АЛМАТЫ  ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС  ИНСТИТУТЫ

 

Экономика, өндірісті  басқару және ұйымдастыру  кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

Кєсіпорынныњ менеджменті жєне сала экономикасы

 

 

Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау

(жылуэнергетика мамандығы бойынша күндізгі бөлімде оқитын студенттер үшін)

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2005

 

ҚҰРАСТЫРУШЫ : Е.С., Жусупов, Т.М. Попова. Кғсіпорын менеджменті жғне сала экономикасы. Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар (жылу энергетика мамандығы оқитын бойынша күндізгі бөлім студенттері үшін)-Алматы: АЭжБИ, 2005.-32 б.

 

 

 

 

 

 

Әдістемелік көрсетілімдер  зертханалық жұмыстарды өткізуді  дайындау  бойынша  көрсетілімдер  құрайды, онда әрбір зертханалық жұмыс, эксперименттік  тағайындар жазбасы келтірілген, тәжірибелік  берілгендерді жүргізу  және өңдеу  әдістемесі, ұсынылатын  әдебиеттер және бақылау  сұрақтарының тізбесі  берілген.

Барлық зертханалық жұмыстар СҒЖЗ элементтерін  пайдалану арқылы жасалған.

Әдістемелік көрсетілімдер жылу энергетика мамандығы бойынша күндізгі бөлімде оқитын  студенттер үшін арналған.

Без.9, кесте 2, библиогр.-7 атау.

 

 

 

 

 

Пікірші: экон.ғыл.канд., доц. С.Г.Парамонов

 

 

 

 

 

 

Алматы энергетика және байланыс институтының 2005 жылғы жоспары бойынша  басылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ãАлматы энергетика және байланыс институты, 2005 ж.


 

1 Жалпы жағдайлар

Менеджмент, маркетинг және жобамалы анализ  бағдарламасының курсы  жылуэнергетика  мамандықтарында  оқитын  студенттерге  зертханалық  жұмыстарды  орындауға  арналған.  Зертханалық  жұмыстардың мақсаты    студенттердің  менеджмент, маркетинг және өнеркәсіптегі  жобамалы анализдің  негізгі сұрақтарына  байланысты  алынған  теориялық  және практикалық  білімдерін  жетілдіру.

 

2       Зертханалық  жұмыстарды орындауды ұйымдастыру      

          2.1 Зертханалық  жұмыстарды  орындау және ресімдеу  тәртібі

Зертханалық  жұмыстарды орындау  үшін  академиялық  топ екі  топқа  бөлінеді және топтағы әрбір  студент  журнал тізімі бойынша   өз нұсқасын  орындайды. Зертханалық жұмыс  бірнеше кезеңмен  орындалады:

а) студенттердің жұмысқа  алдын-ала дайындалуы. Онда студенттер  зертханалық  жұмыстың әдістемесімен танысуы керек;

ә) мұғалімнің  зертханалық жұмыс бойынша  алынған білімді  тексеруі  және студенттерді  сабаққа жіберу;

б) еxcel бағдарламасында  қолмен саналғандарды  тексеру. Зертханалық  жұмыста қолданылатын аналитикалық  есептеулер  міндетті  түрде  ПЭВМ мен Excel-ді  қолдану арқылы, мұғалім мен  инженер–программистің  көмегімен  орындалады. Есептеулік  мәліметтер  зертханалық  жұмыстарды  жүргізу әдістемесімен  өзгеріп  тұрады. Алынған мәліметтер   нұсқалары  талданады;

в) барлық  нәтиже мәліметері, есептеулер  және  талдау  студентпен  есептемеде  рәсімделіп, мұғалімге  қорғауға беріледі;

г) зертханалық  жұмысты қорғаған кезде,  әр  зертханалық  жұмыстың аяғында  қойылған сұрақтарға  дайындалу керек;

д) зертханалық  жұмысты қорғау.

 

 

№1 зертханалық жұмыс. Инвестициялық жобаның  қабылдану шегі мен  сезімталдық талдануын анықтау

Жұмыстың мақсаты: Берілген инвестициялық жобаға  баға берген кезде оның  негізгі  параметрлеріне сәйкес әртүрлі  қабылдану  белгілеріне талдау жасау.

1       Тапсырма

Шарт:

Өнеркәсіп  қаржы салынған жобаны  жүзеге асырады. Қаржы салымын  игеру 3 жылдық  мерзімде орындалады. Бірінші жылы  қаржы салымының 25%, екінші жылы 30%, үшінші жылы 45% меңгеріледі.

Қаржы салымындағы несие  шамасы 30%.

Жобаның жұмыс істеуі 5 жыл, ал  құрылған  қуаттың  мерзімі – 8 жыл. Өтелім  сызықты сұлбамен тағайындалады.

Құрылғының таратылу  бағасы  оның бастапқы бағасының 10% құрайды.

Жойылған  мүліктің  болжамды сатылу  бағасы қалдық  бағасынан 10%-ға жоғары.

Күрделі шығындар, өнім бірлігінің  бағасы, ауыспалы  шығындар, тұрақты шығындар 1-кесте бойынша  берілген. Айналым қаржысының  мөлшері  пайданың 10% құрайды.

Берілген несие үшін  жылдық төлемақы  15 %.

Несие 3,5 жылға  беріледі.

NPV  есептеулері бойынша  дискнотирование өткізу  болжамды  көлемі 10-40%. (5% қадам бойынша, әрі қарай NPV үлкеюі бойынша  талдауға  жоба алынады).

Оңтайлылық бағасы бойынша  орташа бағадан  1,06% үлкен, ал  торығушылық  орташа 1,05 % кем. Торығушылық  нәтиже  болуы 0,09-ға, ал  оңтайлылық 0,07–ге тең.

 

 

1.                     Жобаны қабылдаудың есептеу әдісі

Жобаның қабылдануын негіздеу үшін 1-кестеде келтірілген  мәліметтер  бойынша  жобаның  келесі көрсеткіштерін анықтау керек:

-  NPV  критериі бойынша  жобаның  қабылдануын ;

-  қаржы салымының орташа тиімділігін;

-  қаржы салымының қайтарылу мерзімі;

-  ішкі пайда нормасы.

Сонымен бірге тездетілген  өтелімді  енгізу  жағдайын  бағалау.

 

1-кесте  Нұсқалар бойынша берілгендер

Нұсқа №

Күрделі салымдар

млн.теңге

Тұрақты шығындар

млн. теңге

Өнім бірлігінің бағасы. мың.т 

Меншікті шығындар. мың теңге

1

400

90

122

55

2

410

92

127

59

3

420

94

132

63

4

430

96

137

67

5

440

98

142

71

6

450

100

147

75

7

460

102

152

79

8

470

104

157

83

9

480

106

162

87

10

490

108

167

91

11

500

110

172

95

12

510

112

177

99

13

520

114

182

103

14

530

116

187

107

15

540

118

192

111

16

550

120

197

115

17

560

122

202

119

18

570

124

207

123

19

580

126

212

127

20

590

128

217

131

21

600

130

222

135

22

610

132

227

139

23

620

134

232

143

24

630

136

237

147

25

640

138

242

151

26

650

140

247

155

27

660

142

252

159

28

670

144

257

163

29

680

146

262

167

30

690

148

267

171

 

2.1 NPV белгісі  бойынша  жобаның  қабылдануын  анықтау

NPV немесе жобаның  таза саналған  құны жобаға  қаржы салынуының  орынды  екенін анықтауға  көмектесетін  басты  белгі. NPV – ді анықтау үшін  жобаға  жыл сайын  түсетін   қаржы  көлемін  болжап,  одан кейін   оларды  жалпы  бөлімге  уақытпен теңестіру үшін келтіру керек.

Таза саналған  құн  мына  формуламен анықталады.

 

NPV

Мұндағы r-дисконтирование мөлшерлемесі

C0-күрделі салымдар

Ct- жобаға жыл сайын салынған  қаржы ағыны

t- қаржы ағынының қайтару кезеңі

NPV-ді есептеу үшін  (№1-кестедегі берілгендер бойынша) негізгі  қаржы–экономикалық  көрсеткіштерді  анықтайық. Оның  ішінде: күрделі салымдар, өтелімге кеткен шығарылымдар, негізгі қорлардың құнын, бір жылдағы жәрдемдесу, мерзімдік өндірістің  шығындары, несие бойынша  төлемдер т.с.с.

1.                     мерзімдік  күрделі салымдар =Қаржы салымы* игеру пайызы

2.                     Негізгі қорлардың мерзімдік  өтелімдері = (күрделі салымдар сомасы – күрделі алымдар сомасы * тарату пайыздары) /құрал-жабдықтардың істеу мерзімі

3.                     Негізгі  қорлардың  есепе беру  мерзіміндегі  қалдық  құны =күрделі салымдар сомасы - есеп беру  мерзімінің алдындағы, негізгі  қорлардың  мерзімдік өтелімдері.

4.                     Сатылған негізгі қорлардың  бағасы = құрал-жабдықтардың  берілген  мерзіміне дейінгі істеуінің  негізгі қорларының  қалдық  құны + 10%.

5.                     Мерзімдік  жәрдемдесу =мерзімге  сәйкес  өндіріс  көлемі* іске асыру  бағасы

6.                     Мерзімге сәйкес  ауыспалы шығындар =*өнім бірлігіне кеткен  ауыспалы шығындар

7.                     Мерзімге сәйкес  өндірістің  шығындары = мерзімге сәйкес ауыспалы шығындар + тұрақты шығындар + негізгі қорлардың мерзімдік өтелімдері

Қаржы салымдарын  салудың  бірінші  жылынан  бастап,  жобадағы  несиенің  қарызын  тарату  бірқалыпты  өтеді. Несие 3,5  жылға  берілгендіктен  қарыздарды қайтарудың  соңғы  мерзімі 3-і жылдың  ортасына келеді.

Мысалы: Егер, пайызды  және күндерді  дәл  санаса, онда 1994 жылдың 1 қаңтардағы несиенің қайтару  мерзімі 1997 жылдың 2 мауысымына  келеді.

Төлем  жасаланады:

8.                     Мерзімге сәйкес несие бойынша төлем жасалу (несие +пайыз) =мерзімге сәйкес несие сомасы * (1+ жыл саны* берілген несие үшін төлем (пайыз).

9.                     Мерзімге сәйкес  несие пайыздары = мерзімге сәйкес  несие бойынша  төлем жасалуы – мерзімге сәйкес  несие сомасы

10.                Несиені қайтару= несие бойынша қайтарылым сомасы / несиені беру  жылдарының  саны

11.                Мерзімге сәйкес  салық салынатын  пайда=мерзімге сәйкес білік  жәрдемдесу – мерзімге сәйкес  өндірістік шығындар – мерзімге сәйкес  несие бойынша пайыз мөлшері.

12.                Пайда салығы =30 пайыз * мерзімге сәйкес салық салынатын  пайда

13.                Мерзімге сәйкес таза пайда = мерзімге сәйкес салық салынатын  пайда-пайда салығы - мерзімге сәйкес  несие бойынша  қайтарылым – мерзімге несие бойынша пайыздар.

14.                Операционды ақша ағыны = мерзімге сәйкес таза пайда+ мерзімдік  өтелімдердің  негізгі қорлары

15.                Айналымдағы қаржылардың  тұтынушылығы =мерзімге сәйкес жәрдемдесу *10 пайыз

16.                Мерзімге сәйкес  айналымдағы қаржының  тұтынуының өзгеруі = өткен мерзімдегі  айналымдағы  қаржылардың  тұтынушылығы – осы мерзімдегі айналымдағы  қаржылардың  тұтынушылығы

17.                Жалпы ақша ағыны  = операционды ақша ағыны + мерзімге сәйкес  айналымдағы қаржының  тұтынуының өзгеруі

Барлық есептеулер 3-кестеге енгізіледі. Есептеудің  басқы  нұсқасы, онда негізгі қаржының  тең бөлігімен  несие уақытында  қайтарылуы  (3,5 жыл) керек.

1.1                Қаржы салымдарының тиімділігін анықтау

 Қаржы салымдарының тиімділігін анықтау мына формуламен  шығарылады:

 

өтелімдер)/Т)- несиені қайтару)/(1/2*(Кл- өтелімдер)),

мұндағы Т- жобаның  жұмыс істеу  мерзімі

               П- жоспарланған пайда сомасы

               Кл- салынған қаржы

 

1.2                    Өтелімділік мерзімін  анықтау

Қаржы салымдарының  өтеліміділік  мерзімінің  көрсеткішін  есептеу  оңай, сонымен қатар  онда кейбір  кемшіліктер  бар, оларды  талдауды  есепке алу керек .

РР=күрделі қаржы сомасы /1 мерзімдегі  жобадан алынған пайда.

Егер пайда біркелкі таратылмаса,  онда  өтелімділік мерзімі  кумулятивті пайда арқылы  қаржы салымдарын  өтеу жылдар  санының  тура есептелуімен саналады.    

РР көрсеткішін  есептеуінің  жалпы формуласы:

РР=n, болғанда

 

1.3  Ішкі тиімділік нормасын анықтау

Қаржы салымдарының ішкі тиімділік  нормасын  (IRR) анықтағанда, NPV жобасының  астарында  дисконтирование  коэффициентінің  мәні  нөлге  тең IRR=r, NPV=f(r)=0 болады.  Жобаның ішкі  тиімділігінің нормасын  анықтау  кестеден   дисконтирование  коэффициентінің  екі мәнін алып, олардың  r1<r2 , интервалында  (r1,r2) NPV=f(r) функциясы  өзінің  мәнін “+” тен “-” қа  немесе “-” тан “+” қа  етіп таңдау керек. Одан кейін келесі  формуланы  қолданамыз:

f(r1)>0, f(r2)<0 болғандағы мұндағы r1 – дисконтирование коэффициентінің  табулиративті мәні

f(r2) <0, f(r2)<0 болғандағы мұндағы r2 – дисконтирование коэффициентінің  табулиративті мәні

NPV- нөлге теңестіру

дисконтирвание %

 

2-кесте  Жобаның ішкі тиімділік нормасын есептеу

Дисконтирование жүктемесі

Жобаның NPV

0

 

0,1

 

0,15

 

0,2

 

0,25

 

0,3

 

0,35

 

 

Бұл көрсеткіштің экономикалық мағынасы мынада:

Өнеркәсіп қаржы салымдарына байланысты  әртүрлі шешімдер  қабылдауы  мүмкін, бірақ  тиімділік  сатысы ағымдағы  СС (жоба үшін қаржы  көздерінің бағасы, егер ол  тұрақты қаржы  көзі болса) көрсеткіштен аз болмауы керек. Өйткені IRR көрсеткішімен дәл сол көрсеткіш теңестіріледі, ол тұрақталған жоба үшін саналғандықтан олардың  арасындағы   байланыс  мынадай:

Егер IRR>CC, болса жобаны қабылдау керек.

Егер IRR<CC болса  жобаны қайтару керек

Егер IRR=CC болса онда  жоба не пайдалы емес,  не тиімсіз емес

Кесте есептеулері бойынша  ішкі тиімділік  нормасына  қатысты NPV- көрстекішінің  байланыстылық  графигін тұрғызу

1.3                    Тездетілген өтелімдерді пайдаланудан  әсер бағасы

Тездетілген  төлемдер  әдісі бойынша   жыл сайынғы  өтелімдік  шығындар, күрделі  шығындар соммасының  түзу сызықты  өтелімдік  шығындарды есептегенде  алынған пайыздық мөлшерменің  еселенген  мәніне көбейту арқылы  есептеледі.

Тездетілген өтелімдер көбінесе негізгі қорлардың пайдалануға  жіберген  басқы жылдарда  өтелуі үшін  пайдаланады.

Өнеркәсіпке мұндай әдіс өте  тиімді, өйткені  басқы  жылдарда салық салымы  азаяды және  операционды  CF үлкейеді. Есептеулер  нәтижесін  кестеге енгіземіз. Тездетілген  өтелімдер  пайдалануының NPV-ға әсері.

2.    Зертханалық  жұмыстарды өткізу әдістемесі

Зертханалық жұмысты өткізу келесі  тәртіппен  жүргізіледі:

1) ПЭВМ-да  қолмен есептеулерді тексеру. Ол үшін  1-кестеде берілгендер 2-кестедегі алгоритмдермен сәйкес NPV–ді орташа, қайтарылу мерзімін,  ішкі  пайда нормасын, әр түрлі дисконтирование жүктемелеріндегі (10-40%-5% қадаммен) тездетілген  өтелімдерді пайдаланудың тиімділігін  есептеу  жүргізіледі.

Одан кейін NPV- дің максималды  тәсілі  және қайтарылу мерзімінің минималды мәні  келесі анализдерге  бастапқы ретінде қолданылады.

2) Өткізу көлемінің өзгеріуіне байланысты  жобаның сезімталдығын, баға сатысын, тұрақты және айнымалы шығындар, несие  үшін қойылымдарды  анализдеу үшін келесі  параметрлерде өзгертулер енгізу:

-  шығарылым көлемі 10%-дан 5% қадаммен 100% дейін  үлкейіп төмендейді.

-   Баға 10 % -дан 5 % қадаммен 100% дейін үлкейіп төмендейді.

-   Тұрақты шығындар 10%-дан 5%  қадаммаен 100% дейін үлкейіп төмендейді.

-  Айнымалы шығындар 10% 5 %  қадаммен 100% дейін үлкейіп төмендейді

-  Несие  үшін қойылым 1%-дан 1 % қадаммен 25%-ға дейін үлкейіп төмендейді.

 Осы параметрлердің  әрқайсысы үшін ПЭВМ- да есептеулер жүргізіп, нәтижелерін кестелерге кіргізіп, NPV-шамасында өзгеретін  байланыстылықтарды  көрстеу: 4-кесте NPV-ға шығарылым  көлемінің  әсер етуі; 5-кесте  – NPV- ға бағаның әсері; 6-кесте 6 – NPV-ға тұрақты шығындардың  әсер етуі; 1-кесте 7 - NPV-ға айнымалы шығындардың  әсер етуі;

 

3-кесте       Есептеудің  басқы нұсқасы

Көрсеткіштер/мерзім

0

1

2

3

4

5

6

7

8

барл

Қаржы салымдары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Соның ішінде несие үшін

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі қорлардың өтелімдері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорлардың қалдық бағасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі қорлардың  сатылу бағасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шығарылым көлемі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бірлік бағасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Валды пайда

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тұрақты шығындар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Айнымалы шығындар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өндіріс шығындары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Несие (+несие үшін %)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Несие үшін пайыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Несиені қайтару

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Салық салынатын пайда 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайда салығы (20%)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Таза пайда (несиенің % қайтарғанда)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Операционды CF

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Айналымдағы қаржы тұтынушылығы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тұтынудың өзгеруі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жалпы CF

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дискнотты көбейткіш

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дисконты фактор

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жобаның NPV-і

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4-8 -кесте      NPV –ға әсер ететін өзгеретін шамалар

 

Көрсеткіштер/мерзім

0

1

2

3

4

5

6

7

8

барл

Қаржы салымдары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Соның ішінде несие үшін

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі қорлардың өтелімдері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорлардың қалдық бағасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі қорлардың  сатылу бағасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шығарылым көлемі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бірлік бағасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Валды пайда

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тұрақты шығындар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Айнымалы шығындар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өндіріс шығындары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Несие (+несие үшін %)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Несие үшін пайыз

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Несиені қайтару

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Салық салынатын пайда 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайда салығы (20%)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Таза пайда (несиенің % қайтарғанда)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Операционды CF

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Айналымдағы қаржы тұтынушылығы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тұтынудың өзгеруі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жалпы CF

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дискнотты көбейткіш

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дисконты фактор

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жобаның NPV-і

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3) NPV, қаржы салымдарының орташа тиімділігі, қайтарылу мерзімі, ішкі пайда нормасы, өнім бірлігінің бағасы, айнымалы шығындар,  тездетілген өтелімдерді пайдаланудан  болған  әсер тиімді параметрлері арқылы қаржы салынған жобаның  қабылдануы туралы  қорытынды  жасау.   

Жобаның қабылдануы туралы қортындыларды келесі түрде көрсету: есептеулер нәтижесінде  және құрылған  график  бойынша берілген жобаның NPV ________% ға тең. Берілген  жобаның  нұсқасын  осы критери     бойынша қабылдануға (қабылданбауы) болады, өйткені бұл дисконтирование нормасынан жоғары (төмен).

Тездетілген  өтелімдердің әсері туралы  қорытындыларды келесі түрде көрсету:  біздің  жағдайымызда  тездетілген  өтелімдер  тәсілін қолдану жобаның NPV  - і өсуі _______ теңгеге дейін өсті. Бұл мына себептер бойынша болды (себептерді нұсқау).

 

3.    Алынған  нәтижелерді талдау

Алынған нәтижелерді талдаудан  өткізген кезде, онда  3 т. өзгеретін №3 қабылдану критериі NPV-ға әсер етуі және нұсқалар мен  негізгі параметрлерге кіргізілген өзгертулерді талдау  керек.

Бұл талдаудың  мәні жобаның  басқы  параметрлерін анықтап, олардың шамалары қолайсыз жаққа өзгерген кезде NPV  мәнін анықтау.

Осы нәтижелерді талдап, олардың  қайсысы NPV мәніне  көбірек  әсер ететінін анықтау:

Талдау бойынша  қортындыларды  келесі түрде көрсету:

-  Шығарылым  көлемі: шығарылым көлемінің азаюы ___________% -ға, NPV-дің _____________ шамасына дейін  азаюына  әкеледі, басқы шама ____________% -ға азаяды.

-  Өнім бірлігінің бағасы: өнім бірлігінің бағасының азаюы ___________% -ға, NPV-дің _____________ шамасына дейін  азаюына  әкеледі, басқы шама ____________% -ға азаяды

-  Тұрақты шығындар: тұрақты шығындардың  өсуі ___________% -ға, NPV-дің _____________ шамасына дейін  азаюына  әкеледі, басқы шама ____________% -ға азаяды

-  Айнымалы шығындар: айнымалы шығындардың 5 % -ға өсуі, NPV-дің _____________ шамасына дейін  азаюына  әкеледі, басқы шама ____________% -ға азаяды.

Жоғары айтылғандардан  тұжырым  жасауға болады: NPV-ға  көбірек әсер  ететін _____________және _____________өндіріс.

Зертханалық  жұмысты қорғауға  дайындалғанда мына сұрақтарға жауап  беріңіз:

1.                     NPV-дің қабылдану критериі бойынша анықтау әдістемесі, формуласы.

2.    Қабылдану  жобалаудағы  қаржы салымдарының орташа  тиімділік  критериі бойынша  анықтау әдістемесі

3.    Қабылдану жобалаудағы қайтарылу мерзімінің критериі бойынша  анықтау әдістемесі.

4.    Қабылдану  жобалаудағы  пайданың ішкі нормасының критериі бойынша  анықтау әдістемесі 

5.    Өтелімдер әдісі

6.    Тездетілген өтелімдер  әдістемесі

7.    Тұрақты, айнымалы шығындар

8.    Өтелімдік шығындарды  анықтау әдістері

 

№ 2 зертханалық жұмыс

Өндірістік факторлар комбинациясы

Жұмыс мақсаты: Әртүрлі өндірістік  факторларды  комбинацияларда  бақылау кезінде  электрстанциядағы  өндірістік  технологиялардың  тиімді  комбинациясын  анықтау.

1.    Тапсырма

Шарт :

Электрэнергиясын  өндіретін  электрстанция, әрқайсысы  бір-бірінен  қолданылатын ресурстармен  (еңбек және қаржы)  ерекшеленетін  үш  өндіріс технологиясының  біреуін  таңдайды: 1-кесте.

 

1-кесте Қолданылатын ресурстардың үйлесімділігі

Шығары -лым көлемі

Технологиялар

А

Б

В

Т

К

Т

К

Т

К

1

2,1 Т

1,5К

1,7Т

1,7К

2

3,2Т

2,3Т

2,3К

3

4,5Т

2,5К

3,2К

4

6,5Т

5,5К

4,2К

5

9,4Т

3,5К

5,5Т

7,3К

5,3К

6

13,3Т

6,3Т

9,5К

7,3Т

6,7К

 

Қаржы  және еңбек  бірлігінің  бағасын  әркім өзі  таңдауы керек.

Анықтау керек:

А) Электростанция әрбір  электр энергия  жіберу  деңгейі кезіндегі  қандай өндірістік  технологияны  таңдайтындығын  анықтаңыз.

Б) Электрэнергияны жіберу кезіндегі әрбір  деңгейдегі  жалпы шығындарды анықтау.

 

2-кесте   Зертханалық  жұмыстың  берілгендері (мың теңге)

Нұсқа

Технологиялар

А

Б

В

Т

К

Т

К

Т

К

1

8,9

1,5

5,5

3,9

4,5

5,7

2

8,7

2,5

6,7

4,1

4

7

3

9,1

3

5,7

4,5

4,6

5,8

4

9,2

1,6

7

4

4,3

6,8

5

8,6

2,6

5,8

4,6

3,4

5,9

6

8

1,7

6,8

4,5

3,5

6,9

7

8,6

2,7

5,9

3,4

3,6

6,1

8

9,5

1,8

6,9

3,5

3

5,1

9

9,6

2,9

6,1

3,6

4,7

6,3

10

9,7

2,1

5,1

3

4,8

5,3

11

9,8

2,4

6,3

4,7

4,9

6,2

12

9,9

2,3

5,3

4,8

5

5,2

13

8,1

2,2

6,2

4,9

3,7

6,4

14

8,2

1,3

5,2

5

3,8

6,2

15

8,3

1,2

6,4

3,7

3,9

5,4

16

9,3

1,4

6,2

3,8

4,1

6

17

9,4

2

5,4

3,9

4,3

5,9

18

8,4

2,4

6

4,1

4,5

6,1

19

10

2,8

5,9

4,3

3,9

5,5

20

9,9

2,6

6,1

4,5

4,1

6,7

21

5,5

4,7

4,5

6,2

8,9

2,4

22

6,7

4,8

4

5,2

8,7

2,3

23

5,7

4,9

4,6

6,4

9,1

2,2

24

7

5

4,3

6,2

9,2

1,3

25

5,8

3,7

3,4

5,4

8,6

1,2

26

6,8

3,8

3,5

6

8

1,4

27

5,9

3,9

3,6

5,9

8,6

2

28

6,9

4,1

3

6,1

9,5

2,4

29

6,1

4,3

4,7

5,5

9,6

2,8

30

6,1

4,5

4,8

6,7

9,7

2,6

 

2.    Өндірістік технологиялардың  тиімді  комбинацияларын анықтау

Сәйкес  өндіріс өнімінің  жіберілуі  өндірістік  факторларының  комбинациясымен  шектеледі.

1.    Еңбек

2.    Жер

3.    Қаржы

Жіберілетін  өнім саны  өндіріс  факторларына  тәуелді болады.

Мысал:  Жүкті-отындық  цех – жүк түсіруі  белгілі  факторлар  санын қажет  етеді,  олар  өзара  өндіріс процесі  және  сәйкес  шығындармен байланысқан. Әртүрлі  факторлар  жиынтығының  байланысынан  алынатын  нәтижесі  өнім санының  нәтижесі  деп  аталады. Оны  кіріспен шатастырмау керек.

(Кіріс - өнімнің  нарық бағасымен  сатылымнан  түскен  ақша саны)

Өндіріс процесін іске  асыру үшін  нарықта  арзан  отынды  алу керек, яғни  өндірістік  факторлардың  өндіріс процесіндегі   құтылу құны. Ол шығындар.

Өндіріс процесінде  факторлар  жіберілетін  өнімнің  өзгеріссіз  саны  кезінде   немесе  аяғына дейін орындалмаған  жұмысты байланыстыра алады. Яғни, екі  мәселе қойылады:  техникалық және экономикалық.

Техникалық: Отын  түсірудің  жұмыс көлемін  қолмен және   техника қолдану   арқылы  іске асыруға болады.

Қолмен түсіруді  шартты түрде белгілейміз: еңбектің   5 бірлігі  және  1 бірлігі, немесе  қаржының 6 бірлігі немесе еңбектің 1 бірлігі.

3 - кесте

Комбинация

Қолданылатын факторлар

Жұмыс көлемі

 

Еңбек

Қаржы

А

5

1

100%

Б

3

2

100%

В

2

3

100%

Г

1

5

100%

 

Изоквантаны тұрғызамыз. 1-сурет. Қаржы - (х) бойынша, еңбек (у)  бойынша                                                                             

 

1 - график

 

Техникалық  суреттеменің  қайсысы   тиімді  деген сұрақ туады?

Өндірістің неғұрлым  ұтымды факторлары жағымды  минималды  шығындардың комбинациясы деп аталады.

Өндіріс  факторының  бірлігі 1500 теңге  деп, ал  өндірістік  фактор –10000 қаржы деп есептейік.

Қайтадан  өндіріс факторларының  қандай комбинацияда  жұмыс көлемінің орындалуы  арзанға түседі  деген сұрақ туады. Сол үшін   жұмыс орындалуына кеткен  шығындар кестесін құрамыз.

4-кесте       Әртүрлі комбинациялар кезіндегі шығындардың есептемесі

1 нұсқа

2 нұсқа

3*15+0=45

4*15+0*10=75

2*15+1*1,5*10=45

4*15+1,5*10=75

1*15+3*10=45

3*15+1,5*10=75

0*15+4,5*10=45

1*115+6*10=75

 

 

Содан кейін изокванта шығынының сызығын енгіземіз.  Осындай  жағдайда   минималды шығындар  комбинациясы  тура шығындармен изокванта жанасқан  жерінде  пайда болады.

Арифметикалық шешу:

А 5*15+1*10=85 мың теңге

Б 3*15+2*10=65 мың теңге

В 2*15+3*10=60 мың теңге

Г  1*15+6*10=75 мың теңге

 

3.    Зертханалық жұмысты  жүргізудің әдістемесі

Зертханалық жұмысты өткізу келесі тәртіппен орындалды:

1.    ПЭВМ-да  қолмен есептеулерді тексеру. Ол үшін  1, 2-кесте  берілгендері бойынша  (2-т.) алгоритмдермен сәйкес  энергоөндірісіндегі  өндірістік  технологиясының  тиімді  комбинация есебін  жүргізу.

2.    Есеп нәтижесін  талдау үшін  еңбек бірлігінің  базасын 10-15%-ға қаржы  бірлігінің бағасын  5-40 % өзгерту керек.

3.    Тұжырым жасаңыз.

4.    Алынған  нәтижелерді талдау

Өзгертулерге талдау жасаңыз, егер:

А) Еңбек бірлігінің бағасы өседі, ал қаржы бағасы қалпында қалады. Бұл өзгеріс технологияны таңдау бағасына  әсер  етуі мүмкіндігін анықтау.

Б) Капитал  бірлігінің  бағасы  5-40 % -өсті, ал еңбек  бағасы қалпында  қалды. Бұл өзгеріс технологияны таңдауға  әсер ету  мүмкіндігін  анықтау.

Әрбір жіберілетін электрэнергия еңбек төлеміндегі шығындардың  жаңа деңгейіндегі қандай технология  таңдалатынын анықтау.

Зертханалық жұмысты қорғауға  дайындалғанда, мына сұрақтарға  жауап беріңіз:

1.    Кірісті анықтау

2.    Шығындар және олардың классификациялары

3.    Минималды шығындардағы техникалық мәселелерді анықтау

4.    Минималды шығындардағы экономикалық мәселелерді  анықтау

5.    Энергоөндірісіндегі  шығындардың классификациялары

 

  

 

 


Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

     1. Грейсон Джексон младш., Делл Карл О. Американский менеджмент на пороге ХХ века.-М.: Экономика,2001.

     2. Мегилл Р.Е. Анализ рисков – основные положения. Сектор энергетики: Курс по проектномк анализу. Том 2. Инвестиции в энергетический сектор  и проектный анализ.-2001.

     3. Определение экономической  эффективности гидроэлектростанции: Учеб. пособие. – М.:МЭИ, 1997.

     4. Дукенбаев К. Энергетика Казахстана и пути ее интеграции в мировую  экономику.- Алматы: Ғылым, 1996.-532 с.

 

 

 

 

Мазмұны

1 Жалпы жағдайлар ………………………………………………………3

 

2 Зертханалық жұмыстарды орындауды ұйымдастыру ……………

 

№1 зертханалық жұмыс. Инвестициялық жобаның  қабылдану шегі мен  сезімталдық таладауын анықтау…………………4

 

№2 зертханалық жұмыс. Өндірістік факторлар комбинациясы ……

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

2005ж. қосымша жоспары, реті

 

 

Кғсіпорын менеджменті жғне сала экономикасы

 

Зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар

(жылу энергетика мамандығы бойынша оқитын күндізгі бөлім

студенттері үшін)

 

 

Редакторы   Ж.А. Байбураева

 

 

 

 

Басуға қол қойылды ___                                        Пішімі 60х84 1/16

Тиражы_______ дана.                                              №1 типография қағазы

Көлемі 2,0 оқу-басп.т.                                               Тапсырыс _________.

Бағасы _____

                                                                 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы энергетика және байланыс институтының

көшірмелі-көбейткіш бюросы

050013 Алматы, Байтұрсынов к.,126