Комерциялық емес акционерлік қоғам

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА  ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Телекоммуника-циялық жүйелер кафедрасы

 

 

РАДИОТЕХНИКА ЖӘНЕ ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ НЕГІЗДЕРІ. ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯЛАР

5В071900 – Радиотехника, электроника және  телекоммуникациялар
мамандығында оқитын студенттерге арналған дәрістер жинағы

 

Алматы 2013

ҚҰРАСТЫРҒАНДАР:  Агатаева Б.Б., Шахматова Г.А  Радиотехника және телекоммуникация негіздері. Телекоммуникациялар. 5В071900 – Радиотехника, электроника және  телекоммуникациялар     мамандығында  оқитын  студенттерге арналған дәрістер жинағы.- Алматы: АЭжБУ, 2013. – 36 б.

 

Дәрістер жинағы «Радиотехника және телекоммуникациялар негіздері»  курсы бойынша студенттердің өз бетінше оқуына арналған. Дәрісте радиотехника және телекоммуникация элементтеріне шолу келтірілген. Дәрістің негізгі қажеттілігі - радиотехника және телекоммуникация саласында үрдістердің терең түсінілуі. Телекоммуникация саласы бір орнында тұрмайды, ол әрдайым телекоммуникациялық желіде жаңа техникалық шешімдер, ақпаратты таратуда жаңа стандарттар пайда болып жатады. Сондықтан да дәрістер жинағындағы, техникалық сұлбалардың құрастырылуында негізгі қағидалар бойынша әдебиетке сілтеме көрсетілген, ол әдістеменің толық зерттелуіне қолданылады. Телекоммуникация саласында болып жатқан үрдістерді түсіну үшін негізгі құрылымды және қағидалы сұлбалар келтірілген.

          Дәрістер жинағы 5В071900 – Радиотехника, электроника және  телеком-

муникацияларлар  мамандығының студенттеріне арналған.  

          Без. - 28, кесте - 4, әдебиет көрсеткіші – 25 атау.

 

Пікір беруші: АЭжБУ доценті Калиева С.А

 

«Алматы энергетика және байланыс университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамының 2013 жылға арналған жоспары бойынша басылды. 

 

    © «Алматы энергетика және байланыс университеті» КЕАҚ,  2013 ж.

 

Кіріспе

 

Дәрістер жинағы 5В071900 – Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар мамандығының студенттеріне радиотехника және телекоммуникация негіздері пәні бойынша оқып білуге арналған. Пән бойынша кредиттер саны 2.

 Курстың тәртібі бойынша радиотехниканың ортақ ұстанымдары, радиотехникалық құрылғыларда болатын физикалық заттың көрінісі, берілістің әдістері, қабылдаушы және сигналды өңдеудің, қолданылатын жиіліктік диапазондар, антенна-фидерлік техниканың негіздері, құрылғылар құрылымының ұстанымдары және радиобайланыстың жүйесі оқытылады, тағайындалу, функциялаудың шарттары, құрылыстың ұстанымдары, телекоммуникациялық жүйенің құрылымдық сұлбасының; елестетудің әдістері және кедергілердің, көпарналы телекоммуникациялық жүйелерінің ерекшелігі мен құрылысының ұстанымы жиілікпен, уақытпен және мультиплекстеумен, цифрлық желінің негізгі түсінігі қызметтің және зияткерлік желінің шоғырлануымен, телекоммуникациялық желілер маршрутизаторлық  ақпараттың (түйінді желілер), арналар коммутациясының, пакеттер коммутация әдістерінің, кідірістің, шығынның және ағындар пакетті коммутация желілерінде басқару ұғымы туралы, қазіргі таңдағы телекоммуникациялық және радиожүйеліктің негізгі даму үрдісі, коммуникациялық қызметтің біртұтас цифрлық негізгі технологияда шоғырланды.

Пән 3 модульге бөлінеді. Бірінші бөлімінде 4 дәрісінде радиотехника қағидалары туралы жалпы айтылып, 4 зертханалық жұмыс орындалады. Екінші модульде 4 дәрісте көпарналы телекоммуникациялық жүйеде жиілікпен, уақытпен және кодтық мультиплексорлеумен құрылысын және өзгешелігін оқытады және 4 зертханалық жұмыс орындалады. Әрбір зертханалық жұмыс 2 сағаттан орындалады. Үшінші модульде цифрлық желінің шоғырлануының негізгі түсінігі оқытылады.

 

1 дәріс. Телекоммуникациялық жүйеге жалпы түсінік

 

Дәрістің мақсаты: электрбайланыс біріншілік және екіншілік желісі туралы оқып білу, арналар классификациясын, күре жолдардың, беріліс жүйесі және функциялау шартын оқып үйрену.

 

Телекоммуникация кез келген елді мекендегі абоненттер арасында байланыс орнатады. Сондықтан да ТМД бір-бірімен өзара байланысқан байланыс желісі  (ӨББЖ) орнатылған.

ӨББЖ - электрбайланыс техникасының құрылымы, типтік арналардардағы біріншілік байланыс және типтік топтық күре жолда және сол базада екіншілік желі салып беруші.

Біріншілік желі стансалар құрамымен және беріліс сызығынан тұрады. Олар типтік арналар желісін орнатады. Біріншілік желі елдегі бүкіл территорияны қамтып, үш сатылы құрылымды, магистральды, ішкізонаны және жергілікті желіні біріктіріп  құрайды.

Магистральды желі елдегі бүкіл территорияны алып, үлкен негізгі пункттерді өзара байланыстырады.  Ішкізоналық желі облыс  аймақтарын ғана байланыстырады.

 Жергілікті желі қала немесе ауылдық аудан арасын байланыстырады. Олар қалалық телефон желісі (ҚТЖ) және ауылдық телефон желісі (АТЖ) деп аталады.

 Біріншілік желі арналар базасында екіншілік желі пайда болады. Электрлік байланыс түріне байланысты екіншілік желілер телефондық, телеграфтық, деректік беріліс желілері, газет берілісі, дауыстық, теледидарлық болып бөлінеді.

 Көпарналы электрбайланыста әртүрдегі сигналдар бөлек арналар бойынша жіберіледі, беріліс жүйесі көмегімен орындалады.

Тарату болуын қамтамасыз етеді, типтік топтық күре жолдар және типті арналар берілісінің біріншілік желісі біріктірілген автоматты байланыс желісі (БАБЖ) болып табылады.

 Тарату жүйесі (ТЖ) стансалы жабдық пен сызықты күре жол жабдығынан тұрады.

 Тарату жүйесінің классификациясы:

-   арналарды бөлу әдісіне қарай: жиілік бойынша бөлу арналары (ЖБА) және уақыттық бөлу арналары (УБА);

-   сигналдарды тарату түріне қарай: аналогтық тарату жүйесі және цифрлық тарату жүйесі;

-   таратылу ортасына қарай: ауа арқылы, кабельді оптикалық- талшықты, радиорелейлік;

-   жұмыс істеу аймағына байланысты: магистральдық, ішкізоналық, жергілікті.

Таратылу арнасы – техникалық құралдың құрамы және ортада таратылуы, электр  биік байланыс сигналдарын, белгілі бір жиілікте, белгілі бір жылдамдықта екі станса арасында таратушы. Қазіргі таңдағы таратушы көп арналы болып келеді. Көпарналы жүйе бір уақытта көп сигналдарды тарата алады. Арна таратушыны, егер де ол белгілі бір параметрлерге сәйкес келсе,  оны типтік деп атайды.

 

      1 кесте  – Типтік арналардың жіберілу классификациясы

Тональді жиілік арнасы  (телефонды арна)	- жақсы жіберілетін жолақты жиілік  (03,-3,4) кГц - жіберілу жылдамдығы 64 кБит/сек
Телеграфты арна	Жиілік спектрі   (10 – 150) Гц
Дауыстық арна	Жиілік спектрі   (30-15000) Гц
Мәліметті жіберу арнасы	Біріншілік    (60-108) кГц  немесе    2048 Кбит/с Екіншілік   (312-552) кГц   немесе   8448 Кбит/с Үшіншілік   (812-2044) кГц  немесе  34368 Кбит/с
Теледидар арнасы	Жиілік спектрі       (0 – 6) Мгц

         

 Сызықты күре жол (СКЖ)  –  техникалық құралдың құрамы, жиіліктік сызығында немесе белгілі бір номиналды арналар санының таратушы жүйеде жылдамдықпен электрлік байланыс сигналдарын таратушы. Таралу арнасына қарай сызықты күре жол кабельді, ауа арқылы, радиорелік, жерсеріктік, оптикалық-талшықты болады.

Топтық күре жол - техникалық құралдың құрамы, электрлік байланыс сигналында немесе сызығында таратуды, тұрақтандырған топты арналарды қамтамасыз етеді.  Тональді жиілікті жылдымдығымен таратушы бір немесе бірнеше таратушы жүйесінде болады.

 Электрлік байланыс ақпаратты әртүрлі қашықтықта таратуды қамтамасыз етеді, бірақ таратылу аумағы шектеулі, өйткені сызық бойынша сигнал тарағанда әлсіреп жоғалады.

Таратушы сызықты сигналдың әлсіреуіне әкеледі, ол мына формула бойынша анықталады:

a_{л =}α_ţ  ×  Ĺ,

 

 мұндағы α_ţ  - километрлік кабельдің әлсіреу коэффиценті;

                  Ĺ - сызықтың ұзындығы.

 

  Абонеттер арасында байланыс орнатқанда сигналдар бірнеше аймақтан өтеді мысалы: қалалық телефон стансасы, ауылдық телефон стансасы, Халықаралық телефон стансасы (ҚТС, АТС,ХТС) және әрбір байланыс нұсқасында арналар әлсіреуі әр кезде болып тұруы мүмкін.

 

              1 сурет – Бөлімдер тізбегіндегі өшуліктердің бөлінуі

 

 Халықаралық  электрбайланыс  одағы өшулік әртүрлі абонент арасында 29,7 Дб-ден аспау керек деп бекітті. Осыған орай, 10 км-ден астам қашықтықта күшейткіштер қолданылады немесе тығыздау құрылғыларын орнатады.

Үлкен қалаларда ҚТС орнатқанда, көп мөлшерде байланыстырушы жолдарды белгілі бір қашықтықта орналастыру керек. Бұл кабельдің шығынына әкеледі, сондықтанда станса арасындағы аймақтарда көпарналы тығыздау  құрылғысын   орнату экономикалық тұрғыдан өте тиімді, ол бір жұп кабель көмегімен  керекті арна санын ұйымдастыра алады. Кабельді сигнал әлсіреуін тудырмау үшін, стансалар арасында міндетті түрде күшейткіштер пунктін орнату керек. Олар қызмет етілетін және қызмет етілмейтін болуы мүмкін.

 

                   2 сурет  -  Байланыс ұйымының сұлбасы

 

         ОП-да аппаратура орнатылады, ол белгілі бір кабельмен алдын ала стансалар арасында таратушы жүйе орнатады. Таратушы жүйе арқылы керекті арналар типі әртүрлі хабарлама жіберу үшін құрастырылады.

 

                  Қалааралық арна 4 өткізгішті болу керек.

   3 сурет  -   Тональді жиіліктік арнаның қалааралық сұлбасы

 

Қалааралық жүйе үшін бағыттайтын орта таратушы симметриялық, коаксиалды және оптикалық-талшықты кабельдер  қолданылады.

Кабельді байланыс өзімен бірге  ток тасымалдайтын өткізгіштікті көрсетеді, олар бір-бірімен ажыратылған. Әрбір өткізгіштік жұп электрлік тізбекті көрсетеді. Электр тізбек арқылы ақпарат электромагниттік энергия ретінде таратылады.

 Оптикалық кабельде ток тасымалдайтын өткізгіштің орнына шыны талшықтар қолданылады, одан ақпарат түстік энергия арқылы таралады.

 Оптикалық талшық немесе өткізгішті ылғалдылықтан қорғау үшін герметикалық тыстар қолданылады.

Симметриялық кабельдер деп – физикалық екі сым жұптары  бірдей типте болса,  олар бірдей материалдан жасалады, диаметрлері т.б. бірдей болады. Ток тасымалдаушы  симметриялық кабельдердің  сымдары мыстан 0,8-1,4 мм диаметрінде немесе алюминийден жасалады. Оқшаулау үшін кабельді қағаз қолданылады, полистирол, полиэтилен және басқа да пластмассалар. Симметриялық кабельдердің сымдарын оқшауланған соң элементтерге орайды. Жұмыс істейтін сымдарды орағанда сыртқы және ішкі бөгеуілдерден қорғайды.  Қалааралық үлкен жиілікті симметриялық кабельдер төрт шиыршықты: 1х4,4х4,7х4. Мысалы: МКС  - 4х4х1,2.

 Симметриялық кабельдің негізгі кемшілігі болып өткізгіш жұптардың    бір-біріне әсерлесуі, ол спектрдегі өткізетін сигналды әлсіретеді (300 кГц-ке дейін).

 Коаксиалды кабельдің негізгі элементі - коаксиалды жұп болып табылады. Ол – майысқақ металды түтік, ішінде дәл ортасында оқшауланған сым орналасқан. Түтікті-сыртқы сым, ал ортадағы сымды  ішкі деп атайды. Ішкі және сыртқы сымдардың орталары өзара тең келген соң, бұл жұпты коаксиалды жұп деп атайды. Өткізгіштер арасында оқшаулауды полиэтилендік шайба арқылы жүзеге асырады. Ол ішкі өткізгіште орналасқан. Бұл кабельде бірнеше коаксиалды жұп болуы мүмкін. Мысалы: КМ-4, КМ-8/6.

Сыртқы өткізгіш ішкі өткізгішке экран болады, бұндай кабельде өткізгіштер арасында жұптық әсерлесу болмайды.

 Оптикалық кабельде өткізгіш болып оптикалық талшықтар қызмет жасайды, олар жоғары сапалы шыны немесе пластмассадан жасалады. Кабельде талшықтар саны шектеуші болмайды. Оптикалық-талшықта өткізгіштік қабілеті өте жоғары мыңдаған арнада өткізе алады, ал жылдамдығы цифрлық ақпаратты өткізгендегідей  мыңдаған, жүздеген гбит/сек  жүреді.

Оптикалық кабельдің салмағы көлемі мысты кабельге қарағанда бірнеше есе аз.

 

2   дәріс.  Хабарламаның сигналдан және бөгеуілдердің түрленуі және келтіру әдістері

 

 Дәрістің мақсаты: электрбайланыс сигналдардың келтіру формаларын уйрену, сигналдардың аналогтық қағидасын оқып білу.

 

Сигнал – ақпаратты тасушы. Электрлік сигнал ақпаратты электрлік байланыста тасушы болып келеді. Электрлік сигналдың ақпаратты тасымалдауда таңдалуы, таратылу жылдамдығы жарық жылдамдығымен шамалас болғанымен түсіндіріледі.

Электрлік сигнал дискретті және үзіліссіз болады.

          Үзіліссіз сигнал уақыттың өтуіне қарай әртүрлі хабарламаны тапсырылған шегі бойынша, лездік мағынада қабылдай береді.

Дискретті сигнал ақпараттық параметрдің мағынасының ақырғы санымен сипаттайды.

                                     4 сурет – Сигналдар түрлері

 

         Тәжірибеде дискретті хабарлама цифрлық сигналға түрленеді, әрбір жеке мағына тізбекте 0 және 1 (екілік код) ауыстырылады.  Бұндай сигналды цифрлық деп атайды.   Үзіліссіз сигнал дискретті сигналға ауысуы  амплитудалық-импульстік модуляция   (АИМ)  дейміз.  Хабарлама таратушы  импульстік тізбек болып келеді. Хабарламаның амплитудасы бастапқы сигнал заңы бойынша өзгереді.

Импульстің  жиілікте  жүруі дискреттеу жиілігі деп атап, мына формула бойынша анықталады:

F_д2Fв.

 Амплитудалық-импульстік модуляция кезінде модульдеуші заң бойынша амплитуда импульсі өзгереді, ұзақтығы  мен жиіліктің  жүруі тұрақты болып қала береді.

 

                   5 сурет– Амплитудалық-импульстік модуляция үрдісі

 

Белгілі нысанға  келтірілген топты АИМ-сигналы квантталу және кодалау операциясына ұшыратады.

Амплитудалық кванттау, көптеген амплитуда мағынасының есептелуі шектеулі қатардағы жақын арадағы нормаланған мағынамен  ауыстырылады. Бұл мағыналар  рұқсат етілген деңгейлер деп аталады.

Екі қатардағы   рұқсат етілген деңгейлер айырмашылығы кванттық қадам деп аталады.

АИМ – есептелуі мен кванттау деңгейі арасындағы айырмашылық кванттау қателігі деп аталады.

ξ_кв=|U_аим|- |U_кв|.

 

          Рұқсат етілген деңгейлер көп болған сайын, кванттау қадамы аз болады және кванттау  қателігіде аз болады. Кванттау процесіндегі қателік, арнада бөгеуіл  болады да кванттау бөгеуілі деп аталады.

 Кванттау деңгейінде «нөмірлеуде» екілік код жүйесінде деңгейдің өзін емес,  оның кванттық мағынасын тасымалдайды. Осы түрлену арқылы қабылданған импульсті тізбектілік топтың ИКМ сигналы болады.  Сызықты кодалау      Сызықты кодалауда квантталу кванттық шкалада орындалады, кванттау қадамы үзіліссіз болады. Максимальды кванттау деңгейі саны біркелкілік кванттаудалы болып келеді        M= 2^m- 1.

         Квантталудың деңгейінің нөмірленуі ондық санау өзгерісімен екілікке мына ереже бойынша жүзеге асады:

1)  квантталудың шартты қадамы ондық санының қосындысымен көрсетіледі,  мысалы: 105 = 64+32+8+1;

2)  сандық  қатарда бірліктер сан бар жерге ал нөлдер сан жоқ жерге қойылады, мысалы: 64+32+8+1=105.

 

                           1·2⁶ + 1·2⁵ + 0·2⁴ + 1·2³ + 0·2² + 0·2¹ +1·2⁰

 

          Коэффицеттер арасындағы байланыс, нөлдер  және бірліктерден тұратын кодалық топ деп аталады. 105 ондық санау жүйесінде берілсе, ол екілік санау жүйесінде 1101001 беріледі.

Бірліктер және нөлдер санын кодалық  топта разрядтар анықтайды.

M = 2^{m .} Егерде кодалық топта  m – разряд болса, онда осындай код арқылы M=2 деңгейін көрсетуге болады. Сонда m =3  M=8, ал m=7 M=128.

Телефондық сигналдар екіполярлы болғандықтан дискриттелуінен кейін көп полярлы импульстердің тізбектелуін алады.

 Қодалау үшін симметриялық екілік код қолданады, импульсті полярлау кодында, ИКМ сигналына тағы бір разряд сол жағына қосылады. Оң айналымға  бірлік, ал теріске 0 қосылады.

          Декодалау кезінде керісінше жүреді.

Декодерде кіріс сигналы 8 разрядтты кодтық топ болады. Бірінші разрядта полярлы есебін анықтайды және соған орай қабылданған кодтық комбинацияға эталонды ток қосылады. Қосынды ток декодалайтын АИМ  сигналының көлемін анықтайды.

          Топтық сигналда 32 арналық интервал қосып тұрады. 30 арна ақпарат, ал 2 арна арнайы қызмет сигналын тарату үшін. Қызметтік сигналдар ( ЦС, СЦС,СУВ т.б.) жоғары цикл бойынша беріледі.

 

               

                   6 сурет – Топтық сигналдың циклдік құрылымы сұлбасы

 

  Әрбір символ цифрлық ағында тактылық  интервалдың жартысын алады, импульстер тізбегіндегі жиілік f  және q=2 тактылық  жиілік  қайталап жүреді.                         

 

Сигналдарды таратудағы негізгі жұмысына кедергі келтіруші бөгеуілдер болып келеді. Бөгеуілдер сыртқы электрлік тербелістерді айтады, таратушы арна жүйесіне еніп, сигналдарды жақсы таратуға кедергі жасайды. Бөгеуілдер сыртқы және ішкі болып бөлінеді.  Ішкі бөгеуілдерге арна ішіндегі, сызықты күре жолда және арна жасаушы аппаратура ішіндегі бөгеуілдерді айтамыз. Олар – жылы шуылдар  сызығы және шуылдар, күшейткіштер арқылы жасалатын, түрлендіргіштер және басқа да аппаратуралардан бөлініп шығарылады.  Ал сыртқы бөгеуілдерге радиобөгеуілдер, параллель  тізбектер арасындағы байланыстың өтуінде, атмосфералық бөгеулер сызық электр таратуына болған бөгеулер, нәр беруші көздері т.б. Жиілікті арна айырымы таратушы жүйеде бөгеулер арна құрушы құрылғыда және де көбінесе, сызықты күре жолда  болады. Коксиальды кабельді таратушы жүйеде сыртқы бөгеуілдерден жақсы сақталған, оған тек ішкі бөгеуілдер ғана болады. Симметриялық кабель таратушы жүйесінде ішкі бөгеуілдерден басқа, басқа да бөгеуілдер әсер етеді, өтпелі жұптар  арасында, бірарнада орналасқан тарату жүйесіндегі арнада және жерсеріктік байланыс сызығында көбінесе ішкі бөгеуілдер болады.

Цифрлы тарату жүйесіндегі  арнада таратуда шуылдар көбінесе  мына факторлардан туындайды: аяқталған станса шуы, сызықты күре жол шуылдары болып келеді.

Сызықты күре жол шуылы сызықты күре жолда болған қателік кезінде туындайды. Олар декодтауды бұзады, сол себепті сигнал қайта өз қалпына келмейді. Шуылдар фазада тактылық импульстерде дірілдеуі дұрыс жұмыс істелінбей тұрған тактылық импульстер,  арналар арасындағы байланысқа әсер етеді. Қазіргі таңдағы цифрлық таратушы жүйесінде сызықты күре жол шуылдарын алдын алуға болады деп қарастырылады.

          Аяқталынған станса шуылы квантталу шуылдарынан құрылады, шектелген шуылдар және бос арна шуылдары. Біркелкі емес кванттау шуылдарын шектеуін қолдана отырып бос арнада алдын  алуға болады. Сондықтанда, аяқталған құрылғының шуылдары көбінесе кванттау шуылдарымен анықталады. Кванттау шуылдарының қуаты екілік кодалаудың разряды өскен сайын әлсірейді.

Шуылдардың әсер етуі бөгеуіл қорғағыштардың көмегімен анықталады.

 Бөгеуіл қорғаныш  - бұл сигналдың минимальды деңгейі мен бөгеуіл деңгейінен айырмасы:

                                     .

 

3 дәріс.  Көп арналы  телекоммуникациялық жүйелер

 

         Дәрістің мақсаты: көп арналы жүйе таратушының жиілік бойынша және уақыттық арна арасында тұрғызылуын, олардың құрылымдық сұлбалары және топтық сигналдың құрылу әдістерін  оқып білу.

 

Сызықты байланыста жиіліктік арналар айырмасы әдісі көп қолданысқа ие,  сигналдар әртүрлі арналарда жиіліктік шкалада тізбекті орналасады.

 Жиіліктік арналар айырмасының таратушы жүйеде құрылуының қағидасының негізгі басы, әр арнада өзінің жиіліктік сызығы болады.

ГЖ_тар, ГЖ_қаб (ГО_пер Го_пр) – тарату және қабылдау бөліктерінің генераторлық жабдықтары; ТЖФ (ФНЧ) – төменгі жиіліктер сүзгі; ЖФ – жолақтық сүзгілер.

 

7 сурет – Көпарналы тарату жүйелері арналары жиілікпен бөлінген құрылымдық сұлбасы

 

Көпарналы тарату жүйесін құрғанда арналық сигналдарды топтық сигналға біріктірудің екі әдісін қолданады:

- арналардың жиілік бойынша бөлінуі бар жүйе (АЖБ);

- арналардың уақыт бойынша бөлінуі бар жүйе (АУБ).

АЖБ кезінде тарату жолындағы әрбір арнаға белгілі бір жиіліктер спектрі беріледі. Сондықтан шығыстық сигналдың түрлендірушілерінің мақсаты сигналдың бастапқы жиілік спектрін осы арнаға тарату жолында берілген жиілік жолағына тасымалдау болып табылады. Жиіліктің (спектрдің) мұндай ығысуы немесе тасымалдануы амплитудалық (АМ), фазалық (ФМ) немесе жиіліктік (ЖМ) модуляция арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Бастапқы сигнал F_min–F_max модулятордың көмегімен оған сәйкес келетін жолдық спектрдің тиісті бөлігіне тасымалданады. Жиіліктерді тасымалдау үшін модуляторларға генераторлық жабдықтан ГЖ_тар тиісті тасушы жиіліктер беріледі.

Модуляторға берілетін тасушы жиіліктер арналық сигналдардың жиіліктер спектрлері жолдық спектрде жабылып кетпейтіндей етіп таңдалады. Модулятордың шығыс жағында бастапқы сигналға сәйкес келетін сигналдарды жіберіп, керек емес жолдық сигналдарға бөгет жасау үшін жолақтық сүзгіні (ЖФ) қояды. Олар әр түрлі жиіліктер жолақтарын жібереді. Содан кейін осы сигналдар спектр кеңдігі төмендегідей болатын топтық сигналға біріктіріледі:

Δf_топ  = 2N-f₁.

Қабылдау бөлігінің кіріс жағында f_2N-1–f_2N жиіліктер жолақтарын бөліп алатын ЖС қойылады. ДМ-ға f_н1–f_нN электр сигналдары беріледі. ДМ-ға сонымен қатар ГЖ_тар-да қолданылған жиіліктермен бірдей ГЖ_қаб-дан тасушы жиіліктер беріледі.  ДМ-да модуляцияға кері процесс, яғни спектрді жиіліктік аумақтан жолдық спектрге тасымалдау және электр сигналдарын бастапқы сигналға түрлендіру жүзеге асырылады. Сигналдармен бірге тарату жолынан келген бөгеуілдер және шуылдар ТЖС көмегімен басылады. ТЖС-нің шығыс жағында F_min–F_max аламыз.

Мұнда В–3–3 жүйесі үшін мысал келтіруге болады:

 

        

8 сурет –Тарату жүйесінде жолдық спектрді құру сұлбасы

                     

Арналық жиіліктер спектрінің кеңдігі Δf_ар және бастапқы жиіліктер спектрінің кеңдігі бірдей болмауы мүмкін, яғни:

                                               Δf_ар ³ ΔF.

 Ең жақсы жағдайда Δf_ар = ΔF. Сонда топтық сигналдың бір жиіліктер жолағында неғұрлым көп арналар санын орналастыруға болады. Арналық сигналдарды қабылдау бөлігінде толығымен бөліп алу үшін қабылдағыштың ЖС-нің сипаттамасы идеал болуы керек.

Арналардың уақыт бойынша бөлінуі (АУБ) кезінде тізбек бойымен амплитудасы бастапқы сигналдың сәйкес уақыт мезгіліндегі лездік мәніне тең болатын өте қысқа импульстердің тізбегі таралады. Бірінші арнаның импульсін таратқаннан кейін екінші, үшінші және і-ші арнаның импульстері таратылады, сонымен, таралу циклі қайталана береді.

Суретте көрініп тұрғандай, шыққан сигналдар біркелкі сызықты жиілікте болады, оларды біріктіруге болмайды және бірге сызықта жіберуге болмайды, сигналды  қабылдағанда оларда үш қабылдаушы хабарламаға бөле алмайды. Топтық жоғарғы жиілікті сигналда әрбір шыққан сигнал өзінің  сызықты жиілігінде орналасады. Онда қабылдағанда жолақты фильтрлер көмегімен  топтық сигналдарды  арна бойымен  бөлуге болады.

Уақыт бойынша бөлу оңай жүзеге асырылады (1.6-суретті қараңыз). Егер импульстердің тізбегі таралатын болса, онда бір арнаның импульстерінің арасындағы интервал басқа арналардың импульстерімен толтырылады. Арналар арқылы үздіксіз (сөйлеу)  сигналдарын таратқанда оларды уақыт бойынша дискреттеу керек. Нәтижесінде үздіксіз сигналдар амплитудасы әртүрлі болатын импульстер тізбегіне түрлендіріледі.

Бастапқы С₁(t)–С_N(t) сигналдары олардың жиілік жолағын шектейтін ТЖС арқылы өтеді. Содан кейін сигнал ГЖ_тар –дан берілетін импульспен (сигналмен) қысқа уақытқа тұйықталатын электрондық кілттерге (ЭК) беріледі. Сонымен, ЭК₁-ЭК_N кілттерін тізбектей тұйықтағанда бастапқы сигналдың көзі қысқа уақытқа тарату жолдарына қосылады, яғни физикалық жолға (тізбекке) қысқа импульстердің тізбегі арналардың кезегі бойынша беріледі. Бір арна кілтінің тұйықталу жиілігі дискреттеу жиілігі деп аталады. Котельников теоремасы бойынша:

                                    f_д ³ 2·F_мах және  Т_д = ,

мұндағы Т_д – арналық интервалдардың периоды;

                f_д – дискреттеу жиілігі.

 

СС – синхросигнал;

ССТ (ФСС) – синхросигналды түзуші;

ССҚ  (ПРСС) – синхросигналдың қабылдағышы.

ГҚ_қаб.    (ГО_пер) – генераторлық құрылғы.

 

         9 сурет – АУБ  КТЖ-нің ықшамдалған құрылымдық сұлбасы

 

Қабылдау жағында тиісті арналардың кілттері осы арнаның импульсі өткен кезде тұйықталуы тиіс. ТЖС алынған импульстік тізбектен оның

спектрінің құрамында болатын сигнал спектрін қалпына келтіреді. Арналарды дұрыс бөліп алу үшін таратқыш пен қабылдағыштың кілттерін синхрондау керек. Синхрондау үшін импульстерге кезекпен ССТ-тан келген синхросигнал енгізіледі. Синхросигнал параметрлері бойынша арналық сигналдар импульсінен өзгеше. СС-ты негізгі сигналдан бөліп алу үшін қабылдау бөлігінде ССҚ қояды. Осы синхросигнал кілттердің дұрыс тұйықталу кезегін қамтамасыз ету үшін қабылдаудың  ГҚ  басқарады. АУБ бар КТЖ-нің жұмыс істеу қағидасы 10 суретте көрсетілген.

Біртекті арналардың импульстерінің арасындағы уақыт интервалдарына        Т_д = 125 мкc (f_д = 8 кГц) сәйкес келеді. Арналық сигнал импульсінің ұзақтығын t₀ қысқа етіп таңдалады. Импульстердің арасына арналарды сенімді бөліп алу үшін импульс-аралық немесе қорғаныс интервалы енгізіледі. Синхросигнал импульсі қандай да бір параметрі бойынша (біздің жағдайымызда ұзақтығы бойынша) сөйлеу арналарының импульстерінен ерекшеленеді. Мұндай жағдайда АУБ  КТЖ амплитудасы сигналдың лездік мәніне сәйкес келетін амплитудалық-импульстік модуляцияны (АИМ) жүзеге асырады.

АИМ әдісінің бөгеуілдерге тұрақтылығы өте төмен, себебі бөгеуіл ең бастысы сигналдың амплитудасына әсер етеді. Сондықтан іс жүзенде АУБ-сы бар КТЖ-ны жүзеге асыру үшін бөгеуілдерге неғұрлым тұрақты тарату жүйелерін (ТЖ) қолданады. Мысалы: фазалық-импульстік модуляциясы (ФИМ) бар ИКМ қолдану.

 

 

 

 10  сурет – АУБ КТЖ-нің жұмыс істеу қағидасы

 

Сигналдың таралу ортасы (кабель, РРЖ күре жол, ұңғы) құрылымдық бөліктерінің бірі болып табылатын типтік арналардың түзілуін тарату жүйесі қамтамасыз етеді. Тарату ортасы ретінде бойымен N арна тарала алатын  физикалық жұптар (2-4 сым) немесе физикалық жолдар (радиотехникада ұңғы) болуы мүмкін.

АУБ бар КТЖ үшін бағытаушы орта ретінде симметриялы, коаксиалды және оптикалық-талшықты кабельдер қолданылуы мүмкін. Магистральды ТЖ үшін КМ–4 және КМ–8/6 коаксиалды кабель, ал аумақтық желі үшін АЖБ бар жүйелерде 1920 немесе 3600 арна, АУБ бар жүйелерде 1920 арна ұйымдастыруға мүмкіндік беретін кіші габаритті МКТ–4 кабелін қолданады.

Аумақтық желіде кіші габаритті МКТ–4 кабелін қолдану К–300 және ИКМ–480 жүйелерімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Симметриялы кабельдерді аумақтық және жергілікті желілерді кеңінен қолданады. Бірақ оларда жиілік артқан сайын тізбектер арасындағы өзара әсерлесу ұлғая түседі. Осыған байланысты 260 кГц-тен артық жиіліктерде қажетті бөгеуілдерге тұрақтылықты қамтамасыз ету қиын, сондықтан АЖБ бар жүйелерде берілген кабель арқылы арналар саны көп болмайтын (60 немесе одан да аз) жүйелер жұмыс істей алады. Бөгеуілдерге неғұрлым тұрақты  ИКМ жүйелері АЖБ бар жүйелерде 60 арнаның орнына 120 арна (ИКМ-120) алуға мүмкіндік береді.

Ауа жолдары аумақтық және жергілікті желілерде қолданылады. Ауа жолдары біртіндеп кабельдік жолдармен алмастырылады.

Ауа жолдарының кемшілігі – параметрлерінің ауа райының бұзылуы жағдайларынан, жиіліктің өсуіне қарай өтпелі әсерлердің ұлғаюына байланысты болатындығында. Сондықтан олардың жоғарғы жиіліктік шекарасы 150 кГц-тен артық болмайды, бұл АУБ бар жүйелерде 30 арна ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Бағыттаушы ортадағы өшу тарату қашықтығының ұзаруына қарай арта түседі. Мұны компенсациялау үшін АЖБ бар жүйелерде негізгі бөлім болып табылатын күшейткіш қолданылады.

 

4 дәріс.  Цифлы телекоммуникациялық желі

 

Дәрістің  мақсаты: PDH плезиохроды және SDH синхронды цифрлы иерархиялы цифрлық телекоммуникациялық жүйе түрлерімен танысу.

Аналогты тарату жүйелерін ойлап табу және оларды жетілдіру өз кезеңінде байланыс техникасында үлкен рөл атқарды. Бірақ аналогты техниканың соның ішінде арна түзуші аппаратураның әрі қарай дамуы қазіргі кезде бәсеңдеді. Себебі шекті және экономикалық тұрғыдан толығымен ақталған параметрлер толығымен алынған және оларды әрі қарай жетілдіру қиынға соғады. Цифрлық арна түзуші аппаратураға өту теориялық алғы шарттар мен техникалық мақсатқа сәйкестіліктің нәтижесі болып отыр.         Цифрлық арналар амплитудалық-жиіліктік бөгеуілдер мен бұрмаланулардың жоқ болуымен сипатталады, себебі байланыс жолы бойымен өткен кезде бұрмаланатын импульстердің параметрлерін қалпына келтіру үшін регенерациялау қағидасы қолданылады. Бұл ұзындығы үлкен болатын жоғары сапалы байланыс арналарын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Жаңа, үнемі жетілдірілетін элементтік базаның арқасында арна түзуші аппаратура неғұрлым қарапайым, ал оның блоктары кішігірім және әмбебап болды. Тарату жүйелерінің өздері көп баптауды талап етпейді.

        Цифрлы жүйелер таратушысы белгілі бір иерархия арқылы құрылады: біріншілік есебінде 2048 кбит/с тарату жылдамдығы қабылданды. Бұл 30-арналы топ 32 арналы интервалымен ОЦК 64 кбит/с тарату жылдамдығын қабылдайды. Кодты топтың разрядталуы  8-ге  тең деп таңдалды. Онда біріншілік цифрлық ағынның тарату жылдамдығы:

                                      64·10·32 = 2048 кбит/сек

 

 Келешекте ағын жылдамдығын жоғарылату үшін 4-ке тең қысқарту коэффициенті таңдалған. Бұл цифрлы тарату жүйесін құру негізінде екілік алып тастау жүйесімен ЦТЖ  түсіндіріледі.

ЦТЖ құруы цифрлық ағынның төменгі қатардың жоғарғы цифрлық ағындарға қосылу негізінде пайда болады.

                          11 сурет – Ағындар жиынтығы

 

 Қазіргі таңдағы біріншілік тізбек үш технология бойынша құрылуы мүмкін:

  PPH- плезаохронды цифрлық иерархия;

  SDH- синхронды цифрлық иерархия;

  (SONET- бұл солтүстік Америкалық эквивалент SDH );

  ATM- синхронды таратушы режим.

 Әлемдік тәжірибеде біріншілік желіні құрудың 3 қағидасы бар (3 жылдамдық стандарты бар):

  - солтүстік Америкалық (АҚШ, Канада);

  - жапондық;

  - еуропалық және оңтүстік америкалық.

 

                12 сурет – Жылдамдықтың стандарттары

 

 Әрбір иерархиялық қадамда тәуелсіз жұмыс істейді, сондықтан да синхронды құрылғыға міндетті түрде синхросигналдарды енгізу қажет, олар қабылдағанда төменгі деңгейдегі ағындарды дұрыс орнықтырады.

PDH технологиясының  кемшіліктері:

- кезеңдік пунктерде енгізу/шығу цифрлық ағындардың күрделі болуы;

- желіде автоматты басқару және тексерудің болмауы;

- көп қадамды қалпына келтіру синхромы көп уақыт алады;

- үш түрлі иерархияның болуы.

Төменгі қатардағы ағындарды енгізу/шығуының қиын болуы, Е1 ағынына Е3 ағынынан алынуында  міндетті түрде қадамдық мультиплекстеу. Бұл теңестірілетін КСС импульстері қосылғанда, 2 Мбит/с ағынның шығуын немесе ОЦК 64 кбит/с Е4 ағыннан 140 Мбит/с шығуын болдыртпайды.

Құрылғы пунктінің көлемі екі аяқталған станса көлеміне тең.

SDH технологиясы цифрлық құрылымының  жиынтығы болып анықталады, анықталған көлемдегі ақпаратты тасымалдау мақсатында стандартталған және ақпаратты тасымалдағанда комплексті, бақылаушы және басқарушы функцияны қосқанда  үрдіс ретінде қаралады.

SDH тасымалдау жүйесі  PDH цифрлы ағындарының түрлі стандарттары мен деңгейлерін тасымалдауда, тағы да кеңжолақты сигналдармен, электрбайланыстың жаңа қызметін енгізуімен байланысты есептелінген.

 

              13 сурет  –   Е1 ағынының  Е4 ағынынан шығуы

 

  SDH – артықшылықтары:

- пайдалы және созылмалы желі байланысын ойластыру;

- түрлі деңгей сигналын негізгі демультиплекстеу сигналынсыз анықтауға болады;

- стандартты интерфейстер әртүрлі фирма құрылғыларын біріктіре алады;

- бір орталықта болса да желіні жақсы басқарады.

SDH-тың әр деңгейінде тасымалдаушы  жылдамдығының топтық сигналы және циклдер структурасы стандартталған.

STM-1 өзімен ақпараттық салмақ алып жүреді, мысалы Е4 ағыны жылдамдығы 140 Мбит/с  және қосымша сигналдар  бақылау функциясын қамтамасыз ететін басқару, қызмет көрсету, сондықтан да жылдамдық 155 М бит\с өседі.

 

 4.1 кесте – SDH берілісінің жылдамдығы

SDH деңгейі	Беріліс жылдамдығы
STM-1	155,520 Мбит/с
STM-4	622,080 Мбит/с
STM-8	1244,160 Мбит/с
STM-12	1866,240 Мбит/с
STM-16	2488,320 Мбит/с (2,5 Гбит/с)
STM-64	9953,280 Мбит/с (10 Гбит/с)
STM-256	39813,120 Мбит/с (40 Гбит/с)

 

  Өте жоғарғы деңгейдегі STM-N сигналының сызықты жылдамдығы Nх155,52 Мбит/с  болатын құрылғылар санына  тең.

          SDH желісінде мультиплекстеудің күрделі технологиясы, синхрондаудың қажеттілігі өсті,  қолдану әдістері мен  өлшеу технологиясы PDH-қарағанда күрделілеу.

STM форматы.  STM-1 кестесі 9 қатар және 270 тізбектен тұрады. Әрбір 64 Мбит/с таратушы жылдамдығына сәйкес келеді, ал бүкіл кесте  9·270·64= 155520 кбит/с . Алғашқы 9 тізбек қызмет сигналдарына алынған.

                    9                                               261

3	RSOH
1	PTR	жүктеме
5	MSOH

 

14 сурет – STM форматы

 

          SDH  желісінің даму процесінде құрастырушылар қатар шешімін қолдануы мүмкін, сипаттамалық, жаһанды желі үшін, өзінің қаласының (backbone) құрылуын немесе магистральды желінің ұялы түрдегі альтернативті маршрутты құрастыруға мүмкіндік беретін, негізгі жолдағы  виртуалды контейнерлер маршрутталмаған кедергілер пайда болғанда қолданылады. Альтернативті маршруттарды резервтеу кезінде сигналдардың таралуы альтернативті ортада қолдануы мүмкін. Мысалы: негізгі маршрутта ВОК қолданса, резервте РРЛ қолданылады.

 

5 дәріс. Телекоммуникация желілері және коммутация жүйелері

 

Дәрістің мақсаты:  негізгі терминдермен танысу, стандарттау телекоммуникациясындағы институттармен танысу

 

«Телекоммуникация» терминінің мағынасы әлі толық ашылған жоқ. Көптеген жылдар оның мағынасы «электрбайланыс» немесе «алыс байланыс» болып келеді. Желі технологиясының дамуына қарай  ол сөздің мағынасы кеңейді, қазіргі таңда тасымалдаушы және таратушы әдістерін әртүрлі ақпараттар (сөздер, факсті және мультимедиялық) кабельдер арқылы, оптикалық-талшықты, радио, жерсеріктік және басқа да байланыс түрлері жатады. Байланыс құрылғыларының параметрлері, жасалынатын, құрастырылатын және барлық  елдерде қолданылатын және де электрбайланыстың дамуын анықтау жөнінде дүниежүзілік деңгейде – халықаралық электрбайланыс ұйымы (ХЭҰ) шешеді. ХЭҰ стандарттаушы ұйымы стандарттаушы электрбайланыс секторы ХЭҰ -Т, Т-әрпі телекоммуникация сөзін білдіреді.  1865 жылы 17 мамыр күні 20 мемлекет алғашқы халықаралық телеграфтық байланысқа сәйкес қол қойды. Сөйтіп, халықаралық телеграфтық ұйым орнады. Осы күн ХЭҰ-ның құрылған күні болып есептелінді. 1885 жылы  Халықаралық телеграфты ұйым  телефондық байланыс облысындағы басқаруға байланысты өз жұмысына кірісті. Еуропалық телекоммуникациялық стандарттар институты 1988 жылы құрылды. ETSI- негізгі мақсаты – жалпыеуропалық телекоммуникациялық стандарттар құрастыру. Бұл стандарттар халықтық электрбайланыс жүйесін біріктіріп, өз кезегінде жұмыс атқарып жатыр.

Халықаралық электрбайланыс ұйымы негізгі стратегиялық мақсаты болып жаһанды ақпаратты құрылым жасау, соның арқасында жаһандану байланысы пайда болады. Жаһандану байланысы -  бұл бүкіләлемдік желі байланысы, осы байланысқа халықтық желілер қосылады. Осыған орай әр абонент кез келген уақытта өзіне керекті байланыс желісінде қосыла  алады.

 Қазіргі таңдағы ақпараттық технологиялар біздің өмірімізде үлкен рөл атқарады. Инфокоммуникация термині  пайда болды.

 Инфокоммуникация – жаңа термин, ақпараттық және телекоммуникациялық элементтердің өзара ажырамас бөліктері екенін көрсетеді де әрі қарай бір-бірімен әсерлесе отырып дами береді. Инфокоммуникациялық желілер бір жағынан электрбайланыс желісі арқылы болса, екінші жағынан болашақта есептеу желісі немесе бір жүйеге келтіруде дами береді. Мысалға келтірсек, ақпараттық желінің классикалық құрылымы, яғни есептеу желісі, басқа да телекоммуникациялық желілер секілді негізгі компоненттерді құрайды: абоненттік жүйелер (терминалдар) өздерінің желі басқармасын транспорттық желімен байланыстырушы, деректер қоры мен басқару жүйесін   көрсетеді. Оған қоса, ақпараттық желі, ашық жүйелерді байланыстыратын, оларды ашық ақпаратты желі деп атауға болады. Соған орай, барлық қазіргі таңдағы электрбайланыс желілері. Х.200 «Этолонды модельді ашық жүйелер әсерлесуі» стандарты бойынша ашық жүйе теория қоры жасалынады, ол  ISO-да 1984 жылы кабылданды.

  ХХІ  ғасырда цифрлық мультисервистік желі NGN-нің қарқынды дамуы, «әрқайсысының әркіммен көпбайланысы»  пародигмасын іске асырушы және қазіргі беріліс желісі мен қорлар жүйесін реттеу қағидаларына  негізделген. Сөзсіз, көзге көрінетін болашаққа байланыс жабдықтарының анықтайтын фактормен соңғы одан әрі технологиялық дамуларды жасайды. Желі - ол өте күрделі жүйе, көптеген түрлі компоненттерден тұрады: компьютерлер, концентраторлар, жүйелік қолданбалы  бағдарламалық  қамтамасыз  ету және т.б. Жүйелік интеграторлар және желілердің әкімшілерінің негізгі жұмысы болып, бұл жүйеде ақпараттар ағынында жұмысты жақсы атқарып, қолданушыларына олардың қолданбалы есептерін шешуге рұқсат береді. Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету қызметке желі қарайды, желі басқа қолданбаны бағдарламамен қамтамасыз ететін байланысқа арналған. Бұл қызмет желіаралық айырбас механизмі болып табылады.

Желілік технология - бұл келісілген стандартты ережелер жиынтығы және бағдарламалық - аппараттар құрылғысы (мысалы, желілік адаптер, драйверлер, кабельдер және тіркеуіштер), есептеу желісінің құрылғысы үшін жеткілікті.

 Ерекше түрлері және соған тиісті электрбайланыстағы қызметтері хабарлама жіберудің белгілі түріне жатады: телефонды, телеграфты, факсимильді, теледидарлы, бейнетелефонды мәліметтер т.б. Құрылғылар жиынтығы сигналдарды жіберу/қабылдау электрбайланыс және таралу ортасының сигналдарын электрбайланыс және телекоммуникациялық жүйелер деп аталады.  Телекоммуникациялық жүйелердің жиынтығы,  аймақтық қағидасына біріккен, бағыныштылық электрбайланыс желісі немесе телекоммуникациялық желі деп аталады.

 

5.1 кесте

Телекоммуникациялық желінің түрлері	Қызмет көрсету түрлері	Ақпараттарды көру түрлері
Телефондық желі	Интерактивті қызмет	Тек дауыстық ақпарат
Радиожелі	Кеңарналы қызметтер	Тек дауыстық ақпарат
Теледидарлы желі	Кеңарналы қызметтер	Дауыс және сурет
Мәліметтерді жіберу желісі (компьютерлі желі)		Алфавитті-цифрлы байланыс

 

 Кез келген байланыс желісі байланыс тораптардың жиынтығын, шеткі пункт және байланыс жолын көрсетеді. Желінің негізгі функциясы болып хабарламаның берілген мекен жайға жеткізілуі, сонымен қатар жіберілу жылдамдығы бойымен қажетті сапалық көрсеткіштері қамтамасыз етілу қажет немесе жеткізілу уақыты, сенімділігі және бағасы.

Телекоммуникациялық желіге төмендегідей негізгі элементтер кіреді:

- СРЕ (Customer Premises Equipment) қолданушылық құрылғыларымен (терминдік құрылғыларымен - ТҚ, соңғы пункт - СП, абоненттік пун - АП) сонымен қатар, телефондар, факстар, компьютерлер, модемдер т.с.с., қолданушыларға қолданушы құрылғы ретінде анықталған.

- Желі торабы (network node) қолдайды және уақытша қосылуларды қарсы жақтағы қолдап отырады.

- Желілік тораптар кірістік порт (input port) арқылы трафиктерді қабылдайды, олардың қайда бағытталғанын анықтайды (негізгі заңға немесе теру заңына сүйене отырып), сонымен қатар шығыстық порт (output port) арқылы трафиктеді шығарып отырады. Барлық трафиктердің бағытын тағайындалған нүкте  арқылы анықтау оңайға түседі, сол  желілік торапта олар жаңартылып отырады. Трафиктерді бағытталуының көптеген нұсқалары бар.

Қолданушы құрылғылар желілік тораптармен интерфейстер жолымен қолданушы-желі (UNI, user-network interface). Көмегімен қосылады.

Желілік тораптар интерфейстер жолымен желілік тораптар (NNI, network node interface) қосылады. Олар бір-бірінен жылдамдықтары арқылы тұтынушы қолануымен анықталады.

Желіаралық интерфейіс түрлі желілік элементтер арасындағы қатынастарды (коммутаторлар, маршрутизаторлар) түрлі желіастына кіретін интерфейстерді анықтайды.

 

 

                         15 сурет – Желі топологиясы

 

Желі топологиясы – бұл оның элементтерін қосу топологиясы. Қазіргі байланыс желілерінің негізі сымды жолдар құрайды, электрлік және оптикалық кабельдерден жасалған және радиожолдан тұрады. Желілік технология физикалық және логикалық байланыс территория арасындағы қашықтатылған желілік тораптардан және көптеген әртүрлі конфигурациялар тудырады.

1.Толық байланыстырылған (Ұяшықтар). Көптеген торапаралық қосылыстардан. Толық байланыстырылған желі әрбір торап барлық басқа тораптық желілермен байланысқан, бұл желіде жоғарғы сенімділікті қажеттілік болады, бірақ аздаған желілік ресурстарды қажет етеді, ол оның қолданылуын қиындатады.

2. Тораптық конфигурация. Қалалық телефондық желі (ҚТЖ).

3. Жұлдызша. Барлық құрылғылар орталық хабтарға қосылған. Тораптар  бір-бірімен ақпараттарды хаб арқылы жібере отырып қосылған.

4. Екілік жұлдызша. Зоналық телефондық желі, ЛВС Ethernet.

5. Сақина. Әрбір құрылғы басқа екеуімен қосылып, тұйықталған сақинаны түзеді. ҚТС, SDH, абоненттік кіру желісі, ЛВС FDDI.

6. Екі еселенген сақина. Әрбір құрылғы басқа екі еселенген құрылғылармен, тұйықталған сақина түзе отырып қосылады. ҚТС, SDH, абоненттік кіру желісі, ЛВС Token Ring.

7. Жалпы шина. Барлық құрылғылар орталық кабельге, шина (bus)  немесе магистраль (backbone) деп аталған жолға қосылады, ЛВС Ethernet.

8. Ағаш тәрізді. Телефондық желі, ЛВС Ethernet.

Магистральды жол осы іске қосылған желідегі желі тәріздес құрылымды құрайды: әрбір желілер тораптары арасында, ары кеткенде екі-үш қосылыстар жолы бар.  Бұл желінің жоғары тиімділігін және шығындылығын қанағаттандырады. Зоналық желілер радиальды тораптық топологиялы болады, оларға АТС-тер үшін бір-бірімен қосылу қағидасы қосылады, абоненттердің жұлдызша  арқылы қосылуы, тораптарды айнала қосылу радиустарды қия отырып қосылуы болады. ТОҚТА атты қағида жаңа сақина құрылымы бағытында жетілдіріліп келеді, әсіресе жаңадан тұрғызылған телекоммуникациялық құрылымдарда – локальді желілерде.

 

6 дәріс. Жалпы қолданыстағы телефондық желі

 

Дәріс мақсаты: жалпы қолданыстағы телефон желілерін оның элементтерін оқып үйрену. Байланыс жолдарын және коммутациялау тәсілдерін білу.

 

 Әдетте  жалпы қолданыстағы  телефондық желілердің келесідей түрлерін ажыратады: қалалық, ауылдық, зоналық және қалааралық. Қалалық телефондық желі (ҚТС) ірі қалалар аумағындағы және оған жақын жатқан жерлердегі  телефон желісін құрайды. Ауылдық телефон желілері (АТЖ)  сол ауыл аумағындағы админстративті аудандарда телефон байланысын қамтамасыз етеді. Жоғарыдағы екі желі түрін жалпы атауы жергілікті телефон желісі деп аталады. Зоналық телефон желілері – бұл құрылғылар кешені, олар  жергілікті телефондық желідегі абоненттерді бір зона аумағында орналасқан бір-бірімен байланыстырып отырады. Телефондар зона территориясы жиі областар территориясымен, өлкелермен және басқа адмистративті құрылымдармен қиылысады. Қалааралық телефондық желі –бұл құрылымдар кешені, олар абоненттер арасында байланыс орнатады.

Барлық аталған желілер бірігіп жалпы қолданыстағы телефон желілерін құрайды. Жалпы қолданыстағы желілерге төмендегідей талаптар қойылады –

барлық жергілікті желілермен, ұлттық және регионалды телефонды желілермен толық қосылуы керек. Одан басқа жалпы қолданыстағы желіде мекемелік, ведмоствалық, корпоративті телефондық желілер бар, олар ғимараттарда жоғарыда келтірілген тізімдерде ішкі байланысты орнатады.

Мұндай желілер толығымен жеке (автономды) болуы мүмкін, бірақ олар жалпы қолданыстағы телефондық желілерге жиірек кіруіне болады.

Телефондық желілер масштабтарына және күрделігіне  қарамастан, құрамы элементтерден тұратын, үш топқа біріктіруге болады:

- абоненттік терминалдар (қарапайым телефон аппараттары);

- байланыс жолдары (абоненттік және қосқыш жолдар);

- коммутация орталығы немесе телефон стансалары.

Негізгі екі жол түрлері, телефон желілерін қосатын, яғни абоненттік құрылғы және АТС: абоненттік жол (АЖ) және қосқыш жолдар (ҚЖ).

                            16 сурет – Телефон желілері құрылымы

 

Қолданыстағы құрылғылар (абоненттік терминалдар) жалпы қолданыстағы телефондар желісінде  (ЖҚТЖ), телефондар, факстар, модемдер болады, олар  қолданушылардың жалпы қажеттілігін өтеу үшін қызмет жасайды. Қолданушы құрылғылар желілік тораптармен интерфейстер жолымен қолданушы-желі ретінде қосылады (UNI, user-network interface).

Коммутациялық тораптар және стансалар көптеген техникалық құрылымдардан тұрады, олар абоненттердің шақырыстарын абоненттік жолдан қосқыш жолдық желілерден  келіп түскен сигналдарды өңдейді, абоненттерге негізгі, қосымша қызметтерді көрсете отырып орындайды, сонымен қатар есептеуге, қызметтері үшін ақы төлемдерін алуға септігін тигізеді. Арналар коммутациясы аналогты немесе цифрлы  болуы мүмкін. Аналогты коммутация үрдісі деп бұл кезде қосылыстар соңғы нүктелермен қосылу арнасындағы аналогты сигналдарды түрлендіру арқылы жүзеге асырылады.

 

 

                         17  сурет– Коммутациялау тәсілдері

Коммутациялаудың екі қағидасы белгілі: тура қосылу және  ақпараттарды жинақтап қосу. Тура қосу кезінде тораптық коммутацияға кіретін арналарда физикалық қосылыстар  шығыстық абоненттері бар арналарға  тура келетін ақпараттар жүзеге асырылады. Ал ақпараттарды жинақтап тарату әдісінде тораптық коммутацияға кіретін арналардағы сигналдар жады құрылғысына жазылады содан кейін белгілі бір уақыт аралығында шығыстық арналарға жіберіледі. Өз кезегінде, тура қосылу төмендегі жүйелерге бас тарту жүйесі және күту жүйесі болып бөлінеді. Тура қосылу жүйесі қағидасы арналарды коммутациялау жүйесінде іске асырылады.  Арналар коммутациясы деп – арналарды қосу қиылысатын арнаны алу үшін операциялар жиынтығы, коммутациялау тораптары арқылы  басқалармен қоса  соңғы пунктке біріктіру деп түсінеміз. Мысалы: телефон байланысын алатын болсақ түсінікті болады.  Ашық аудандардағы коммутация – ашық арналарды электромеханикалық, электронды, цифрлы немесе оптикалық технология коммутациялық элементтерді қолдана отырып, сол технология базасында құрылған қосу. Уақытша коммутация ашық коммутациялау мүмкіндігін қарастырады, бірақ ашық коммутациялау физикалық күре жолда өз қабылдағышына коммутациялау жазығында жетеді, қабылдағыш тек өзіне керекті деректерді алуы керек деген команда алады, олар сол уақытша арнаға сәкес болуы шарт. Жиіліктік коммутация заң бойынша телевизиялық арналарды және радиоарналарды коммутациялау үшін қолданылады.  Жинақтау коммутациясы деп операциялар жиынтығын  айтамыз, қабылдау кезіндегі ақпараттарды тораптық коммутациялау немесе оның бір бөлігін жинақтап оны келесі ақпарат немесе бөлігін сондағы адреске сәйкес жібереді. Жинақтау коммутациясының  екі түрі белгілі: ақпараттар коммутациясы жүйесі және пакеттер коммутациясы жүйесі. Уақытша коммутатор арналардың жүруін әр арнаға бөлінген уақытша кезекке қарай ауыстырады.

 

 

                18 сурет – Уақытша құрылған коммутация қағидасы

 

 

       19 сурет – Телефон байланысы желілеріндегі сигналдау түрлері

 

 

 

20 сурет – Стансааралық сигналдау мысалы

 

21 сурет  –  Абоненттік жолдағы сигналдау мысалдары

7 дәріс.   TCP/IP хаттамалары қиылыстары

 

Дәріс мақсаты: TCP/IP хаттамалары қиылысындағы пакеттер инкапсуляциясын оқып үйрену. Басты хаттамалармен танысу, білу.

 

TCP/IP – әр деңгейдегі желілік хаттамалар жиынтығы бір сөзбен айтқанда, ол интернетте қолданыс тапқан. TCP/IP артықшылықтары: хаттамалар стандарттары, аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз етілуі тәуелсіз жасалған;  таратудың физикалық ортадан тәуелсіздігі; адрестеу жүйесі ыңғайлы; жоғары деңгейдегі стандартталған хаттамаларды қолданушы сервистеріне ыңғайлы таратылады.

  

 

                  22 сурет – TCP/IP пакеттеріндегі хаттамалар қиылысы

 

 

 

    23 сурет –TCP/IP қиылысындағы инкапсуляциялар мысалы

 

TCP/IP қиылысы хаттамалары төрт деңгейге бөлінеді:

- транспортты;

- қосылған;

- желіаралық;

- физикалық және арналық.

Ақпараттар  пакеттермен беріледі. Пакеттерде басы және аяғы деген белгілері  бар, олар қызметтік ақпараттардарды сақтап таратады. Жоғарғы деңгейдегі хабарлама төменгі дейгейдегі пакеттерде сақталады.

Бұл деңгейдің негізін IP-хаттама (Internet Protocol) құрайды. IP хаттамасына оның ары қарай таралуы үшін марштутты ақпарат керек. Маршрутты ақпарат: статикалық (маршрутты кестелер қолдан толтырылады),   динамикалық (маршрутты ақпаратты арнайы хаттамалар таратады).

Динамикалық хаттамалар маршрутталуы: RIP (Routing Information Protocol) – маршрутты ақпаратты тарату хаттамасы, маршруттау динамикалық маршрутты кестелерді түзеді.

TCP (Transfer Control Protocol) –  таратуды бақылау хаттамасы,  хабарды нақты жеткізу кезінде қолданылады.

UDP (Universal Datagram Protocol) – ақпараттарды таратудың әмбебаб хаттамасы, бұл TCP  қарағанда жеңілдетілген транспорттыхаттама, сондықтан  егер нақты уәделі пакеттерді жеткізу керек емес кезде қолданылады. IP-желілері арқылы кодталған сөздік сигналды пакеттерді жіберуді басқару кезінде арналық басқару хаттамасы керек болады. Ол  үшін екі хаттама қолданылады. Біріншісі – UDP, ақпараттарды қолданушы хаттамасы, ал оның үстінде  хаттамалар қиылысында екінші – RTP, нақты уақыт хаттамасы жатады.

 

 

 

 

24 сурет – VoIP хаттамалары қиылысы

 

Мультимедиалық ағындар трафиктерін жіберу кезінде RTP-хаттамасы арнайы форматтағы пакеті қолданылады. RTP кадры құрылымы келесі 25 суретте келтірілген. Ол ең аз дегенде 12 байттан тұрады.

 

img width=686 height=229 src="tks_2.files/image031.png"> 

 

                                      25 сурет –  VoIP  бастамалары

RTP басқа хаттамалармен  қолданады – (Real Time Control Protocol, RTCP) нақты уақыт хаттамасы, ол қосымша, RTP байланысы сеанстары туралы  ақпараттардан тұратын есептерді қамтамасыздандырады. RTCP-хаттамасы  салымшылармен кері байланыс орнатады, ал ағындарды қабылдаушыларға ол сенімділікті арттыру қызметін көрсетеді.

Жалпы қолданыстағы байланыс желісі арналар коммутациясы бар және пакеттер коммутациясы қазіргі кезде жоғарыда келтірілген талаптарға сай емес. Жаңа инфокоммуникациялы қызметтерді енгізуге қалыпты желілер көптеген кедергілер келтіріп отыр.

Бұл кезегінде мультисервистік желілерді құруға кедергі жасайды.

Келешек ұрпақ  байланыс желісі (NGN) – байланыс желілерін тұрғызу концепциясы, көптеген қызметтер жеңіл іске қосылуын қамтамасыз ететін, оны басқару жеңілдігін қарапайымдау және жаңа қызметтер орындары әмбебап транспортты желілер бөлінген коммутациясы бар соңғы желілік тораптарға  жіберу мүмкіндігі қалыпты транспортты желілерге қарағанда анағұрлым жылдам қолданылатын мүкіндік қазірше болмай тұр. NGN базалық қағидасы концепциясы бір-бірінен коммутациялау және тасымалдау функциясын және шақырыстарды басқару мен қызметтерді басқару функциясын бөлу. Төмендегі 26 суретте NGN архитектурасы, ХЭБ Y.1001  ұсынысы бойынша  келтірілген.  Онда біріншілік телефон мамандары жасаған модельдермен салыстырғанда жаңа элементтер қатарынан тұрады. Медиа-шлюз қарапайым ақпараттық ағындарды түрлендіру функциясын атқарады.  Медиа-шлюздің сол жағында RTP-ағын    келтірілген, транспортты хаттамалар таратылуының нақты уақытын (Real Time Transport Protocol), ал оң жағында импульсті-кодтық  модуляцияланған тарату жүйесінің ағынын көрсетеді. Медиа-шлюз ең қарапайым процедураларды орындайды, бірақ ірі желілерде ол үлкен өнімді болуы тиіс. Медиа-шлюз керекті MGC контроллерлерін басқарады, қазіргі кезде атағы шыққан Softswitch. Контроллерлер өзара байланысқан ол суретте пунктирлі сызықпен көрсетілген MGC/MGC деген жазу бар. Контроллер интеллектуалды ақпараттар базасы бар (Intelligent Database – ID)  байланысады. MGC контроллері   үстінде (SG) сигналдау шлюзі  көрсетілген. Жалпы қолданыстағы (немесе ұялы байланыс) сигналдау шлюзі жалпы арналық сигналдау желісі арқылы береді. MGC контроллері SG/MGC интерфейсі арқылы қосылады. Интеллектуалды ақпараттар базасы ID/SG интерфейсі мен байланысады. Қызметтерді қолдап отыру үшін,  INAP интеллектуалды желісі хаттамасы қолданылады.

 

              26 сурет – NGN архитектурасы құрылымы

 

Келесі ұрпақ желісі бір  басқару платформасын қолдайды, тіркелген байланыс пен ұялы байланыстың жалпы ядросы болады. Қорытындысында абоненттер бірдей терілетін қызметті қолданады: жалпы қоланыс байланысы және IP-телефондамасы және ұялы желісі. Олардың біріншісі – бір оператордан екіншісіне көше отырып, нөмірді сақтау.

NGN желілері архитектурасы мультисервисті желіні құруды шамалайды, дегенмен бұл үрдістің бірінші фазасы  MPLS мультихаттамалы коммутация құрылымын ашу. MPLS технологиясының негізгі артықшылығы виртуалды жеке желілерді бірінші және екінші деңгейдегі құру, яғни MPLS VPN. Ол дегенің – арнаның өткізу қаблеттілігін қолдану және қызметтер сапасын арттыру.

 

8  дәріс.  Коммутацияланған пакеттер желілері

 

Дәріс мақсаты: коммутациялау механизімнің дейтаграммасын зерттеу

X.25, Frame Relay және AT басты желілер технологиясын оқып үйрену.+

 

 Интегралды ақпараттар желісін жобалау есебін шешуге арналған бірден-бір шешім десек болады немесе оны жетілдіру жаңа техникаға көшу кезінде және математикалық  баламалау әдісін қанағаттандырады.

 Бұл тәсіл ақпарат тарату аппаратурасын таңдаудың бірден-бір шешім қабылдауға әсері бар мысалы әртүрлі нұсқада желінің өнімділігін  бағалау, оның конфигурациясын және жұмыстық жүктемені есептеу кезінде белгілі болады. Жоғарыда келтірілген мақсаттарға жету барысында шешім құралы ретінде Диалогты Автоматтандырылған Баламалық Модельдеу жүйесі (ДАСБМ) [1] ұсынылады. Бұл жүйе  шебер емес қолданушыға арналған бағдарламалау облысында және ақпараттарды өңдеу барысында [2]. ДАСБМ технологиясын қолдану үлкен шамадағы объектілерді зерттеу барысында мысал ретінде пакетті желі моделін тұрғызу мысалында ақпараттар тарату банкі “Украина” деп қараймыз. Сонымен қатар, мұндай модельді жасап шығару мақсаты келесідей есептерді шешу мүмкіндігін қамтамасыз  етеді:

- желілік аппараттық қамтамасыз етуді таңдау;желі өнімділігін пакеттер коммутациясы орталығы арасында байланыстың түрлі нұсқалар топологиясын   бағалау;

- сыртқы жүктеменің  қатысын желі түзілетін сипаттамаларын бағалау;

- берілетін ақпараттар көлемі қатынасы хабарды жеткізу барысын бағалау;

- арна жылдамдығына қатысты пакеттер ұзындығын бағалау.

Жасалған баламалық модель банктік желіде UNIX (LINUX) Электронды есептеу машинасы  пульті (ЭЕМП) операциялық жүйелер басқаруымен, IBM PC/AT бірге жүзеге асырылады. Модель 3000-ға жуық имитаторлар құрылғысы бар және эксперименттерді жүргізеді,  ең аз дегенде 40 Мбайт оперативті жады талап етеді. Дейтеграмдық механизм негізі, барлық таралатын  пакеттер бір-бірінен тәуелсіз өңделеді. Келесі торапты таңдау, мысалы, Ethernet коммутаторы немесе IP/IPX маршрутизаторы торап пакет басында көрсетілген адресіне байланысты бекітіледі. Ethernet желілері үшін МАС-адрес ұзындығы 6 байт, ал IP желісі IP-адрес ұзындығы 4 байт, оған желі және торап нөмірі қосылады. Келген пакетті қай торапқа жіберу керектігін кесте  негізінде шешім, ол жерде бағытталған  адрестер жиынтығы сақталады және адрестік ақпарат, келесі (транзитті немесе соңғы) торап жөнінде болады. Хаттамалар мысалы жылжитын  дейтеграмма механизмі ретінде Ethernet, IP және IPX қолданылады. Виртуалды арналар көмегімен X.25, Frame Relay және ATM желілерінде  ақпараттар жіберіледі. Пакетті желі коммутаторлары арналар коммутаторларынан  өзгеше болып келеді. Олар  ішінде буферлі жады пакеттерді уақытша сақтауға арналған, егер коммутатордың шығыстық порты пакетті қабылдау кезінде басқа пакетті жіберумен бос болмаған жағдайда іске қосылады. Бұл жағдайда пакет кейбір уақыт пакеттер кезегінде буферлік жадының шығыстық портында тұрады, ал оған кезек жеткенде ол келесі коммутаторға жіберіледі.  Ақпараттарды таратудың бұндай сұлбасы магистральды байланыстарда коммутаторлар арасында трафик  айналымын жеңілдетеді және сонымен қатар желінің  өткізу тиімділігін арттырады. Өзара байланысты ұйымдастыру үшін негізгі екі  хаттамалар типтері қолдануы мүмкін. Хаттамаларда қосылыстарды орнату (connection-oriented network service, CONS) ақпараттарды алмастыру кезінде  және қабылдаушы алдымен логикалық қосылыстарды орнатуы керек, яғни ауыстыру процедурасы жөнінде ақпарат алмасу керек, сол  қосылыс аумағында ғана қолданылатын болуы шарт. Диолог біткеннен кейін олар бұл қосылысты ажыратулары керек. Жаңа қосылыстар кезінде өзара сөйлесу процедурасы қайта жаңартылады. Хаттамалардың екінші тобы – бұл алдын ала қосулы емес хаттамалар қосулары (connectionless network service, CLNS). Мұндай хаттамалар  дейтаграммалық хаттамалар деп аталады.  Жіберуші тек хабарды, ол дайын болған кезде жібереді. Ақпараттық алмасу X.25 желісіндегі үш фазадан тұрады:

-шақырыстарды орнату (виртуалды арнада);

- виртуалды арнамен ақпараттық алмасулар;      

-   шақырыстарды үзу (виртуалды арнада). Х.25 үш түрлі құрылғы бар: DTE - data terminal equipment (соңғы құрылғы), DCE - data communication equipment (коммуникациоялық құрылғы),  PSE - packet switching exchange (пакетті коммутациалық құрылғы). DTE1 қосылыс бар жоғын тексеретін келесі DTE2, шақырысты қабылдау немесе қайтару керек деген сұраныс жібереді. Егер бәрі жақсы болған жағдайда екі станса толық екі жақты режимде тұрақты бөлінген немесе коммутацияланған виртуалды арнамен сұхбаттасады.

 

 

27 сурет – DTE және DCE қосылыстарды құру кезіндегі өзара әсерлесуі

        

28 сурет – DTE және  DCE сөйлесуді ажырату кезіндегі өзара әсерлесуі

 

Х.25  хаттамасы PSPDN желісінде деректер тарату аппаратурасы және DTE пакетті деректерді тарату соңғы құрылғысы арасында байланыстың екі жақты  арнасын құрайды.  DTE құрылғысы аппаратты және программалы мүмкіндіктері Х.25 үш деңгейлі қиылысты  хаттамаларын іске асырады. Х.25 физикалық деңгейдегі қиылысу кезінде Х.21 немесе  Х.21bis хаттамаларын қолдайды. 300 бит/c дейінгі  2000 Кбит/c  диапазондарда таратудың қол жетімді жылдамдықтары  жатады, деректерді тарату анықталған физикалық деңгейдегі хаттамамен шектелуі мүмкін. Арна деңгейінде баланстанған кірістік үрдіс (Link Access Procedure Balanced, LAPB), Х.25 (Packet Layer Protocol, PLP)  желілік пакетті  хаттамасы деңгейінде анықтайды, жоғары жатқан деңгейде қосылыстар орнатылғаны жөніндегі қызметтерді ұсынады. PLP деңгейіндегі виртуалды қосылыстар  орнатылған процедуралар, сол қосылыстарда деректер тарату және олардың ажыратылуы анықталады. Бұдан кешірек Х.25 салыстырсақ (Frame Relay, FR) кадрларды  қайта тарату хаттамасы ISDN желісінде пакеттерді коммутациялау әрі  пакеттерді кеңейту мүмкіндіктері ойлап табылды. FR технологиясында есептелінген, егер қазіргі байланыс арналарында аздаған қателер коэфициенті болса және қолданушылар деңгейінде түзету механизмдерімен шектелу мүмкідігімен жоюға болады. Нәтижесінде арналар деңгейінде  тек қателерді табу және деректермен шектелу функциялары орын алған. Мұндай шектелулер желілік деңгейден арналыққа  көшуге мүмкндік береді. Адрестеу жазығы көптеген жоғарыда жатқан деңгейге ақпараттарды маршруттау үшін қолданылады. Енді желі пакеттер емес кадрларды жібереді. Технологияның өзі кадрларды қайта тарату деп аталады. FR, технологиясы Х.25 сияқты қосылыстарды алдын ала орнату механизмін анықтайды, ал  FR негізгі қызметі – виртуалды арналарды орнату. Қате болған жағдайда кадр оны лақтырып тастай салады. FR стандартындағы қаралған параметрлерін теру берілген қызмет сенімділігін  растайды, оған кіру жылдамдығы, яғни физикалық арна байланысы арқылы деректер жылдамдығы артады; СIR  келісілген хабар тарату жылдамдығы белгілі уақыт арасында желі, деректерді жеткізу қабілеті және т.б. Қорытындысында басты желілерде  тағы бір деректер тарату технологиясы бар екенін еске саламыз,  ол асинхронды тарату режимі (Asynchronous Transfer Mode, АТМ).  Х.25 және FR сияқты ол алдын ала қосылыстарды орнату механизмі, бірақ екі басқасына қарағанда онда тіркелген деректер блогы өлшемі  бар, ол тор деп аталады. Тіркелген тордың кіші өлшемі АТМ іске қосуға мүмкіндік  береді, осыған орай нақты уақыт трафигі, АТМ желісі арқылы өту барысында аздаған уақыт кідірісте болады. Аяғында барлық трафиктер түрлерін  бір жоғары жылдамдықты платформаға жинақтауға мүмкіндік туындайды. АТМ механизмі трафигінде  қазіргі және келешектегі барлық трафиктер жиынтығын біріктіретін төрт қызметтер класы бар.  Пакеттер ұзындығына байланысты деректерді тасымалдау белгілі уақытқа шектеледі. Пакеттерді таңдау желідегі абоненттер  санына  тәуелді, байланыс арнасының сенімділігіне және транспортталатын хабарлар көлеміне байланысты болады.  Тиімді кадрлар ұзындығын табуды эксперименпен орындау тәсілдері төмендегідей. Басында шамалардың жіберілген аумақтары шекараларында есептеулер жүргізеді. Сол кезде кадрлар ұзындығы 64-тен  1500 байтқа дейінгі шамада болады. Мұндай кадрлар қазіргі кезде телекоммуникациялар құрамында жиі қолданыс табуда. Сонымен қатар көптеген телекоммуникациялар саласында көптеп қолданылады.

 

Әдебиеттер тізімі

 

1.  Крухмалев  В.В. Основы построения телекоммуникационных систем и сетей. – М.: Горячая линия – Телеком, 2004.

2.  Иванов  В.И. Цифровые и аналоговые системы передачи. – М.: Горячая линия – Телеком, 2005.

3.  Слепов  Н.Н. Синхронные цифровые сети SDH – М.: 1997.

4.  Кириллов В. Многоканальные системы передачи. – Издательство «Новое знание», 2002.

5.  Зингеренко А.М., Баева Н.Н., Тверецкий М.С. Системы многоканальной связи. – М.: Связь, 1980.

6.  Баева Н. Н. Многоканальная электросвязь и РРЛ.- М.: Связь, 1988.

7. Нефедов В.И.Основы радиоэлектроники: Учеб. для вузов. - М.: Высш. шк., 2004.

8. Ерохин Г.А. и др. Антенно-фидерные устройства и распространение радиоволн. - М.: Радио и связь, 1996.

9. Головин О.В.Радиоприемные устройства: Учебник. - М.: Горячая линия - Телеком, 2002.

10. Телевидение: Учеб. для вузов / Под ред. В.Е. Джаконии. - М.: Радио и связь,2002.

11. Радиопередающие устройства / Под ред. В.В. Шахгильдяна. - М.: Связь, 1995.

12. Пестряков В.Б., Кузенков В.Д. Радиотехнические системы. - М.: Радио и связь, 1995.

13. Лазарев В.Г. Интеллектуальные цифровые сети: Справочник / Под ред. академика Н.А. Кузнецова. - М.: Финансы и статистика, 1996.

14. Громаков Ю.А. Стандарты и системы подвижной радиосвязи. – М.: Эко-трендз, 1997.

15. Баскаков С.И. Радиотехнические цепи и сигналы: Учеб. для вузов.-3-е изд.- М.: Высш. шк., 2000.

16. Горностаев Ю.М. и др. Перспективные спутниковые системы связи. –М.: Горячая линия-Телеком, 2000.

17. Телекоммуникационные системы и сети. Учебное пособие.- т. 2 –Радиосвязь, радиовещание, телевидение. –М.: Горячая линия –Телеком, 2004.

18. Радиосистемы передачи информации: Учебное пособие для вузов, под ред. И.Б.Федорова и В.В. Калмыкова. - М.: Горячая линия –Телеком, 2005.

19. Кирилов В.И. Многоканальные системы передачи: Учебник. – М.: Новое поколение, 2002.

20. Баева Н.Н., Гордиенко В.Н. Многоканальные системы передачи: Учебник для вузов. – М.: Радио и связь, 1997.

21. Галкин В.А., Григорьев Ю.А. Телекоммуникации и сети. – М.: МГТУ им. Баумана Н.Э., 2003.

22. Телекоммуникационные системы и сети. Под ред. В.П. Шувалова: Учебное пособие. –т.1. – М.: Горячая линия - Телеком, 2003.

23. Гаранин М.В., Журавлев В.И. и др. Системы и сети передачи информации. – М.: Радио и связь, 2001.

24. Иванов В.И. Гордиенко В.Н., Попов Г.Н. и др. Цифровые и аналоговые системы передачи. – М.: Радио и связь. 1995.

25. Берганов И.Р., Гордиенко В.Н., Крухмалев В.В. Проектирование и техническая эксплуатация систем передачи. – М.: Радио и связь, 1989.

                                                                  

Мазмұны

 

Кіріспе

1 дәріс. Телекоммуникациялық жүйеге жалпы түсінік

2 дәріс.  Хабарламаның сигналдан және бөгеуілдердің түрленуі және келтіру әдістері

3 дәріс.  Көп арналы  телекоммуникациялық жүйелер

4 дәріс.  Цифлы телекоммуникациялық желі

5 дәріс. Телекоммуникация желілері және коммутация жүйелері

6 дәріс. Жалпы қолданыстағы телефондық желі

7 дәріс.   TCP/IP хаттамалары қиылыстары

8  дәріс.  Коммутацияланған пакеттер желілері

Мазмұны

Әдебиеттер тізімі

 

 2013ж. жинақ  жоспар реті 286