұнына қосымша талаптары

 

2.2.1 жұмыста, тиісті тарауларда ТҚ және қолданылатын жабдықтың  сынаудағы сыртқы түрін (суреттер, фотосурет) қажетті иллюстрациялар орналасуы тиiс. Сонымен бiрге сынау жабдығының және құралдардың қосуы схемалары болуы керек.

Қолданылатын құралдар және жабдықтар үшiн жасап шығарушы фирмасы көрсетіледі.

Сынау жабдығын таңдауында [12,17,18,19] келтiрiлген ұсыныстармен пайдалануға болады.

2.2.2 [16] нұсқағыштар тiзiмдерiнде енгiзiлген болса сiлтеме нормативтiк құжаттар түрінде  сынаулардың бағдарламаларын жасау үшiн ҚР кәсiпорында қолданылатын, (Еуропалық одақ, ФРГ және т.б) басқа мемлекеттер стандарттарын пайдалануға болады.

 

2.3 Екінші есептік-сызба жұмысындағы тапсырманың вариантын таңдау

 

Екiншi есептік-сызба жұмысында топ журналындағы магистранттың жазып алған нөмiрмен сәйкес төмендегі тiзiмнен ТҚ таңдалынады.

Оқытушы магистрантқа тапсырманы бергенде ТҚ нақты маркасын көрсетедi.

Дәрiс оқитын оқытушымен келісімімен өзіндік тапсырма бойынша есептік-сызба жұмысын орындауға болады.

Екiншi есептік-сызба жұмысының орындалуы үшiн ТҚ тiзiмі:

1) Теледидар.

2) Ұялы телефон.

3) Транкингті радиостанция.

4) Спутниктi тiкелей хабардың  ресиверi.

5) Магнитола.

6) Сандық мультитестер.

7) Осциллограф.

8) Сигналдардың генераторы.

9) DVD – плеер.

10) Музыкалық центр (акустикасыз).

11) Белсендi сабвуфер.

12) Жүйелiк компьютердiң блогi.

13) Компьютерлік СК – мониторы.

14) Компьютердің клавиатурасы.

15) Принтер.

16) Қағаз құжаттар үшiн  сканер.

17) Спектрдiң анализаторы.

18) Компьютерлік HD – дисководы.

19) Телефон радиоұзартқышы.

20) Ұялы байланыстың базалық станцияның бағанасы (шкаф).

21) Автомат - жуу машинасы. 

22) Тұрмыстық тоңазытқыш.

23) Тұрмыстық салқындатқыш.

24) Плазмалы теледидар мониторы.

25) Тұрақты спутниктi терминал.

 

3 Есептік-сызба жұмысын орындалуы бойынша жалпы талаптар

 

3.1 Магистранттар есептік-сызба жұмысын толық реферат түрінде 20-40 бет көлемінде А4 форматында, өлшемдерді, шрифттарды, жоларалық интервалды, парақтардың нөмірленуін, тарау және бөлімдердің  орындалу тәртібін, әдебиеттер тізімін АУЭС стандарты бойынша жасалынады.

Реферат ұқыпты орындалуы тиіс, оның мәтiні парақтың бiр бетінде түсінікті (компьютермен терілген)  жазылуы керек. Парақтың басқа жағынан магистрант жұмыстың тексерiс нәтижелерi бойынша дұрыстаулар мен қосымшалардың енгiзуi үшiн арналады.

3.2 Есептік-сызба жұмысының (ЕСЖ) сыртқы парағы магистрлік жұмыстарының орындалу тәртібімен А қосымшаға сәйкес жасалынады. Онда университеттiң, кафедраның, пәннің аты, ЕСЖ нөмірі, рефераттың тақырыбы, магистранттың аты-жөндерi, магистранттың сынақ кiтапшасының және тобының нөмiрi, қорғауды қабылдайтын оқытушының аты-жөндерi болуы керек, соған байланысты жұмыс орындалады.

3.3 Әдебиеттер тiзiмін жазғанда олардың мәтiндегi ескерту бойынша нөмiрленедi. ЕСЖ мәтiнінде оларға тiк жақшалардағы сiлтемесi көрсетіледі.

3.4 Иллюстрациялардың, таблицалардың және формулалардың  барлық нөмірленуі тиісті болады, рефераттың мәтiнiнде оларға сiлтеме болуы керек, мысалы (1 суреттi қара). Кестелердiң, суреттерге және символдардың және қолданыстағы стандартқа байланысты формуласына сәйкес сандық коэффициенттердiң түсiндiрулерiне қол қойылады.

3.5 Есептік-сызба жұмысында «Мазмұны» деген тарауында тарау мен бөлімдердің тақырыптарының нөмірі және беттерінiң нөмiрлі нұсқауы болуы керек. «Мазмұны» деген сөзі (парақтың ортасында) бас әрiппен жартылай қалың шрифттермен тақырыбы түрінде жазылады. «Мазмұны» есептік-сызба жұмысының екiншi бетінде орналасады. 

Аталған талаптарға байланысты орындалмаса есептік-сызба жұмысы қайталап жасауға қайтарылады.

 

 

Әдебиеттер тізімі 

1-ші есептік-сызба жұмысына

 

1. ҚР МЖМБС 5.04.033-2011 «Жоғарғы оқу орнынан кейiнгi бiлiм. Магистратура. Негiзгi ережелері», Қазақстан республикасының Ғылым және бiлiм министрлерiнiң № 261 2011 жылдың 17 маусымындағы бұйрығымен бекiтiлген.

2. Рутгайзер О.З. Магистерлік диссертация. Диссертацияны орындауына арналған әдiстемелiк нұсқаулар. - Алматы: АЭжБИ, 2006. – 11 б.

3. Кузин Ф.А. Магистерлік диссертация. Жазу әдiстемесі, орындау ережесі және қорғау реті. Студенттер-магистранттар үшiн арналған жаттығу оқу құралы.– М.: «Ось-89», 1998. – 304 б.

4. Кузин Ф.А. Диссертация. Жазу әдiстемесі. Орындау ережесі. Қорғау реті. Докторанттар үшiн арналған жаттығу оқу құралы. Аспирантқа және магистрантқа. – М.: «Ось-89», 2008. – 448 б.

5. Кузнецов И. Н. Ғылыми зерттеу: Жазу және орындау ережесінің әдiстемесі. — М.: «Дашков и Ко», 2006. — 460 б.

6. Марьянович  А. Т.,  Князькин  И. В. Диссертация: орындау және қорғау бойынша нұсқау. – М.: «ACT»; – С.-Пб.: «Астрель-СПб», 2009. - 231 б.

7. Райзберг Б.А. Диссертация және ғылыми дәреже: Iзденушiлер үшiн оқу құралы. — М.: «ИНФРА-М», 2010. — 240 б.

 

2-ші есептік-сызба жұмысына

 

8 МЖМС 14254-96 (МЭК 529-89) Мемлекетаралық стандарт. Қабықшамен қамтамасыз ететін қорғаныс дөрежелерi.

9 МЖМС 16019-2001 Мемлекетаралық стандарт. Жаяу жылжымалы байланыстың аппаратурасы. Сыртқы факторлардың әсерiне табандылық бойынша талаптар.

10 МЖМС 28198-89 (МЭК 68-1-88) Мемлекетаралық стандарт. Сыртқы факторларға әсерін зерттеудің негізгі әдістері.

11 МЖМС 29037-91 Мемлекетаралық стандарт. Техникалық құралдардың электромагниттi үйлесiмдiгі. Сертификатық сынақтар.

12 МЖМС 30373-95 Мемлекетаралық стандарт. Техникалық құралдардың электромагниттi үйлесiмдiгі.  Сынақтар үшiн жабдық. Экрандалған камералар.

13 ҚР СТ МЖМС Р 51237-2009 Техникалық құралдардың электромагниттi үйлесiмдiгі. Терминдер және анықтамалар.

14 ҚР СТ ИСЖ/ХЭК 67-2008 Сәйкестік бағасы. Өнiм сертификациясының негiздерi.

15 ҚР СТ 2.136-2007 Қазақстан республикасының өлшем бiрлiгiн қамтамасыз етудiң мемлекеттiк жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттi үйлесiмдiгі.  Электромагнитті жағдай. Техникалық құралдарды орналастыру орындарындағы электромагниттi бөгеттерiнiң классификациясы.

16 Қазақстан республикасының стандартизациясы бойынша нормативтiк құжаттарды нұсқағышы РМК «Казақстандық стандартизация және сертификация институты», 2010.

17 promtehlab@mail.ru Климаттық және механикалық сынақтар үшiн арналған жабдық.  Воронеж сайты НПФ «РЕОМ».

18 santek2@yandex.ru  Климаттық және механикалық сынақтар үшiн арналған жабдық. Мәскеу сайты ООО «САНТЕК 2».

19 tp@test-expert.ru  ЭМС сынақтары үшiн арналған жабдық. Мәскеу сынау орталығының сайты.

 

А қосымшасы 

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

«АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ»

Телекоммуникациялық жүйелер кафедрасы

Пәннің аты: Радиотехника, электроника және телекоммуникацияның қазіргі кездегі жағдайы

 

 

 

 

 

 

ЕСЕПТІК-СЫЗБА  ЖҰМЫСЫ 1

 

тақырыбы: «Магистерлік диссертацияның тақырыбына сәйкес реферат тақырыбы »

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мамандығы: 6М0719 00 – Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар

Орындаған: магистрант Аты-жөні  Тобы: ____      № ___________ 

Қабылдаған: доц. Федулина И. Н.

____________________________ «_____»      

           ____________________________ 2012 г.

 

 

 

 

 

 

 

Алматы, 2012

Б қосымшасы

 

16019-2001-шi МЖМС стандартының көшiрмелерi

 

Пайдаланудың шарттарына байланысты аппаратураның бөлінетін топтарын Б.1 кестеде келтiрiледі

 

    Б.1 кесте Аппаратураның топтары

Аппаратураның топтары

Аппаратураның тағайындалуы и пайдалану шарттары

С.1

Орнықты,  жылытылатын жер бетiндегi және жер астындағы ғимараттарда орнатылатыны

 

С.2

Орнықты, қалқамен ашық аймақта немесе жылытылмайтын жер бетiндегi және жер астындағы ғимараттарда орнатылатыны

 

В.3

Тасымалданатын, су кемесінің iшкi бөлмелерiнде орнатылатыны

 

В.4

Тасымалданатын, автокөлiктерде, мотоциклдерде, ауылшаруашылық, жол және құрылыс техникасында орнатылатыны

 

В.5

Тасымалданатын, жылжымалы темiр жол объекттерiнде орнатылатыны

 

Н.6

Тасымалданатын, пайдалану кезіндегі оператордың киiмінде немесе киiмiмен астында, немесе жылытылатын жер бетiндегi және жер астындағы ғимараттарда орналасатыны

 

Н.7

Тасымалданатын, ашық жерде немесе жылытылмайтын жер бетiндегi және жер астындағы ғимараттарда көшіру

 

 

 

1 Сынақтардың дәрежесiнің мiндетi және олардың өткiзуге кеңес берiлетiн тiзбек Б.2 кестеде келтiрiлген.

 

   Б.2 кесте - Сынақтардың дәрежесiнің мiндетi

Сынақ түрі

Аппаратура тобы бойынша сынақ өткізудің дәрежесінің міндеті

 

С.1

С.2

В.3

В.4

В.5

Н.6

Н.7

1 Төменгі температура әсеріне сынақ

О

О

О

О

О

О

О

2 Жоғарғы температура әсеріне сынақ

О

О

О

О

О

О

О

3 Температураның өзгеру әсеріне сынақ

-

О

О

О

О

Н

О

4 Синусоидалы діріл әсеріне сынақ

Н

Н

О

О

О

О

О

5 Механикалық соққылар әсеріне сынақ

Н

Н

О

О

О

О

О

6 Төменгі атмосфералық қысым әсеріне сынақ

Н

Н

Н

Н

Н

Н

Н

7 Тұрақты режимдегі жоғарғы температура кезіндегі ылғалдылық әсеріне сынақ

-

О

О

О

О

О

О

8 Циклдық режимдегі тұман әсеріне сынақ

Н

Н

Н

Н

Н

Н

Н

9 Шаң немесе құм әсеріне сынақ

-

Н

-

О

О

-

О

10 Суға батыру кезіндегі герметикалыққа сынақ

-

-

-

-

-

Н

Н

11 Атмосфералық тұнбалардың (жаңбыр, қар) әсеріне сынақ

-

-

Н

Н

Н

Н

О

12 Еркін түсүге сынақ

-

-

-

-

-

О

О

13 Қырау және шық әсеріне сынақ

-

Н

О

О

О

Н

О

14 Тасымалдау кезіндегі беріктік әсеріне сынақ

О

О

О

О

О

О

О

  

 

В қосымшасы

 

29037-91-шi МЖМС стандартынан көшiрмелерi

ЭҮТ ТҚ анықтайтын техникалық мiнездемелердiң тiзiмi

 

1. ТҚ құрайтын индустриалды радиобөгеттерін өрiс кернеулiгiнiң деңгейi.

2. Қоректену тізбегіндегі, басқару, ақпаратты тарату, коммутация және жерге қосуды ТҚ құрайтын индустриалды радиобөгеттердiң кернеу деңгейі.

3. ТҚ құрайтын индустриалды радиобөгет қуатының деңгейi.

4. Импульсты электромагниттi әсерілеріне (табандылық) ТҚ қабылдағыштығының деңгейi.

5. Электромагниттi сәулелену өрiсіне (табандылық) ТҚ қабылдағыштығының деңгейi.

6. Электростатикалық дәрежелер әсеріне (табандылық) қабылдағыштықтың деңгейi.

7. Қоректену тізбегіндегі импульстік бөгеттерге (табандылық) ТҚ қабылдағыштығының деңгейi.

8. Қөректену желісінде динамикалық кернеу өзгерісіне (жоғарылауы, төмендеуі және жоғалуы) ТҚ қабылдағыштығының (табандылық)  деңгейi.

9. Радиотаратушы құрылғысының жанама радиосәулелену деңгейі.

10. Радиотаратушы құрылғысының жолақтан тыс радиосәулелену деңгейі.

11. Радиотаратушы құрылғысының жиiлiгiнiң ауытқуы.

12. Радиотаратушы құрылғысының шуылдық (радиотербелiстер) радиосәулелену деңгейі.

13. Антеннадан басқа радиотаратушы құрылғысының электромагниттiк өрiс деңгейi.

14. Жанама қабылдау арнасы бойынша радиоқабылдау құрылғысының қабылдағыштығының деңгейi.

15. Интермодуляция бойынша радиоқабылдау құрылғысының жиiлiк таңдаушылығының сипаттамасы.

16. Қиылысатын бұрмалаулар бойынша немесе блоктау бойынша  радиоқабылдау құрылғысының жиiлiк таңдаушылығының сипаттамасы.

17. Көршi арна бойынша радиоқабылдау құрылғысының қабылдағыштығының деңгейi.

18. Радиоқабылдау құрылғысының гетеродин құрайтын электромагниттiк өрiс деңгейi.

19. Радиоқабылдау құрылғысының негiзгi қабылдау арнасының тiкбұрыштық коэффициентi.

20. Антенна бағытталуының бүйiрлі және артқы жапырақтық диаграммасының деңгейi.

21. Қоректену және басқару тізбегі бойынша төменгі жиiлiктi кондуктивтік бөгеттерге (табандылық) қабылдағыштықтың деңгейi.

 

 

Г қосымшасы 

ҚР стандартизациясы бойынша нормативтiк құжаттарды нұсқаулығынан көшiрме. ЭҮТ негiзгi стандарттарының тiзiмi

 

1 ҚР СТ 2.124-2007 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Дербес электрондық есептеу машинасының электромагниттiк бөгеттерге орнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

2 ҚР СТ 2.125-2007 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Қоректену кернеуінің жілік өзгерісіне орнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

3 ҚР СТ 2.126-2007 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Тұрақты тоқтың электрлік қоректену кернеу өзгерісіне тұрақтылығы. Сынау әдiстерi және қойылатын талаптары.

4 ҚР СТ 2.135-2007 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Бөгеуілге орнықтылығына сынақ. Сынақ түрлері.

5 ҚР СТ 2.136-2007 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Электромагниттік жағдай. Техникалық құралдарды орналастыру орындарындағы электромагниттi бөгеттерiнiң классификациясы.

6 ҚР СТ 2.145-2008 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Радиожиiлiктік электромагниттiк өрiсінің кондуктивтік бөгеттерге орнықтылығы. Сынау әдiстерi және қойылатын талаптары.

7  ҚР СТ 2.157-2009 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Индустриалды өнеркәсiптiк, ғылыми, дәрiгерлiк және тұрмыстық (ӨҒДТ) жоғары жиiлiктi құрылғылардан радиобөгеттер. Сынау әдiстерi мен нормасы.

8 ҚР СТ 2.159-2009 Энергияны аз тұтынатын тұрғын үйлер, коммерциялық және өндiрiстiк аймақтарда қолданылатын техникалық құралдардың әсерінен   бөгеттік заряд шығару. Сынау әдiстерi мен нормасы.  

9 ҚР СТ 2.160-2009 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі.  Энергияны аз тұтынатын тұрғын үйлер, коммерциялық және өндiрiстiк аймақтарда қолданылатын техникалық құралдардың электромагниттік бөгеттергеорнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

10 ҚР СТ 2.177-2009 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Ақпараттық технологиялар құралдарынан индустриалды радиобөгеттер. Сынау әдiстерi мен нормасы.

11 ҚР СТ МЖМС Р 51317.4.2-2008 Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі.  Электростатикалық разрядқа орнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

ҚР СТ МЖМС Р 51317.4.6—99 (МЭК 61000-4-6—96) Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Радиожиiлiктік электромагниттiк өрiсінің кондуктивтік бөгеттерге орнықтылығы.

12 ҚР СТ МЖМС Р 51317.4.11-2008 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Электрлік қоректену кернеуінің динамикалық өзгерісіне орнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

 13 ҚР СТ МЖМС Р 51317.6.5-2009 Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Электромагниттік  бөгеттерге сымды байланыс құрылғыларының орнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

14 ҚР СТ МЖМС Р 51318.14.1-2009 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Электрлік тұрмыстық құралдарына, электрлік аспаптар мен ұқсас құралдарға қойылатын талаптар. Бөгетэмиссия.

15 ҚР СТ Г МЖМС Р 51318.14.2-2009 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Электромагниттiк үйлесiмдiгі. Электрлік тұрмыстық құралдарына, электрлік аспаптар мен ұқсас құралдарға қойылатын талаптар. Бөгеуілден қорғанушылық. Өнім топтамасына стандарт.

16 ҚР СТ МЖМС Р 51318.24- Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Электромагниттік бөгеттерге ақпараттық технологиялар құрылғысының орнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

17 ҚР СТ МЖМС Р 51320-2009 Қазақстан Республикасының өлшем бірлігінің қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі. Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі.  Индустриалды радиобөгеттер. Техникалық құралды сынау әдісі - индустриалды радиобөгеттердің шығу көздері. 

 18 ҚР СТ МЖМС Р 51515-2009 Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Радиохабарлама қабылдағыштары, теледидар және басқа тұрмыстық радиоэлектронды аппаратуралардың орнықтылығы. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.

 19 ҚР СТ МЖМС Р 51856-2009 Техникалық құралдардың электромагниттiк үйлесiмдiгі. Әрект ету радиусы аз, 3 кГц-тен 400 ГГц дейінгі жиілікте жұмыс жасайтын радиобайланыс құралдары. Сынау әдiстерi мен қойылатын талаптары.