Алматы энергетика жӘне
байланыс институты
Экономика,
өндірісті ұйымдастыру және басқару кафедрасы
Сала Экономикасы
«Рынок жағдайындағы
энергетикалық кәсіпорындардың қызметінің
эффективтілігі»
Курстық жұмысқа
арналған әдістемелік нұсқаулар
(жылу
энергетика және электр энергетика мамандықтарының күндізгі бөлімінің
студенттері үшін)
Алматы 2005
ҚҰРАСТЫРУШЫ: Б.И. Түзелбаев. Сала
экономикасы. Курстық жұмысқа арналған әдістемелік нұсқаулар (жылу энергетика және электр энергетика мамандықтарының күндізгі
бөлімінің студенттері үшін).– Алматы:
АЭжБИ, 2005ж. - 18 б.
Әдістемелік нұсқау
курстық жұмысты орындау жөніндегі жалпы ережелерден
тұрады және жылу энергетика мен
электр энергетика мамандықтарының күндізгі бөлімінде
оқитын студенттеріне арналған.
Кесте 6, библиогр. – 5 атау.
Пікір білдіруші:
экон.ғыл.канд., доц.
Ержанов С.И.
Алматы
энергетика және байланыс институтының 2005 жылғы баспа
жоспары бойынша басылды.
© Алматы энергетика және байланыс институты, 2005ж.
Мазмұны
Кіріспе…………………………………………………………............................... |
4 |
|
1 |
Электр энергиясы мен қуатының көтерме нарық субъектілері арасындағы екі жақты қысқа мерзімдік келісім-шарт жасаудың тиімді
нұсқасын таңдау және
негіздеу …………...................................................… |
6 |
2 |
Электр энергия сұранысының өзгеруіне байланысты
шығынды болжау және талдау
………………………………………….......................……........ |
7 |
3 |
Аймақтық электр желілері компаниясының
қызметінің экономикалық тиімділігінің
көрсеткіштерін есептеу ……………......................................… |
9 |
4 |
Пайданың рұқсат етілген деңгейінің (таза пайданың) анықталу реті
......… |
9 |
5 |
Аймақтық электр желілері компаниясының желілеріне
электр энергиясын тасымалдау мен тарату қызметтерінің тариф
деңгейлерінің есебі….................................................................................................................... |
11 |
6 |
Тарифтік сметаны құру және есептеу …………………………..................... |
12 |
7 |
Негізгі қорларды қолдану тиімділігін бағалау
көрсеткіші…………............. |
13 |
|
Қорытынды және тұжырымдар…………………………………….……...... |
14 |
|
Қосымша А…………………………………………………............................ |
15 |
Қосымша Б…………………………………………………...…............................. Қосымша В………………………………………………………........................... Әдебиеттер тізімі ……………………………………………................................. |
16 |
|
17 |
||
18 |
Кіріспе
Тиімділік - зерттелетін нысанның нәтижелері мен
шығындарының қарым-қатынасына байланысты белгілі
мақсатты жүзеге асыру шамасында қарастырылады.
Энергетикалық компанияның жеке жақтарының
қызметін сипаттайтын тиімділік жүйесінің көрсеткіші,
оның менеджментінің сапасына жан-жақты баға беруге
мүмкіндік береді. Осындай баға компанияның басшылығына
қалай қажет болса, электр энергиясын қолданушыларға да,
реттеуші органдарға да, қоғамдық топтарға (экология қорғаушыларына) да және сыртқы инвесторларға да сондай қажет.
Тиімділік жүйесін үш негізгі блокқа бөледі:
- нәтижелілік аймақтық компаниялардың
өндірістік-инновациялық қызметі және
қолданушылармен өзара іс-қимылы;
- үнемділік (экономикалық тиімділік) - өнімнің өзіндік
құнын, қор қайтарылымы және өндірістік
қуат пен қондырғыларды тиімді қолданудың
басқа да көрсеткіштерін бағалау;
- пайдалылық (қаржы тиімділігі)
- қорытындылық пен үнемділіктен басқа сыртқы
ортамен компаниялардың өзара іс-қимылы факторына байланысты
компанияның, қаржы қызметінің қорытынды
көрсеткішінің анықталуы.
Пәндік жұмысты шығарудағы негізгі мақсат,
Қазақстан Республикасындағы электр энергия нарығының даму шартына байланысты аймақтық электр желілері
компаниялары (АЭК) қызметінің тиімділігін бағалау былай
жүргізіледі:
- аймақта тұтынушыларды электр энергиясымен қамтамассыз
етуді сенімді әрі тиімді қамту;
- энергетикалық нарығының субъектілері
арасындағы екі жақты
келісім-шартты жедел жасаудың тиімді нұсқасын
таңдау әрі негіздеу;
- электр энергия шығындарын азайту шараларын жүзеге асыру
және таңдау;
- кәсіпорынды қаржыландыруды жандандыру бағдарламасын
жүзеге асыру және
өңдеу;
- кәсіпорынның электр энергия мен қуатты тасымалдау
қызметін есептеу жүйелерін жетілдіру.
Аймақтық желілері
компаниясының қызметінің негізгі түрлеріне:
- электр энергиясын тасымалдау мен тарату қызметі;
- электр энергиясын алып-сату қызметі жатады.
Студенттерге
тапсырма:
)
шартты
аймақтың электр энергиясы мен қуатының
ұсынылған моделіндегі көтерме сауда нарығының қатысушыларын анықтау керек;
)
аймақтық электр желілері компаниясының
электр энергиясын тасымалдау бойынша қызмет көрсету
шығындарын бағалау. Болашақта қысқа мерзім ішінде
берілген аймақтағы тұтынушыларға электр энергиясын әр түрлі топтар бойынша
тұтынуының болжамдық көлемін есептеу және құрылымын
құру керек;
)
станциядан алынған электр энергиясының
бағасына және электр энергиясын аймақаралық
деңгейдегі желілерімен тасымалдау қызметінің тарифтеріне
байланысты өзінің тұтынушыларын электр энергиясын
жеткізудің оңтайлы нұсқасын ұсыну және
есептеу керек;
)
электржелілері компанияларына келісілген пайда
деңгейін анықтау
әдістемесінің мазмұнын оқу және есеп
жүргізу;
)
шартты аймақтың электр энергия
сұранысының орнын толтырудың оңтайлы
нұсқасын негіздеу әрі таңдау;
)
аймақтық электр желілері компаниясының
желілерімен электр энергиясын тасымалдау және тарату
қызметінің тариф деңгейін анықтау;
)
негізгі
қорларды қолданудағы тиімді көрсеткіштерді
бағалау.
Пәндік
жұмыстың берілгендері:
-
тұтынушылардың
топ бойынша электр энергиясын тұтыну құрылымы (6 бет);
-
электр энергиясы мен қуатының көтерме
сауда нарығындағы әр түрлі ЭӨҰ электр энергиясына ұсыныс
бағасы (6 бет);
-
электр энергиясын сату схемасы мен механизмі (8 бет);
-
Ұлттық электр желілерімен электр энергиясын
тасымалдау қызметінің
тарифтерін анықтайтын есептік формулалар (9 бет);
-
табиғи монополия субъектілерінің іске
қосылған активтердің реттелетін базасын анықтайтын
есептік формулалары мен тәртібі (10 бет);
-
іске қосылған активтердің реттелетін
базасының пайда мөлшерлемесін есептеу реті (11 бет);
-
тариф деңгейін анықтайтын формулар (13 бет);
-
негізгі қорларды қолданудың
бастапқы берілгендері (15-16 бет);
-
нұсқа бойынша электр энергиясын
қолданудың бастапқы берілгендері (қосымша А);
-
нұсқаға сәйкесті электр
энергиясын тасымалдау мен тарату қызметін құрайтын
шығындар (қосымша Б);
-
пайда мөлшерінің көрсеткіштерінің
мәні мен активтер құны (қосымша В).
Қосымша келтірілген нұсқаларды студент
фамилиясының бірінші әріпі мен сынақ кітапшасының
соңғы санына байланысты алады.
1 Электр энергиясы мен
қуатының көтерме нарық субъектілері
арасындағы екі жақты қысқа
мерзімдік
келісім-шарт жасаудың тиімді
нұсқасын таңдау және
негіздеу
Пәндік жұмысты шығарудың
барлық нұсқаларына, келесідей электр энергиясын топтар
бойынша тұтыну көлемі мен құрылымы 1-ші кесте мен А
қосымшада берілген.
1 –кесте. Тұтынушылардың топ бойынша
тұтыну құрылымы
Көрсеткіштер атауы |
Тұтыну үлесі, % |
Өндірістік
тұтынушылар |
30 |
Өндірістік
емес тұтынушылар |
25 |
Ауылшаруашылық
тауар өндірушілер |
5 |
Бюджеттік
ұйымдар |
15 |
Халық |
25 |
Барлығы
|
100 |
Электр
энергиясын жеткізушілер
Берілген аймаққа электр энергиясын
жеткізушілер негізінен энергия өндіруші ұйымдар болып табылады
(ЭӨҰ) ( 2 кесте).
2-кесте. Көтерме сауда нарығындағы ЭӨҰ-дың электр энергияны
ұсыну бағасы (негізгі жеткізушілер және олардың
параметрлері).
ЭӨҰ
атауы |
ЭӨҰ-дан
жіберілетін электр энергиясының орташа құны,
тиын/кВт∙сағ |
Орнатылған
қуаты, МВт |
Бар
қуаты, МВт |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
|
БСЭС.220 |
23.25 |
675 |
665 |
|
ЕСЭС220 |
98 |
2100 |
1977 |
|
ЕСЭС500 |
98 |
2100 |
1977 |
|
ЖСЭС |
163 |
1230 |
1104 |
|
Кап.СЭС |
160 |
364 |
300 |
|
КАРСЭС2 |
190 |
608 |
608 |
|
КАРЖЭО-3 |
130 |
440 |
395 |
|
Павл.ЖЭО -2,3 |
120 |
550 |
468 |
|
ППЖЭО-2 |
108 |
380 |
345 |
|
ПС-7(АЖЭО-2) |
160 |
510 |
386 |
|
ПЖЭО-1 |
120 |
350 |
256 |
|
РУДНЕН.ЖЭО |
170 |
123 |
103 |
|
СТЕП(ТКХЦ) |
160 |
180 |
80 |
|
2-ші
кестенің жалғасы |
||||
1 |
2 |
3 |
4 |
|
ТАШ.СЭС |
308 |
500-ден көп емес |
- |
|
ТАШ.СЭС.500 |
308 |
500-ден көп емес |
- |
|
УКСЭС |
95 |
312 |
312 |
|
УКЖЭО |
95 |
241.5 |
241 |
|
ФРУНЗЕН. |
308 |
500 аз |
- |
|
ОЖЭО2 |
153 |
240 |
207 |
|
ШСЭС |
95 |
702 |
702 |
|
ЭСЭС 1.500 |
93 |
4000 |
1555 |
|
ЭСЭС2 |
100 |
1000 |
723 |
|
Курстық
жұмыста жеткізушілерді таңдаған кезде келесі шарт берілген:
әрбір көтерме сатып алушылар жедел келісім-шарт бойынша электр
энергиясы мен қуатты 3 түрлі ЭӨҰ-нан олардың
бағаларының өсу ретіне байланысты біріншісінен-20%, екіншісінен-45%
және үшіншісінен-35% сатып алуға мүмкіндігі бар.
2 Электр энергия сұранысының өзгеруіне байланысты
шығынды болжау және талдау
Шартты
аймақтағы электр
энергиясын тұтыну болжамы
Электр энергияны тұтынуды қысқа
мерзімді болжау кезінде болашаққа электр энергияны тұтыну үлесінің өсуі сауда
құрылымы мен қызмет көрсету сферасындағы
төлемдік қабілеттілігі артынуынан болады деп жоспарланып отыр.
Халыққа таза жіберілген электр энергияның өсуі мен коммерциялық электр энергия шығынын
төмендету нәтижесінде жүзеге асырылады. Барлық
аймақтарда электр энергиясын тұтынуды болжау 3-кестеде берілген
мәндерімен есептелінеді. Электр энергиясын тұтынудың
болжанылынған нәтижелері 4-кестеге жазылады. (Осы жылғы
электр энергиясын тұтыну А қосымшасында келтірілген).
Жалпы электр энергиясын тұтынудың
болжалынылған көлемі, тұтынушы топтарының
болжанылған көлемдері нәтижесінде анықталады.
3-кесте.
Тұтынушы топтардың электр энергиясын тұтынудың
өсімшесін болжау
Тұтынушылардың
атауы |
Электр энергиясын тұтыну
өсімшесі, % |
Өндірістік
тұтынушылар |
10 |
Өндірістік
емес тұтынушылар |
3 |
Ауылшаруашылық
тауар өндірушілер |
1 |
Бюджеттік
ұйымдар |
4 |
Халық |
15 |
Өткен жылғы есептемелік берілгендерде электр
желілері компаниясының нақты шығындары желіге жіберілген
электр энергия көлемінің 15 % -ін құрайды.
Болжанған мәндер 4-кестеге жазылады.
4-кесте.
Электр энергиясының
шығыны мен тұтыну динамикасы
Атауы |
Осы жыл |
Болжанылып
отырған жыл |
Электр
энергияның желіге жіберілуі млн.кВт∙сағ |
|
|
Шығындар,
% |
|
|
Шығындар,
млн.кВт∙сағ |
|
|
Таза
жіберілгені, млн.кВт∙сағ |
|
|
Тариф
деңгейі
Тариф деңгейінде компанияға электр энергиясын
жеткізу мен тасымалдау қызметінің бағасы ҚР "Табиғи
монополия туралы" заңына сәйкес бақыланады және
берілген аймақтың табиғи монополияны реттеу және бәсекені қорғау
Департаментімен бекітіледі. Нұсқаның берілгендері мен тариф
сметасын құраушылар Б қосымшасында берілген.
Электр
энергиясын тарату схемасы
Электр энергиясын тарату 31.07.1997 № 1193-ші
ҚР-ң Үкіметінің қаулысына сәйкес келесі
схема түрінде жүргізіледі: көтерме сауда нарығы -аймақтық нарық - ықшам аудандар. Қазіргі
аймақтық компаниялар ЭӨҰ-нан электр энергиясын сатып
алуды қамтамасыз етеді және оны барлық
қолданушыларға жеткізіп таратады. Электр энергиясын сатып алу,
электр энергиясын әкелуге жедел келісім-шарт жасау негізінде
жүргізіледі, ал әкелушілермен есеп тұтынушыларға
қойылған есептегіш аспаптардың көмегімен есептелінеді. Тариф құрылысы келесі
құрылымнан тұрады, кВт/сағ:
- сатып алынатын электр энергиясының
құны;
- ұлттық электр желілерімен (ҰЭЖ) электр энергиямын тасымалдау
құны (" ΚΕGOС" ААҚ);
- аймақтық компаниялардың желілерімен
электрэнергияны тасымалдау құны.
Ұлттық
электр желілерімен тасымалдау қызметі үшін
алынатын тариф
ҰЭЖ тарифі тұрақты және айнымалы
бөліктен, диспетчеризация мөлшерлемесінен тұрады:
Тариф = диспетчеризация мөлшерлемесі + тұрақты бөлік + айнымалы бөлік
құраушылары және ұзындығы жағынан шектелген
L’ = L 0 £ L £ 600 км; L’ = 600 = const L >600
км,
Т = 0,253 + 0,000784*L, (1)
мұндағы, L- ҰЭЖ-нан келетін электр
энергия транзитінің маршруты. Диспетчеризация үшін
көрсетілген қызмет тарифі - Тдис=0,043 тг/кВт*сағ.
ҰЭЖ тарифінің төленімі электр энергия нарығы қолданушыларындағы сияқты
төленеді.
3 Аймақтық электр
желілері компаниясының қызметінің экономикалық
тиімділігінің көрсеткіштерін есептеу
Экономикалық тиімділікті екі аспектіде қарастыруға
болады: ресурс өндірулігі және өндіріс пен электр энергиясын
берудің шартты құны. Электр желілері компаниясының
энергия өткізу қызметінің негізгі тиімділік
көрсеткіштері:
- электр энергиясын сату көлемі;
- ақша қаражаттарының алымы (теңге) (пәндік
жұмыста ақша қаражаттарының алымы 100% толық көлемде алынған);
- нақты шығындар;
- жиынтық табыс;
- рентабелділік нормасы.
4 Пайданың рұқсат етілген деңгейін (таза пайданы) анықтау реті
Пайданың рұқсат етілген деңгейі (таза пайда) іске
қосылған активтердің реттеуші баға шамасының
пайда мөлшерлемесінің туындысымен анықталады, ол келесі
формуламен есептеледі (Б-қосымша):
ПРЕД= АРБ х ПМ, (2)
мұндағы ПРЕД-
пайданың рұқсат етілген деңгейі (теңге);
АРБ- іске қосылған активтердің
реттелетін базасы (теңге);
ПМ- пайда мөлшерлемесі (%).
Табиғи монополия субъектілерінің
іске қосылған активтердің реттелетін базасын анықтау
реті
Мемлекеттік кәсіпорындар мен
акцияны бақылау пакеті мемлекетке қарасты акционерлік
қоғамдардың, сонымен қатар солармен еншілес заңдық
тұлғалардың іске қосылған активтерінің
реттелетін базасы активтердің нақты құнын іске
қосылған активтер коэффициентіне көбейту арқылы
анықталады
АРБ=АҚ ´ Кіа, (3)
мұндағы АҚ-
активтердің нақты құны (теңге);
Кіа- іске
қосылған активтер коэффициенті.
Іске қосылған активтер коэффициенті Субъектінің негізгі
өндіретін және көрсететін (нормативті шығындарға
байланысты) қызметінің (тауарды, жұмысты) нақты
көлемінің технологиялық қуатқа қатынасы арқылы
табылады.
Іске қосылған активтер
коэффициенті уәкілетті құрылым субъектілері келісімімен
анықталады.
Активтердің нақты құны конкурс негізінде
таңданылған тәуелсіз бағалаушылардың
қайтадан бағалауынан алынған қорытынды мен негізгі
субъект құрамының қалдық құны
негізінде анықталады. Субъектіні қайта бағалаудың негізгі
құрамы уәкілдік орган келісімімен анықталады.
Іске
қосылған активтердің реттелетін базасының пайда мөлшерлемесін есептеу реті
Іске қосылған активтердің реттелетін базасының
табыс ставкасы пайданың рұқсат етілген деңгейі есебі
үшін қолданылады (салық салынғаннан кейінгі таза
пайда).
Энергетикалық сектордың табиғи монополия субъектілері
үшін пайда мөлшерлемесі капиталдың орташа өлшенілген
құны (КОӨҚ)
әдісі арқылы есептелінеді де, мына формуламен анықталады
ПМ (КОӨҚ) = [(1 - g) × ге]+[ g × rd], (4)
мұндағы g- левиридж, жалпы финанс
құрылымындағы субъектінің меншікті қаржысы мен
қарыз қатынасын сипаттайтын шама, яғни барлық капитал
құрылымындағы негізгі қаржының соңғы
қайтадан бағалануынан туындаған, іс жүзінде
қарызға алынған қаржы үлесі;
re-акционерлік (меншікті) капиталға сый беру
мөлшерлемесі,%;
rd-қарыз қаржысына сый беру
мөлшерлемесі, % және қарыз қаржысына сый беру
мөлшерлемесі былай анықталады
rd=rf+РК. (5)
Акционерлік (өз меншігіндегі) капиталға сый беру мөлшерлемесі
былай анықталады
re=rf+ra, (6)
мұндағы ra-акционерлік (өз меншігіндегі)
капиталдардың тәуелділігі үшін берілетін сый. Акционерлік
(өз меншігіндегі) капиталдардың тәуелділігі үшін
берілетін сый белгіленген реттегі уәкіл мүшелері арқылы
анықталады.
Акционерлік (меншікті) капиталға сый беру құны
қарыз қаржысына сый беру құнынан көп болады.
Пайданың рұқсат етілген деңгейін анықтау
есебі 5-кестеге жазылады.
5-кесте.
Пайданың рұқсат етілген деңгейі (ПРЕД)
Көрсеткіштер
атауы |
Өлшем
бірлігі |
Мәні |
1 ПРЕД АЭК |
|
|
2 ПРЕД =АРБ*ПМ,
|
мың теңге |
|
3 АРБ =АҚ * Кіа |
теңге |
|
4 АҚ – активтердің нақты құны |
мың теңге |
|
5 Кіа- іске
қосылған активтер коэффициенті =ҚК / М |
|
|
6 ҚК - қызмет
көрсетіліп отырған
нақты көлем (желіге келіп
түскен электр энергиясы) |
мың кВтс |
|
7 М - технологиялық қуат |
МВт |
|
5 Аймақтық
электржелілері компаниясының желілеріне электр энергиясын тасымалдау мен
тарату қызметтерінің тариф деңгейлерінің есебі
Энергия өндіруші ұйымдардан алынған (ЭӨҰ) электр энергиясының орташа сатып алу
тарифі былай анықталады
(7)
мұндағы - і-ші ЭӨҰ-нан сатып алынатын электр
энергиясының қосынды көлемі;
Бі-і-ші ЭӨҰ-ң электр энергия бағасы.
"Кіріс" тарифі былай анықталады
(8)
мұндағы ZАЭК - аймақтық электр желілері компанияcының шығыны, млн.теңге;
Wт.т. – тұтынушылармен таза
тұтынылған электр энергия көлемі, млн.кВтс.
Соңғы тұтынушылар үшін электр энергиясын тасымалдау
мен тарату қызметінің орташа тарифі былай анықталады
(9)
мұндағы Zсат-электр энергия шығындарының орнын толтыру
үшін сатып алынатын шығындар;
Zт-ҮЭЖ-мен электр энергиясын тасымалдау
қызметіне кететін шығындар (" KEGOC"ААҚ).
6 Тарифтік сметаны есептеу және
құрау
Алдынғы пункттердегі барлық есептер
компьютерде есептеліп және 6 кестеге енгізіледі.
6-кесте. Электр энергияны тасымалдау мен тарату қызметінің тарифтік сметасы
Көрсеткіштері |
Өлшем бірлігі |
Шығындар түрін анықтау |
Болжанып отырған жылдың шығындары мен тарифтер деңгейі |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
|
I |
Электр энергияны тасымалдау және тарату |
|
|
|
А |
Өндірістік құн |
мың теңге |
тұрақты |
|
1 |
Материал шығындары |
мың теңге |
тұрақты |
|
2 |
Еңбек төлеу фонды |
мың теңге |
тұрақты |
|
3 |
Әлеуметтік
салық |
мың теңге |
тұрақты |
|
4 |
Жөндеу |
мың теңге |
тұрақты |
|
5 |
Негізгі қорлар амортизациясы |
мың теңге |
тұрақты |
|
6 |
Тағы басқалар |
мың теңге |
тұрақты |
|
Б |
Айналым шығыны |
мың теңге |
тұрақты |
|
|
соның
ішінде |
|
|
|
7 |
Еңбекақыны төлеу қоры |
мың теңге |
тұрақты |
|
8 |
Әлеуметтік
салық |
мың теңге |
тұрақты |
|
9 |
Негізгі қорлар амортизациясы |
мың теңге |
тұрақты |
|
10 |
Тағы басқалар |
мың теңге |
тұрақты |
|
11 |
Тасымалдаудың толық
шығындары |
мың теңге |
|
|
12 |
Толық таза тұтынылған электр энергия |
млн.кВтс |
|
|
6 кестенің жалғасы |
||||
1 |
2 |
3 |
4 |
|
13 |
Желілік компанияның өзіндік
құны |
теңге/кВтс |
|
|
14 |
Пайда |
мың теңге |
айнымалы |
|
15 |
"кіріс" тарифі |
теңге/кВтс |
|
|
II |
Өз тұтынушыларын
электр энергиямен қамтамассыз ету |
|
|
|
16 |
Сатып алынған
электр
энергия |
мың теңге |
айнымалы |
|
|
соның ішінде электр энергияны сатып алу құны |
мың теңге |
айнымалы |
|
|
"KEGOC" желісімен
тасымалдау құны |
мың теңге |
айнымалы |
|
17 |
Энергиямен
қамтамасcыз ету шығындары |
мың теңге |
|
|
|
соның ішінде |
мың теңге |
|
|
|
Материалдар |
мың теңге |
тұрақты |
|
|
Еңбекақы
қоры |
мың теңге |
тұрақты |
|
|
Әлеуметтік
салық |
мың теңге |
тұрақты |
|
|
Негізгі қорлар амортизациясы |
мың теңге |
тұрақты |
|
|
Тағы басқалар |
мың теңге |
тұрақты |
|
18 |
Орташа жіберілген тарифі |
теңге/кВтс |
|
|
19 |
Толық шығын |
мың теңге |
|
|
Ескертпе: Болжанып
отырған жылға шығындар (пайыз
түрінде) желіге жіберілген электр энергия көлемінің
өсуіне байланысты өзгермейді және тұрақты деп
алынады.
7 Негізгі қорларды қолдану тиімділігінің бағалау
көрсеткіштері
Негізгі қорларды қолдану тиімділігін бағалау үшін,
жеке және жалпылағыш көрсеткіштер жүйесі
қолданылады. Жеке көрсеткіштер өндірістік процесте
үлкен орын алатын жекеленген негізгі қаржы объектілерін
қолданудың тиімділік
құны үшін қолданылады.
Электрмен қамтамассыз ету құрылғыларының
қолдануын бағалаудың жеке көрсеткіштеріне: оларды
қолданудың экстенсивті және интенсивті коэффициенттері
жатады:
Электрмен қамтамассыз ету құрылғыларының экстенсивті қолдану коэффициенті (Кэ)
Кэ=Тнақ/Тнор , (10)
мұндағы Тнақ-
энергетикалық қондырғылар мен құрылғыларды
қолданудың нақты уақыты;
Тнор- жұмыстың нормативті уақыты.
Құрылғыны интенсивті қолдану коэффициенті (Ки):
, (11)
мұндағы Wн - белгілі мерзімдегі
электр энергиясының нақты өндірілген (немесе
тасымалданған) көлемі;
Nорн
- орнатылған қуат;
Тн-
уақыттық мерзімнің ұзақтығы.
Жалпылағыш көрсеткіштер өндірісте
негізгі қорларды толығымен қолдану тиімділігін бағалауды көрсетеді.
Оларға қор қайтарылымы, қор сыйымдылығы жатады.
Қор қайтарылымы - ақшалай немесе
табиғи түрде кәсіпорынның өндірген
өнімінің көлемін негізгі қорлардың
құнына шаққанын сипаттайды. Энергиямен
қамтамассыз етуде өнімнің көлемін бағалау -
тұтынушыларға жіберілген электр энергия табиғи түрде
кВт.сағ.-пен, ал құндық түрде сатылған
электр энергиядан алынған табыспен беріледі
(12)
немесе
(13)
мұндағы Wтб- тұтынушылармен
таза тұтынылған электр энергия;
Дт- таза тұтынылған электр энергиядан алынған табыс;
Снқ-кәсіпорынның негізгі
қорлалрының орташа құны.
Қор
сыймдылығы қор қайтарылымының кері
көрсеткіші, әр өндірілген өнім бірлігіне кіретін негізгі қор
шығындарын сипаттайды:
(14)
9¸14 формулалары
бойынша есеп жүргізу керек.
Қорытынды және тұжырымдар
Курстық жұмыстың негізгі есептік
нәтижелері.
Қосымша А
А1-кесте. Өткен
жылғы электр энергиясының тұтынылуы
Нұсқалар |
Қолданушылар
атауы |
Электр энергия көлемі, млн.кВтс |
|
А,Ә,Б,В,Г,Ғ,
Д,Е,Ё Ж,З,И,К,Қ,Л,М,Н |
1 |
"Павлодарэнерго
" |
1830,18 |
2 |
«ВК
РЭК»
ЖАҚ |
5115,11 |
|
3 |
Карағанды
АЭК |
5442,99 |
|
4 |
Жезқазған
АЭК |
3543,61 |
|
5 |
Қостанай АЭК |
2975,91 |
|
6 |
Ақмола
АЭК |
1924,09 |
|
7 |
Көкшетау АЭК |
1121,58 |
|
8 |
Солт-Қазахстан
АЭК |
920,08 |
|
9 |
Жамбыл эл. желілері |
1556,43 |
|
0 |
Қызыл-Орда АЭК |
1031,78 |
|
О, Ө, П,Р,С,Т,У,Ұ, Ү, Ф,Х,Ц,Ч,Щ,Ш, Ы,І,Э,Ю,Я |
1 |
"Павлодарэнерго
" |
5268,56 |
2 |
«ВК
РЭК»
ЖАҚ |
5715,13 |
|
3 |
Карағанды
АЭК |
3295,55 |
|
4 |
Жезқазған
АЭК |
2470 |
|
5 |
Қостанай АЭК |
1943,33 |
|
6 |
Ақмола
АЭК |
1071,3 |
|
7 |
Көкшетау АЭК |
993,68 |
|
8 |
Солт-Қазахстан
АЭК |
1603,12 |
|
9 |
Жамбыл эл. желілері |
547,73 |
|
0 |
Қызыл-Орда АЭК |
1538,83 |