АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА  және  БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ 

Өнеркәсіптікжылуэнергетика кафедрасы 

 

СУ МЕН ОТЫНДЫ ДАЙЫНДАУДЫҢ ЖҮЙЕЛЕРІН ОРНАЛАСТЫРУ ЖӘНЕ СЫНАҚТАН ӨТКІЗУ 

(220240 – Жылуэнергетика мамандықтарының студенттеріне арналған дәрістер жинағы)

 

 
Алматы 2007

ҚҰРАСТЫРҒАН: Л.Р. Жүнісова. Су мен отынды дайындаудың жүйелерін орналастыру және сынақтан өткізу. Дәрістер жинағы, (Жылуэнергетика мамандықтарының студенттері үшін – 220240).-

 

Кіріспе 

         Энергетиканың дамуы электростанцияның дұрыс дамуынсыз мүмкін емес. Ол үшін оның сенімділігін, үнемділігін көтеру және қоршаған ортаны қорғау нормаларын сақтау керек.

         Бұл мәселені шешу үшін су дайындау және су-химиялық тәртіп жұмыстарын жақсарту маңызды рөл атқарады. Қоректік судың ластануын азайту, темір және мыс қосындыларын азайту, бу және турбогенератордың қалдық санын азайту.

         Бірінші кезекте суға қойылатын талаптар: тазалау, темірсіздендіру, өндірістік және турбинадағы конденсатты жұмсарту және тұзсыздандыру, бу қазандарын химиялық жуу, қоректі су жолының коррозиясын азайту, су дайындау қондырғысының және су тәртібін қадағалау жұмыстарын автоматтандыру, ақаба суды тазалау.

         Кітапта су өңдеудің жаңа әдістеріне (электрдиализ, кері осмос, сиротерм-процесс, аммонекс-процессі, үздіксіз иондау, магнитті және ультрадыбыстық өңдеу ) көңіл аз бөлінген. Тура ағынды бу қазандарындағы су дайындау және су тәртібі сұрақтары қаралмаған, өйткені ол әдебиетте жақсы және тереңінен қаралған.

  

№1 дәріс. ЖЭС-ның негiзгi су түрлерiнiң сапасы. Су дайындау қондырғыларын (СДҚ) орнату негiзiнде  темiрбетонның қолданылуы. Көп еңбек сiңiрудi қажет ететiн жұмыстарды механикаландыру

 

ЖЭС-ның негiзгi су түрлерiнiң сапасы

Қазiргi кезде Минэнерго, Минчермет және т.б. министрлiктер мен ведомствалардың ЖЭС-да өнiмдiлiгi 170-640 т/сағ булы-барабанды ЖҚ және АЖҚ қазандардан мыңнан астамы жұмыс iстейдi. Осы қазандардың бір бөлігінің қуаттылығы 150-200 МВт турбиналы қазан блогының құрамында, ал қалғаны параллель байланысты ЖЭС құрамында пайдаланады. Булы дағыралы қазандарды айрықша буды едәуiр сұрыптайтын және үлкен қуатты етiп ЖЭС-на қондырады, мұндай ЖЭС-ды көбiнесе жылу орталығы деп атайды.

Дағыралы қазанды электростанциялар тек қана салқындатылған, құрамында 5000 мг/л тұзды суы бар, турбиналарды конденсаттау үшiн, блокты тұзсыздандыру қондырғыларымен, ал ыстық сыртқы және станционды конденсат үшiн автономды тұзсыздандыру қондырғыларымен сирек жабдықталған. Сондықтан бұл бу қазандарының өзiнiң төмен талаптарына қарамастан судың сапасы кейде ең алдымен құрамындағы темiр мен мыс нормасымен сәйкес келмейдi. Бұл қоспалар, сонымен қатар мырыш негізінен сулы конденсат жолының коррозияға ұшырау әсерінен, турбинаның конденсаторындағы суытылған суды сорып алу әсерінен  және  бойлер- желілік жылытқышта желілiк су әсерінен түседі.

Жоба бойынша өнiмдi конденсаттың қайтымдылығының азаюынан немесе оның ластануы, қосымша су үшiн тұзсыздандыру қондырғыларының өнiмдiлiгi жеткiлiксiз болады. Барлық қысымдағы бу қазандарының қоректi суындағы мырыш, жылытқыштар мен конденсатордың тез құбырларының коррозияға ұшырау және мырышсыздану нәтижелерiнде, тың судағы аз мөлшерiнде қақ пен шлам пайда болады. Фосфат пен мырыштың басқа қоспаларынан құрала отырып, құбырлардың жарылуына әкелiп соғады. ЖҚ (7-10 МПа) және АЖҚ (14 МПа артық) булы қазандар үшiн будың сапалық мөлшерi.

ЖҚ және АЖҚ ЖЭС-да судың химиялық мөлшер режимi және техникалық пайдалану ережелерi сақталады. Бiрақ олардың сақталуына қарамастан бу қазандарында қақ пайда болады. Ол химиялық тазартудың қажеттiлiгiне әкеледi.

Су сынамасының ұсынуларын алудың қайшылықтары туралы айта кету жөн. Судың төмен жылдамдығында (0,5 м/с) коррозияның қалқыған бөлшектерi үлкен қашықтықтағы сынама желiлерiнiң жолында (d=1015 мм; 100150 м) құбырдың қабырғасына жабысып қалады. Кейде ысырманың тар саңылауларында тұрып қалып аналитикалық сынамаға түспейдi. Тоңазытқыш тегiстiгiнiң жеткіліксiздiгiнен, сынамалық шығынын үлкейту алайда мүмкiн емес.

Құрамындағы қалқыған қоспалардың яғни коррозия өнiмiнiң сынамалық ұсынысын көтеру үшiн, 2-3 есе асатын шығын мөлшерiмен тоңазытқыштарда және сынамалы желiлерде 30-60 минут арасында бiр күн бұрын үрлеп тазарту керек. Мысалы 50-100 л/с тоңазытқыш және трасса құбырларының iшкi диаметрi 5-6 мм болғанда қолданылады.

ЖЭС-да турбиналар үшiн бу өндіретін негiзгi энергетикалық бу қазандарынан басқа жиiлiк жылытқыштар, ыстық су мен жылуды қамтамасыз ететiн үлкен қуатта және қалыпты тәртiпте жұмыс iстейтiн жылытқыштар бар. Су жылытқыш қазандар қалай дербес жұмыс жасаса, солай бойлер – желілік жылытқыштармен параллель жұмыс жасай алады.

Қоректік және желілiк судың сапасы оның жылу тәуелдiлiгiне қарай 1.6-шы кестеде келтiрiлген.

Жабық жылу желілерiнде қоректендіру және желілiк судың   көрсеткiшi ӨЖЭ мөлшерi бойынша 8,5-тен асуы мүмкiн, ал ГОСТ 108.030.47-81 бойынша 7-11 бiрлiк арасында болуы мүмкiн. Бiрақ сiлтiлi реакция кезiнде (>9,5) бұл тұтынушылар жылытқыштарының және жиiлiк жылытқыш станцияларындағы жез құбырларының мырышсыздануына әкелiп соқтыруы мүмкiн. Ашық су бөлгiштi жылу желілерінің қоректік суы ГОСТ-2874-82 мөлшерiне сәйкес болуы тиiс.

Құбырларды пісірудің тығыз емес бiрiгуiнен және құбырлардың коррозияға ұшырау салдарынан жабық жылу желілерінің қоректік суы жылытқыштардан ағып кету мүмкiндiгi ескерiлiп, iшуге жарамды судан даярланып, ауыстырылуы қажет (желілік немесе артезиан суы). Жабық жылу желілерін уақытша қамтамасыздандыру мақсатында кемiнде 20 минут зарарсыздандырылған >102^оС болғандағы техникалық, тазартылған сумен ауыстыруға болады.

Жабық жылу желілерiн қоректендіру суымен қамтамасыздандырғанда, оның вакуумдық деарациясы 0,03 МПа және  70^оС болуы мүмкiн.

ЖҚ және АЖҚ  ЖЭС-да суды өңдеудiң жақсарту тәсiлдерi

СДҚ – тиiмдiлiгiн және сенiмдiлiгiн көтеру - өңделген судың сапасын көтеру, өзiмiздiң қажеттiлiктерiмiзге жылудың, электроэнергиялық, реагенттер мен судың шығынын азайту, еңбек шығынын ықшамдау. СДҚ ағынды суларының және қалдықтардың қоршаған ортаға зиян келтiруiн жою немесе азайту көптеген шаралар арқасында жүзеге асады. Олардың негiзгiлерi мыналар: ЖЭС-да барлық су және бу желiлерiнiң, судың және будың сапалық шамасын қатаң бақылау; сыртқы сулардың коагуляциясы мен флокуляциясы олардың пермаганаттық тотығуы 5 мг/л  көп болғанда; карбонаттық кермектілігі 1,0 мг-экв/л көп болғанда әктеу; карбонатсыз кермектілігі 1,0 мг-экв/л болғанда содалау (коагуляция кезде пайда болатын карбонатсыз кермектілікті қоса); бiрiншiден барлық тұщы және СДҚ ағынды суларын, екiншiден иониттiк сүзгілердің тұзды ағынды суларын жарықтандырушыларға жiберу; жарықтандырушылардан шламды тығыздау және құрғату.

Өз қажеттiгiмiзге кеткен судың және иониттердi регенерациялауға кеткен реагенттердiң шығынын азайту үшiн жоғары активтi иониттердiң қолданылуымен; ағынға қарсы немесе сатылы ағысқа қарсы регенерацияның өткiзуiмен; жуылған судың және жұмсалған регенерациялық ерiтiндiлердiң қайта қолданылуымен; барлық тұзсыздандыру қондырғылардың жуылып тасталған суларының, суды өңдеу процесiнiң басына қайтарылуы, шартты түрде тұз мөлшерi, кремний мөлшерi, кермектілігі және сiлтiлiгi бастапқы судың көрсетулерiнен аспауы керек. Сонымен қатар СДҚ iшiндегi жуылған судың аниониттiк сүзгілердің сатылай қолданылуы ұсынылады. Негiзгi немесе жартылай өңделген судың орнына және жарықтандырушылардан сiлтiлi шламды ГЗУ-ға құяр алдында, оларда шылқып тұрған , қышқыл суды нейтрализациялау үшiн қолдануға болады. Бұл салаларды қолдану арқасында регенерациялық реагенттердiң стехнометриялық 1.3-1.5 және одан да төмен шығындарды төмендетуге, ал өзiмiздiң қажеттiлiгiмiзге судың шығынын 20-25%-тен 7-10%-ке дейiн төмендетуге мүмкiншiлiк бередi. Сонымен қатар қоршаған ортаның ластануы және лас суды ағызу төмендейдi.

Ағынды суларды ағызу мөлшерiн азайту мына салалардың жүзеге асып, қолданылуында мүмкiн: электродиализдiк және гиперсүзгілік қондырғылар, қайтымды осмос және иониттi сүзгілерді регенерациялау үшiн қайтымды концентратты буланғыш – буландырғыштарда жұмсартылған ағынды суды буландыру керек. ЖЭС және СДҚ ағынды сулардың ағызуын мүлдем тоқтату үшiн оларды терең буландырып, құрғақ тұз қоспаларын алып жою немесе бөлек қоспаларын алып ( және ) өндiрiсте қайта қолдану керек.

Терең емес (100-150 г/л-ге дейiн) жұмсақ ағынды суларды буландыру () кезiнде көмiртектi болаттан жасалған буландырғыштар және т.б. қондырғылар қолданылуы мүмкiн. Терең буландыру үшiн, яғни бөлек тұздардың кристаллизациялауына дейiн немесе құрғақ болуы үшiн коррозияға тұрақты, тот баспайтын және титанды болаттан және т.б. сирек, қымбат материалдарды қолдану керек.

Барлық жағдайларда, тұзсыздандыру сүзгілеріне баратын, өңделетiн судың  және құрамын арттырмайтын коагулянттарды қолдану керек және орынды. Сонымен бiрге немесе - катиондық сүзгілердің жұмыс көлемiн азайту үшiн сода қолданылады. Одан басқа, сода тұнбада  құрамын үлкейтедi. Ол жарықтандырушыларда пайда болып, оларды ауырыңқыратып судың жарықтануына көмек етедi.  жарықтандырушыларды тұнуы, оның -катиониттi сүзгілердің регенерациондық суларда құрамын азайтады, -катиониттiң гипстену қаупiн жояды және регенерациялық ерiтiндi де  концентрациясын көтерiп, көлемiн азайтады.

Алдыңғы уақытта қосымша суды даярлау үшiн, булы буландырғыш-қазандарды қоректендiру үшiн, шамасы қалалық канализацияның қосымша тазартылған ағынды сулары, олардың биологиялық – сүзгiлеу және хлорлаудан кейiн қолданылады. Практика жүзiнде негiзгi табиғи сумен тұз құрамы, кермектілігі және т.б. көрсеткiштер бойынша бiрдей болып, бұл сулар құрамында органикалық қосылыстар және биогендiк элементтер () өте көп мөлшерде кездеседi. Олар аппараттардың биологиялық өсiмдiктермен өршiп кетуiне соқтырады, әсiресе сумен жабдықтау айналым желілерінде. Сонымен қатар суды жарықтандыру және жарықтандырушыларда тұнбаның кристаллизациялау процестерiн нашарлатады. Бұл факторлар ЖЭС және СДҚ-да қосымша тазартылған қалалық ағынды сулардың өңдеуi мен қолдануы қиынға түсiрсе де бұл сулардың қосымша өңдеуiнен кейiн қолданылмауына себеп болмау керек.

Неғұрлым елдi мекен аз болса және бiр адамға салыстырмалы шығын аз болса, соғұрлым қалалық ағынды сулардың ластану мөлшерi көп болады және сапасы жағынан теңселу артады. Қосымша тазартылған ағынды сулар жылу жиiлiктерiнде қолдануға жарамсыз екендiгiн ескеру керек.

Су дайындау қондырғыларының (СДҚ) орнату негiзiнде  темiрбетонның қолданылуы

Бiздiң елiмiздiң су жолы қызметкерлерiнiң – энергетиктердiң алдында тұрған түйiндi мәселелердiң бiрi ол – кейбiр бөлек СДҚ аппараттарын iрiлендiру мөлшерiн қысқарту, коррозияға қарсы төзiмдiлiгiн ұлғайту, габариттерiн кiшiрейту. Кейбiр су өңдеу процестерi (тұну, механикалық сүзгілеу, иондық алмасу) жұмыс iстеу орнында орнатылған үлкен өнiмдi темiрбетон аппаратурасында iске асырылуы мүмкiн. Қазiргi кезде қолданылатын су резервуарлары, реагенттердi және оның ерiтiндiлерiн сақтау iштiктерiнен басқа темiрбетоннан араластырушылар, тұндырғыштар, жарықтандырушы және 1-шi сатылы катиониттi сүзгілер жасауға болады. Басқаларға қарағанда темiрбетон аппаратурасы тығыз (компактно) орналасады, кейде өзiнiң орналастырылуы үшiн қосымша ғимаратты қажет етпейдi, жердiң деңгейiнен жартылай және түгел төмен орналасуы мүмкiн, сонымен қатар бiрнеше қабатты болуы мүмкiн. Темiрбетонды аппаратура қондырғылары оңтүстiк аймақтарда жартылай ашық болуы мүмкiн.

Темiрбетонды жабдықтарды қолдану кезiнде металл шығыны төмендейдi, арматура мөлшерi едәуiр қысқарады, ал автоматтандыруды оңайлатады, ауыстырып қосу мөлшерiн азайтады. Көп жағдайда темiрбетон аппаратурасы арнайы коррозияға қарсы сырлауды қажет етпейдi және қарапайым, арзан сырды қолдануға болады.

Ашық темiрбетон аппаратурасын пайдаланған кезде iшiндегi болып жатқан процестердi бақылауға (тұну, қопсыту) және өз уақытында көрiнген кемшiлiктердi жоюға болады (жуылудың бiрқалыпсыздығы, сүзгіленетін материалдардың үстiндегi шұңқыр мен саңылаулар).

Темiрбетон аппаратурасын орнату кезiнде оның су өткiзбеуiн қамтамасыз ету керек. Ол тұтас құйынды темiрбетонның қолданылуымен, ауа райы жылы, ыстық кезде орнатумен, арматура мен опалубкалардың сапалы iстелуiмен, бетонның тез құйылуымен, вибраторлардың қолданылуымен қамтамасыз етiлуi керек. Әсiресе, цементтiң үлкен сапалы маркаларын қолдану қажет, 250-300 төмен емес, майлы қоспалар – 1:2:4 және жақсы шайылған құм, қиыршық тас немесе жарықшақталған тас. Кiрпiш жарықшақтары мен керамзиттi қолдануға болмайды. Бетонды тығыздау үшiн оны кольматация жолымен iстелгенi орынды – бiрiншiден iшкi жағынан ерiтiндiмен аппаратты өңдеп, кейiн . Тұнған  бетонның қалыңдығында оның саңылауларын нығыздайды.

Көп еңбек сiңiрудi қажет ететiн жұмыстарды механикаландыру

СДҚ-да көп еңбектi қажет ететiн жұмыстар мыналар: сүзгiлеу материалдарын және реагенттердi жүктен босату, әсiресе жабық вагондардан СДҚ iшiнде тасымалдау, сүзгiлердi жұмыс көлемiнен артық тиеу және ерiтiндiлердi даярлау, СДҚ аппараттарынан судың сынамасын сұрыптап алу және орталық қалқанға шығарылмаған приборлардың көрсетулерiн бақылау.

Ыдыспен жабдықталмаған реагенттердiң көлемi аз болуы салдарынан (сода, фосфаттар, ионидтер, флокулянттар, гидрозин, аммиак және т.б.), оларды тасымалдау және арнайы механикаландыру, түсiру, вагонетка, монорельс немесе көпiрлi крандардан басқа қарастырылмаған. Қазiргi кезде сұйық реагенттердi темiр жол цистерналарынан түсiру үшiн қолданылатын жабдықтар (сифондар, компрессорлар, вакуумды сораптар, резервуарлар) жеткiлiктi.

СДҚ аппаратшыларының ауыр жұмысы арматураны меңгеру, аппаратшылардың жұмыс орнынан алыс тұрған, әсiресе үлкен диаметрлi, винтель-ысырмаларды жүргiзу болып табылады. СДҚ-ның барлық жолында >100 мм барлық ысырма жетегi, кесу, жөндеуден басқа механикаландыру, дистанциондық жүргiзiлуi болу керек. Мүмкiнiнше винтель-ысырмалардың ашылу дәрежесiнiң көрсетiлуiмен (шынжырлы және штангалы, пневматикалық, гидравликалық және электро-дистанциондық жетектер), күнiне 1 реттен артық жуылатын және регенерацияланатын сүзгiнiң арматурасы автоматтандырылған болуы керек: сүзгілердің регенерациясы және жуылуы программалық автоматтандырылғаны дұрыс.

Судың сынамасын тасымалдау және сұрыптау үшiн кеткен еңбек шығынын кiшiрейту үшiн барлық сұрыптау нүктелерi аппаратшы-лаборанттың қасында тұрған бiр немесе бiрнеше қаңқаларға орнатылуы тиiс, сонымен бiрге лаборант-аралап шығушыға жергiлiктi аналитикалық жұмыс үстелi ұйымдастырылуы керек.

Маңызды жергiлiктi аспаптардың көрсетулерiн орталық СДҚ қаңқасына шығарылу ұсынылады.

Арматура, морап, аспаптар және басқа майда жабдықтардың жөнделуi және оларға бөлшектер қорынан жинақтардың табылуы механикаландырылған және орталықтандырылған болуы керек.   

 

№2 дәріс. Қабылдау, жiберу тәртiбi және қайта салынған СДҚ жұмыстарын реттеу. Тәртiптiк карталарды және технологиялық, аналитикалық, лауазымдылық, техникалық қауiпсiздiк нұсқауларын құрастыру. Химиялық цехтардың штаты

 

Жабдықтарды монтаждан кейiн қабылдау “И-38-51” жылу электростанцияларын қолдануға қабылдау нұсқауымен және басқа дерективтiк мәлiметтер бойынша (ӨЖЭ, НТП және т.б.) өткiзiледi.

Химиялық цехтың бастығы, оның орынбасары немесе басқа басшылық етушi жұмыскер ЖЭС-ты 6 ай бұрын жiберер алдында жұмысқа кiрiсуi керек. СДҚ, ЖЭС-ның 1-шi бу-қазанын тазалау алдында, 2 ай бұрын уақытша қолдануға қосылуы керек.

Осы кезде кезекшi қызметшiлер қажеттi өндiрiстiк оқуды және дублированияны басқа ЖЭС (СДҚ) тұсында өтiп, СДҚ-ның жiберiлуiнен 1 ай бұрын СДҚ бойында алғашқыда күндiзгi сменада, сонан соң тәулiк жұмысқа кiрiсулерi тиiс.

СДҚ басшы қызметшiлерi жұмыс алдында мiндеттi:

- ЖЭС және СДҚ бойынша жобалық құжаттармен, сызбалармен және түсiндiрме хаттамамен танысу;

- СДҚ-ның монтаж және құрылыс күйiмен танысу және ЖЭС құрамындағы, химиялық цехқа қарасты, басқа объектiлермен танысу (деаэратор, техникалық су және конденсат үшiн майсыздандыру қондырғылары, РВП жуылған сулары үшiн нитрализациялау қондырғылары және т.б.);

- құрылыс-монтаждау алаңына жабдықтардың келiп түсуiмен, құрылыс және монтаждау материалдарымен, салынып жатқан СДҚ және ЖЭС-ның қолдануға және жiберуге қажеттi реагенттер мен тиеушi материалдарының жабдықталуымен танысу;

-  СДҚ-дың дайындау және жiберу, құрылыс-монтаждау жұмыстарының бiтуi бойынша график құру, оны құру-монтаждау ұйымымен мақұлдап және ЖЭС басшыларымен бекiту;

-              химиялық цех қызметшiлерiнiң сұрыптауы мен оқытуын бастау;

-                     әдебиеттiк мәлiметтер, үлгi және ұқсас өндiрiстiк (технологиялық), аналитикалық және лауазымдылық нұсқаулары және техникалық қауiпсiздiк ережелерi бойынша жаңа, уақытша ережелер және тәртiптiк карталар, құрастырылатын СДҚ және басқа ЖЭС объектiлерiне қолдануға болатын, құрастыру;

-                     СДҚ-ды монтаждау және құрылуына күнделiктi бақылау орнату, жiберiлген тапшылықтарды жою немесе оларды болдырмау, ЖЭС күрделi құрылысының бөлiмiмен бiрге аяқталған жұмыстардың актiлерiн құрастыруға қатысу (оның iшiнде жасырылғаны да) құрылыс-монтаждау бөлiмiнiң жiберiлген және жойылмаған тапшылықтарының ведомостарын құрастыру және тапшылықтарды жою уақытын орнату;

-                     құру-монтаждау бөлiмiнiң қызметшiлерiмен бiрге қондырғылардың гидравликалық сынауларында сорғылардың жүргiзiп жаттықтыруына, өлшеу және бақылау аппаратурасының сынауларында қатысу және т.б.

-                     сүзiлген дренаждық жабдықтарды орнату және дайындау жұмыстарын, сүзгiлердi сүзгiлейтiн материалдарымен тиеу жұмыстарын, реагенттердi қабылдау және реагенттердiң жұмыс ерiтiндiлерiнiң дайындау жұмыстарын басқару.

ЖЭС және СДҚ-ды жөндеу жұмыстарында химиялық-су режимiнде РЭУ қызметшiлерi қатынасады, ал күрделi жағдайда арнайы бөлiмдер қатыстырылады. Алайда бұл мақсат үшiн iстеп жатқан ЖЭС химик-энергетиктары қатыстырылады. Химиялық цехтың басшылық қызметшiлерi ЖЭС агрегаттарының монтаждан кейiн қабылдау жасайды. Ал олардың жұмыстарына химиялық цехтың қызметшiлерi бақылау жасайды. Ондай агрегаттарға мыналар жатады: деаэраторлар, конденсаттау-тазарту, булану және буландырғыш қондырғылары және олардың үрлеп тазарту жүйелерi, дренаждық баптар, сынама сұрыптау жолдары, сынамалар үшiн арналған тоңазытқыштар, су қалқандары, аналитикалық приборлар, конденсаторлар мен айналмалы турбогенераторлар және т.б.

Химиялық цехтың қызметшiлерiнiң басшылығымен жiберуге дейiнгi теплоэнергетикалық жабдықтардың химиялық-су жуып тазартулар жүргiзiледi (деаэраторлар, қоректендіру жолдары, бу қазандары, бу жолдары және т.б.).

СДҚ және  бөлек бөлiктерiнiң жiберiлуi, ЖЭС жiберу қажетi үшiн, ЖЭС-ның негiзгi жабдықтарының химиялық-су жуылудан 2 ай бұрын жүзеге асу керек.

Монтаждан, жiберуден және барлық ЖЭС және су даярлау қондырғыларының уақытша мерзiмге қосылғаннан кейiн қабылдау үшiн тiркелген Мемлекеттiк комиссия И-38-51 нұсқауы бойынша барлық ЖЭС-на қабылдау актiлерiн және қажеттi техникалық құжаттар құрастырылады, сонымен бiрге СДҚ және химиялық цехтың басқа объектiлерiне.

Құрастырылған техникалық паспорты болып табылады. Оның iшiнде, сонымен бiрге актiлердiң iшiнде барлық мәлiметтер жазылуы қажет және ЖЭС-мен СДҚ-дың сенiмдi, үнемi жұмыс iстеуi үшiн және бар тапшылықтарды жою үшiн қажеттi ұсыныстар жазылуы тиiс.

   Химиялық цехтардың штаты

Химиялық цехтардың қызметкерлер саны мына көрсетулермен анықталады: конденсаттың, ағынды судың және қосымша судың өнiмдiлiгi мен оны өңдеу қиыншылықтары; қазандардың, турбоагрегаттардың, деаэраторлардың, буландырғыштардың және бу түзiлу қондырғыларының, жиiлiк суды жылыту қондырғылардың көлемiмен; ауыр жұмыстар процесiн механикаландыру; аппараттардың автоматтандыру дәрежесi, бақылау және көлемi; ЖЭС-та әртүрлi су түрлерiн өңдейтiн химиялық цех қондырғыларының бөлек бөлшектердiң тығыздығы-бытыраңқылығы; ЖЭС ғимаратынан жалпы қашықтылығы; ЖЭС құрылымның ерекшелiктерi және бас ғимаратта түзету реагенттердiң енгiзу қондырғылары және су қаңқалары, экспресс-лабораториялардың барлығы және орналастырылуы. Аналитикалық қызметшiлер көлемiне отын сынамаларының сұрыпталуы және автоматтандырылуы, түрi, мөлшерi; химиялық цех лабораториясының ағынды су бақылауының жүргiзiлуi, металдар мен энергетикалық май сапасы әсер етедi. Сонымен қатар, қызметшiлер санына дербес қондырғыларға қызмет көрсету және ЖЭС кезекшi жылу техникалық қызметкерлерi бойынша көрсетiлетiн күнделiктi бақылау, үлкен әсер етедi.

Осындай қызметшiлер санын анықтайтын көп факторлар салдарынан, қызметшiлер санының сипаттамасын нақты беруге қиынға түседi. Қазiргi кезде Энергонот химцех қызметшiлерiнiң сапасын бағалау және шамаландыру жағынан жұмыс жүргiзiлiп жатыр.

Қызметшiлер жұмысқа кiрiсер алдында, техникалық қауiпсiздiк ережелерiмен, өрт қауiпсiздiк және өнеркәсiптiк санитария ережелерiмен, сонымен қатар тәртiп ережелерiмен танысуы тиiс. Кезекшiлер және жылдам жөндеу қызметшiлер санынан өз бетiмен жұмыс iстеуге тағайындау алдында немесе басқа жұмыс орнына ауыстыру жағдайында теориялық дайындалудан, жұмыс орнында оқып бiлуден және көлемдi түрде бiлiмiн тексеруден өтуi керек. Берiлген жұмыс орындарында орналасу үшiн олар төмендегiлердi бiлуi қажет: Электростанция және жиiлiктi техникалық пайдалану тәртiбi (ӨЖЭ); Техникалық қауiпсiздiк ережелерi (ТҚЕ); Госгортехнадзор ережелерi (ГГТН); өндiрiстiк (техникалық), аналитикалық және лауазымдылық нұсқау, сонымен қатар басқа ЖЭС цехтар қызметшiлерiмен қарым-қатынас жасау нұсқаулары; техникалық минимум. Бiлiм деңгейi тежерiлгеннен кейiн қабылданатын жұмысшы жұмыс орнында кезекшi мiндетiн атқарушы стажын (дублирование) өтiп, өз бетiмен жұмыс iстеуге тағайындалуы мүмiн.

ЖЭС және оның СДҚ немесе бөлек схемаларын жаңадан жiберу алдында, қызметшiлер сондай жұмыс iстейтiн схемасы бар ЖЭС-да немесе СДҚ-да үйренулерi қажет.

 

           №3 дәріс. Алдын – ала тазалауды іске қосу. Судың механикалық қалдықты (өлшенген) қоспаларының сүзілу және тұндыру әдістерімен судың алдын ала өңделуінің негізгі сүлбелері. Реагентттегі қажеттілік. Өңдеу шарттары. Мөлдірлеткіштердің жұмысы

 

 Судың алдын ала өңделуінің (тазалау алдында) операциялар қатарын атайды. Оларда судың қажетсіз қоспалары қатты түрде, шөгінді түрде болып бөлінеді.

Алдын  ала тазалауда өңдеу сүлбесінде байланысты мыналар бөлінеді: қалқыған және коллоидты қоспалар-толық, 1-3 мг/л қалдықты құрамға дейін; органикалық заттар – қалдықты мөлшердің қышқылдылығы 40-70% дейін төмен; көмір қышқылы еркін және  - толық; карбонатты ион 0,5-0,8 мг-экв/л қалдықты құрамға дейін; жалпы сілтілік-0,5-1,3 мг-экв/л кермектілік 0,5-1,3 мг-экв/л; кремний қышқылы – 30-40 %; магнизиалды кремнийсізденуде 1-1,5 мг/л; темір қоспалары – 0,1 мг/л дейін.

Алдын ала тазалауда судың минималды шығындарында көп қоспалар бөлінген сайын, СДҚ ионды бөлігіне күш, сол сияқты СДҚ ионитті бөлігінде судың және реагенттердің шығындары соншалықты аз болады.

Тұндыру әдістерімен суды өңдеу жағдайлары.

1. Сүзгілерде коагулация ионмен сілтілікте және қышқылдық пен судың түстенуі жоғары болғанда су көздерінде судың түстенуі немесе су тасқыны кезінде 20-30 тәулік аралығында ғана қолданады. Өңдеу температурасы (20-30±3)  құрайды. негізгі реагентінде, көмекші реагенттер; жеткіліксіз сілтіленуде , нашар; нашар коагулирлеу мөлшері, . Мөлшерлер: -0,5-1,2мг-экв/л, 3-10мг/л,флокулянта-1,0-2,0мг/л.

Негізгі сулар: сілтілік карбонатты кермектілік-1-2мг-экв/л, перманганатты қышқылдық; кезектесетін тұзсыздану мен кремнийсізденуде 0-5мг/л, кезектесетін  катионделуі -12-15мг/л.

Өңделген су (сүзілген); қалдықты сілтілік 0,4-0,5мг-экв/л, РH 6,5-7,5,  құрамы-0,2мг/л, өлшенгендер 2-3мг/л, қышқылдық 50-75%, кремний қышқылдары 10-20% төмендегенде тақтайша құрамы 44Дк өседі, сілтілік Дк төмендейді, мұнда Дк-коагулянт мөлшері, мг-экв/л.

2.Жарықтандырғыштағы коагуляция тұрақты жүзеге асырылады(жыл бойы).Флокулянт ретінде 2-5мг/л мөлшердегі белсенді (күшті) кремний қышқылы қолданылады.  бойынша өңделген судың сапасы 1.7 кестеде көрсетілген.

3. Жарықтандырғыштардағы естокваниядан коагуляция көмір қышқылының толық жойылуы түсетін қалдықтың беріктелуі, біртіндеп жұмсарады, сілтіліктің магний мен темір қышқылдарының құрамының төмендеуі және кремний қышқылының құрамын 30-40% төмендету үшін қалқыған, коллоидты, органикалық және минералдық қоспалалардың құрамын төмендету үшін қолданылады. Судың тұзсыздануы мен кремнисізденуде коагуляция тек 5мг/л шығатын судың перманганатты қышқылдануында,  катиондануында қышқылдануда  7-8мг/л,температура (25-45±8)  реагенттер  коагулянты және  әктасы, көмекшілер; сол сияқты флакулянттар қолданылады.

Шығатын суды;сілтілік (карбонаты тұтқырлық кермектілік)-1,0-1,5мг-экв\л; еріген оттегі  1мг-экв/л -те 4мг/л кем емес, өңделген судың сапасы 4.1 кестеде келтірілген.

4.Жарықтандырғыштардағы сода әктасы коагуляция әктасы коагуляциядағы мақсаттарда одан басқа карбонатсыз кермектілікті және судың  катионитті сүзгілері алдында олардың  және  азайту үшін, яғни ағысты сулардың шығынын азайту үшін және  қатты қалдықтарының мөлшерін көбейту үшін қолданылады.

Негізгі реагенттер: ,, көмекшілер;   флокуленті. Шығатын суда оттегі,  және  қышқылы болуы керек.

5.Өлшенген органикалық заттарды құрамайтын су өткізетін және жерасты суларының әктасты және сода әктастылары әктасты немесе сулы әктастылардың коагуляцияларындағы сияқты мақсаттарды жүргізіледі. Сода әктастылар жеке жағдайларда 70 температурада катиондану немесе тұзсызданусыз жүргізіледі. Өңдеудің қалыпты температурасы (25-45±1)  реагентерді құрайды:  және .Өңдеудің қалған жағдайлары әктасты немесе сода әктасты бірігіп жүргізілетін коагуляциялардағы сияқты.  формула болуы міндетті емес.

Алдын ала тазалаудың соңғы этапы түйірлі сүзгілер арқылы сүзілген сулар болып табылады. Олардан кейін су мүлде салмақты иеленбейді және тұрақты болып табылады.

Алдын ала тазартудың мұмкіндіктері мен қоршаған ортаны ластанудан қорғау қажеттілігін иелене отырып орташа сападағы табиғи суларды алдын ала тазартуда өңдеу сұлбасы деп алдын ала сұлбасын есептеу керек; коагуляция-сода әктасты-тұндыру-сүзілу. Реагенттерді беру алдында суды хлорлайды, одан кейін реагенттерге флокулянттарды қосады. Темір тұздарымен аммониімен коагуляция алдын-ала тазартылатын судың тұздық құрамын жоғарылатады.

Өңделген судың сапасына байланысты немесе басқа реагент есептелмеуі мүмкін; мысалы сода карбонаттық емес кермектілікте, әктас төмен сілтілікте, коагулянт-судың төменгі қышқылдануында, түсінде немесе  лайлығында.

Әктастануда немесе сода әктастануда коагуляция, яғни сілтілі ортада  тек темір тұздарымен нейтралды ортада  әктассыз немесе содасыз аллюминий тұздарымен ғана жүргізіледі.

Хлорлану (алдын-ала) судың түстенуінде және тұрақты жоғары қышқылдануда ұсынылады. Коагуляция қанағатсыз ағады, қышқылдық жоғары болып қалады(7-8мг/л ). Судың минералдылығын жоғарылататын хлорлану мен коагуляция мүмкіндік бойынша болдырмау керек және флокуляциямен ауыстырады.

Флокуляция-судың минералдылығын жоғарылатпайтын, күшті кремний қышқылының немесе басқа флокулянттардың, поли акриламидтерін күшейту үшін негізінен жеңіл жауын-шашындарда, олардағы  аз құрамында қолдану ұсынылады. Сода әктастану немесе әктастануда флокуляция кейде қажетті тиімділікті бермейді. + пайда болуы флогулянттардың шығуынан кейін де жалғасады.

Сода әктастану жалғасатын -катиондануында болады: Н катиондануында сода әктастану  аз мөлшерімен қышқылдық ерітіндісін өңдейтін Н-катионитін регенерациялауда алуға мүмкіндік береді. Бұл катиониттің гипстелуінен және күкірт қышқылының берік ерітінділерін қолданудан сақтау мүмкіндігін береді.

Түзу, тұндырғышсыз коагуляция (сүзгілерде) басқарылуы  қиын үрдіс болып табылады. Онда жарықтандырғыш механикалық сүзгіледің күші жоғары. Оларды жиі шайып тұру керек. Оған судың көп мөлшері қажет. Тұндырғышсыз коагуляция тек қысқа уақытта ғана рұқсат етіледі.

Магнезиалды кремнисіздену 20-25 бұрын салынған СДҚ, ТЭСВД-да ғана сақталды.Қазіргі кезде судың магнезиалды кремнийсізденуі магнезитті алудың күрделілігі мен тереңде кремнийсізденудің жеткіліксіздігінен ионитпен салыстыру бойынша жобаланбайды.

Реагенттерге қажеттілік

Коагулянттың қажетті мөлшері  коагулянттың әртүрлі мөлшерімен шығатын судың коагуляциясы  жолымен зертханалық жағдайларда, кейде қалдықтың шөгуін жақсарту мен коагулянттың мөлшерін азайту үшін флокулянт пен сілтіні қолдану арқылы анықталады.

Түстенумен қышқылдануды төмендету үшін сусыз коагулянттың мөлшерін  келесі формулалар бойынша анықтауға болады.

=0.07 ОК мг-экв/л, немесе = 4 ОК мг/л, немесе , мг-экв/л, =

мұнда ОК - перменганатты қышқылдану, мг/л  ; Цв-шкаланың Pt, Co немесе Cr, Co градустарында судың түсі.

Осы формулалар бойынша шамалар одан арғы есептеулерде үлкен деп алынады.

Коагулянта бағытты қажетті  4,2 кесте бойынша табылады.

Әктастың, соданың және басқа реагенттердің қажетті мөлшерлерінің зертханалық жағдайларда шығатын судың тәжірибелік әктастану-содалану сынамасы жолымен табылады. Мөлдір қаныққан әктасты ерітінді  және ,   ПАА реагенттерінің ерітінді-суспензиялары қолданылады. Мөлшерлерді анықтау МЕСТ 3312-46 бойынша жүргізіледі. Әктастың мөлшерін тәжірибелік анықтау мүмкін болмағанда, сол сияқты бұл тәжірибелер алдында мөлшерлерді анықтау келесі формулалар бойынша болады.

А. Әктастануда және одан әрі котиондануда.

.

Б. Коагуляция-әктастануда және одан әрі катиондануда .

В. Сода әктастануда және одан әрі катиондануда .

Г. Коагуляция-сода әктастануда және одан әрі катиондануда

.

Д. Жалғасатын катионданусыз сода әктастануда

.

Е. Жалғасатын катионданусыз коагуляция-сода әктастануда

.

Ж. Магнезиттің шығыны MgO 1г/л бөлінетін -та мынаған тең;  95шамамен 5 г/м 40-45-да 12-20.

З. 100% полиакриламидте құрғақ флокулянттың мөлшері 0,1-1,0 мг/л

И. Флокулянт ретінде қолданатын белсенді кремний қышқылының  мөлшері 7 төмен температурада 3-5 мг/л, 7 жоғарғы температурада 2-3 мг/л тең.

Формулаларда әктастың, сода, магнезит, кремний қышқылының гнемоземасының хлорлы темірдің, полиакриламидтің, белсенді кремний қышқылының мөлшерлері өңделген суда мг/л немесе г/м көрсетілген; Со жалпы сілтілік, мг-экв/л; - карбанатты емес, кальцийлі, магнийлі кемектілік, мг-экв/л;  еркін көмір қышқылының құрамы мг-экв/л;  еріген ионды  және кремний қышқылының коллоидты жалпы құрамы  , мг/л; 0,2 және 1,0 – реагенттердің шығындары мг-экв/л; 28 және 53 – СаО және  шамаланған эквивалентік массалары; Dк - формулалар, кесте немесе тәжірибелік жолмен табылған   немесе  коагулянттың қажетті мөлшері.

Өңдеу шарттары

Өңделген судың сапасы бақылаумен қамтамасыз етіледі; реагенттердің ертінділерінің тұрақтылығымен (±3,0%); жарықтандырғыштарда өңделген судың тұрақты температурасы +30 кем емес. Шығатын судың тұрақты сапасына пропорционалды реагенттің тұрақты мөлшері ±2+3% , шығатын судың тұрақты мөлшері, мысалы шығатын суда, оның аэрациясымен реагенттердің шығуы кезінде Cu еркін көмір қышқылының тұрақты минималды құрамын ұстануы; тұрақты өнімділікті және оны баяу реттеуіші бар автоматты реттеуішілердің көмегімен біртіндеп, баяу көтеру қажет.

Судың өңдеудің жоғарғы сапасы қатты фазаның қалыптасуы аяқталу үшін қажетті бүкіл уақыт бойында қабатқа бұрын түскен шламның онда шығатын реагенттермен судың энергетикалық араласуына әсер етеді. Араласу үлкен тығыздықты иеленетін ерітінділердің «бұзылу-құлауын» болдырмайды. Онымен судың төменгі жағында араластырушы белдем мезгіл бойы төменгі жағында араластырушы белдем мезгіл бойы жиналады. Реагенттердің мөлшерлері өңделген судың сапасы бойынша жіктелу керек.

Әктастануда шығатын суда  болуында белгілі мөлшерде суға буферлік береді; СаО мөлшері жоғарылағанда  төмендеуі жоғарылайтындықтан мөлшерлердің бұзылуларында өңделген судың сілтілігінің ауытқуы болады. Мұнда түскен шламның қасиеті өзгереді, өйткені  құрамы жоғарылағанда шөгіндінің соңы борпылдақ болады және нашар шөгеді.

Мөлдірлеткіштердің жұмысы

Мөлдірлеткіштердің шламды режимінің  көрсеткіштері 4,4 кестеде келтірілген.

Мөлдірлеткіштерді коагулирленген және жарықтанған суға арынды беттік қыздырғыштарды қыздырылған судағы бөлінген мөлдірлететін жоғарғы бөлігі жоғарыға ауаның ұсақ көпершектері енетін шөгіндінің үлпектері көбейеді.

 

3.1 Кесте - Мөлдірлеткіштердің шламды режимі

 

Шаманы алу орны	1 мин ішіндегі тұнбадан кейінгі шаманың мөлшері %			Тұнбасыз алу кезіндегі шлам дағы құрғақ зат мөлшері
	2	20	60
Реакционды тығыздаушы	60	25-30	15-25	5-10
Шламды тығыздаушы	95-98	90-95	80-85	10-50
Дроссельді торға дейін тұн.ш белдем	15-20мг/л ден көп емес
лай	40-60	20-25	10-20	10-50

 

№4 дәріс. Коагуляцияны баптау мен сынақтан өткізуді жіберу. Монтаждау, қабылдау, мөлдірлеткіш сүзгілерді пайдалану мен жіберу

 

Коагуляцияны баптау мен сынақтан өткізуді жіберу. Көбінесе темір тотықтарының қалқыған, органикалық және минерлдық заттарын бөлу және сілтілікті төмендету мақсаттарында аллюминий тұздарының көмегімен сүзгілерде суды коагулирлеу тек жер беті сулары үшін мүмкін. Жоғарғы қасымды булы қазандарда ішетін суға қосымша суды дайындау үшін сүзгілерде коагулирлеуге рұқсат етілмейді. Шығатын судың сілтілігі төмен болғанда, осы кезде оны сирек натримен сілтілендіруге тура келеді. Ол рН-ты 6,8-7,5 дейін жеткізу қажет. Шығатын су алдын-ала тазалаудың бұл сұлбасында су тасқыны болмаған кезде аз сілтілікті иеленеді, органикалық заттардың құрамы төмен және жақсы сүзілетін қоспалардың өлшенген құрамы көп емес.

Әдетте мұндай су катиондану алдында сүзілуді ғана қажет етеді. Төмен қышқылдықты иеленетін артезиан суын әдетте коагулирлемейді.

Қондырғыларды жабдықтау (араластырғыштар, сүзгілер, құбырлар) көмірқышқылы мен тотығудан сақтау қажет. Өйткені өңделген суға темір тотықтары араласады.

Сүзгілерде коагулирлеуде сүзілу жылдамдығы 3-5, 7-10 м/сағ төмендеу қажет немесе лайды сыйыстыруы жоғарғы қабатты, ірі түйірлі сүзгілер арқылы, одан кейін қарапайым немесе екі қабатты сүзгілер арқылы екі сатылы сүгілерді қолдану қажет.

Сүзгілерді суды когулирлеуде коагулянт, ал егер сілті керек болса араластырғыш алдына шығарылады, ал флокулянт- сүзгілер алдында құбырға араластырғыштан кейін тұрады.

Монтаждан қабылдау және мөлдірлеткіштерді жіберу

Мантаждан алдын ала тазарту жабдығын қабылдау қысыммен гидравликалық тығыздықты тексеруге аяқталады.

Жарықтандырғышты үрлейтін жылжытқышқа жіберуде лайды ашық ұстау керек және құрғатуға кететін судан сынама алынады. Соңғыларды 100 ға дейінгі температура мен қыздырады,  сүзеді және тез суыйтын сүзгіде фенолфталинмен және жалпы метилораныш Сж бойынша сілтілікті анықтайды. Әктастың мөлшерін реттегенде Сфф 0,5 көп болады Сж 0,2-0,9 мг-экв\л  ал Сж 1-1,5 мг-экв/л тең болады, жылжытқышты жабады және оны ашып мөлдірлеткіштерді толтыруды жалғастырады. Беру жобалық өнімділікпен 30-50% судың шығымымен жүзеге асырылады.

Толғанда әрбір 10-15 минут сайын құбыр арқылы араластырғыш бөліктен сынаманы алады және сүзілген сынамаларды анықтайды. Жоғарыда фенолфталин бойынша және жалпы сілтілік, сол сияқты 1-2 сынамаларда қышқылдану көрсетілген. Осы сынамаларды әктаспен коагументтің мөлшерін реттеуді ұстана отырып Сфф=Сж+(0,2-0,3) немесе Сфф=0,5Сж+0,2+0,3мг-экв/л және қышқылдылығы шығатын судан 50% аз болады.

Мөлдірлеткіштердің араластырушы мен реакционды белдемі мен шламды тығыздалғыш толтырылады, судың деңгейі шламды алып тастайтын құбырдың төменгі жағында болады немесе құбыр арқылы су өтіп, ысырылманы жабады. Реагенттермен суды беру үздіксіз жүргізіледі. Судың сынамасын құбыр арқылы алады. Су жиналған науадағы тесікке жеткенде құбыр бойынша сүзгілерге аға бастайды немесе жинағыш бактар сынаманы құбырдан ала бастайды.

Жарықтандырғышты жіберуде ондағы шламның жиналуы 12 сағаттан 2-3 тәуліке жалғасуы мүмкін судың сынамасында шламның көрінуі сынамада шамамен 20-25% және 2 мин тұнғаннан кейін реакционды көлемнің шламдануы туралы дәлелдейді. Осы кезден бастап шламды әкететін құбырдың терезесін реакционды көлемнен шламның алынуын шлам жинағышқа түсе бастайды. Дәл осы кезде шлам жинағыштан науаға жарықтандырылған судың түсуінде ысырманы ашады және құбырдан судың сынамасын алады. Ол жинағыш науалардағы сияқты мөлдірлікті иеленуі керек. Одан кейін фенолфталин мен метилоранж бойынша судың сынамасында және құбырларда сілтілікті бақылай бастайды.

Шлам жинағышты үрлеу мөлшерін үрленетін суспензияда шламның көлдемдік концентрациясы 2 минут тұнғаннан кейін 95-98 % құрайтындай реттейді. Егер концентрация 95%-аз болса, үрлеуді азайтады, ал егер 98% көп болса көбейтеді. Үрлеуді қосу кезі жарықтандырғыштың өлшемділігінің 2-3% шектерінде болуы керек, оның жұмысы реттелгеннен кейін және пайдалану жағдайларында 1-2%. Су тасқыны кезінде шламды  мөлшері азаяды, шөгінді борпылдақ болады, шлам жинағыштарды үрлеу мөлшері көбейеді.

Жіберу кезінде мөлдірлеткіштердің әртүрлі сынама алынатын нүктелерінен судың сапасының көрсеткіштерін ұсынуға болады.

Бұл көрсеткіштер реттеу үрдісінде және одан ары пайдалануда жыл мезгілдері бойынша және өңделген судың сапасы мен қолданылатын реагенттердің түрі мен мөлшеріне байланысты нақтылануы қажет.

Шлам жинағыштың терезелерінен төменгі қатарға дейінгі көтерілмейтін ауыр кристалды шламның әктастануда пайда болу жағдайында, шламның бөлшектерінің тығыздалуын болдырмау үшін судың жылдамдығын азайтып әктастану режимін өзгертіп, шламда MgO құрамын жоғарылату үшін әктас мөлшерін жоғарылатып, коагулянттық мөлшерін жоғарылату керек. Бұл жағдайда лайды мезгіл сайын үрлеу жиілейді, егер керек болса жарықтандырғыштың үзіліссіз үрленуін құбыр арқылы жүргізеді.

Егер шлам өте жеңіл болып алынса, онда оны ауырлату үшін шаралар қолданылады. Бұл үшін шөгіндіде MgO,  құрамын төмендету үшін әктас пен коагулянттың мөлшерін азайтады, жарықтандырғышқа судың берілуін азайтады және лайды үрлеуді жиілетеді.

Жинағыш науадағы барлық саңылаулар бірдей жұмыс істеуі керек, саңылаулар алдындағы судың мөлшері саңылау осінен 50-150м жоғары болуы қажет. Күшпен жарықтандырғыштың жұмысын меңгерумен қосудан кейін 50% есептеуде күшті сатылармен 10% әрбір 5-8 сағат сайын жарықтандырғышта шламның концентрациясымен деңгейін бақылауды жоғарылату қажет. 1-2 ай сайын жарықтандырғышты меңгеруден кейін жіберуді қалыпты жұмыста оның жұмысының оптималды режимін белгілеу бойынша тәжірибелер жүргізу қажет.

 Жоғарғы дроссельді торда жиналатын шлам судың кіретін сақтауын  жабатындықтан, оны жоғарғы тордың төменде жарықтандырғышта судың деңгейін төмендеткеннен кейін тұнған сумен шаю қажет. Суды жарықтандырғыштың реакционды беделінен шламды шығармау үшін суды шлам жинағыш арқылы шығарады.

Шөгу әдісі бойынша суды маңызды қалыпта өңдеу жағдайлары мыналар болып табылады: өңделген судың тұрақты температурасы (±1С°) және жарықтандырғыштың тұрақты салмағы; өңдеудің берілген режимінде жарықтандырғышқа ауаның түспеуі, оның ішінде рН; гидраттардың шығымы; фенолфталин бойынша сілтілік және  иондарының жалпы сілтілігі; шлам мен өңделген суда өлшенген және органикалық заттар реагенттердің ертінділерінің тұрақты концентрациясы мен олардың нақты мөлшері; тез шөгетін шлам, ол сүлбеде судың магнезиалсыз кремнийсізденуінде шламға  минималды ауысуы мен жетуі мүмкін, кейде коагументтің мөлшерін азайтады; жарықтандырғышты үрлемеудегі судың минималды шығыны арнайы ысырылатын шлам тығыздағыштардағы шламды жарықтандырғыштан бөлінетін тығыздық.

Монтаждан қабылдау және мөлдірлететін сүзгілердің пайдаланылуы мен жіберілуі

Мөлдірлеткіш сүзгілерді жіберу, дайындау қажетті сападағы сүзетін және төселетін материалдарды дайындаған және олардың грануламетрикалық, химиялық және метрикалық беріктігін, осы материалдардың кеуектілігі мен тығыздығын тексеруден басталады. Сүзілетін материалдардың жұмыс фракцияларын дайындау қажет. Сүзілетін және төселетін материалдар іріктелуі бойынша таратылуы қажет. 0,5-2,0 мм- 20-25% қажетті фракцияның шығуын  жақсы деп есептеуге болады. Жұмыс фракциясының өз мөлшерінде бұл табиғи материалдың пайдаланылуы үнемі емес. 8 аз рН бар суды сүзу үшін арналған құм немесе антрацитте әктастың қоспасы бар. 10-15% мөлшердегі ұсақ фракцияларды бөлуді шайылуда жүргізуге болады. Мұнда сүзетін материалдардың қорларын иелену керек.

4.1 Сурет - Мөлдірлегіш сүзгінің дренаж жүйесі: 1-нипильдер; 2-ВТН-К қалпақшасы; 3-ВТН-5 калпағы; 4-алтықырлы қалпақша; 5-«пермутит» фирмасының қалпақшасы; 6-муфта; 7-ТКЗ желобтық дренаж; 8-тесікті бұтақтама; 9-шұнқырлы бұтақтама; 10-арақашықтықты реттеуіш бұрыштар; 11-жаңа конструкцияның өтірік түбі үшін шұңқырлы қалпақша

 

Ағынды сүзгілерде түпті келесідей түрде бетондайды. Қабырғаларда төменгі дренаждың көлденеңдігін тексергеннен кейін магистралды құбырдың төменгі жағына сәйкес келетін шеңберді жасайды. Бүйірлік мөлдірлетулерді ағаш тығындарымен жауып тастайды. Одан кейін белгіленген белгінің төменгі жағында 100-200мм, 20-50мм ірілікті шақпақтасты салады. Жер бетін тегістеу үшін 50-30мм биіктікті 10-20мм ірілікті шақпа таспен 10-50мм мөлшерлі, 10-20мм биіктікті ұсақ шақпатасты төсейді. Сүзгіге бетонды ерітіндіні беру бетон сораппен жүргізіледі. Мұнда жарықтандыратын сүзгілер үшін бетонды жастықшаны дайындау аяқталады. Саңылаулы науалы дренаждардың науалары мен саңылаулары төменге қарай бағытталуы қажет.

Сүзгілерді қабылдау оларды орнатудың дұрыстығын және сүзгінің төменгі түбінде бетонды жастықшаны дайындаудың дұрыстығы мен монтажын тексеруден тұрады. Су мен ауа үшін тарататын қондырғылар мен барлық  дренаждарға бүйірлік мөлдірлетуді және магистралды бетонды жастықшаның көлденеңдігін бақылау маңызды болып табылады.

Әрбір дренаждың немесе тарататын қондырғылардың қалпақтары 1 көлденең жазыққа орнатылулары қажет. Құбырлардағы саңылаудың ені 0,5мм қалпақтарды бекіту үшін ниппельдер, сол сияқты бүйірлік жарықтандырғыштардағы саңылаулар жоғарыға немесе төменге, ал саңылау 45 бұрышпен төменге қарай бағытталуы қажет. Ауа үшін арнайы таратушы қондырғыларда саңылауларды тек төменге қарай бағыттайды. Қондырғылардағы жоғарыдан шайылу үшін саңылау көлденеңнен 30 бұрышпен төменге бағытталуы керек. Жоғарғы жинап-тарататын қондырғылардағы саңылау тік бағытта 30-45 бұрышпен жоғары қарай бағытталады.

                   

4.2 Сурет - Сүзгі ішінде астынғы дренажға уау әкелу: 1-дренаж коллекторы; 2-ауа құбыры; 3-қосқыш құбырлар; 4-бақылауыш кран; 5-ауа беру варианты

 

Жұмыстың кермектілігі және ысырмалармен клапандардың және басқа арматураның жабылу тығыздығы жақсы тексерілуі қажет. Әсіресе ысырмалардың пневмо және гидро келтірушілермен, қолмен  автоматты басқарылатын кран операторлардың жұмысы тексеріледі. Әрбір арынды сүзгіден сүзілетін суды әкететін сызықта, шығынды көрсететін өлшегіш диафрагма орнатылуы қажет. Арынды сүзгіде арын шығындарын өлшеу үшін манометрмен және сүзілуге дейінгі және кейінгі және судың сынамасын алу үшін арналған крандар мен жабдықталулары қажет.

Шаятын судың жоғарыда орналасқан бактарында суды әкететін құбырдың сағасы жабылуы керек. Жалпы жылу сызығымен қысылған ауаның жалпы сызығы шығын өлшегіш иеленуі қажет, ал ауалық сызықтан одан басқа магистралдан ауаны шығару үшін бақылау крандары орнатылу қажет. Магистралдар, дренаждардың бүйірлік жарықтанулары және әсіресе дренажды қалпақтар мөлдір және тотығуға ұшырамайтын материалдан дайындалуы қажет. Пласмассадан фарфорлы дренажды саңылаулы қалпақтар берік емес, оларды нержавейкалы болаттан жасалған саңылаулы құбырлармен ауыстыру ұсынылады. Гидро тасымалдауда сүзгіден бүкіл материалды бөлуге болмайды. Кейбір бекеттерде саңылауының диамерті 5-6мм төселетін қабаттармен тесік жарықтандырғыштарды қолданады.

          

4.3 Сурет - Сүзгінің ішінде ауаны беру және бағыттау үшін өзіндік қондырғы: 1-судың коллекторы; 2-судың бүйірлік әкетілуі; 3,4-сол сияқты ауа үшін

 

Төменгі дренаж арқылы ауаны бір қалыпты беруді қамтамасыз ету үшін жарықтандырғыштардағы саңылаулар жиі орналасулары қажет, бірақ та олардың жалпы алаңы сүзгі қимасының 0,3% көп болмауы қажет. Мұнда саңылауда, тесіктер мен қалпақтарды төменде орналастырады. Дренаж коллекторына ауа бірнеше нүктелерде 50мм диаметрі құбырлармен әкелінеді. Жоғарыға қараған бетонда таратушы қондырғылар ішінен ғана корродирленеді және өте берік болып табылады. Бірақ та олардың саңылаулары төменге бағытталған құбырлармен дренаждауға қарағанда ауаны нашар тартады. Монтаждан сүзгіні алғаннан кейін бетонды жастықшаның қондырғысы мен дренаждың жабдықтарын соңғылардың тығыздығы тексереді. Қазіргі сүзгілердің науалы-саңылаулы дренажы көбінесе сапасыз дайындалады. Осы уақытта жоғарғы немесе төменгі лаз бойынша судың өтуін, тығыздығы емес арқылы судың жергілікті шығуларының бар немесе жоқ болуын бақылайды. Саңылаулардың тазалануын қайталайды. Тексеруді аяқтау бойынша суды дренаж үстінде 100-200мм биіктікте қалдырады, дренажға 5-10минут ішінде қысылған ауа түседі және оның шығу заңдылығын бақылайды. Тағы да табылған кемшіліктер алынып тасталады.

 

                        

 

4.4 Сурет - Сүзгіге ауа беру үшін бу-ауалық не ауа-ауалық эжектор: 1-бекітпе вентиль; 2-реттеуіш ине; 3-корпус; 4,6-шығырлар; 7-инжекторға ауаның кіруі; 8-сүзгіге ауаның шығуы; 9-воронка; 10-қысылған ауа не будың кіруі

 

Дренажды тексергеннен кейін сүзгіге жартылай су толтырылады. Екі қабатты сүзгіде сүзілетін материалдың шайылуынан кейін қабаттан сынаманы алу керек. Шұңқырды қазғаннан кейін антрацитпен толтырады.

Сипатталған операциялар аяқталғаннан кейін сүзгіні сумен төменнен толтырып, мөлдір суға дейін шаяды және жұмысқа қосады, сүзілген судың бірінші порциясын канализацияға жібереді. Сүзгіден мөлдір суды алғаннан кейін оны тұтынушыларға жібереді. Расходамер бойынша сүзгінің есептік өнімділігін өлшейді, судың мөлдірленуі болатын сүзгінің жұмысы аяқталғанда оны шайылуға тоқтатады. Жұмыстың соңында тапсырылған мәнге дейінгі қысымының түсуінің жоғарылауы мен лай сүзгінің көрінуі және жұмыстың жалғасуы бойынша тазаланған судың мөлшері бойынша анықталады. Кейін материалдың деңгейін жинағыш баронканы төменгі жағында 100-200мм ұстау керек сүзу мен шаюдың режимін белгілеу, сол сияқты сүзу мен шаюдың автоматты реттеушілерін реттеуі сүзгінің жұмысында аяқталады. Осыдан кейін сүзетін материалдың сүзілуі мен лай сыйыстыруының оптималды ұзақтығын анықтау үшін сынақ жүргізіледі. Жарықтандырғыш сүзгілердің қалыпты пайдалануы сүзілу жылдамдығын сақтау мен әрбір сүзгінің өнімділігінде, судың мөлдірлігін бақылау мен белгіленген режимге сәйкес шаюды жүргізуде аяқталады.

Сүзгілерді шаю үшін тек арнайы бактан сүзілген су ғана қолданады. Бұл алдын ала тазалауда өнімділіктің ауытқуын болдырады және бірінші сүзгінің төмен түсуін болдырмайды.

Жоғарғы қысымды қысылған компрессорлы ауаны үнемдеу мен компрессордың қалыңдығын азайту мақсатында қысымды 0,1-0,2мПа дейін төмендету мен берілген ауаның мөлшерін жоғарылату үшін ауаны инжекторларды қолдану қажет. Сұрыпталған сүзетін материалдың болмауында жаңа сүзетін материалды дайындау үшін, сол сияқты сүзгіден шығатын материалды шаюда сұрыптау үшін арнайы гидро сұрыптағыштарды қолдану қажет.

Науалы-тесікті дренажды жүйе арқылы шаятын судың жергілікті шығуларын болдырмау керек. Корбанаттануда шаюды әлсіз, тұзды ингиберленген қышқылмен жүргізеді; материалдың шламдануында сілтілер мен және хлорлы сумен жүргізеді. Сілтілермен немесе көмірқышқылмен шаю сүзгіден материалды шығармай-ақ жүргізеді. Материалды химиялық реагенттермен шаю алдында оны сумен жақсылап жуады.

Сүзгілерде ауаны автоматты түрде түсіру үшін вантузалармен жарықтандырғыш сүзгілерден сүзілетін материалдың шығуын болдырмау үшін қолданылады. Сүзгілердің дренажды жүйесіне ауаны төселетін қабаттар мен түсуін болдырмау қажет. Шаю кезінде төселетін қабаттар сүзетін материалмен араласпауы керек.

 

№5 дәріс. Ионитті қондырғылардың құрылғылары

 

Ионитті қондырғының құрылғысы - сүзгілер болып табылады, декарбонизаторлар және де бактер, өлшегіштер, сорғылар мен эжекторлар. Осылар регенерация ерітінді дайындау мен ерітіндіде 2-лік бакта су үшін қолданысы мен бак- нейтрализатор және т.б. дайындауда қолданылады.

Қазіргі таңдағы коммуникациялық- фронттық құбыр өткізгіш бар ионитті сүзгілердің сүлбесі 5.1 суретте көрсетілген. Барлық ионитті сүзгілер коррозияның қышқыл (H⁺) немесе басқа коррозиялық - агрессивті ортадан [NaCl,(NH₄)₂SO₄]-н қорғаныс жабығымен элементтерден құралған және коррозиялық- төзімді материал детальдардан, қышқылға төзімді (таттанбайтын) болаттан немесе пластмассадан жасалғандарымен қорғалуы керек.

Na- катионитті қондырғылардың құрылғылары, өкінішке орай, осы уақытқа дейін коррозиядан қозғалмай келеді, сол коррозияға әкеп соқтырады, осы құрылғылар сияқты химиялық өңделген су трактысы, темір тотығымен байытылып және занос қазанда болады.

5.1 – Сурет. Ионитті сүзгілердегі қақпақшалары бар коммуникациялық сүлбесі:

а – қарапайым тура ағынды сүзгі; б – Н – катинитінің қарсы ағыны бар сүзгісі; в – сулы жастықшадан өңделген тұз ерітіндісін (ӨТЕ)  алудағы

 

Орталықэнергочермет   (ОЭЧМ) жинап алушы  конструкциясы бар қарсы ағынды сүзгісі; г – комбинирленген регенерация сүзгісі; 1 - өңделген суды беру; 2 - өңделген суды алу; 3 – қопсытылған суды беру; 4 – қопсытылған суды тастау; 5 – таза регенерация ерітіндісін беру (ТРЕ); 5а -  беру- алу ТРА; 6 – ТРА тастау; 6а- жуылған суды тастау; 7 – сулы жастықшадан суды алу

 

5.2 – Сурет. Желобкалы ионитті сүзгілердің тұзды бетон жастықшасының, щелді және қақпақшалы дренажды құрылғыларының сүлбесі:

1 – магистраль; 2 – муфта; 3 –жанындағы ответвлениялар; 4 – ниппель; 5 – пластмассалы қақпақшалар (ВТИ - К); 6 – желобки; 0,4*6 мм щелі бар перфорированды; 7 – жанындағы ответвленияның магистральға тіректенуі; 8 – бетонның жоғарғы қабаты; 9 – битумдық жағу, δ=5 мм; 10 – төменгі бетон қабаты; 11 – щебень

         Ионитті сүзгілердегі тұзсыздандыру қондырғысының ішкі құрылысы (дренаждар, таратушы құрылғы, тіректік детальдар) және де кейде фронттық құбыр өткізгішті арматурамен бірге таттанбайтын болаттан жасайды. Баяғы кезде винипластовалы құбырдан жасалған тесік дренаждар қолданған. Сулы жастықтың (подушка) биіктігі катионитті сүзгілерде 50-70 % құрайды катионит қабатынан биік, ал аниониттерде 100% кем болмауы керек, ұсақ және жеңіл ионитінің қопсыту кезіндегі (ісіну күй/гі) шығыны.

 

5.3 – Сурет. ТКЗ дренажды "көшірме" сүлбесі және оның кемшіліктері:

1 – орталық құбыр; 2 – жанындағы құбыр; 3 – щелдік желобканың қимасы; а – шлам қабықшасының орталық майысуы, б – қабырғалы тесіктер; в - өңделген ионит; г – жұмысшы қабат; д – жұмыс істемейтін ионит; е – түбінде тұрып қалған ерітіндінің қабаты;D,2600,3000,3400 мм,h^III, ол 300,450 және 500 мм сәйкес тең болады

Ионитті сүзгілердің төменгі түбін ондағы горизонтальды дренаж қондырғыны бетонмен толтырады (5.2-сурет) немесе қорғаныс жабық- гуммирден кейін түбінде горизонтальды еместей қондырады, ал оны негізгі көшірме дренаж деп атайды (5.3- сурет). Бетонды жастықтан алып тастауда мақсатымызды жеңілдетеді, толтырылған төменгі түбі көп қабатты бола бастайды (5.2 - сурет). Тесік (щелевые) қақпақтар мен төменгі дренажды жүйелердегі ионитті сүзгілер жоғары бағытталуы керек. Соңғы кездегі конструкциялық ионитті сүзгілер Таганрогтық зауытының горизонтальды емес, кейде "көшірме" дренаж деп аталатын (5.3-сурет), ол мақсатты емес. Дренаждағы сүзгілеуші материалдардың қабатының әртүрлі биіктігі (ортасында көбірек, ал қабырғасында азырақ) қабырғаларында қабат кедергісін аз түрде шартталынады, содан қабырғалардағы сүзгілердің жылдамдығы ортасына қарағанда көп болады. Осының нәтижесі сүзгінің ортасындағы ионитті алмастырушы қабатын толық қолдана алмады және уақытында сіңірілген иониттің секіруі болып табылады. Сонымен қатар регенерацияланатын ерітіндінің тығыздығы судан қарағанда жоғары, ол дренаж арқылы жиналып және дренаждан ("өш") "залпом" кеңістігінде жуылады және ұзақ уақыт керек, регенерацияны ұзартады және жуушы судың шығынын ұлғайтады.

Судан жиналған лас - қалқығандар және беттік жүктемелерде регенерацияланатын ерітінділер иісті тудырады (5.3- сурет).

  Na- катионитті сүзгілердің (5.2- сурет) щебень қабатының түбіне себіліп, қабатқа пластикалық бетін жауып 1:4:8 төменгі магистральды туғызушыдан сабақталып, одан шығып тұруы керек және қимасы немесе муфталары ағаш үлгісіндей толық болуы керек. Тегістеуден кейін 2-3 тәулікте бетонды қабылдап, одан беті кеуіп, содан бетін IV-V маркалы битуммен жағады. Сосын шеттеріне қондырылып немесе жабыстырылады, ниппель немесе тесік желобки жоғары қарайтын болуы керек. Сабақталған бұрыштарға (угольник) қондырылып, бетон қабаты құйылып тұруы керек. Тесік желобки  жоғарғы матаның сызығымен (нашар жағд. тығыз, қатты қағазбен) ұнды, қоюлы клейстрмен жабыстырылады. Қақпақшаның тесік беттері ниппельмен орамдалғаннан кейін, матамен немесе қағазбен жабыстырылады. Төменгі қабаттағы бетонның битуммен боялғаннан кейінгі дренаж толығымен орнатылғаннан кейін, бетонның жоғарғы қабатын 1:4:8; сол беттегі  Na- катионитті сүзгілер науа немесе тесік қақпақтың шеті төмен орналасуы керек. Торап магистральды сабақтастырып, бетон деңгейі толығымен 15-20 мм қабатпен торапты жабады. Сүзгілердің қабырғаларындағы бетон жоғары науалы дренаждардың деңгейінде болуы керек. Бетон бетін тегістейді немесе темірлейді. Н- катионитті немесе анионитті сүзгілер бетонның екінші қабат беті 5-30 мм-ге төмен тесік пен науа шетінен төмен болуы керек. Тегістеліп болған соң 2-ші бетон қабатында 4-5 тәулік уақытына бетонның құрғақ бетіне қышқылға төзімді 15-20 перхловинильді лакпен боялып, эпоксидті шпатлевкалармен, 25-30 мм-лі битуминалды қабат, асфальт немесе битум, ұсақталған антрацитпен себіледі. Бетонға полнизобутилен пластикасын жабыстыруға болады. Түптерін бетонировкалау мен барлық коррозиялық- изоляциялық жұмыстан кейін сүзгіде матаны малып, дренаждың тесіктерін жабушы сумен тазалап, одан оны шешіп алады. Содан дренаж тығыздығын тексеруге, мөлдірлеткіш сүзгілердегідей тексереді.

Бетонды қарапайым қорғау және тіпті төменгі горизонтальды беттер ыстық битум 4-5 маркалы бетонмен 8-10 мм қабатпен жабылып, яғни боялып және оны ұсақталған антрацит қабат қалыңдығы 15-25 мм болатын; 3-8 мм дәннің диаметрі себу арқылы суытылады. Антрацит қабаты битумға құмның жабыспауын қамтамасыз етеді.

Жастықты бетонды сүзгілер құрылғыларынан кейін және оны коррозиядан қорғау, ішкі және сыртқы құбыр өткізгіштердің құрылғылары, арнайы индикатор- детектор немесе кәдімгі мегамметрлердің жабық қорғаушы тығыздықтарымен сүзгілерді тұшытады. Одан сүзгілеуші материалды жүктеуге дайын деп саналады.

Ионитті сүзгілердегі шығарымдыларды ауыстыру (алмастыру) ВТИ-К калпағымен тесік дренажды жүйелерде немесе ВТИ-5 антрацитпен, термоантрацит немесе 50-100 мм қалыңдық кварцпен жүктейді. Төселген қабатты қолдану пайдалы және судың дренажды құрылғылар арқылы өту кедергісі төмендейді. Әсіресе, барьерлік сүзгілерде, сүзгілердің өте жоғары жылдамдығында және де дренаждың тесіктері дәнмен толып қалмауын қадағалайды. Кейде жұмсартылған аниониттер және қопсыту кезіндегі судың ионит дәндерінің шығуын төмендетеді.

Кейбір электростанцияларында канализацияға тасталынған қышқыл судың тасталуын болдырмау және нейтрализданудан қорғанудағы арнайы катионитті сүзгіні қондырады, ол КВ-4П карбоқышқылды катионитпен жүктеледі. Сол сүзгі арқылы бірінші барлық тасталынған суларды Н- катионитті сүзгіден регенерациялап алынады да, өткізіледі. Содан 1-ші сатылы анионитті сүзгіден кейін сілтілі тасталынған суларды өткізеді. Кезекпен қышқылды, сілтімен өңделген регенерация ерітінділер және жуылған сулар сүзгі арқылы карбоқышқылды катионитпен, сүзгіден кейінгі нейтральды ерітінділер мен  жуушы сулар арқылы нейтрализдайды.

Жұмыс істеуші регенерацияланған реагент ерітінділері және ионитті сүзгілерге беру келесі түрде (5.4 сурет) жүреді. Жұмыс істеуші (транспортировкалаушы қосушы) су эжектор арқылы сүзгілерге түседі. Өлшегіштен күшті ерітіндіні сіңіріп отырады. Керек шығынды шығын өлшегіш арқылы анықтайды. Берілген шығын бойынша өлшегіш немесе қоймалық бактан, 13 деген деңгейі бар поплавковты көрсеткіші болады. Н₂SO₄ (75-94 %), NaOH (42% ), NaCl (25%) концентрленген реагентті эжекторға береді. Осы берілген реагент концентрациясын ұлғайтады және араласқан концентрациясын эжектордағы ерітіндіге керек етіп жасайды. Н₂SO₄ 0,8-4%, NaOH 4%, NaCl 5-8%.

5.4.-Сурет. Регенерацияланған ертіндіні эжектормен беру сүлбесі:

1 – жұмысшы (күшті ерітіндіні беру; 2 - өлшегіш; 3 – жұмысшы (арластырылған) суды беру; 4 -өлшегіш диафрагмма; 5 – тұйықтағыш –реттеуіш ысырмасы; 6 – эжектор; 7 – тұйықтағы ысырма; 8 – реттеуіш ысырма; 9 –үлгіні алу; 10 – концентрометр тетігі; 11 –сүзгідегі

 жұмысшы араластырылған ерітінді; 12 – концентрометр; 13- деңгей өлшегіш; 14 – шығындағыш

   Концентрациясын өлшеп және жай немесе автоматты концентратометрмен (10-12) реттеліп отырады. Бакөлшегіштен керек мөлшердегі реагент шығынын алдын ала өлшеп алып, концентрленген реагентті беруді, эжекторға берілетін жұмыстық суды концентрленген реагентті тоқтатудан кейін тоқтатады. Эжектор арқылы су шығыны және күшті араласқан ерітінділері тұрақты болуы керек.

5.5. – Сурет - Н – катионитті сүзгілердегі және басқа қышқыл ағынды  сулардың мөлдірлеткіштегі әктелген шламдар қышқылды нейтрализдалынған  ағынды сулардың сүлбесі:

1 – қабылдаушы сұйыққойма; 2 – қаштаушы, циркуляциялы қышқылға төзімді сорғы; 3 – мөлдірлеткіш –нейтрализатор; 3а – араластырушы аймақ; 3б – реакциялық аймақ; 3в – мөлдірлеткіш аймағы; 3г – жоғарғы дроссельді тор; 3ж – жиналған тесік науа; 3д – ауабөлгіш; 3з – мөлдірлетілген суды алудағы қалта; 3к –епоплавковый қақпақша; 4 – шламды қаштаушы сорғы; 5 – шламды коллектор; 6 –қышқыл суды беру; 7 –шламды жіберу; 8 –мөлдірлетілген судың рециркуляциялық сыығы; 9 – үлгіні алу; 10 –CaSO₄ шламы, ГЗУ сызығында немесе заласыздандыруда; 11 – екіншілік тұтынудағы мөлдірлетілген су ГЗУ – ға немесе тасталынуға; 12 –рН – метр

 

Күкірт қышқылының өңделген ерітіндісін қайта қолдануда, бос Н₂SO₄  құрамы қиындала бастайды. 2-ші сатылы Н- катионитті сүзгілерден кейінгі өңделген қышқыл ерітіндісі, Na₂SO₄ құрамы,  CaSO₄  қарағанда, 1 сатылы Н- катионитті алдын ала регенерациялауда немесе "аш" сүзгі регенерациясында қондырылады. Осы сүзгілерден кейінгі өңделген қышқыл ерітінділері қайта пайдалану керек емес, өйткені CaSO₄-ң аса қаныққан болып табылады. Сондағы бос қышқылдардың болуы сілті ерітіндіде пайдалануға болады, ол анионитті регенерациялаудан кейін болады. Бірақ, осы сілті ерітіндісін қайта мақсатты түрде пайдалану алдын ала регенерациялауда келесі аниониттік сүзгілер жаңа сілтілер порциясын ерітеді және араластырады. Бастапқы этаптардағы аниониттік сүзгілерді жуу, (S_баст³S_жуу) бастапқы процеске келуі, мөлдірлеткішке немесе Н- катионитті сүзгілерге қайтып келеді. Тек, ең бірінші өңделген сілті ерітінділері, көп қолданыс кезінде, NaOH құрамының мөлшері, NaCl, Na₂SO_4, Na₂SiO₃- да негізінде, нейтрализданған қышқыл ағындылары үшін мақсатты түрде пайдалану керек. Бірақ,  SO₂  гелінің түсіп кетуі қауіпті, сол қалдық пен сұйықтықтың нейцтрализациясын жояды. Төменгі негізгі аниониттің дәндерінің түсуі, SiO₂ гелі Cl^-, SO₄^2- сіңіруін төмендетеді, кремнийқышқылдың негізгі анионитін жүктейді.

Сілтінің мөлшері, өңделген ерітіндінің 1-ші порциясын нейтрализдеу жеткіліксіз, қышқылды ағын реагент содасы немесе күйдіргі натр нейтрализдауда, дефициттілігі мен жоғары құны болмауы керек. Сондықтан, қышқыл ағындарын толық нейтрализдауда кальциймагнийлі сілтілі қоспаларды: CaCO₃- MgCO₃, MgO, CaO-Ca(OH)₂ қондырылады және мөлдірлеткіштігі әк шламдары.

Соңғысының  жоғары дисперстігі ыңғайлы, құбыр өткізгіштігі секірулер СДҚ міндетті түрде жою керек.

ЖЭС-ғы мөлдірлеткіштігі әктік шламмен, ағынды қышқыл сулармен нейтрализдау қондырғысының сүлбесі. Егер қазан мазут немесе газда жұмыс істесе.

Егер де қазандар қатты отынмен жұмыс істесе, СДҚ- ғы қазан ағыны ГЗУ жүйесіне сілтілі зонамен бағытталады.

Тұзсыздандыру қондырғысымен блоктық сүлбелері регенерация үшін жұмыс істейді. Бірақ, сүзгілердің біреуі суды берудегі сүзгі сапасына байланысты, ал қалғандары жұмыс істеп тұрады. Тізбекті күрделендіруде, барлық сүзгілер біркелкі регенерацияланғанда, оның аймақтық жиілік сапасына негізделген- су қоспасының қиыншылығы сүзгілердің (Д, Н_қаб) өлшем жобасына байланысты. Сүзгілердегі сіңіру сыйымдылық жиілігі (±20%). Осылар сүзгілеуші материалдардың гидравликалық шарттарының бұзылуы мен эффективті регенерация ауытқуына әкеліп соғады. Осымен қоса, кейбір ионит сорттары нашарлайды. Әсіресе, суға жоғары органикалық заттар мөлшері мен NO₂ құрамдарына байланысты АН-31, Cl^-, АВ-17, SiO₃^2- сіңірілуін нашарлатады. Нәтижесінде тізбектелген сүзгілердегі иониттің суммалық көлемі жоғары, параллельді сүлбеге қарағанда, ал матизацияның қарапайымдылығы, сенімділігі "тізбек" пен АТС-ді барлық ЖЭС-ғы СКД-ның жаңа жобасында қолдана алады. ЖЭС-ғы ЖҚ барабанды бу қазандары, АТС және БОУ-да бұл жобаларды қолданбайды. Сондықтан олар туралы мәлімет аз. Осы ұсынылғандар 2 қабатты және нақты қарсы ионитті сүзгілер қарастырылуда. Төменгі жағында күштіқышқыл катионит немесе жоғары негіз аниониттер жүктеледі. Ал жоғарыда әлсіз қышқыл катионит немесе әлсіз негіз анионит жүктелген. Міндетті түрде иониттің жоғарғы қабаттары аз қаныққан массасы мен тығыздығы төменгіге қарағанда осылар болуы керек және де қопсыту кезінде бір - бірімен араласуы керек. Сонымен, 1 корпуста 2 тұзсыздану қондырғысының сүзгісі сыйды.

Өндірушінің негізделуі бойынша, КБ-12П аз негіз карбонат қышқылдың катионитінің жоғарғы қабатымен 2 қабатты сүзгіні қолдану, мақсатты түрде алдын ала тазалаудағы әктеуге керек емес (мөлдірлеткіштігі коагуляцияны сақтаған), бірақ, бұл дұрыс емес, өйткені мұндай жағдай өзіндік мұқтаждықтардағы су шығынын ұлғайтады, коагуляцияны нашарлатады, лас мөлшерін төмендетеді. Оларды қатты күй түрінде алады, сонда қоршаған ортаның аз ластануын қадағалайды.

№6 дәріс Ионитті қондырғыларды жіберу

 

          Сүзгілерді гидравликалық жүктеу таза сульфокөмірмен гидрожүктемемен сулы эжектормен іске асады. Бастапқы ылғалдану синтетикалық иониттердегі дәндердің жарылуын болдырмауын құрғақ сүзгілерде жүктеу керек, 35-50 % биіктіктігі, 10-15% NaCl, NaOH ерітіндісін толтырады.

 

 

5.1. Сурет - Ионитті сүзгілерді регенерациялаудағы кірер қисықтары.

А- жай тура ағынды; б – алдын – ала өңделген тұз ерітіндісін жоғарыдан жіберу; NN қисықтарында – жеке жүргізудегі номерлері; I –Cl^- орташаланған мөлшері; Н –орташаланған кермектілік; А – бастапқы тастау; Б-В – бастапқы ОРС –ны бакка тастау; Д -  Cl^- максимумды концентрациясы; Е –  бакта қайтадан қолданудағы ОРС –ны тастау соңы.

 

 Жүктеме жоғары лай тартпасының қоюдан және пневможүктеме- эжектор арқылы іске асады, олар сығылған ауада жұмыс істейді. Гидро мен пневможүктеме (6.1- сурет) мақсатты түрде қоңыр, шамасы жүктелген люкқа міндетті түрде қондырылады. Сүзгілерде вакуумды тудыру, жүктемедегі иониттің соруымен- қабылданған қораптар арқылы іске асады. (6.1- сурет)

Сүзгілердегі қағаздардың түсіп кетпеуін, полиэтилен қабығы мен басқа ионит қалдықтардың сүзгілерге немесе жүктеуші жүктеме воронкаларға 5-10 мм сита ұяшығынан жібереді. Сүзгіге белгілі мөлшердегі материалды жүктеуде (көлем ұлғаюын есептей отырып) 1 тәулікке ісіндіруге қойып қояды, содан жүктеме биіктігін тексеріп, ионитті ластан жуып, суды астынан беріп, ірілігіне байланысты іріктеп, бетіндегі ластардан жуып отырады. Көбінде, ионитті жүктеп немесе қосқанда іске асады.  NaCl- NaOH ерітіндісінің 1 сүзгіден кейін егер мүмкіндік болса мақсатты түрде 2-де қондырылады. Сығылған ауа немесе суды дренаждан шығару арқылы іске асады.

Na- катионитті құрылғыны қосу. Жүктеме кезінде ұсақ және ірі сульфокөмірді 1 сүзгіде араластырғанда болмайды. Ірі сульфокөмірдің дәнімен 0,5-1,1 мм біріншіден барьерлі сүзгіге жүктелуі керек. Ұсақ сульфокөмірдің 0,25- 0,70 мм дән мөлшерінде қолданудан қашу керек. Өйткені, ол дренаж тесіктері арқылы өтіп, сүзгіні жуу кезінде шығып кетіп, қабат пен қабырғаларда жарылыстарды туғызып, сол уақытта кермектіліктің секіруін туғызады. Таза сульфокөмір бос күкірт қышқылдардан тұрады. Сондықтан сүзгіге жүктеген кезде сумен немесе NaCl ерітіндісімен құйылады. 1 тәулікте ісіндіріп, мөлдір таза сілтілі кермектілік сумен жоғарыдан төменге қарай, 0,1-0,3 мг-экв/л мөлшерінде сүзгіден канализацияға сілтілер тасталынғанша жуады. Жууды мақсатты түрде төмен, ашық жүктелген люкта, люкқа қойылған шұңғыма немесе құбырмен жуады. Қышқылдан жуудан кейін, қайнатылған тұз мөлшерімен катионитті 2 есе регенерациялайды (2 әдіс) 180-100 кг/м³ .

Катионитті тұз бен 2-к регенерацияланғаннан кейін жуу және сүзгідегі кермектіліктің 0,03 мг-экв/л төмен, егер сүзгі су пептизациялық заттар болып және сілтілігі 0,1-0,3 мг-экв/л төмен болған жағдайда болады. 

Бірінші 5-7 циклдан кейінгі сүзгінің іске қосылуы, ешқандай жұмыстар сүзгілермен істелінбейді. Өйткені сульфокөмірқышқылдың бастапқы алмастыру қабілеті нормадан жоғары, катиониттердің сілтілігі бастапқыдан төмен болады.

Осы периодта сүзгіге қызмет көрсетуін үйренеді. Екіншіден, үшіншіден және одан әрі қарай регенерацияны тұздардың нормальды мөлшерінде (40-60 кг/м³ сульфокөмір). Егер катиониттің алмастыру қабілетін тұрақтандырып (±50г-экв/м³) , 5-ші сүзгіде де катиониттің құйрықтық қабілетін тексереді. Ол үшін бұл регенерация мен жұмсартуды әдеттегі ретпен 40-60 кг/м³ тұз шығындалуымен жүргізеді. Судың жұмсарту мөлшері, кермектілігі мен сілтілігін фенолфталеин мен метилоранж бойынша бақылап отырады, әдетте катионирленген судың кермектілігі 0,03-0,05 мг-экв/л-н аспауы керек, осыдан кейін бақылау жиі–жиі жүргізіліп тұрады. Кермектілік пен сілтілік әрбір 30 минут сайын, суды өте жоғары кермектілік пен бактағы жұмсартылған суға жіберіп, одан жұмсарғанша барьерлік сүзгілерге немесе аяғына , егер қолданылмаса жіберіп, содан дренажға тастайды. Жұмсартуды сүзгілеудегі кермектілік 50 немесе 100% сүзгіге дейінгі судың кермектілігі болғанша жасалып, содан кейін бірақ регенерацияны жүргізеді.

 Құйрықты алмастыру қабілет әдеттегіден негізгі 20% (жұмыстықтан) жоғарылап осы көрсеткіш сүзгідегі гидродинамиканы бұзады. Ондағы су ағысы кезінде жиналады да, біркелкіліксіз регенерацияланады. Бактағы жұмсартылған суға толығымен жұмсармаған суды жіберуде, құйрықтық алмастыру қабілетінің жұмыс істеуінде осы сүзгідегі цикл шығатын су кермектілігі бастапқы су бойынша жүреді. Сүзгілеушілерді барьерлік сүзгілерге беруде, құйрықтық қабілеттілікті кермектілік 0,5 мг-экв/л болғанша қолданылады. Бірақ оны 2 мг-экв/л-ге дейін де жүргізуге болады. Толық құйрықты алмастыру қабілетін негізінде қолдану керек емес. Яғни тиімді емес, катионирленген судың кермектілігі жоғарылап, 50 немесе 100% өте тез жүреді. Ал жұмсартылған су мөлшері көп емес.

Құйрықты алмастыру қабілеттіліктен кейін жүктелген тұзды оптималдылығы регенерация үшін істелінеді. Сол кезде 40-30 кг/м³ катионитіне тұзды жүктейді. Әрбір жүктемеде кем дегенде 5 әдіс істелінуі керек. Тұздың оптималды шығынын регенерациялау үшін сол кездегі негізгі алмастыру қабілеті кем дегенде 220 г-экв/м³ ең аз тұз шығынында болады. Сол кезде егер құрылғы сүлбесін екі сатылы катионирлеуде жұмыс істегенде, 1-ші саты. Сүзгідегі судың негізгі массасының қалдық кермектілігі 0,05-0,07 мг-экв/л дейін жетеді. Ал 1-ші сатылы катионирлеудің судың негізгі массасы 0,02-0,03 мг-экв/л-ден аспау керек. (судағы тұз мөлшері 800 мг/л).

1-ші сатылы катионирлеу сүзгісінің регенерациялау сүзгілеушініің кермектілігі 0,05 мг-экв/л болуы керек.

2-ші сатылы сүзгілер регенерациялайды немесе тұздың көп мөлшерінде (80- 100 кг/м³), ал алмастыру қабілетін тек 50-60% кермектілігінің секіруінің жоғарылауының болмауын қадағалап отырады. Өңделіп болған тұз ерітіндісі екінші саты сүзгі регенерацияланғаннан кейін міндетті түрде толығымен 1-ші сатылы сүзгіні регенерациялағанда да қолданылады. Әдетте, оның кермектілігі жоғары емес. Әсіресе соңғы бөліктерінде.

Na- катионитті сүзгілерді эксплуатациялау процесінде катионирленген судағы (шаюдың соңында және бастапқы жұмсартуда) хлор ионының мөлшерін систематикалық бақылауын жүргізу керек. Na- катионирленген судың сілтілігі жуу мен жұмсарту басында және аяғында тексеріп отырады. Әсіресе, сілтіні әктеу кезінде жұмсарту немесе суды әктеуі негізгі бақылау болып табылады. Өйткені, циклдың басы мен соңында жоғары болады.

Сүзгідегі сульфокөмірдің күшті пептизациясынан жоюда, жуудың соңына 2-4 мг-экв/д кермектілігі бар жуушы сулармен жуу (фосфат немесе сода ерітіндісінің құю кезіндегі жетіспеушілігінен кейін, жуушы судың ластануын тоқтатқаннан кейін болады). Жууды сүзгіні жұмысқа қосу кезінде аяқтау керек. Na- катионитті сүзгілерді периодты түрде уақытында эксплуатациялануын тексеруде, сүзгілеуші материалдың күйін анықтайды, дренажға тексеру, арматураларға, бақылаушы өлшегіш және сүзгіні реттеу құралдарын тексереді. Тұз ерітінділерін басқа сүзгілерде регенерациялауда жұмсартылған суға немесе сүзгіге түсіп кетпеуін қадағалап, тығыздығына байланысты міндетті түрде жұмсарту кезінде сүзгілерде максималды қысымды ұстап тұру керек. Шығар кезіндегі жұмсартылған су шығынын реттеп, ал кірер құбыр өткізгішке түсетін су тығыздығын ашық ұстау керек. Қопсыту кезінде регенерациялаумен жуу кезінде сүзгілерде минималды қысым болу керек. Шығардағысы кірердегісін реттеп отыру керек.

 Резервтеғі қондырғының барлық операция жүргізу уақытында сүзгіге      кетпеуін қадағалап, қысымы 0,1 МПа болу керек. Кез келген ашу мен жабуды ұқыпты, баяу орындау керек.

1-ші сатылы және 2-ші сатылы Na- катионитті сүзгілерді эксплуатация мен жіберуде (кедергілі және Н- Na- катионитті сүзгілер) Na- катионитті сүзгілерді жіберуден ешқандай айырмашылығы жоқ.  

 Н- катионитті (Н- Na- катионитті құрылғыны) жіберу

Сүзгіге катионитті жүктегеннен кейін, натрий хлор ерітіндісі немесе сумен құйылған иониттердің 1 тәулікте ісініп, төменнен жоғарыға қарай шайып, аз қабат және беттегі ласты тазалап, қабат биіктігін нормаға дейін жеткізеді. Содан сүзгіні жауып, төменнен су толтырып, 100% Н₂SO₄ 17-ден 24 к г 1м³ катионит ерітіндісін регенерациялайды. 1-ші сүзгіге эжектор арқылы мөлдірлетілген, жұмсартылған суды 8-12 м/с жылдамдықпен жібереді. Содан эжектордан қышқылды береді, ақырындап араласқан қышқылды сүзгіге кірердегі 1-1,5% жеткенге дейін ұлғайтады. Сүзгіге күшті қышқылды жіберуді ақырындап азайтады, ал суды сол жылдамдықпен беріп отырады. Сол кезде өңделген, қаныққан гипсты лақтырады, әдетте нейтралды регенерацияланған ерітіндіні лақтырады. Жүктелген кезінде қышқылды тоқтату кезінде тасталынатын ерітіндінің көлемі катионит көлеміне тең болуы керек.

         Ерітінді мөлшерін тастағаннан кейін, оның кермектілігін 10 – 15 мг – экв/л төмендетіп, содан қышқыл ерітіндісін қайта өңдеу регенерациясымен екіншілік бактан қопсыту багына жіберіп,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   күбісін толтыра бастайды. Олар толғаннан кейін, егер жуғыш су әлі кермекті болса, жуғыш суды арнамаларға жіберу арқылы әрі қарай жууды жалғастырамыз.

Процесті жуғыш судың кермектігі 0,2 – 0,3 мг – экв/л – ге дейін, қышқылдығын 3,5 + (SO₄^2- + Cl^-) мг – экв/л төмендеткенде ғана тоқтатады. Егер сүзгіні регенерациядан кейін қосалқы сүзгі ретінде алып қою керек болса, онда жууды кермектігі 2 – 4 мг – экв/л болғанда үзеді және сүзгіні жұмысқа қосар алдында тоқтатады.

Сүзгіні жұмысқа қосқаннан кейін суды сүзгіден шығаратын су бір тұрақты сілтілікке ие болғанша 0,1 – 0,3 мг – экв/л жұмсартады, ал басқа Н – катионитті сүзгіні қышқыл су беретін кермектігі 0,5 – 1 мг – экв/л немесе 50 %  болғанша жұмсартады.

Көрсетілген мөлшерге жеткенде сүзгіні қалпына келтіруге тоқтатады, жоғарыда көрсетілген әдіс бойынша.

Екінші және келесі қалпына келтіру үшін 50–70 кг қышқылды 12 экв қолданылған   алмастырғыш қабілеті бар катионитті алады.

Бастапқы айналымды сүзгінің жұмысына да оның жұмыс істеуін жіберілген су көлемінің кермектілігі, сілтілігі, қышқылдығы, құрғақ қалдық бастапқы суда Na⁺ бар болуы және Н – катионит (жалпы, негізгі, кейінгі) өзіндік мұқтаждық үшін меншікті шығын мен меншікті су бойынша бақылау жүргізеді. Бірінші айналым бойынша көрсеткіштер алынбайды. Тұрақты режим мен жоғарыда көрсетілген көрсеткіштер салыстырмалы тұрақты болғанда сүзгінің жұмыс істеу мінездемесі алынады. Ол үшін алмастырғыш қабілеттілігі бастапқы судағы сүзгінің кермектігі  50 % жетпегенше толтырады, одан соң әртүрлі қышқылдар көлемін (15 – 20 – 25 кг Н₂ SO₄ 1 м³ сульфокөмір) қалпына келтіреді. Бастапқы және Н – катионданған катионитті саны мен сапасы бойынша алмастырғыш қабілеті Са ²⁺ + Mg ²⁺ және  Са ²⁺ + Mg ²⁺+ Na⁺. Одан кейін оптималды қышқыл шығыны мен станция көрсеткіштері бойынша жұмыс шарттарын қамтамасыз ететін қалпына келтіру режимін орнатады : аз меншікті қышқыл шығыны көбірек алмастырғыш қабілеттік (200 г – экв/м³ аз болмауы керек) көп тереңірек жұмсарту, өзіндік мұқтаждықта аз су шығыны. Әрбір қышқыл шығынына 50 – 70 г/экв – ке бақылайтын айналым жұмысын өткізу керек.

Сүзгінің оптималды жұмыс режимін қондырғаннан кейін соңғы сүзгі қалыпты пайдаланылуға түседі.

    Баръерлі сүзгімен параллельді Н – Na – катионирлену үшін қолдану қондырғысын жіберу. Ластан тазартылғаннан кейін, барлық жуылған Н және Na катионитті сүзгінің 1 – ші және 2 – ші сатысы жіберуге дайын болған соң, ал көмірқышқылын жойғыш декорбонизаторлар және басқа да көмекші қондырғылар түгелдей жіберуге дайын болған соң және сынамаланған соң жұмысқа ең алдымен бір Na – катионитті сүзгі, содан кейін  Н – катионитті сүзгі, сондай – ақ желдеткіш декорбонизатор қосылады.

Біртіндеп Н – катионитті сүзгінің өнімділігін өсіре отырып, Н – катионитті сүзгінің сілтілік қоспасын төмендетеді. Н – Na – катионитті судың сілтілік қоспасын декорбонизатор алдында 0,2 – 0,3  мг – экв/л – ге дейін төмендетеді. Жинағыш бакта кейбір мөлшерде кермектілік, бос қышқылдық, сілтілік болғанда осы суды кедергілі Na – катионитті сүзгіге одан соң қолданушыларға жіберіледі.

Сілтілік су декорбонизатордан кейін өсе бастағаннан кейін Na – катиониттік сүзгі арқылы суды жіберу төмендейді, осы мақсатпен керекті сілтілік ұстайды. Н – Na катионирленген су декорбонизатордан кейін жоғарғы шекке жеткенде жиналған Н катионитті сүзгіні қалпына келтіру үшін айырады және басқа жаңа қалпына келтірілген Н – катионитті сүзгіге жіберуді қалпына келтіру үшін декорбонизерленген су сілтілігін керекті шекте ұстай отырып қосады.

Қалпына жіберу кезінде Н және Na – катионитті сүзгінің өшкеннен кейінгі жұмыс істеу режимін орнатады және т.б. Декорбонизаторға беретін ауаның көлемін өлшеу керек, көмірқышқылды жою сатысымен ондағы барьерлі сүзгінің жұмысын өткізу керек.

Тізбекті Н – Na катионирлеу үшін қондырғыны эксплуатацияландыру және жіберу

Тізбекті Н – Na катионирлеу үшін қондырғыны эксплуатацияландыру және жіберудің параллельді  Н – Na катионирленуді эксплуатациялау мен жіберудің айырмашылығы тек  Na катионитті сүзгінің 1 – ші сатысы болмауында, Na – катионирленген судың орнына қышқылды Н -  катионирленген суды декорбонизатордың алдында кермекті, бастапқы су көлемінде сілтілік су 0,2 – 0, 5 мг – экв/л ұстайтындай керекті мөлшерде қосады.

Егер NaНСО₃ сілтілік көлемін беретін сілтілік сүзгіде ұзақ уақыт жұмыс істегенде Н – катионитінің саны жаңадан қосылған Н – катионитті сүзгіде қышқылды сүзгіні бейтараптау үшін көбейіп кетеді, онда ұзақ уақыт жұмыс істеген сүзгі қалпына келтіру үшін айырылады, судың кермектілігі 1 – 2  мг – экв/л жеткенін күтпейді Na –катионитті сүзгінің осы уақытта айырылуы болады.

 

№7 әріс. Тұссыздандыру қондырғыларын жіберу, сынақтан өткізу. Ионитті қондырғылар жұмыстарын жақсарту мен кемшіліктерін жою, дұрыс пайдалануды қамтамасыз ету

 

Тұзсыздандырғыш қондырғыларын жіберу, сынақтан өткізу

Мантаждаудан кейін сүзгіні өлшегенде қышқыл тіректі бетонды жастықтар арматурасының тығыздығын қарау үшін жасалады және коррозияға қарсы жабындар беріктікке тексеру және дайындаудың дұрыстығын және дринаждағы жұмысты және синтетикалық ионитті термоантрацит – кварц астындағы қабатты алу үшін, сүзгідегі таратқыш қондырғыны күлді жою үшін жуылған тұз қышқылын және суды бейтараптау реакциясына дейін орнатады.

Астарлы қабат (төменгі реакция 5 – 10, ал жоғарғы 2 – 5 мм 20 – 100 мм биіктікте) жарықтандырғыш сүзгіге ұсынылғандай жүктеледі. Сумен төменін жуады және суды жібере отырып бетті тегістейді. Одан соң астарлы қабаттың бетіндегі ласты жояды және сүзгіні жартысынан көбін төменнен 10 – 15 % Na Cl ертіндісімен (NaОН) толтырады және ваккум астымен әлде ауалық эжектормен құрғақ ионитті қолмен жүктейді. Ионит ертіндіде ісінген соң жоғарғысы аз жабылады және алдымен реагент ертіндісі жабылады және  реагент ертіндісін басқа сүзгіге немесе қайта қолдану үшін бакка нығыздайды. Жоғарыдан беру арқылы ерітінді сумен нығыздалады. Нығыздалып біткен соң сүзгіні астынан жоғарыға қарай мөлдірлетілген сумен жуады. Жуып болғаннан кейін және сүзгіде суды жібергеннен кейін жоғарғы лаз жабылады иониттін бетінде қалған ласты жояды, қайтадан сүзгіні сумен төменнен толтырады, лазды жауып, соңғы ионитті  NaCl (NaОН) – тан бастап жууды бастайды, оған ионит көлеміндей, судың 20 – 30 көлемін кетіреді, содан кейін қалпына келтіруді бастайды.

Мынаны есте сақтау керек: осындай сумен төменнен жоғары қарай жуған кезде ионит кейде қақпағымен көтеріледі. Ол жиі бақыланады, егер судың деңгейі жүктеме бетінен төмен болған кезде жоғарғы лаз ашық болғанда ионит "қабығымен" материалдарды таяқша лазы арқылы араластыру көмегімен күресуге болады. Жабық сүзгіде сулы сүзгіге ұзақтығы  3 -  5 мин итеру және осындай уақыт аралығында ионит тұну үшін үзіліс жасау керек.

Бастапқы қалпына келтірілген қышқыл ертіндісін және сүзгіні қосу үшін сілтіні мөлдірлетілген Na – катионирленген, Н – катионирленген әлде бөлшектенген немесе толығымен тұзсыздандырылған суда жұмыс істеп тұрған сүзгілерде дайындайды. Осы суларда бір аттас сүзгілерді жуу үшін қолдануға болады.

Сүзгілерді қалпына келтірген, жуғанда бірінші ретті жұмысқа қосқанда жоғарыда көрсетілген жағдайлардан бас тартады, ол бұл жағдайда таза суды қолдануға болады және технологиялық тізбек үшін жұмысқа қондырғыны қосу керек жұмысқа қосылған келесі сүзгілер тобын қосу және жіберу және қалпына келтіру үшін су береді керекті мөлшерде су болғандықтан жууды және жұмыс істеп тұрған сүзгілердің жұмысын бағалау тиісті емес. Тұзсыздандырғыш қондырғысынан керекті мөлшерде су алғаннан кейін басқа да сүзгілерді жууға береді және қайтадан тұзсыздандыруға жібереді. Декорбонизаторларды жіберу проекте алынған (d_н=25; Һ= 25; δ_ст=3 мм) өлшемдер Рашиг сақинасы мен жүк тиелуімен түйінделеді.

Декорбонизаторға беру кезінде өңделген судағы көмірқышқылын жоюдың тереңдігін гидравликалық жүктеме 60,80,100 ... 120 %, жобасы арқылы анықтайды, су температурасы 25,30,35,40 ⁰С және ауаның температурасы болғанда, кеңсенің жоғарғы бөлігінен максималды тұрақты ауа шығынын алғанда жоғары жіберілетін жүктеме орнатады. Декорбонизатордан ауа мен суды өте күшті жіберуде төменгі ұстағыштар болмағанда желдеткішпен ауаны аз береді. Көмірқышқылды жоюды жақсарту үшін кейде ауаны булы колориферде қыздырады.

СДҚ ваккумдық деаэраторы жұмысты 8 бөлімдегідей көмірқышқылды тереңдігі бойынша жұмыс эффективтілігі бағаланады. Көмірқышқылын толығымен жойылғанша барботажға беретін буды көбейте отырып, оның жалпы шығынын асырмайды.

Салыстырмалы көрсеткіштер өнімділігі тұзсыздану мен кремнийсізденудің тереңдігін, органикалық заттың жою сатысы және газды, меншікті реагент шығыны және су өзіндік мұқтаждыққа, тегеуріннің жоғалуы мөлдірлеткіштің жұмыс эффективтілігі немесе мөлдірлеткіш сүзгіні, соңғы лас сыйымдылық өзіндік мұқтаждыққа судың төмендеу өлшемі көрсеткіштің тұрақтылығы жатады. Қондырғы жұмысының механикалық, гидравликалық және технологиялық көрсеткіштері анықталады, құбыр өткізгіштегі тегеуріннің жоғалуы, реагент ертіндісінің тербелу қаттылығы және дозасының дұрыс болмауы, өнімділігі мен қыздыру температурасының бұзылуы, сүзгілеу материалын шығару.

Барлық механизмдер мен тасымалдаушы қондырғылардың жұмысын, арматураның қалпын, жабылу тығыздығы, жеңіл жүрісін бақылау, өлшеу қондырғысын дұрыс көрсететіндігін, дозатор жұмысын немесе реттегіштерді қарауға назар аудару кері табылған жеткіліксіздерді қолданбайды.

Әрбір бөлік жағдайдағы берілген режимнің ауытқуы бастапқы судың сапасы мен қатынасына бағынады.

Са ²⁺ + Mg ²⁺ / Са ²⁺ + Mg ²⁺+ Na⁺ + NН₄  және

SO₄^2- + Cl^- + ( NO₃^- + NO₂^- ) / SO₄^2- + Cl^- + ( NO₃^- + NO₂^- ) + СО₃^2- + Н СО₃^- + НSiО₃^-.

Иониттің сортына, эксплуатация басындағы жұмыстың ұзақтығына және көне тереңдігіне су дайындау қондырғысы сүлбесі, жіберілетін шығар судың сапасына және жууды қайталау мүмкіндігі және реагенттерді дайындауға байланысты.

Судан ионды қажетті тереңдікте жоюын қамтамасыз ететін, реттелетін реагенттердің минималды шығыны кезінде және өзіндік мұқтаждыққа суды реттейтін оптималды режим болашақта тексереді және жылына 1 рет тазартады.

Жұмыс кестесінің картасын құрғанда онда су шығыны және ерітінді шығыны , м³/г және м³/сүзгі бастапқы шығын, қатты реагент шығыны 75 – 92 % Н₂ SO₄, 42 % NaОН, 25 % NaCl, литрден және киллограммен өлшегенде қосып өшіргендегі өңделген судың сапа көрсеткіші және сүзгінің жұмысының негізгі айнымалы әрбір опциясының ұзақтығы ашық ысырманың нөмірі және т.б. көрсеткіштер.

Ионитті сүзгінің оптималды жұмыс кестесі сапасын өзгерту жолымен және реттелетін реагент ертіндінің қаттылығы 60 – 160 % шамасында орнату мақсатындағы жоба арқылы орнатады.

Жөнделген кезде мыналар анықталу керек : интенсивтігі және жуу ұзақтығы, барлық түрдегі сүзгілерді реттеудің алдында қопсыту( мөлдірлеткіш, катионитті) меншікті қышқыл шығыны және реттеуге арналған сілтілік, иондардың кермектілігі бойынша көлемдік сыйымдылығы және катион мен өте қышқыл анион суммасы бойынша және көмірқышқылмен бірге  бөлек кремний қышқылы бойынша жұмыс айналымының ұзақтығы, жалпы циклдің ұзақтығы; реагент шығынына тәуелділігі, сүзгілеу жылдамдығы мен бастапқы су сапасына тәуелділігі сүзгіні жұмысқа қосқандағы су сапасының көрсеткіші және жұмыс айналымының ортасындағы және қалпына келтірумен байланысты жүйенің ұзақтығы; әрбір сүзгінің өзіндік мұқтаждыққа жалпы су шығыны және оның екінші қолдануға арналған бастапқы және өңделген су сапасына байланысты тәуелділігнің саны (Н – катионирленген немесе тұзсыздандырылған); қалпына келтіру кезіндегі су жіберудің сапасы.

Оптимальді режимді жөндеуін орнатудың дұрыстығы жобалық және нормативті мәліметтерге сүйене отырып, алдағы эксплуатациямен бақыланады. Судың сапасы реагенттерді иониттерді, өнімділігін өзгерту керек болып жатса, оған өзіне сәйкес өзгерістермен өзгертеді.

 

7.1 Сурет

Иониттік сүзгілерді қалпына келтіруге берілетін тұз, сілті немесе қышқыл ерітінділері мөлдірлеткіш сүзгіде тұнуы немесе сүзгіленуі керек және олардың құрамындағы ұшқыш заттар 3 – 5 мг/л аспауы керек.

 

 

7.2  Сурет

 

Жұмыс режимін қалпына келтіру – жіберуді орнатқан кезде, сондай – ақ кейбір тізбектелетін сүзгі айналымын нақты жұмсартылған тұзсыздандырылған қондырғыларға бақылау жұмыстары жүргізіледі. Қалпына келтіру кезіндегі бақылау мәліметтерге сүйене отырып 5.12 – 5.15. сур. ұқсас график орнатады. Осы графиктің ординат осі бойынша  қалпына келтірілген ерітінділердің сапасы және сүзгіге дейінгі және сүзгіден кейінгі жуғыш су (концентрациясы NaCl , Cl, Н₂ SO₄, NaОН), кермектілік, сілтілік SіО₂ концентрациясы. Барлық көрсеткіштер мг/л (1% - Н₂ SO₄ – 205 мг – экв/л, 1% - NaОН - 250 мг – экв/л). Өлшемі : 100 мг – экв/л - 1,2 см сай келеді.

Ионитті қондырғылар жұмыстарын жақсарту мен кемшіліктерін жою, дұрыс пайдалануды қамтамасыз ету

Барлық сүзгінің ауданының қимасына бір қалыпты судың өтуі жұмсартылуы, тұзсыздануы, ионның тереңдігі бойынша жойылуы мына жолдармен жетеді:

- дұрыс есептелген және орындалған төменгі дренажды қолдану (горизанталдығы «өлі» аймақтың дренаждың астында болмауы);

- сүзгіге ірі материалдың (0,5 – 1 мм) жүктелуі;

- беттен лас пен ұсақтық кетіруі және материал дәнінің өсуін жою;

- өз уақытындағы материалдың керекті интенсивтілік пен сүзгіден материалды шығармай қопсыту. Жууды негізінен арнайы бак – сүзгіге өткізу керек. Сүзгідегі көмір қышқылының ионитті СаСО₃ +Mg(OH)₂ қалдығын жою үшін қолдануға болады, ол үшін сумен қопсыту кезінде төменгі дренаж арқылы баллоннан жасалған сүзгіге ионит беру арқылы жүзеге асыруға болады; 

 - сүзгіде 0,1 мПа ағынның жылдамдығы болса жіберілмейді (таратқыш қондырғының кедергісі мен дренажды қоса алғанда);

-  Ілінген және жұмсарған ионитті ауаға шығару және келтіру;

- 5 м/сағ аз емес жылдамдықта су мен ерітіндіні сүзгілеу;

- сүзгілену материалының қабатының биіктігі 5 – 10% төмендегенде жаңа, сондай сападағы материалды жүктейді. (Әлде басқа сүзгіде жұмыс істеп тұрғанда);

- бір сүзгіде ұсақ сортты ионитті ірі сортты ионитпен араластыру керек емес (0,3 мм аз) (ірісі 0,5 мм);

- таттанбайтын құбырдан науа – саңылау.

 

7.3 Сурет - Ионитті сүзгілердің саңылау құрғатулары. а-с – таттанбайтын болаттан жасалған құбырдағы электр искра әдісімен құйылған саңылаулар. б – с – балқытылған нүктелік балқыту және фрезалық қиылған 3 – 4 бойлық саңылаулар. в – төменгі дренаж үшін науа дренажы. г – олда таттанбайтын болаттан жасалған орташа қосалқы беттік дренаж үшін. д – жаңартқыштар үшін жиналған пластты әкету

  

№8 дәріс. Конденсатты  тазартуға  арналған жұмысты  бастау  және жұмысты реттеу қондырғылары. Конденсатты тазарту  қондырғыларының  маңызды  шарттары  және  жұмыс  көрсеткіштері

 

Конденсатты  тазартуға  арналған жұмысты  бастау  және жұмысты реттеу қондырғылары. Конденсатты тазарту  үшін  қолданылатын реттеу, пайдалану  және   жұмысқа  қосу (жарықтандырғыш  және ионитті сүзгілерді, тұндырғыштарда,  флотаторда) шарттарын  алдын  ала  тазартудың немесе  ионитті  суды   қондырғының аз айырмашылығы  болады.  Кейбір  қажеттіліктер  ғана шарттарынан  олардың   айырмашылықтары  болып  саналады,  олар: сүзетін  және  төсейтін  материалдарды  залалсыздандыру ( антрацит,  термоантрацит және тағы  басқа),  оларды  3 – 5 % тұз  қышқылының ерітіндісімен араластырып,  содан  соң   оны  бактың   ішіне  немесе  әдейі  бөлінген  сүзгілерде  конденсатпен  шаю;  регенерациядан  кейін  ионитті  сүзгілерді  жуу,  оны  біз  жуу кезінде судың  шығынын  азайту  үшін  және де суды  су тазартқыш  конденсатқа жіберу  мақсатымен  жасаймыз. Егер  бұл  судың  құрамында тұз  болса, тығыздығы  үлкен  болса  және  оның  басқа  көрсеткіштері  бастапқы  судың  қасиетімен  тең  болса,  онда оны қажеттілігі  төмен тұтынушыларға  жіберуге  болады;  егер,  температурасы  50 ^оС – дан  жоғары  болса, жылу оқшаулағыш  қондырғымен  және  барлық  сарапталған  нүктені  тоңазытқышпен  қамтамасыз  ету  қажет.

Негізгі  көзге  көрінетін, жылдам  анықталатын  қондырғы  мұнай өнімдері мен  қоспаның  қанағаттанарлықтай  жойылған  көрсеткіштері:  лайланудың  жоқ  болуы,  толық  мөлдірлік, көрінетін  бөлшектер, иіс және  жүзіп  жүрген  қабат болып табылады.  Сонымен  бірге  тазартуға дейін және  зертханалық  дестилятпен тазарғаннан  кейін  конденсаттың  сапасын  салыстырады. Бұл  флотатордан,  жарықтандырғыш және  сорбциялық  сүзгіден  кейін  тазартылған  конденсатқа  қатысы  бар.  Жұмсарту  және  тұздан  бөліп  алғаннан  кейін  конденсаттың  сапасы  қарапайым  аналитикалық  тәсілмен  анықталады.

Жарықтандырғыш, сорбциялық  және  ионитті  регенерациялық  сүзгілердің  жуу кезегі  сүзгідегі арын  шығынының  өсуі  мен  сүзгіленген  конденсаттың сапасының  нашарлауымен, сүзгімен  сіңірілген    мұнай  өнімдерінің ,  темір қышқылының  қоспалардың  нәтижесінің  есептеулері  арқылы  анықталады.   

Материалдардың  кедергісін  азайту  және тесіктерді  жою  мақсатымен сүзгілі  ионитті  материалдарды қысып  реттеу  орындалады.

Реттеу  және  пайдалану  кезінде  бөлек  процестің  көрсеткіштерін  қолдану  қажет ( барлық  аппаратардың  жұмысы 6.6 бөлімінде берілген ).

Жұмыс  істейтін  қондырғыда  конденсаттың  тазартылуының  негізгі  тәсілдері  конденсатта  коррозияның  азаюы, көмір  қышқылы, аммиак, оттегі құрамының  төмен  болуы;  реакцияның  көлемі рН 8,3 – 8,8  болып  ұстап  тұру;  еритін  және  ерімейтін  кір  заттың құрамының  азаюы,  соның ішінде  жоғарғы  дисперсті  мұнай  өнімдері,  темір  қышқылы,  органикалық  ерітінді  заттар басқа  сөзбен  жылуалмастырғышты – қыздырғышты  суыту;  регенерациялық ерітіндімен және  жуылған  суды  екінші  ретті  пайдалану;  жылу  шығынын  азайту ( бу шығыны ) болып табылады.

ЖЭС – та  барлық конденсатты  пайдалану  керек,  сәйкес  кондицияға  дейін конденсатты тазарту  ЖЭС  қондырғысында жасауға  болады,  онда    лас  конденсатты  нормадан  жоғарылағаннан  кейін  тұтынушыларға  автоматты  түрде  жіберу  қызметі бар.

 

Конденсатты тазарту  қондырғыларының  маңызды  шарттары  және  жұмыс  көрсеткіштері

Қабылдау  резервуары.  Жалпы  саны  - 3 дана,  жалпы  көлемі   2 – 3 сағаттық  орташа  өнімділікке  есептелген;  кезектес  және параллельді жұмыс  мүмкіндіктері;  бу  конденсациясы,  ең  төменгі  сатыдағы  конденсация  алу    (5.1 Д және 5.4);  пайдалану  кезінде  төгілуді болдырмау, қалқып  жүрген  мұнай  өнімдерін  жою; 100 С дейінгі  температура;  бір  резервуарды  тазалап,  жөндеу  үшін шығарып  алу  мүмкіндігі.

Жарықтандырғыш (6.1 Д  және  6.7)  тік  қозғалысты  жылдамдығы, 100 С температурасында,  2 – 3 м/сағ.  Қажетті  заттар:  майжапқыш жинау  желобтарының  алдында жылуды  сақтау  үшін  және  оттегінің  еруінен  қорғайтын  мұнай  өнімдерінің  үстіңгі  қабатын  сақтап  қалу;  мұнай  өнімдерінің  қалдық  құрамы жүктеу  кезінде   2 м³/сағ  1 м³ көлемде    10 – 20 мг/л  тең,  ал  жүктеу  0,5 м/сағ  болғанда 1м  көлемде  8 – 15 мг/л болады.  Флотаторда көбінесе   ірі  тамшылы   және  жүзіп  жүрген мұнай  өнімдері  жойылады.

Радиалды  флотаторда немесе  тік  бұрышты ЦНИИ  МПС. Флотация  процесінің  ұзақтылығы 10 – 15  минут  болады.  ЦНИИ  агрегатының  құрамына  ортандырғыш  сток  кіреді,  ол  20 – 30 минут  гидроэжектор  немесе  сорап,  көп  камерлі  флотатор,  тазартылған  судың  жарты  бөлігінің рециркуляциялау  сорабы,  ауа  кептіру  сорабы,  артық  ауаны  жою  немесе  еріту  үшін  қолданылатын  бак,  Al(OH)₃  суспензиясын дайындау  үшін   арналған  бак,  суспензия  үшін  мөлшерлі  бак, қалқып  жүрген  майлы –  көбікті қыруға  арналған  транспортер.  ЦНИИ – 5 – тің өнімділігі  5 м³/сағ,  ЦНИИ – 10 10 м/сағ құрайды,   мұнай  өнімінің  бастапқы  мөлшері 100 мг/л.  Тазартылған  су  мен конденсат мөлдір  болуы  қажет.

Электромагнитті    сүзгілер  және  флокуляторлар.  Шарик  диаметрі  5 – 8 мм – ге  тең;  магнитсізделетін   болат  және  флокуляторлар  үшін  кәдімгі  материалдар  пайдалану;  сүзгідегі  қабат  биіктігі   500 – 1000  мм ,  флокуляторда  200 – 300 мм;  температура   200 – 250  С  дейін;   фильтрлеу  жылдамдығы  200 – 1000  м/сағ ;  өріс  кернеулігі  (0,5 – 2)  * 10⁵  А/м  .  тек темірдің магнетитті  қышқылы  қалып  қалады:  Fe₃O₄  магнетит  және    де  басқа  қоспалар тек  жол  жөнекей   және  жартылай  қалады.  Конденсатта  магнитті  қышқылдың  жалпыдан  60– 70  % ;  жою  эффекті    40 – 80  %   бастапқы  құрамнан . Электромагнитті  өріс  әсер  еткенде   темір  қышқылының  бөлшектері  іріленеді,  жабысады  флокурленеді,  көлемі  1 – 100 мкм дейін  өседі  (электромагнитті  флокуляция).  Сондықтан  да  электромагнитті cүзгіден   кейін  (флокулятордан)  түйіршікті  сүзгіні   орналастыру қажет,  себебі  олар  қоспалардың  90 – 95  % - ке  дейін  темір  қышқылының  барлығын  жоюға  мүмкіндік  береді.

Қоспа  мен  мұнай  өнімдерін  жою  үшін  қолданылатын  түйіршікті сүзгілер.  Материал: антрацит,  термоантрацит,  пек коксы,  магнетит  кені,  прокатталған  окалина;  түйіршік  диаметрі  0,3 – 1,0  мм,  жаманы  0,5 – 2,0  мм;  қабат  қалыңдығы   1000 – 1200  мм;  сүзгілеу  жылдамдығы  5 – 10 м/с  ;  арынның  соңғы  шығыны  10м вод.ст.;  мұнай  өнімінің  сүзгіге  дейінгі  көлемі  10 – 20  мг/л,   сүзгіден  кейін  3 – 5 мг/л, темір  қышқылы  сүзгіге  дейін    - 100  мкг/л,  сүзгіден  кейін    30 – 40  %   және  одан  да  кем ;   температура  100 ^оС  дейін;  жылу оқшаулағыш. Ең   алғашында  жуу  сілтілі қайнатылған  сумен   орындалады.  (0,1 – 2,0 % , Na₃PO₄,  NaOH,  Na₂CO₃)  Содан  соң  эмулгирленген  мұнай  өнімдерін  алып  тастау үшін    ыстық  сумен  шаяды;  бір тәулік  бойы  астынан    бумен  кептіреді, содан  соң үстінен жуғыш  сумен   мөлдірлегенше  жуу   керек.

Кейбір  әдебиеттер  бойынша  темір  қышқылын   және  мұнай  өнімдерін  түйіршікті  сүзгімен  эффективті  жою  болып  саналады   екен.

Түйіршік  көлемі 1 – 3,5 мм  болады, қабат  биіктігі    3000  мм  дейін,  себілген   масса  200 – 250 кг/м³;  зольдік  5 – 15  %   мұнай  өнімдері   бойынша  көлемі    15 – 25  % .  Сүзгілеу  жылдамдығы   3 – 5  м/с  арын  шығыны   5 м. вод. Ст. Сүзгілеуге   дейін   мұнай  өнімдері  құрамы    4 – 5 мг/л  ,  сүзгіден  кейін  1,0  мг/л  кейде  одан  да  кем. 2  сатылы  сүзгілеу  кезінде  сүзгіден  кейін  мұнай  өнімдерінің  құрамы  0,5  мг/л – дей   болады;  температурасы  100  ^оС   дейін ;  жылу  оқшаулағыш  ;  2  сатылы  болғанда  сүзгілерді  ауыстыру  жөн  (2 – ші сатылы  сүзгілерді  1 – ші  сатылы  сүзгілердің  орнына,  ал  ал  жаңа  көмірмен  жабдықталғанды   2 – ші  сатының  орнына  қою  керек.)

Шартты  таза  немесе  майсыздандырылған  конденсаты  жұмсарту   Na –  катионитті  сүзгілері (сорбциялық  сүзгіден  кейін). Материал – катионит КУ – 2, қабат  биіктігі  1  м – ге  дейін (температура  100  ^оС  дейін ).  Барлық  пайдалану  көрсеткіштері, 2 – ші сатыдағы  сүзгідегідей ; сүзгілеу  жылдамдығы  30 – 50  м/сағ ;  жылу  оқшаулағыш.

Тұздан  босату  турбинді  конденсаттың  тұзсыздану  сүзгілері  (35 – 45^оС  температурасымен) барлық  пайдалану  көрсеткіштері  Н– катионитті  және  анионитті  сүзгілердің  2  сатысындағыдай  болады.  Материал   - катионит  КУ – 2  және  АВ – 17, қабат  қалыңдығы 1 м;  сүзгілеу  жылдамдығы  30 – 50  м/ сағ.

Барлық  қондырғылар,   әсіресе  жарықтандырғыш,  сорбциялық,  ионитті  сүзгілі,  коррозиядан  термотұрақты  жабынмен  қорғау.

  

№9 дәріс. Буландырғыш қондырғыларын  сынақтан өткізу, баптау мен жұмысқа қосу. Буландырғыш пен бу түрленгішті эксплуатациялау.

Буландырғыштар мен бутүрленгіштердің маңызды жұмыс көрсеткіштері

 

Буландырғыш қондырғыларын  сынақтан өткізу, баптау мен жұмысқа қосу. Қосу, жөндеу және сынамалау жөндегіш- химиктермен немесе турбиналық және химиялық цехторлардың қызметкерлерінің көмегімен жылутехниктер- турбинистар бригадалармен жүреді.

Қосу алдында буландырғыш қондырғысының дұрыс монтаждануы тексеріледі (оның корпусы, кеңейткіші, конденсаторы, құбырлары, бактары, насостары, және өлшегіш аспаптары). Әсіресе корпустың жылығыш бөлшектерінің герметикасы бақыланады. Сонымен бірге, қоректендіргіш, сепарациялық және бужуғыш қондырғыларының, концентраттың қайта қосу клапандарының және т.б. монтаждары тексеріледі.

Буландырғыш қондырғылардың корпустарын, құбырларын және басқа бөлшектерін тат пенлайдан жуу және тазалаудан кейін буландырғыштың су көлемін сілтіленуі 0,5-1 % -ғы    NaOH, Na₂CO₃ және Na₃PO₄ ерітіндісімен жүргізіледі.Сілтіленуі түрлі - түсті металдардан жасалған құбырлар бар болған жағдайда жүргізіледі.

Қоректендіргіш сумен қоректендірумен бірге жүргізілетін төменгі энергиялық үрлегішті сілтіленуі аяқталғаннан кейін буландырғыш концентратының сапасын қоректендіргіш суының сапасына немесе концентраттың төменгі сапасына дейін апарады. Одан кейін жобалық сұлба бойынша қондырғының қосылуы және пайдалануы жүргізіліп, қондырғының жылулық режимінің жөнделуі және сынамалануы жүргізіледі. Бұл кезде жылутехниктері тізімге тіркеуді бастайды: бастапқы будың температурасын, қысымын және шығынын, қоректендіргіш судың өңделген дистиллятордың немесе екінші дәрежелі будың температурасын және көлемін, әр корпустағы температура мен қысымын, әр корпуста және барлық қондырғыда температураның өзгеруін, бужуғыш қондырғыларына берілетін дистиллят пен қоректендіргіш суының мөлшерін.

Егер қоректендіргіш клапандарының нәтижесіз жұмысынан жеке корпустарының қоректенуі мен су деңгейінің бірқалыпты ұстауын қамтамасыз етпесе, онда бұл корпустарға таза қоректендіргіш су берілуі керек және оның мөлшері өлшенуі тиіс. Бұл уақытта химиктер қоректендіргіш суда, корпустардың концентраттарында,бастапқы және екінші дәрежелі булардың конденсаттарында, сонымен бірге сынаманы алуы бар бужуғыш қондырғыларымен жабдықталған корпустардың бужуғыш суқорындағы тұздардың құрамы, сілтілігі фосфаттардың құрамын бақылайды. Аспаптардың көрсеткіштерін әр 5-15 мин. жазып алынады.Талдаулар әр 30-60 мин. жүгізіледі. Тәжірибе 6-7 сағатқа созылады. Үш сатылы буландырғыш қондырғысының нүктелік бақылау сүлбесі 9.1 суретте көрсетілген.

 

     

 

9.1.Сурет - Сынау кезде буландыру қондырғы жұмысын қадағалау сүлбесі: 1-буландырудың 1-3 саты тұрқы; 2-шық кеңейткіш; 3-шықтық сорғы; 4-үрлеу су кеңейткіші; 5-үрлеу су және шықты суыту; 6-термокомпрессор; 7-алынатын сынамалар тоңазытқышы; 8-ауыстырып қосқыш

 

         Қондырғының алғашқы бақылануы және жылутехникалық сынамалау кезінде екінші дәрежелі будың сапасының төмендеуін болдырмау керек. Сынаманы әр корпустың толық үрленуі кезінде және еркін жолақтары бойынша толық тіреулі немесе жеке қоректенуі кезінде жүргізіледі, бұл кезде концентраттың сапасын реттеуге мүмкіндік береді. Жобаның жұмыс параметрлері кезінде алынатын екінші дәрежелі будың қалыпты сапасының жағдайлары кезінде жүргізілетін сынамалау процесі қондырғылардың дербес үрленуін және корпустардың қоректенуін төмендетіп, кейін тоқтатады, ал соңғы корпусты үрлеуді азайтады, бұл үрлегіш судың концентраттарында тұздың құрамының көбеюіне әкеледі.

         Корпусты тұрақты жүктеме кезінде жуғыш қондырғысына берілетін судың қолайлы мөлшерін анықтау екінші дәрежелі будың сапасының төмендеуіне дейін әкелетін бірқалыпты өзгеру жолымен алынады. Жуғыш судың сапасын бақылау сонымен бірге жуғыш қондырғыларына бумен әкелінетін концентраттардың мөлшерімен анықталады.

         Буландырғыш қондырғылардың жылутехникалық сынаманың мақсатына екінші дәрежелі будың немесе келесі корпустан алынатын оның конденсатының сапасының төмендеуі басталмайтын кезінде концентраттардың максималды мүмкін қоспасының құрамы анықталуы жатады.

         Корпустарға бірқалыпты берілуі және оларды сумен параллельді беру кезінде әр корпустың жеке сынамалануын жүргізуге болады. Корпустарды сумен ретімен қоректендіру кезінде сынамалау қондырғының барлық корпустарында бір уақытта жүруі керек. Ұзақтығы 6-7 сағ. Созылатын 6-10 тәжірибе жүргізілуі керек, ол кезде әр корпус пен өнімділікте, концентраттардың деңгейін және тұз құрамының санымен бірге бастапқы және екінші дәрежелі будың қысымның қолайлы мөлшерін анықтауға болады.

         Көп сатылы қондырғыларды сынамалау кезінде екінші дәрежелі будың сапасы төмендей бастайтын ауыспалыға қарағанда концентраттың сапасын аз мөлшерінде корпустарының қоректену режимін орналастыру керек. Кейбір жағдайларда буландырғыш қондырғыларының сүлбелерінде корпустарды қосу параллельді және жүйелі болуы мүмкін. Егер осындай қондырғыларындағы бір корпусында екінші дәрежелі бу жағымсыз сапамен шығарылса, онда ондағы концентратындағы тұздың құрамын төмендету оған таза қоректендіргіш суды және алдындағы корпустан келесі концентратты толық немесе жекелеп беруге болады.

         Егер бір корпус алдындағы корпустағы екінші дәрежелі буды толық пайдаланбаса, онда осы будың жартысын бұл корпустан өткізіп келесі корпусқа жібереді, мұны сүлбе рұқсат етеді. Әр корпустағы бутүрленгіші алдыңғы корпустан үрленетін қоректендіргіш су немесе концентратының мөлшері бойынша есептелінеді, олар өз кезегінде қарапайым формулалар бойынша қоректендіргіш сулар және үрленетін концентраттың тұз құрамы және жылытқыш өзгерулер анықталады. Бұл бақылау сүлбесі әр корпустың, жылытқыштың, сонымен буландырғыш қондырғысының кеңейткіштерін және конденсатордың жылытқыш көрсеткіштерін анықтауға болады. Керек жағдайда барлық қондырғы бойынша қарапайым сынамаларды жүргізуге болады, ол үшін бақылаудың пайдалану нүктелері ғана керек.

         Бірнеше корпустан келетін екінші дәрежелі бу немесе концентраттың сынамасын алу үшін мұздатқыштың жетіспеушілігінде екі мұздатқышқа әкелуге болады. Бір мұздатқышқа концентратқа және екінші дәрежелі буға қайтару мүмкін емес, кейбір жағдайларда концентратты мұздатқышсыз, өзінше булануға түзетулерді енгізіп отырып сыраманы алуға болады.

         Тәжірибелер бойынша  әр тәжірибе деэратор немесе қазандарды сынамалау реті бойынша құрама кестелері және графиктері, сонымен қатар қондырғы жұмысының жылулық және химиялық режимдерінің нормалары көрсетілетін режимдік карталар құрылады.

Буландырғыш пен бу түрленгішті эксплуатациялау

Электростанция қондырғыларының буландырғыш және бу түрлендіргіштері турбиналық цехтардың құрамына кіреді. Химиялық цехтардың қызмет етушілері қоректендіруші сулардың, концентраттардың, екінші дәрежелі бу-дистиллятының және жуғыш сулардың сапасын қадағалайды, яғни қондырғылардың сулы режимінің жұмысын жүргізеді. Дистиллят және буландырғыштардың қоректендіруші сулардың сапалық нормалары 6.1 берілген, концентраттарының  тұз құрамы және сілтілігі сулы-химиялық режимінің арнайы сынамалары арқылы анықталады. Концентраттың берілген сапасының сақталуы қоректендіргіш суларда төмен тұз құрамында және концентраттардың жоғары тұз құрамы мен үрлегіштің тұрақты мөлшерінде үздіксіз немесе жүйелі үрлеу арқылы жүзеге асады.

         сападағы дистиллятты алудың негізгі жағдайларына концентраттың құрамына тұздың рұқсат етілетін құрамы  және деңгейдің тұрақтандыру сынамасы кезінде қойылған талаптардан аспайтын аппараттың тұрақты өнімділігін сақтауы жатады. Концентрат және дистилляттың сапасын бақылау, сонымен бірге үздіксіз үрлеуді реттеу үшін автоматтандыру немесе лабораториялық сосомерлерді қолдану керек. Концентратарда фосфордың құрамын және буландырғыш қондырғыларында жалпы жүйелі бақылаухимиялық цехтің қызметкерлерімен жүргізілуі тиіс.

         Концентрат және дистилляттың, сонымен бірге вакуумды жұмыс істейтін корпустардағы жуу сулардың сынамасын алу вакуумдық жинағыш бактары немесе ОРГРЭС-ң арнайы насостарының көмегімен мұздатқыштар арқылы жүргізілуі керек. Су құбырлы буландырғыштардың қаспақтарынан тазалану механикалық жолмен, сирек химиялық әдіспен жүруі керек. Құбырларының тарылуын бақылау керек, себебі бұл осы корпустың екінші дәрежелі буынының немесе келесі корпустың конденсат сапасының төмендеуіне әкеледі.

         Бірсатылы бумен жуу- буландырғыштың  қоректендіргіш суымен, ал екі сатылы қоректендіргіш сумен және өзінің дистилляторы көмегімен жүргізілуі мүмкін. Жуу қондырғысына қоректендіргіш суының немесе корпуспен өңделетін дистилляттың 5-10% беріледі. Сонымен бірге булану бетінде будың жылдамдығын тегістейтін және оның сапасын жақсартатын сулы мөлшердегі саңылаулы беттер керек.

Дистиллятты барботаждау үшін барбатер  немесе конденсацияланбайтын қондырғылары ұсынылады. Айна мен камераларда тұрақты деңгейді беретін колонкалар бар қоректендірудің автоматты реттеушілері және жабық клапанды шамалы буды өткізетін алтынды клапандармен корпустарды жабдықтау қажет. Түсірілмелі құбырлардың санын көбейту себебі түсірмелі құбырлардың көлденең қимасы 50% тең болады және оларда бу  сорылмайды. Буландырғыштардағы екінші дәрежелі булардың жылуын толық қолдануы атмосфералық деэлекторлардың бастарына беру жолымен жүзеге асады.

Қондырғының өнімділігін көбейту және таза будың шығынын азайту үшін термокомпрессорларды қолданғаны дұрыс. Компрессорларды қолдану керекті таза будың қысымы кезінде мүмкін буландырғыш қондырғыларында термокомпрессорларды қолдануы сондай жылыту бетінде дистилляттың өңделуінен біршама көбейеді. Осылай, қарапайым бастапқы будың 1Т-нан 1,7 Т дистиллятты өңдіретін екі корпусты буландырғыш қондырғысы термокомпрессорларды орнатқаннан кейін, сондай қондырғылармен 1Т таза будан 3,4-4,5Т дистиллятты шығарады, яғни өзімен 5-6 корпусты буландырғыш қондырғысын алмастырады. Термокомпрессор бу жолақты инжектордан тұрады, оларда жоғарғы қысымдағы таза будың дроссельденуі есебіне бірінші корпустың бастапқы буы ретінде жұмыс параметрлеріне дейін баратын эжектрлейтін қысымы мен температурасы көтеріледі.

Төгу құбырларынан концентрациялардың шығуын басатын буландырғыштардағы тарелкадан сулы көлемге жуу суының төгуі кезінде оларды U-тәрізді гидрозатворға істеп, тереңдетіледі.

Буландырғыштар мен бутүрленгіштердің маңызды жұмыс көрсеткіштері

         Буландырғыш пен бу түрлендіргіштің маңызды жұмыс көрсеткіштері төменде көрсетілген:

         Бу мөлшерінің кернеуі, м³/м³ .................................................1200 аспайды

1000-1500 мм аспайтын бу мөлшерінің биіктігінде бу айналарының кернеуі және эффективті сепарациясының болуы (бужуғыш қондырғылары

және тамшыұстағыштар) м³/м³...............................................2500 аспайды

         Келесі қысымдағы қазандарды қоректендіру үшін дистилляттың қолдану үшін жуу сатысының саны:

           4 мПа дейін...............................................................................жуылусыз

          10-11мПа.............................................................бір саты (қоректендіргіш)

          13-16 мПа .......екі саты (қоректендіргіш су және өзінің дистилляттары)

          Таза будың температурасы,С^о..............................................  320 аспайды

          Деңгейлердің тербелісі, мм................100 (қоректендіру автоматикасы керек)

          1 кг таза буда екінші дәрежелі будың өңделуі:

бутүрленгіш..........................................................................0,85-0,95

         Корпустар саны мен қосымша жұмыстарындағы буландырғыштарда топ бойынша:

бір............................................................................................0,85-0,95

екі.............................................................................................1,4-1,65        

үш.............................................................................................2,0-2,5

төрт...........................................................................................3,0

бес.............................................................................................3,5-3,7

         Корпустарда температураның өзгеруі, С^о........................................5-15

Бу түрленгіш пен буландырғыштарда жылу беттерінен жылу берілу коэффициенттері, кДж/(м²чК):

таза беттер кезінде............................................................4000-12500

1 мм қалыңдықтағы қаспақ кезінде.................................2500-3000

 

№10 дәріс. Деаэраторларды қосу және сынау. Конденсаторлардағы қосымша суды деаэрациялау. Арнайы деаэраторлардағы вакуумдық деаэрация

 

Деаэраторларды қосу және сынау

Деаэраторларда қосу, баптау және пайдалану ЖЭС турбиналық цех қызметкерлерінің көмегімен іске асады. Химиялық цехтің немесе химиялық лабораториялардың қызметкерлері деаэрирленген су сапасын және оның құраушыларын бақылайды. Деаэраторды монтаждап болғаннан кейін өңдеуден өткізеді, яғни механикалық тазарту жасайды. Құбырғы, колонкаларды және деаэраторлық бакты қазандықтармен бірге химиялық тазартады немесе сумен шаяды. Тазартылған деаэраторды іске қоспас бұрын деаэраторлық бактің жартысына дейін нәрлі сумен толтырылады. Содан кейін бакке орнатылған барботажды құрылымның көмегімен ішкі көзден шығатын бу арқылы қыздыру жұмыстары жүргізіліп, бірінші атмосфералық содан кейін есептік қысыммен деаэраторда суды қайнатады. Қайнатуды 1 сағаттан астам уақыт судан оттегіні айырғанға дейін жүргізеді. Осыдан соң ақырындап азды және негізгі буды колонкадан бере бастайды, барботерден будың берілісін тоқтатпау керек. Судың деңгейі деаэраторлық бак диаметрінің 0,75 шамасына жеткенде оны құрғатқыш сорапқа қосады, егер оттегі құрамы норма шегінде болса. Кей жағдайда барботажға берілетін буды ұлғайтады және ол көрсеткішті бак диаметрінің 0,8-0,85 мәніне дейін жеткізеді, содан кейін оттегінің концентрациясына байланысты құнартқыш сорапқа деаэраторды қосады. АЖҚ блогының деаэраторын жіберу арнайы тәртіпке байланысты жүреді. Жіберу негізде деаэрирленген су құрамындағы оттегінің мөлшеріне бақылау жасау керек. Оның құрамындағы майда бөлшектердің санына, темір тотығының мөлшеріне, қаттылығына аса қатты мән беріледі (СО₂, Сфф, Сж, NН₃, SіО^2-₃, N₂  Н₄  РН). Деаэратордағы судың шектен тыс темір тотығымен ластануы кезінде оны алдымен төмен қысымды қазандықтарға, буландырғыштар, жылу жүйелеріне бағыттайды.

Көп жағдайда ластанған суды қатты қызған қазандықтарға кетуі жағдайда қиындатады, сол себепті оны көп уақыт бақылайды. Ол әсіресе алғашқы агрегатты жіберген кезде іске асады. Деаэрирленген судың құрамынан коррозия өнімдерін тез арада жою қызметін батпақтар атқара алады. Ол деаэратордан шыққан деаэрирленген суларда қалай кездессе, бу қазандықтарындағы циркуляциялық суларда солай кездеседі. (8.10 сурет).

Деаэраторларды бастан жібергеннен кейін деаэрирленген судың сапасының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін жұмысын сынақтан өткізеді. Деаэраторлар үшін сынақ жүргізу өте қажет.

Деаэраторларды сынақтан өткізер алдында ол жайында, оның құрылысы, жұмыс режимі жайында  мағмұлат жинау қажет: типі, жасап шығарған зауыты, номиналды өндірісі, диаметрі, колонканың көлемі мен биіктігі: тәрелке саны, олардың өлшемдері және диаметрі, сонымен қатар әр тәрелкедегі бақылау саны: бу өтетін жердің ауданының қимасы, есептік қысымы мен температурасы: барботажды құрылымның конструкциясы мен сипаттамасы; қысым және деңгейді автоматты реттеуіштер, типі, қондыру орны: суытқыштың беті, орналасу орны, суытқыш судың температурасы мен шығыны; суытқыш келте құбырдың диаметрі: колоннаға буды және түрлі ағындарды кіргізу жолдары, сонымен қатар қондыру орнын да жақсы білу керек.

Бос көмір қышқылы, амияктың құрамын, фенолфталинді және жалпы сілтілікті деаэратордан кейін анықтайды. Су құрамындағы сілтілік 0,1 мг-экв/ л болса анықтауды аралас индикатор арқылы жүргізеді. Әр тәжірибенің орындалу уақыты 5-6 сағат, ал тәжірибе саны 10-15-ке дейін жетеді.

Су қысымын, деңгейін, шығынын, температурасын өлшеу 5-10 мин. кейін жүргізіледі. Деаэраторға келетін су ағынының сапа көрсеткішін анықтау әр тәжірибеге 1-2 рет жасалады, ал деаэрирленген суды (О₂, СО₂ NН₃, Щ_о, Щ_фф) 20-30 мин кейін жүргізіледі. Деаэраторлардың жабдықтарының сызбасы 8.12. – суретте көрсетілген.

Тәжірибе нәтижелері бойынша график тұрғызады. Осы графиктер арқылы деаэратор жұмысының оптималды шарты анықталады. Сонымен қатар режимдік карта мен сипаттама құрастыруға мүмкіндік береді. Бұл графиктерде алынған нәтижелер мен сынақ жүргізу шарттары қисық сызық түрінде сызылады: деаэратордың өндірістілігі, турбиналы, дренажды және басқа да конденсаттың шығыны, өңделген су, колонкаға және барботажға берілетін бу, булану шығыны; барлық конденсаттың температурасы, өңделген және деаэрирленген су; деаэратордағы қыздыратын бу қысымы: аккумуляторлық бактегі су деңгейі; деаэрирленген судың және барлық құрама бөліктердің метилоранжындағы оттегінің, көмірқышқылының, аммияктың және феколфтамен бойынша сілтінің құрамы.

 

           

10.1 Сурет - Бақылау-өлшегіш аспаппен деаэраторды жабдықтау: 1- деаэратор күбі; 2- деаэратор бағана; 3- булануды суытқыш; 4- реттелетін су; 5- реттелмейтін шық; 6- бу суытқышқа су беру; 7- реттелмейтін жылытатын бу; 8- реттелетін жылытатын бу; 9- барботерға бу беру;  10- газсызданған  су сорғыға; 11- газ шығу; 12- оттегіге сынама алу үшін  тоңазытқыш

 

            Деаэраторларды пайдалану кезінде құнарлы суды құрайтын бөлшектердің жан-жақта бірдей тармақталуын қамтамасыз ету керек және қисаюды болдырмау үшін жұмыс жасап тұрған деаэраторға жүктеме түсіру керек. Сонымен қатар қосымша судың немесе дренажды конденсаттардың периодты берілісін болдырмау қажет.

Деаэратор бойынша тіркелетін аспаптар: қысым, температура, өндірістік деңгейі машинистің немесе оның көмекшісінің қалқанында жазылған. Нұсқайтын аспаптар жергілікті болуы мүмкін.

Пайдалану кезінде деаэраторларды қысқа мерзімді болсын жүктемеге әкеп соғуға болмайды (120%-тен жоғары), ал тоқтаған кезде ауа екеуін болдырмас үшін қалдық бу қысымын ұстап қалу керек. Деаэраторларды жөндеуден өткізгеннен кейін оларды шаң-тозаңнан, коррозиялық өнімнен жуып-шайып, бірден іске қосуға болады. Ол жаңа коррозияның пайда болуына жол бермейді.

Конденсаторлардағы қосымша суды деаэрлизациялау

Бастапқы деаэрациялау үшін конденсаторға кіретін қосымша су конденсация температурасынан 1-3⁰С жоғары болуы тиіс. Алайда конденсаторларға мұздай су құю үнемді болып  келеді. Конденсатордың жоғарғы бөлігіне деаэрация үшін берілетін қосымша су жақсы шашыратылуы керек. Әдетте конденсаторға берілетін судың мөлшерін конденсат мөлшерінің 3-5%- нен асырмайды. Ол жұмыс режекторы қуатының қосалқы бөлігіне және турбина мен конденсатордың вакуумдық бөлігінің тығыздығына тікелей байланысты.

         Конденсатордың бума көлеміне ауаны сору электрлер газдың бәрін айдап және терең вакуумде сақтап отыратын болса, қауіпсіз болады. Ауаны өте көп мөлшерде соратын болса, электрлер газдың бірқалыпты келіп тұруын қамтамасыз ете алмайды, осының салдарына конденсаттық деаэрациясы нашарлайды.

 

                          

 

         10.2 Сурет - Шығыр шықтағышта суды газсыздандыру: 1- тазарған су; 2- термометр; 3- шығын өлшегіш; 4- шашыратқыш құрылғы(d_отв=1-3мм)

 

     Бұл жағдайларда қосымша жұмыс жасау үшін жіберу эжекторларын тығыздығы жоғалғанға дейін пайдаланады. Конденсатордың сулы көлеміне ауаны сору қауіп туғызады және конденсат құбырдағы конденсатордан сорапқа дейінгі аймақ қауіпті болып келеді. Сонымен қатар конденсаторлардағы конденсаттарды суытуды басты назарда ұстау керек. Ол газдың көп мөлшерде еріп кетпеуін қамтамасыз етеді.

Арнайы деаэраторлардағы вакуумдық деаэрация

Вакуумдық деаэрация төмен қысымды қазандықтарды құнарлы сумен қамтамасыз ету үшін қажет. Жылу беру жүйелерінде негізінен ыстық су беру жүйелерінде қолданылады, егер О₂ қалдық құрамы (5 мкг/л шамасында) тұтынушылардың құнарлы су мөлшерінің нормаларына сәйкес болса, онда жылу беру жүйелерінде негізінен ыстық су беру жүйелерінде қолданылады. Деаэракция тракт бойынша жылудың жоғалуын азайтады және суық сумен пайдаланылатын сораптарды пайдаланылады.

         Вакуумдық деаэрация 40-80⁰С температурада және 0,0075-0,058 МПа абсолют қысымда жұмыс жасай алады. Вакуум ЭВ-1-ЭВ-75 типті сулы эжекторлардан тұрады. Ал өнімділігі айтарлықтай жоғары болса, сонымен қатар булы эжекторлары болса, онда ЭП-3-25/75 ХТГЗ типте болады. Эжекторлардың көп айтылатын қондырғылары: бірінші булы (бірінші сатыда), ол содан кейін сулы жүреді. Екеуі де конденсатор рөлін атқарады. Сулы эжектор деаэрленетін, содан кейін деаэраторға берілетін суда жұмыс жасайды.

         Құрамында әк суы жоқ суды коагуляциялау кезінде вакуумдық деаэратор СДҚ-ға реагенттерді кіргізгеннен кейін орналастырылады. Ол судың құрамында оттегінің және СО₂- ң құрамын азайтуға көмектеседі.

         Сұлбада параллельді және Н-Nа – катионирленген немесе «аш» Н-катионирленген деаэратор бірге орнатылады.

 

 

                  

 

         10.3 Сурет - Вакуум—деаэраторлар: а-ДСВ-ДВ Q=25-300т/ч; б-ДСВ-ДВ Q=400т/ч; 1- су; 2- буландыру суытқыш су; 3- бу; 4- су әкету; 5- шық; 6- булану әкету;7-лаз; 8-тартпа-аспа; 9- бу суытқыш; 10- бу суытқышқа суды әкелу,әкету; 11- құрғату

 

Вакуум ретінде, арнайы құрылымдардан басқа (10.3.-сурет) қарапайым типтегі деаэраторлар қолданылады. Оралэнергочермет типтегі араластырғыш деаэратор-қыздырғыш құрылымдар да қолданылады. (10.4.-сурет) Бұл құрылымның ерекшелігі су құйындағыдай деаэрирленеді және қыздырылады. Сонымен қатар сулы көлемде барботаж әдісі қолданылады.

         Деаэраторлар автоматты деңгей, температура және вакуум реттеуіштермен қамтамасыз етіледі.

 

         10.4Сурет - Араластырғыш вакуумды ағынды-бұрқылдау деаэратор: а,б- варианттар; 1- тұрқы; 2- бу суытқыш; 3- тесіктері бар шашыратқыш табақтар; 4- бұрқылдатқышқа бу беру; 5- бұрқылдатқыш; 6-су беру; 7- буды суытқышқа суытатын су беру; 8-буды эжекторға беру; 9- газсызданған суды әкету; 10- шашыратқыш

 

          Вакуумдық деаэраторлардың соңғы құрылысын пайдалану арқылы жылу жүйесіндегі суды деаэрирлеуге қолданылады. Оның жұмысы қыздырылған тура жүйедегі судың өздігінен булануы арқылы іске асады. Сонымен қатар деаэрирленген суық  суды ыстық жүйелі сумен бірге қыздыруға болады. Ол коррозионды – берік беттік жылытқыштың жоғары бетінде іске асады. Сондай-ақ, деаэраторлық бактарда қайнаған суды ыстық  жүйелік сумен бірге ысыту әдісі белгілі.

         Вакуумдық деаэраторлардың жұмыс жасаудағы сенімділігін қамтамасыз ету үшін қолданылатын негізгі шарт жоғарғы герметика болып табылады. Ол сулы аймақтағы сорудың жоғалуын қамтамасыз етеді. Колонкадан деаэраторлық бакка дейінгі  құбыр жолы дәнекерленген болуы тиіс. Бөлек деаэрациялық колонканы деаэраторлық бактан 11-12 м (бірақ 4-5м-ден кем болмауы керек) биіктікте орналастырылады. Себебі су, арматура және сорғы қысымда болуы тиіс. Ол ауаның сорылуынан қашуға мүмкіндік береді. Егер вакуумда – деаэраторлық колонканы айтылған биіктіке орналастыру мүмкін болмаған жағдайда агрегаттығы ауаның сорылудан сақтауға баса назар аудару керек.

         Деаэраторлық басқа колонкадан суды төменнен жеткізу керек және басқа булы немесе газды жастық орнату қажет, сонымен қатар қалқымалар мен герметикадан жасалған «жамылғылар» қолданылады. т.б.

          Құбырдағы колонкаларға жеткізілетін судың жылдамдығы 1,5 м/с аспауы керек, ал шығатын судыкі – 1м/с. Құбырдағы бу- ауалы қоспалардың жылдамдығы 10м/с аспайды.

         Бу ауалы қоспалар шығарылатын құбырлардың ұзындығын қысқарту үшін және бу-газды қоспалардың көлемін кішірейту үшін суытқыштарды колонкалардың жоғарғы жағына орналастыру керек. Ал бу эжекторлар осыған жуық, жұмыс сұйықтығының деңгейі  5-7 м-де орнатылады және суыту үшін өте қатты салқындатылған су қолданылады.

         Нұсқаны таңдау үшін вакуумнен нұсқа алынатын қондырғылар қолданылады. Көп жағдайда құйын туғызғыш ОРГРЭС сорғысы немесе су толтырылатын бөшкелер қолданылады.

         Бөшкенің көмегімен, алайда нұсқаны оттегіні анықтау үшін алуға болмайды, оларды сорғыдан кейін немесе деаэратордан 7 м-ге төмен тарту керек.

 

№11 дәріс. Бу қазандарын іске қосу. Булы қазандардың ішкі бетін қарастыру

 

Бу қазандарын іске қосу. Қазандықты тексергеннен кейін және оның жағдайы туралы акт құрғаннан кейін обмуровканы кептіреді. Кептірудің соңында және одан кейін міндетті химиялық (қышқылдық) жууды іске асырады , сонан соң ол сілтілендіріледі немесе пассивацияланады.

   Қайтадан эксплуатацияға енгізілетін қазандыққа оның су реттегішінің сипаттамалары үшін маңызды негізгі мағлұматтар енгізілетін формуляр-паспорт құрады. Оның ішіне: түрі, қысымы, жобалық өнімділігі және жалпы және элементтері бойынша қызатын беттердің көлемі, соның ішінде тұз бөліктерінің көлемі де, циркуляциялық жобалық еселігі, айдау көлемі, қазандық және қорек суының жобада көрсетілген сапасы, түсіргіш және көтергіш құбырлардағы судың жылдамдығы және бу жылытқыштың жыланшаларының кірісі және шығысындағы бу жылдамдығы, бу суытқыштардың  сипаттамалары, әр циркуляциялық контурдағы түсіргіш және көтергіш құбырлардың қималары аудандарының қатынасы және диаметрлері, төменгі коллекторларда пісірілген «стақан- қалпақтың» болуы; перфорацияланған   қалпақшада, қабырғаларда және басқа да барабан ішіндегі құрылғыларында су мен будың өтетін жері қимасының нақты шамасы және қазандықтың есептік жүктелуінде осы қималарда, құбырларда және сепарациялық құрылғылардағы судың, будың және су-булық қоспаларының болуы.

         Рұқсат етілген жобадан ауытқулар мен барабанның ішіндегі қосымша құрылғылардың болуы, айдау, сынама алу және қазандық суының құрылғылары, сынама алу трассаларының металы, диаметрі мен ұзындығы туралы мәлімет, сынамаларды суыту үшін арналған тоңазытқыштар, шайғыш судың кеңейткіштері мен жылу алмастырғыштары туралы мәлімет.

Автоматты бақылау- өлшеу құралдары, барабандағы және қазандықты шайғыштың   су мөлшерін реттегіштің болуы.

Формулярға бу қазандығының циркуляциялық сүлбесі және 1:10 масштабында барабанның ішкі құрылғыларымен бірге барабандардың сызбасы, қазандықты шаю сұлбасы (кеңейткіштер мен жылу алмастырғыштарды қоса), бу мен қазандық суларының трассасымен қоса сынама алу мен будың сапасын бақылау нүктелерінің орналасу сүлбесі және т.б, бу қазандығының су режимін бақылаудың жобалы мөлшері кіреді.        

Формулярға бу қазандығының циркуляциялық сүлбесі және 1/50 масштабында оның жалпы көрінісін, 1/20 немесе 1/10 масштабында барабанның ішкі құрылғыларымен бірге барабандардың сызбасы, қазандықты шаю сүлбесі (кеңейткіштер мен жылу алмастырғыштарды қоса), бу мен қазандық суларының трассасымен қоса сынама алу мен будың сапасын бақылау нүктелерінің орналасу сұлбасы және т.б., бу қазандығының су режимін бақылаудың жобалы мөлшері кіреді.

Эксплуатациядағы бұл қазандықты кезекті тексергенде формулярды конструкцияға енгізілген өзгерістерге сәйкес тексереді және түзейді.

Химиялық жуудан, қазандықты іштей тексергеннен төменгі коллекторларды шламнан және тұнбаның бөлшектерінен тазартқаннан соң, тотықтың толық жойылғанын тексеру үшін арналған бақылау учаскелерін кесуден кейін оларды пісіреді, жөндеуден немесе ревизиядан кейін шайғыш вентильдерді орнына орнатады, химиялық жуу кезінде ағытылған барабанның ішкі құрылғыларын орнатады, қазандықты престейді  және жұмысқа қосады (72 сағаттың қабылдау-өткізу тексеруінен өткізеді), немесе тоқтатып қояды.

Қосудың алдындағы химиялық жуу немесе сілтілендіруде циркуляцияның жеткіліксіз қарқындылығы нәтижесінде айдау кезінде механикалық қоспалардан толық тазартылмайды және тұнады. Жүктеуді көбейткенде және циркуляцияны күшейткенде бұл қоспалар тұнық болғанда қазанға қайтадан өтеді. Сондықтан барабанды бу қазандықтарын қосқан кезде оның жүктелуін ептеп және сатылы көтеру керек.

Қазандық қосылғаннан кейін біршама уақыт ішінде ол төмендейді, жүктеумен жұмыс істейді, кейде тұзсыздандырылған судың көлемін күшейтеді. Сондықтан су – химиялық режимді тексеру мұндай жағдайда мүмкін емес. Ол эксплуатациялық бақылаумен алмастырылады. Онда барлық көрсеткіштер арнайы ведомостер мен журналдарда тіркеледі.

Бұл бақылаулар тәулік бойы 3 – 5 күн тіркегіш аспаптардың комегімен жүргізіледі. Эксплуатациялық бақылаулар су – химиялық режимдегі тексеруден айырмашылығы ол бу қазанының фактілік режимінде жүргізіледі.

Эксплуатациялық бақылау нәтижелері бойынша қазандық суының сапалық нормасы жетілдіріледі.

Эксплуатациялық бақылауды бастағанда және жүргізуде қазандықтың су  - химиялық және жылу режимі жұмысының кемшіліктерін көруге болады.

Су шашырандылары бумен алып кетілуі мүмкін, қазан суының берілген тәртіптерін сақтамаудан және қазандағы қысымның кенеттен өзгеруінен болады. Отындықтағы жылулық ауытқулардың болуы, жоғарғы тұз құрамдылығы бар қоректендіргіш суды бу шаю құрылғыларына көптеп келуі, бұл судың буға бүркілуі, оның парсуытқыштардың бет жағындағы тесіктер арқылы буға келіп түсуі - осының бәрі бу сапасын төмендетеді. Қазан суының сапасының химиялық ауытқулары бірбеткей қоректендіру және қазан жақтарынан біркелкі үрлемеуден, сонымен қатар, жылулық жүктемелердің біркелкіліксіздіктерінен туындайды.

Су экономайзерінің қайнаған және оның көлемі жағынан  жылулық жүктемелердің  әртүрлі жағдайында, экономайзердің бір жағының қатты буланып, қарама - қарсылық туғызып,  судың берілуін азайтады. Ақырғысы қазан суының тұзқұрамдылығын қазанның осы жағынан көтеріп, бірақ СО2 және NH₃ әсерінен болатын будың сапасының төмендеуі керісінше, карама- қарсы жағынан, қоректендіру суының көптеп берілетін жағынан болады.

Конденсатты- дистилляты қоректену кезінде, тұз бөлімдерінің қазан суын экономайзердің бөлімдері және жартылықтары бойынша  таза және тоғысу суларына біркелкі қайтару кезінде жылулық қисаю нәтижесінде қазан жақтауларының химиялық қисаюының болатындығы екіталай. Бу сапасын төмендетуге әкеліп соғатын қазан суының сапасының осындай ауытқулары болуы одан да екіталай.

Су қазанының іші тұз бөлімдерден таза бөлімдерге қайтарып-ағызу салдарынан туындаған, тұзқұрамдылығы жоқ суды қосу арқылы қоректендіру кезінде анықталған химиялық қисаюы, су жіберуші құбырлар алдында әдейіленген тоңазытқышы бар, алушы құралдар орналастырады (10.13 суреттегі 15а және 16 б нүктелері).

Бу қазандардың ішкі бетін  қарастыру

Химия цех бастығы немесе оның орынбасары жұмысшылармен бірге қазан немесе жылукүшті цехты қарауы тиіс. Олар жаңа, капиталды немесе аралық жөндеуден кейін қазандардың қосылуы, жұмыс барысын тексереді.

Қарау қазандарын дайындау, монтаж жұмыстары кезіндегі ауытқуларды, нормаға сәйкестігін, дефектілерді анықтайды. Сенімділік пен экономикалық тиімділікке әсер ететін қазанның көрсеткіштерін сораптайды. Ондағы коррозия дәрежесін, шламды, кұм, граттарды анықтайды.

Тазартудан кейінгі қарау тиімділікті арттыру үшін жүргізіледі. Тазартуға дейінгі және кейінгі бақылаудан соң құбыр учаскілерінде кесінділер салынады.

Қазандардан бөлек олардың элементтерін де қарайды. Өлшеу, реттеу, жинау, тасымалдау, суыту, автоматты бақылау, сулы- химиялық жуу, қазандарды консервациялайтын қондырғыларды бақылайды. Барабанды қарауда қоректік сулардың кіруін тексереді, ішкі сепараторларды, тағы басқалар тексереді.

Анықтаған барлық ахуалдар жойылады, егер қажет болса циклондар бекітіледі. Бу қабылдағыш қондырғылардың тығыздықтары тексеріледі.

Тот пен коррозия нәтижелері монтаж кезінде бақылау қиындылары алынады. Кесіліп алынған қиынды орнына жаңасын пісіріп жабыстырады. Қайта кесу химиялық жуудан соң оның тиінділігін анықтау үшін қолданылады.

Қараудың барлық нәтижелері арналы қабылдау актысы немесе агрегаттарды қарау журналында  көрсетіледі.

 

         №12 дәріс. Бу қазандарының су- химиялық тәртібін баптау. Бу сапасына қарай бу қазандарының су-химиялық тәртібін сынақтан өткізу. Бу қазандарының жұмысының су-химиялық тәртібін ұстап тұру

    Бу қазандарының су- химиялық тәртібін баптау. Бу қазандарының су- химиялық тәртібін қадағалау үшін химиялық цех басқармасы жұмыс нұсқауларын құрастырады. Ол келесі бөлімдерден тұрады.

1. Бақылау қондырғылары, үрлеме жабдықтары бар қазанның сипаттамасы мен мінездемесі.

2.Сынақтар нәтижесінде анықталған қазан суының сапасының қалыпты мөлшері, ӨЖЭ бойынша және басқа нормативтік құжаттарға сәйкес будың және қоректендіру суының қалыпты мөлшері.

3. Сынақтан өткізу және жөндеу кезінде бекітілген үзіліссіз және айналымды үрлеудің тәртібі.

4. Қоректендіру және қазан суына фосфаттау, гидразин, аммиак және басқа жөндеуші реагенттерді қосу тәртібі.

5.     Нормадан ауытқулар кезінде су- химиялық тәртібін қадағалау.

6. Төменде су- химиялық тәртібіне ықпал ететін, бу қазаны жұмысының маңызды ақаулары, оны уақытша пайдалану тәртіптері көрсетілген.

1.Жүктеудің шектен тыс асып кетуі. Үрлеуді көбейту арқылы қазан суының тұзқұрамдылығын тәртібінен төмен, 30- 50 % дейін кеміту және атанақ ішіндегі судың деңгейін мүмкіндігінше деңгейін төмендету.

Қыздыру бетінің жергілікті  жылу кернеуінің өсуін еске ала отырып, мүмкіндігінше қоректендіру суының сапасын жоғарылату, ондағы Fe, Cu, Ca, Mg құрамдылығын төмендету. Сонымен бірге қазан суы мен буының сапасын тексеруді жиілету қажет.

Қазанның жоғары сапалы бу өндіріп, бұл жағдайдағы жұмыс істеуі үзіліссіз ұзақ уақытқа созылуы мүмкін. Қазанның төменгі сапалы бу өндіріп, бұл жағдайдағы жұмыс істеуі аз уақытқа созылуы, қордағы қазанды қосуға дейін жұмыс жүктемесін төмендетуге немесе тоқтатуға рұқсат алуға дейін жұмыс істеуі мүмкін. Мұндай аялдаудан кейін бу қыздырушының иректемесін шаю қажет.

2. Бу қазанын жұмысын жүктемелігі 60 % - дан 100% дейін ауытқулары бар жұмысқа ауыстыру. Бу қазанының жұмыс жүктемелігінің  жиі ауытқулары болған жағдайда, алдын ала үрлемелер көмегімен  қазан суының тұзқұрамдылығын бекітілген тәртіптен 20-30% және одан да төмен кеміту қажет. Орташа деңгейді ұстанған дұрыс. Қазан суының деңгейін, жүктемесін,  су және будың сапасын тексеріп, бақылайды. Қазан суының бұл тәртіптегі жұмыс ұзақтығы будың сапасына байланысты. Жүктемені қосу кезінде будың сапасының төмендеуі жіберілмейді.

 3.Конденсат шығыны жоғарылағанда қоректендіру суының тұзқұрамдылығын жоғарылату. Қазан суының сапасын жоғарылату үшін үрлеуді көбейтеді. Егер бұны жасау мүмкіншілігі болмаса, жүктемені азайтады. Сонымен қатар, қазан суының сапасының белгіленген тәртіптен 10 % ауытқыса, жүктемені азайту да 10 % өзгереді. Бу қазанының жұмысын  үзіліссіз жүктемемен қамтамасыз етеді. Қазан суының деңгейін төмендетеді. Бу және қазан суының сапасын тексеруді жиілетеді. Қоректендіру суының ұзақ уақыт сапасының төмендеуі кезінде пайдалану жұмыстарына бақылау жүргізіп, жаңа тәртіпті ұсынады.

4.Үзіліссіз үрлеудің аздығы және мүмкіндігінің болмауы. Төменгі үрлеу нүктелердің айналымды үрлеуін жиілетеді, үзіліссіз үрлеудің жоқ дегенде бір бөлігін ауыстыру үшін ағызба сынамалардың температурасын есепке алмай, қазанның үрлеме суын көбірек алады. Кей кезде қазанның үзіліссіз үрлеуін екі сенімді жұмыс істеп тұрған шұралары бар тұз бөлімінің төменгі бір-екі нүктелері бойынша жасайды. Үзіліссіз үрлеуде қолданылатын  шектеу шұраларды  немесе диаметрі 3-8 мм тығырықты тез уақытта төменгі үрлеу сызығына немесе екінші үрлеу шұралар жанындағы айналма сызығына орналастыру керек.

Сатылы булануы бар бу қазаны үшін тұз бөлімінің төменгі нүктелері бойынша жасайтын үзіліссіз үрлеуін тек шектеуді тығырықты бекіту арқылы жасайды.

Қазан суының деңгейін, сапасын тексеріп, бақылайды, өйткені онда үлкен көлемде шлам мен көбік жиналуы мүмкін. Қазан суының сапасының жоғарыда айтылған себептерден тәртіптен ауытқыған кезінде жүктемені азайтады. Егер мүмкін болса, өзге бу қазандарынан бөлек, ақауы бар қазанды таза конденсатпен қоректендіру ұйымдастырылады. Қазан суының тұз құрамдылығының жоғарылаған кезінде төменгі үзіліссіз үрлеменің сенімділігін тексеруден кейін, оның деңгейін төмендетуге болады.

5. Үзіліссіз және айналымды жоғарғы үрлеудің мүмкіндігінің болмауы жүктемені төмендетіп, оны тұрақтандырады; егер мүмкін болса, оның деңгейін төмендетіп, бу қазанын таза конденсатпен қоректендіруге көшіріледі. Ағызатын судың температурасын есепке алмай, қазан суының сынамаларын алуды шегіне дейін жиілетеді. Тұз құрамдылығының берілген тәртіптен 120-130 % ауытқыған жағдайында оның жұмысын тоқтатады.

6.Қазанның істен шыққан төменгі үрлеу нүктелердің  шұрасы  арқылы өздігінен үрлемеленуі. Егер қазан суының сапасы берілген тәртіп бойынша болса, өздігінен үрлемеленуі салдарынан үзіліссіз үрлеуден бас тарту қажеттілігі туса, мұнда істемейтін шұра қайнап кетіп, шламмен қоқыстанып, өздігінен үрлемеленуі тоқтайды деген сеніммен бұл жағдайдағы бу қазанының  жұмыс істеуі белгісіз ұзақ уақытқа созылуы мүмкін. Бұл кезде жүктемені барынша, жіберілген тәртіппен сақтап отыру керек. Қазан суы мен будың сапасын тексерудің қатаюы - жоғарғы үрлеменің болмауы салдарынан будың сапасын төмендететін, үлкен көлемдегі шлам мен көбік жиналуы мүмкін егер, қоректендіру суының жетіспеушілігін, қазан суының тұзқұрамдылығы және деңгейі үзіліссіз төмендеу жағдайын тудыратын өздігінен үрлемеленудің үлкен болуы кезінде бу қазанының жүктемесін төмендетіп, ол көмектеспесе - жұмысын тоқтату керек.

7.Деңгейдің жоғарылануы. Егер қазан суының айналымын қамтамасыз ету үшін жоғары деңгейді сақтау қажеттілігі туса, қазан суының тұзқұрамдылығын төмендетіп, үрлемені көбейту керек.  Сонымен қатар, жүктемені де азайтқан дұрыс.

8.Конденсатордағы сорылып алыну және су сапасының төмендеуі нәтижесіндегі қоректендіргіш судың кермектігінің көбеюуі. Қазан суының тұзқұрамдылығын төмендетіп, үрлемені көбейту керек, таза бөлімдегі қазан суының ерікті РО-3/4 шоғырлануын бір қалыпта сақтауға ұмтылып, 7мг/л төмен емес, фосфатты қосуды көбейтеді. Жоғарғы (үзіліссіз) үрлемені және  төменгі (айналымды) үрлемені көбейту керек, ақырғысын 2-3 ретке жиілетеді. Қазан суы мен будың сапасын тексереді. Будың сапасы төмендеген жағдайда жүктемені азайтады.

9.Қоректендіргіш суда оттегінің көбеюі. Деаэрацияның төмендеуіне апарып соғатын сылтауларды жою үшін оттегі құрамдылығы жоғары болғанымен, тұрақты болғанда қоректендіруші суға гидразин қосады. Қазан суы мен қоректендіруші судың темір құрамдылығына (лайлы және боялған жағдайда) тексеріп отыру қажет. Егер қазан су тұнық және боялмаған болса, бу қазанында металдардың тоттануы жоқ немесе мардымсыз деп, немесе тотықтану заттары сумен көп енбейді немесе экономайзерде қалады деп пайымдауға болады.

Ал керісінше, лайлы және кызыл немесе қошқыл түске боялған жағдайда, онда темір тотығы бар деп біліп, қазан суы мен будың сапасын бақылап, тотықтану заттарының  түсірмеу жөніндегі шараларды қолданады.

Қоректендіру суында  шлам мен су қақтардың түзілуіне, көбіктену мен итерілуіне ешқандай әсер етпейтін, көмірқышқылдардың, аммиак, аммоний тұздарының қосындылары тұз өлшеуіш құралдармен тіркелетін қоректендіру суы мен буға тікелей әсер етеді, бұл бу сапасын анықтауды қиындатады немесе оған мүмкіндік бермейді.

8 және 10 тарауда айтылған СО2 және NH3 көрсететін зиянды әсерлермен күрес. Еркін көмірқышқыл будың тұзқұрамдылығына, аммиактан азырақ әсер етіп, есесіне будың сілтілігін төмендетеді, бұл буды, тіпті, жай индикаторлар бойынша қышқыл қылып көрсетеді.

 

№13 дәріс. Су дайындау қондырғыларының реагентті және қоймалық шаруашылығы

 

Алысқа теміржол тасымалын квартал бойынша жоспарлауда, қысқы кезде болатын тарнспорт қиыншылықтарын ескерсек, алыстан әкелінетін реагенттер үшін (тұз, когулент) СДҚ-ң қоймаларындағы сыйымдылық ең болмағанда 5 айлық қажеттіліктерді қамтамасыз етуі қажет. Аудан, аймақтық жергілікті тасымалдауда сәйкес қоймалардың сыйымдылығы 1-3 айға жетуі керек.

ОЭС СДҚ реагенттік шаруашылығының құрамына:

Төгілмелі түрде молымен [Al₂(SO₄)]  және [FeSO₄]  және тарадағы (FeSO₄)  түрінде жеткізілетін, каогулант ерітінділеріне арналған құрал-жабдықтар, жұмысшы араластыратын ерітінділер дайындау қоймалары. Күкірт қышқылды темірді кейде цистерналармен металлургия зауыттарының цехтарынан мықты қышқыл ерітінді түрінде жеткізуге болады.

         Контейнерлерге төгілмелі түрде жеткізілетін түсіруге, сақтауға, әкті өшіруге, қалдықтардын тазартуға және жұмыс мықтылығындай әк сүтін дайындауға арналған құрал-жабдықтарты өшірілмеген әк қоймасы;

         Еритін әйнек қоймасы- төгілмелі, молымен, тарала әкелінетін флокулянт қоймасы, сода қоймасы;

Басқа реагенттер (фосфат, аммиак,т.б). қоймалары;

         Қойма резервуарлары, сұйық қышқыл мен сілтілерді қабылдауға, сақтауға арналған;

         Сүзгіленетін материалдарға арналған қоймалар;

         Қоймалар гидросұрыптамалар мен сүзгіленетін материалдарды жуу мен сұрыптауға мүмкіндік беретін жабдықтармен жабдықталуы қажет.

         Жеткізу әдісіне байланысты әкке арналған қоймалар сәйкесінше жабдықталуы керек.

         Әкті қою, пластикалық әкті, өшірілген әкті сақтау кезінде, оларды өшіру ұяшықтарымен қалдықтарынан ажыратуға жеткізу грейфер арқылы іске асырылады.

         Өшірілген әкті транспорттан түсіру кезінде шаңдануын азайту үшін алдын-ала өшірілуі ұсынылады. Ұзақ өшірілген кезде әктің құрамындағы СаО толығымен қолданылады. Әкті контейнерде қолдану контейнерде жеткізілген кезде  өшіру аппараты болуы қажет. Темір бетонды бұйымдар зауытынан және үй құрылысы комбинатынан сұйық ақ сүтін  жеткізген кезде  қоймада қабылдау және  және жұмыс мықтылығындағы сүт дайындау мен сақтау ыдыстары болуы керек. Әкті сұйық және контейнерде жеткізу кезінде өшірілген және өшірілмеген әктің біраз көлемін сақтау мүмкіндігі ойластырылады.

 Әк қоймаларындағы ақырғы операция болып жұмыс концентрациясындағы

         Молымен, бөлшек, плита [Al₂(SO₄)]   немесе  тарадағы кристалл [FeSO₄]   түрінде жеткізілетін коагулянтты түсіру кезінде ерітіп, суға толтырылған ұяшықтарға құю керек. Ұяшықтың сыйымдылығы жетпеген кезде реагенттерді құрғақ түрінде сақтайды.

Кристалдық FeSO₄ артық қышқылдығы 1%  H₂SO₄ дейін жетеді; оны азайту үшін темірдің күкірті қышқылының ерітіндісіне немесе травильдік ерітіндіге болат үгітінділерін  немесе қиындыларын себу керек.

Флокулант, әдетте поликриламид (ПАА) 8-9 %- ға дейін сусыз заттан құралатын, суда баяу еритін (пептизициаланатын), сарғыш - жасыл түстен қоңыр түске дейінгі тұтқыр массаны білдіреді.

 

13.1 Сурет - Әк қоймасы:  1-ашық жартылай вагон; 2-грейфердік ковш;3-көпірлік кран-кран-балка; 4-құрғақ әк не оны қорыту үшін темір бетонды орын; 5- қабылдағыш; 6- әкті қорыту- жуу аппараты;7 –құлау вагонетка; 8-әк сүті үшін темірбетон орнықпа; 9- су құбыры; 10-қысылған ауа құбыры; 11-ізбестік сүт сорғысы; 12- құламаны бөліп алу үшін циклон және бункер; 13-Әктік араластырғыш; 14- әк сүттің бөлімдеме сорғысы; 16- барботер

Кристалдық FeSO₄ артық қышқылдығы 1%  H₂SO₄ дейін жетеді; оны азайту үшін темірдің күкірті қышқылының ерітіндісіне немесе травильдік ерітіндіге болат үгітінділерін  немесе қиындыларын себу керек

Флокулант, әдетте поликриламид (ПАА) 8-9 %- ға дейін сусыз заттан құралатын, суда баяу еритін (пептизициаланатын), сарғыш- жасыл түстен қоңыр түске дейінгі тұтқыр массаны білдіреді.

        

 

13.2 Сурет - (Өндірілген әкті қабылдау (сүттің))  қабылдау және сақтау үшін қойма:

 17- кузовқа қақпамен дәнекерленген автосамосвал; 18- жіберу ысырмасы; 19- воздушник; 20- люк; 21- әк қозғағышқы сүтті беру

ПАА- ті флокулантті сақтайтын  бөшкелерге, жәшіктерге, барабандарға қойылған полиэтилендік  қаптарда алып келеді, 0,1-0,5% ерітінді (коллоидтық)  алу үшін ПАА массасын үлкен бөшкеде біркелкі, әлсіз тұтқыр сұйық алғанға дейін айналудың үлкен жиілігімен (900-1000 айн/мин) қалақша араластырғышпен араластырады. (13.3- сурет). ПАА ерітіндісін алу үшін, сонымен қатар, массасы су ағысымен майдалау үшін сорғыны және электр-саптамалы циркуляциялық араластырғышты қолдануға болады. (13.5 - сурет). Тұзды, сонымен қатар, техникалық және калий қалдықтарын, үгітінді түрінде жеткізеді. Кварталдық жеткізіп салуды ескере отырып, тұздың қатып қалуы- кристалдануы.

Әсіресе, қысқы уақытта, ерімейтін қалдықты 1 типті 1 және 2-м сортты ас тұзында 0,5-1,0% бар, ал қалдықтарда 10%-ға дейін тұзды ашық платформалар мен ашық вагондарға қарағанда түсірмелі жарты вагондарда жеткізіп  салу ұсынылады. (2,6 сурет).

           

13.3. Сурет - Поликриламид ерітіндісін дайындау үшін қондырғы: 1-араластырғыш құрсауы (1,2*1,2*1,5 м; v=2 м³); 2-судың берілуі; 3-полиакриламидті жүктеу (150 кг жуық –8%); 4-қалақшалар (d=250, в=60;) 5-диск (d=400;); 6-электроқозғатқыш N=4.5 кВт, n=1000  айн/мин; 7- сорғы  Q₁=10¸15 м³/сағ; 8-ПАА-ң жұмысшы 0,5- 1%-дың ерітіндісінің бөшкесі, v=2м³;  9-тұрақты деңгейдің бөшкесі; 10-мөлшерлеу краны; 11-эжектор; 12-мөлшерлегіш НД сорғысы; 13-Үлгілерді сұрыптау; 14-ПАА ерітіндісін өңдейтін суға беру

 

                          

 

13.4 Сурет - Полиалкриламид ерітіндісін дайындау үшін циркуляциондық араластырғыш:

17- 1а-цилиндрлік араластырғыш (v=2 м³); 3а – поликриламидтік бөшке; 7а – циркуляционды сорғы (А= 30 м/ сағ, һ=10¸15 м су/ бағ;);1- жұмысшы ерітіндісінің ыдысы (бак); 16- саптама;17- d_отв= тор, 20¸30 мм; калған белгілеулер 13.5 суретіндегідей

Қатты тұзды бульдозерлердің көмегімен аудан аумағында тұздың ығысуымен, ашық борттық, тереңдетілген аймақтарда сақтау ұсынылады. Қойма маңындағы темір жолдары және территориясы бетондалған және асфальтталған болуы тиіс. (13.6 сурет)

Аудан көлемінде орналасқан тұздың ерітіндісі сорғы көмегімен циркуляция кезінде қаныққанға дейін ыстық сумен (қыста) жүргізілуі қажет. Ауданда тек қана қалдықтар ғана қалуы тиіс; балшық пен құм қаннықан ерітіндіден арнайы тұндырғыштарда бөлектенеді.

 

 

13.5. Сурет - Тұз шаруашылығы: 1 – темір жол вагоны (жартылай вагон); 2- рельс астындағы ұяшықтар; 3 - тор; 4 -  тұзды еріту, үшін сораптар;5- тұздың қаныққан ерітіндісі үшін тұндырғыш ұяшықтар ();6- шлам мен көбікті жинау үшін ұяшық;7- тұзды еріту үшін сүзгіш;8- тұздың қаннықан ерітіндісі үшін өлшегіш қазан;9- сүзгіштерге;10- тесікті құбыр;11- салқын техникалық судың берілуі;12- ыстық судың берілуі (жылуфикациялық, үрдегіш және т.б);13- гидроэлеватор (вагондағы)

 

13.6. Сурет -  Лас тұз үшін тұз шаруашылығы:1-бетондық территория;2-ашық аудан ұяшық; 3- бульдозер үшін кіру; 4- судың берілуі; 5- тұздың қаныққан ерітіндісін жанағышфлоттатор;6- көбікшламжинағыш;7- ашық аудан ұяшық ;8- ауаны сору үшін эжектор;9- ауаны бөлгіш  (тасығыш); 10- тұндырғыштар;  10а- шламтұндырғыш- шламжуғыш; 11- Na –катионитті сүзгіштерге; 12- Қоймашыққа (ГЗУ) шлам; 13- Шлам; 14- Көбік; 15- Тұз

Ерітіндінің мөлдірлілігін жақсарту үшін келесіні қолданған жөн;

6-8 сағатта тұруымен коагуляцияны, флокулацияны немесе электрокоагуляцияны. Суды  өңдеудің негізгі сұлбасында сәйкес реагенттер қолданғанда, әсіресе, коагуляцияны, флокулацияны қолдану ыңғайлы.

Коагуляция, флокулация жоқ болғанда 24 сағат бойы тұруы керек.

Тұндырғыштағы тұздың қаныққан ерітіндісінің көбігін беттіктен жою (үрлеу, көму), оның толтырылғанынан кейін бірден қарастырылады. Жиналуы және шөгіндінің жойылуы және көбікті жою үшін, жиындықты науа үшін тұндырғыштар конус тәрізді 60-70⁰ бұрышты түпке ие болуы тиіс. Шөгінді көбікпен бірге қайтадан сумен өңделуі қажет және адам содан кейін (тұзсыз). ГЗУ жүйесіне сорғысымен айдалуы немесе қоймашыққа жіберілуі тиіс. Тұздың әлсіз ерітіндісі тұздың жаңа бөліктерін еріту үшін немесе (тұндырғаннан кейін) жұмысшы ерітіндісін дайындау үшін қолданулуы қажет. Тұздың қаныққан ерітіндісі тұндырылғаннан кейін ағынды сорумен жүруі және 5-8% жұмысшы күштікке дейін еріту үшін өлшегіш қазандарға берілуі керек.

Қордағы резервуар-өлшегіш қазаннан қаныққан ерітіндіні концентрациясы өлшегіштен импульс бойынша эжектормен автоматты еріту мүмкін, алайда жұмыс істеген еретінді үшін бактардың биік (8-10 м белгісіне) орналасуында эжектор әрдайым қарсы қысымға төзе алмайтындықтан, шайқағыш сорғыларды қолданған жөн.

Тарада (қаптар, бөшкелер, барабандар, бидондар) келетін реагенттермен немесе сүзгіш материалдармен ашық вагондарды түсіруде кошка-талялы, арбалы, электрокаралы және т.с.с. көп рельстерді қоймаға реагенттерді жеткізіп салу үшін пайдаланған жөн. Сульфокөмір өздігінен жануды екскерту үшін және 40⁰С-дан аспауға қажетті, оның температурасын тексеру үшін, “құдық” түрінде құрылған қаптарда, сақталуы тиіс. Үгітіндімен сульфокөмірді сақтау кезінде (жыртылып қалған қаптардан) өздігінен жанудан құтылу үшін оны сумен құйып отыру керек.

Хлормен баллондар арнайы, бөлек орналасқан қоймада сақталуы керек. Хлордың үлкен емес шығынында қойма хлорлық маңыда орналасуы мүмкін. Хлорлық маңында орналасуы мүмкін. Хлорлы әкті немесе гипохлоритпен бөшкелерді хлораторлық орнында, немесе соның қасында жеке қоймаға сақтау керек. Қоймалар  қойма орнының еденде ауаның жапқышымен тартқыш желдеткіштермен жабдықталуы керек. Желдеткіштерді қосу қойма орнының сыртынан жүргізілуі керек.

Құрғақ әктің қоймасы тартқыш желдеткішке ие болуы тиіс, әсіресе құрғақ әктің жапқыш орындарынан және тозаңдану интенсивті болатын, оның түсірілуі үшін әк, тұз, коагулянт, қоймаларының орны жылытылмайды, иониттер, аммиак және басқа  реагнеттер оң температурада сақталуы тиіс.

Гидразингидрат тартқыш желдеткішпен жеке орындарда немесе оны еріту және мөлшерлеу үшін қондырғының орнында сақталуы тиіс. 

 

Мазмұны 

 

Кіріспе .......................................................................................................................3

№1 дәріс.

ЖЭС-ның негiзгi су түрлерiнiң сапасы...................................................................4

Су дайындау қондырғыларын (СДҚ) орнату негiзiнде  темiрбетонның қолданылуы. .............................................................................................................5

Көп еңбек сiңiрудi қажет ететiн жұмыстарды механикаландыру...................................................................................................6-7

№2 дәріс.

Қабылдау, жiберу тәртiбi және қайта салынған СДҚ жұмыстарын реттеу. Тәртiптiк карталарды және технологиялық, аналитикалық, лауазымдылық, техникалық қауiпсiздiк нұсқауларын құрастыру. ................................................9

Химиялық цехтардың штаты ................................................................................10

№3 дәріс.

Алдын – ала тазалауды іске қосу. Судың механикалық қалдықты (өлшенген) қоспаларының сүзілу және тұндыру әдістерімен судың алдын ала өңделуінің негізгі сүлбелері. ....................................................................................................11

Реагентттегі қажеттілік. .........................................................................................13

Өңдеу шарттары. ....................................................................................................15

Мөлдірлеткіштердің жұмысы ...............................................................................15

№4 дәріс.

Коагуляцияны баптау мен сынақтан өткізуді жіберу. ........................................16

Монтаждау, қабылдау, мөлдірлеткіш сүзгілерді пайдалану мен жіберу ....17-18

№5 дәріс.

Ионитті қондырғылардың құрылғылары .............................................................22

№6 дәріс

Ионитті қондырғыларды жіберу ...........................................................................28

№7 дәріс.

Тұссыздандыру қондырғыларын жіберу, сынақтан өткізу. ................................33

Ионитті қондырғылар жұмыстарын жақсарту мен кемшіліктерін жою, дұрыс пайдалануды қамтамасыз ету .................................................................................36

№8 дәріс.

Конденсатты  тазартуға  арналған жұмысты  бастау  және жұмысты реттеу қондырғылары. .......................................................................................................37

Конденсатты тазарту  қондырғыларының  маңызды  шарттары  және  жұмыс  көрсеткіштері ..........................................................................................................39

№9 дәріс.

Буландырғыш қондырғыларын  сынақтан өткізу, баптау мен жұмысқа қосу..40

Буландырғыш пен бу түрленгішті эксплуатациялау. .........................................43

Буландырғыштар мен бутүрленгіштердің маңызды жұмыс көрсеткіштері .....44

№10 дәріс.

Деаэраторларды қосу және сынау. .......................................................................45

Конденсаторлардағы қосымша суды деаэрациялау. ..........................................47

Арнайы деаэраторлардағы вакуумдық деаэрация  .............................................48

№11 дәріс.

Бу қазандарын іске қосу. .......................................................................................50

Булы қазандардың ішкі бетін қарастыру .............................................................52

№12 дәріс.

Бу қазандарының су- химиялық тәртібін баптау. ...............................................53

Бу сапасына қарай бу қазандарының су-химиялық тәртібін сынақтан өткізу. Бу қазандарының жұмысының су-химиялық тәртібін ұстап тұру ...................55

№13 дәріс.

Су дайындау қондырғыларының реагентті және қоймалық шаруашылығы....56

Қолданылған әдебиеттер тізімі ........................................................................62-63

Мазмұны ............................................................................................................64-65 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.     Химические очистки теплоэнергетическогог оборудования /Под ред. Т.Х. Маргуловой.- М.: Энергия, 1978, вып. 2.- 176 с.

2.     Мещерский Н.А. Эксплуатация водоподготовительных установок электростанций высокого давления. – 2-е изд., перераб. – М.: Энергоатомиздат, 1984. – 408 с., ил.

3.     Шкроб М.С. и Прохоров Ф.Г. Водоподготовка и водный режим паротурбинных электростанций. – М.: Госэнергоиздат, 1961. – 472 с.

4.     Вихрев В.Ф. и  Шкроб М.С. Водоподготовка. – М.: Энергия, 1973. -  416   с.

5.     Обработка воды на тепловых электростанциях/Под ред. В.А. Голубцова и С.М. Гурвича – М.: Энергия, 1966. – 488 с.

6.     Водоподготовка. Процессы и аппараты/Под ред. О.И. Мартыновой. – М.: Атомиздат, 1978. – 352 с.

7.     Химические очистки тэплоэнергетического оборудования/Под ред. Т.Х. Маргуловой. – М.: Энергия, 1978, вып. 2. – 176 с.

8.     Маргулова Т.Х. Применение комплексонов в теплоэнергетике. – М.: Энергия, 1973. – 264 с.

9.     Химический контроль на тепловых и атомных электростанциях/Под ред. О.И. Мартыновой. – М.: Энергия, 1980. – 320 с.

10. Правила технической эксплуатации электрических станций и сетей. – М.: Энергия, 1977. – 288 с.

11. Правила техники безопастности при обслуживании оборудования химических цехов электростанций и сетей. – М.: Атомиздат, 1973. - 61 с.

12. Инструкция по фосфатированию котловой воды. – М.: СПО Союзтехэнерго, 1978. – 18 с.

13. Руководящие указания по применению гидразина на теплоэнергетических установках электростанций. – М.: СПО Союзтехэнерго, 1980. – 56 с.

14. Руководящие указания по трилонной обработке воды барабанных котлов давлением 3,9-11 МПа (39-110 кгс/см)/Т.Х. Маргулова и др. – М.: СПО Союзтехэнерго, 1982. – 16 с.

15. Руководящие указания по организации комплексного водного режима на газомазутных котлах СКД/А.Я. Ялова и др. – М.: СПО ОРГРЭС, 1977. – 38 с.

16. Инструкция по щелочению паровых и водогрейных котлов. Центро энергомонтаж. – М.: СЦНТИ ОРГРЭС, 1970. – 10 с.

17. Типовая инструкция по эксплуатационным химическим очисткам водогрейных котлов/Г.И. Плисскин и др. – М.: СПО Союзтехэнерго, 1980. – 28 с.

18. Балабан-Ирменин Ю.В. Предпусковые химические очистки теплоэнергетического оборудования. Экспресс-информация 5 (216). – М.: СЦНТИ ОРГРЭС, 1975. – 54 с.

19. Иванов Е.И., Апхазава М.В. Консервация оборудования систем теплоснабжения с помощью силикатов. Рекомендации к внедрению. – М.: Информэнерго, 1971. – 18 с.

20. Фоменко С.В. и Старцев В.И. Рекомендации по приемке, пуску и наладке установок очистки производственных сточных вод тепловых электорстанций. – М.: СПО СТЭ, 1979. – 54 с.

21. Покровский В.И., Аракчеев Е.П. Очитка от нефтепродуктов сточных вод и конденсатов тепловых электростанций. Экспресс-информация № 9 (220). – М.: СЦНТИ ОРГРЭС, 1975. – 64 с.

22. Наталюк Н.Т., Лазаренко Н.Н., Шиманский В.А. Руководящие указания по предотвращению образования минеральных и органических отложений в конднесаторах турбин и их очистке. - М.: СЦНТИ ОРГРЭС, 1975. – 44 с.

23. Кострикин Ю.М. Инструкция по анализу воды, пара и отложений в теплосиловом хозяйстве с илл. – М.: Энергия, 1967. – 296 с.